လိက္ခိတ၊ ကဝိ
ကဝိလိက္ခိတဝွံ ဒှ်မၞိဟ်ဇာတိ ကွာန်ကြုက်ပိ၊ ပွိုင်ဍုင်ဇြပ်ဗု။ ညးမံင် ပ္ဍဲကွာန်ဟာံဂါံ၊ ပွိုင်ဍုင်ရေဝ်။ ညးဝွံ လေပ်ကွတ်ဂမ္ဘဳရ၊ ကွတ်အစာသဝ်၊ ဗေဒင်။ အ္စာတၠဘာဒေါဝ် ကွာန်ဟာံဂါံ ဗတိုက်ဖအောဝ်တုဲ ညးခၞံလဝ် လိက်သုရသာ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၂၈၅ ဂိတုခ္ဍဲသဳ ၁၂ မံက် တ္ၚဲဗြဴဗ္တိဂှ် ခၞံလိက်သုရသာ။
လိက်သုရသာ
(…) ဘာဒေါဝ်မပြဲဗျာံ ဟာံဂါံဂးဝိဟာ၊ ဒှ်ဇၞော်ပ္ဍဲသင်ဃ အိုဿီုမွဲပြဝါ၊ ဒလောံဗတောန်အဲရ နဓဝ်ကရုတ်ဏာ၊ ထောံကၠေံသ္ၚိကၟိန် လၞိန်ကၠေံဓဝ်ဒေါသာ၊ နွံကဵုဓဝ်သဳလ သုတသီုပညာ၊ ပိစှော်ဒစိတ် သၟဟ်လၟေင်ဝှ်ဂးသိက္ခာ၊ လောကဳသမ္ပတ္တိ ဒမၠိဟွံသာဓာ၊ နဝလောကုတ္တ သ္ပဒၟံင်လွဳပရာ၊ ဂကောံဂိုန်ဝွံသၟ၄် ဒှ်ဒၟံင်ဥပ္ပ္ၚာ၊ ဂှ်ညးတံပၠန် ပ္တန်လဝ်မနောဒွါ၊ အဲဍိက်လ္ၚောဝ်တဴရ ကာယျသီုဝါစာ၊ ဟိုတ်ညးမဒှ်အ္စာ လ္ၚဝ်ကၠာရအဴ။ ။ ဖဵုအဲမလ္ၚဝ် သၟဟ်ကြဳဇှ်ဇၞော်နူဘဴ၊ ဒၞာဲအဲမစဳဇန်လဝ် ဒွက်ဗ္ဂန်ဏှဴ၊ ရီုဗင်ဗိုင်ဍံင်သွာ ပၟာနဲဗီုသ္ဍဴ၊ ကဵုဂွံယးတၟးတဴ ညံင်ရဴမှာစန္ဒ၊ ပ္ဍဲရးဍုင်ရေဝ်ပၠန် ပ္တန်လဝ်ဥဂ္ဂဟ၊ ဟာံဂါံမဒှ်သ္ၚိ ကြုက်ပိထာန်မိမ၊ ဟိုတ်ကံကုသဵုဟေင် စဳရေင်ပ္ဍဲလောက၊ ဆဂှ်ဟသေင် ပ္ညဳ ကြဳဇှ်ကုသလ၊ ယင်ဒိန်ဂးဒေသ သ္ဒးပဒၟံင်ကေင်ကာ၊ ဟိုတ်ကံကုသဵုအဵု ရုန်မဵုဍေံဍံင်သွာ၊ တန်ဒၟံင်သီုသဳလာ ကေင်ကာလိက္ခိတ၊ ခုတ်တဴနာမသ္ကဲ ဗဗွဲဝေါဟာရ၊ တာမွဲဒှ်တံဟေင် တေရေင်လဝ်ဂတ၊ သ္ပဒၟံင်လွဳပရာ ပညာဂမ္ဘဳရ၊ ဟိုတ်ဓဝ်ဝါသဏာ တထာဓိကာရ၊ ညာန်မှာသၟီကဝိ (…) ပ္ဍဲကဵုသက္ကရာတ် စပ်ပြာတ်ပထမ၊ လ္ၚီၜါကၠံသ္ဍာံ ဒစာံဣသုန်ဂးသက္က၊ သွန်တွံမာသာ စှ်ၜါဂးပက္ခ၊ တ္ၚဲဗြဴဗ္တိဟေင် တိုင်ပရေင်လောက၊ ရတ္တိံပယာံညဳ နာဍဳသၟ၄်အတှ၊ ပ္ဍဲကာလဝွံပၠန် ခၞံကၠောန်ပိုတ်ဆန္ဒ၊ သီုကဵုသုကစ္စတိတ်ပလဝ်ဝါသဏာ၊(…) လ္ၚီၜါကၠံသ္ဍာံ ဒစာံဣသုန်ပ္ဍုန်သက္ကရာ၊ ခ္ဍဲသဳကၠာ ၁၂ မော်ပြဲ တ္ၚဲဗြဴဗ္တိ၊ ခါဂးအခိင် ရတ္တိဝွံသ္ဍာံ ဒ္စာံနာဍဳဂ္ညိ၊ နာဲမှာကဝိ သီုသ္တိပၠန် တိတ်ဆန်လဝ်ကၠာ။ လိက္ခိတကၠာ ဂးအ္စာစိ ဒှ်ဂမ္ဘိရာ၊ ဟိုတ်ဝါသဏာ ညာန်မှာကဝိ သ္တိစွံပ္ဍုန်၊ သၟိက်ကဵုပြာကတ် လ္ၚတ်တဴဓဝ်အသဝ်နွံဂုန်၊ အိုတ်ညးနွံဂုန် ပ္ဍုန်ညိမေတ္တာ ပ္ဍဲမှာလိက္ခိ။ (…)
ဗပေင်လိက်[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
ဘာသာမန် (ဝါ) အရေဝ်မန် (အင်္ဂလိက်: Mon Language, Burmese; မွန်ဘာသာ) ဂှ် ဒှ်ဂကောံအရေဝ် သြသထြောအေရှတေတ် (Austroasiatic language) မဒှ် အရေဝ်တမ်မူလ ရးအာရှအဂၞဲမွဲရ၊၊ ဂကောံအရေဝ် သြသထြောအေရှတေတ် ဂှ် ဒှ်အရေဝ် ဂကူဗွဲမဂၠိုင် မဟီုဂးဒၟံင် ပ္ဍဲၝောအ်ဒေသအာရှအဂၞဲတုဲ ပ္ဍဲအိန္ဒိယ၊ ဘင်္ဂလာဒေသ်၊ နဳပဝ် ကေုာံ ဒေသပယျဵု ဍုင်ကြုက် လပါ်သၠုင်ကျာလေဝ် ပြးဇး နွံဒၟံင် ညိညကီုရ၊၊ ဂကူမဟီုအရေဝ် သြသထြောအေရှတေတ် သီုဖအိုတ် စၟတ်သမ္တီလဝ် နွံ (၁၆၈) ဂကူကီုလေဝ် ဆဂကူ ဗဳယေတ်နာမ်၊ ဂကူခမေန် ကေုာံ ဂကူမန်တအ်ဟေင် မၞုံကဵု ရာဇဝင် မဇၞော်လှဲလးရ၊၊
အရေဝ်မန်တ္ၚဲဏအ်ဂှ် ဇၞော်မောဝ်ကၠုင်လဝ် ပ္ဍဲအခိင်ၜိုတ် မလောန်ကၠုင် သၞာံ ၅၅၀၀ သၞာံ အခိင် ဂကူမန်ကဵု ဂကူခမာ စပြးဇးရေင်သကအ် ဟီုမာန်ရ၊၊ နူအခိင်ၜိုတ် အေဒဳ (၃) ဗွဝ်ကၠံဂှ် ဂကူမန်တအ် စုက်လုက် ကုဂကူအန္ဒိယတုဲ လွဳစ မအက္ခရ်ညးတအ်တုဲ ဖန်ဗဒှ်ပတိုန် လိက်ဂကူဇကုရ၊၊ ရံင်ကဵု ပရေင်ယေန်သၞာင်မၞိဟ်တုဲ ဂကူမန် မစချူလိက် ကၠာအိုတ်ဂှ် ဒှ်အခိင်ၜိုတ် အေဒဳ ၃ ဗွဝ်ကၠံမဒှ်မာန်ရ၊၊ (ဆဂး လိက်တၟအ် ၜိုတ်မဂွံဆဵု နကဵုဘာသာမန်ဂှ် ပ္ဍဲအေဒဳ ၆ ဗွဝ်ကၠံ) ဂကူမန် ပ္ဍဲခေတ်ဒွါရဝတဳ (လၟုဟ်ဒၞာဲဍုင်သေံထာဲ ကဵု ဍုင်လဴ) ကေုာံ ဒၞာဲဍုင်ဗၟာ လၟုဟ်ရ၊၊ အရေဝ်မန်တ္ၚဲဏအ် စနူကဵု အေဒဳ (၃) ဗွဝ်ကၠံဏအ် ဟီုဂွံရ၊၊
လိက်မန် ခေတ် (၆) ဗွဝ်ကၠံဂှ် နကဵု ဗီုပြင်အက္ခရ် ၜိုန်ရ တၞဟ်ခြာကဵု ခေတ်သဓီု ကဵု ဗုကာံ တၟာဂလိုင်ကီုလေဝ် ရံင်ကဵု မဝေါဟာရတအ် တုပ်ရေင်သကအ်တုဲ စၟတ်သမ္တီ နဒဒှ် မွဲခေတ် မကော်စ အရေဝ်မန်တြေံ ဂွံရ၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ အရေဝ်မန် ခေတ်အကြာ (အေဒဳ ၆- ၁၂ ဗွဝ်ကၠံ) ဂှ် ဒှ်အရေဝ် မန်တြေံ မစၟတ်သမ္တီကေတ်မာန်ရ၊၊ အရေဝ်မန်လဒေါဝ်ဂှ် စနူ ၜိုတ် (၁၂-၁၅) ဗွဝ်ကၠံ မဒှ်အခိင် တၠညးမိစောဗု ဓမာန်ညး သၟိင်ဓမ္မစေတဳတုဲ လိက်ကြဴနူဂှ် (၁၅-၁၉) ဗွဝ်ကၠံဂှ် ဒှ် မန်တၟိ မြဴသာ်ဝွံ ပါ်ဂွံရ၊၊
ဂကူမန်ဂှ် ဒးဒုင်ဘဲပၞာန် ကုဗၟာမဂၠိုင်ကဵုအလန်တုဲ ပရေင်အရေဝ် လိက်မန်လေဝ် ပြံင်နှဴကုဗၟာ ဗွဲမဂၠိုင်ကီုရ၊၊ ဂကူမန် မဒးဒုင်ဘဲပၞာန် အောင်ဇေယျ ပ္ဍဲသက္ကရာဇ် ၁၇၅၇ ဂှ် သီုဒးဒုင် ဂစိုတ်ပဠက်ဂကူကီုတုဲ အရေဝ်မန်ဂှ် ဍန်လျစှ်ေအာ စဵုကဵုကြပ်ကၠက်ရ၊၊ ပ္ဍဲအခိင်လၟုဟ် မၞိဟ်မဟီုအရေဝ်မန်ဂွံ နွံစ ၜိုတ် ဒစာံ ကိုဋ်ဒှ်ရ၊၊