အဂ္ဂဒိပ္ပ၊ ကဝိ

ကဝိအဂ္ဂဒိပ္ပ ဝွံ ဒှ်အစာကဝိမန် ခေတ်တြေံမွဲတုဲ ပရူညး ဗွဲမလှဲလးဂှ် ဂွံတီကေတ် ဟွံမာန်ရ၊၊ ပရူညး ဆၜိုတ် ညးမချူလဝ်တုဲ ပ္ဍဲနိဒါန်လိက်တအ်ဂှ်ဟေင် ဂွံတီကေတ်မာန်ရ၊၊ ဗွဲတၟေင် ကဝိအဂ္ဂဒိပ္ပဝွံ ပရူညး ညးချူစအောန်ကွေဟ်ရ၊၊ အခိင်အခါ သက္ကရာဇ် ဂိတုတ္ၚဲ ညးမချူလဝ်လိက်ဂှ်ဟေင်ရ ညးချူစုတ်လဝ်၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ပရူညးဂှ် ပိုဲတအ် ဟွံတီ၊၊ ၜိုတ်မဂွံလဝ်မ္ဂး ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်ဍုင် ၁၁၁၈ ကၠာဍုင်ဟံသာဝတဳ ဟွံဂွံလီုဏီ အဃောမဒှ်ဒၟံင်ပၞာန် ကုဗၟာဂှ် ညးချူလဝ် လိက်သင်္ခပတ္တ၊၊ လိက်သာရဝါန်ဂှ်လေဝ် ညးချူလဝ် ပ္ဍဲသၞာံ ကၠာဍုင်ဟံသာဝတဳ ဟွံဂွံလီုဏီ ၜိုတ်မွဲသၞာံကီုရ၊၊

ပ္ဍဲသၞာံ ၁၁၁၈ ဂှ် ညးခၞံလိက်သၚ်္ခပတ္တ။

လိက်ညးဂမၠိုၚ်

လိက်သၚ်္ခပတ္တ

(…) အဂ္ဂဒိပ္ပဂး နာမအဲကွိကၠာ၊ ကာလစဳဇန် ဆက်ပိုဒ်ဗျန်အက္ခရာ၊ လ္ၚီကၠံသ္ဍာံစှ်ဒစာံ (၁၁၁၈) ဟဂွံမှာ၊ ဒှ်သက္ကရာတ် ကၞာတ်လဝ်ဇိုၚ်သၚ်္ချာ၊ သ္ပလဝ်ဝါသၞာ ထာဝရဂ္ညိ၊ “သၚ်္ခပတ္တ” ဂးယၟုနာမလိက်စိ၊ အကြီုဒဒှ်ရ နာဲညးခေတ်တပိ၊ ဂကောံအဆေဝ်သွဝ် ဇၞော်မောဝ်ကဵုဣဓိ၊ ပိုန်အရီုတန်ကီု သီုကဵုမသုန်ဂၠိ၊ စသိုၚ်ဖဲအဆတ် ကၞောတ်တဲညးဘုံပိ၊ သ္ဍးကၠေံဘုံကၟိန်သွဝ် စှ်ေတန်ဂၠံဂဝ်မိ၊ (…)

လိက်သာရဝါန်

(…) ဒေဝဇၞော်နုဘဴ ရဴဂဴသေၚ်ဟာ၊ အဂ္ဂဒိပ္ပ ဂးနာမအဲကဝိကၠာ၊ ကာလစဳဇန် ဆက်ပိုဒ်ဗျည်အက္ခရာ၊ လ္ၚီကၠံသ္ဍာံစှ်ဒစာံ (၁၁၁၈) ဟဂွံမှာ၊ ဒှ်သက္ကရာတ် ကၞာတ်လဝ်ဇိုၚ်ပါဒ်သချၚ်္ာ၊ သ္ပလဝ်ဝါသနာ ထာဝရညိ။ ပၚ်မှိၚ်ပိုဲဟီု အဂီုတမၠာ၊ ဍုၚ်မွဲလအိတ်ဘဳစိတ်ပြာထာ၊ အိန်သ္ဂီုဂ္ညိဂၠဴ ညံၚ်ရဴသွဝ်ၜါ၊ ပြာသာဒ်နန်သ္ၚိဗန္ဓရာ၊ (…)

လိက်ပုံအဂီုတြေံ ပရူဒဒှ်ဍုၚ်ဘဳစိတ် (ပ္ဍဲပွဳပွူဍုၚ်လ္ဂုၚ်လၟုဟ်) မကော်ဂးပုံသာရဝါန်ဂှ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၁၁၈ ဂှ် ညးဇန်ချူ နဒဒှ်လိက်လၚ်္ကာရ။

ဗပေင်လိက်

ဘာသာမန် (ဝါ) အရေဝ်မန် (အၚ်္ဂလိက်: Mon Language, Burmese; မွန်ဘာသာ) ဂှ် ဒှ်ဂကောံအရေဝ် သြသထြောအေရှတေတ် (Austroasiatic language) မဒှ် အရေဝ်တမ်မူလ ရးအာရှအဂၞဲမွဲရ၊၊ ဂကောံအရေဝ် သြသထြောအေရှတေတ် ဂှ် ဒှ်အရေဝ် ဂကူဗွဲမဂၠိုၚ် မဟီုဂးဒၟံၚ် ပ္ဍဲၝောအ်ဒေသအာရှအဂၞဲတုဲ ပ္ဍဲအိန္ဒိယ၊ ဘၚ်္ဂလာဒေသ်၊ နဳပဝ် ကေုာံ ဒေသပယျဵု ဍုၚ်ကြုက် လပါ်သၠုၚ်ကျာလေဝ် ပြးဇး နွံဒၟံၚ် ညိညကီုရ၊၊ ဂကူမဟီုအရေဝ် သြသထြောအေရှတေတ် သီုဖအိုတ် စၟတ်သမ္တီလဝ် နွံ (၁၆၈) ဂကူကီုလေဝ် ဆဂကူ ဗဳယေတ်နာမ်၊ ဂကူခမေန် ကေုာံ ဂကူမန်တအ်ဟေၚ် မၞုံကဵု ရာဇဝၚ် မဇၞော်လှဲလးရ၊၊

အရေဝ်မန်တ္ၚဲဏအ်ဂှ် ဇၞော်မောဝ်ကၠုၚ်လဝ် ပ္ဍဲအခိၚ်ၜိုတ် မလောန်ကၠုၚ် သၞာံ ၅၅၀၀ သၞာံ အခိၚ် ဂကူမန်ကဵု ဂကူခမာ စပြးဇးရေၚ်သကအ် ဟီုမာန်ရ၊၊ နူအခိၚ်ၜိုတ် အေဒဳ (၃) ဗွဝ်ကၠံဂှ် ဂကူမန်တအ် စုက်လုက် ကုဂကူအန္ဒိယတုဲ လွဳစ မအက္ခရ်ညးတအ်တုဲ ဖန်ဗဒှ်ပတိုန် လိက်ဂကူဇကုရ၊၊ ရံၚ်ကဵု ပရေၚ်ယေန်သၞာၚ်မၞိဟ်တုဲ ဂကူမန် မစချူလိက် ကၠာအိုတ်ဂှ် ဒှ်အခိၚ်ၜိုတ် အေဒဳ ၃ ဗွဝ်ကၠံမဒှ်မာန်ရ၊၊ (ဆဂး လိက်တၟအ် ၜိုတ်မဂွံဆဵု နကဵုဘာသာမန်ဂှ် ပ္ဍဲအေဒဳ ၆ ဗွဝ်ကၠံ) ဂကူမန် ပ္ဍဲခေတ်ဒွါရဝတဳ (လၟုဟ်ဒၞာဲဍုၚ်သေံထာဲ ကဵု ဍုၚ်လဴ) ကေုာံ ဒၞာဲဍုၚ်ဗၟာ လၟုဟ်ရ၊၊ အရေဝ်မန်တ္ၚဲဏအ် စနူကဵု အေဒဳ (၃) ဗွဝ်ကၠံဏအ် ဟီုဂွံရ၊၊

လိက်မန် ခေတ် (၆) ဗွဝ်ကၠံဂှ် နကဵု ဗီုပြၚ်အက္ခရ် ၜိုန်ရ တၞဟ်ခြာကဵု ခေတ်သဓီု ကဵု ဗုကာံ တၟာဂလိုၚ်ကီုလေဝ် ရံၚ်ကဵု မဝေါဟာရတအ် တုပ်ရေၚ်သကအ်တုဲ စၟတ်သမ္တီ နဒဒှ် မွဲခေတ် မကော်စ အရေဝ်မန်တြေံ ဂွံရ၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ အရေဝ်မန် ခေတ်အကြာ (အေဒဳ ၆- ၁၂ ဗွဝ်ကၠံ) ဂှ် ဒှ်အရေဝ် မန်တြေံ မစၟတ်သမ္တီကေတ်မာန်ရ၊၊ အရေဝ်မန်လဒေါဝ်ဂှ် စနူ ၜိုတ် (၁၂-၁၅) ဗွဝ်ကၠံ မဒှ်အခိၚ် တၠညးမိစောဗု ဓမာန်ညး သၟိၚ်ဓမ္မစေတဳတုဲ လိက်ကြဴနူဂှ် (၁၅-၁၉) ဗွဝ်ကၠံဂှ် ဒှ် မန်တၟိ မြဴသာ်ဝွံ ပါ်ဂွံရ၊၊

ဂကူမန်ဂှ် ဒးဒုၚ်ဘဲပၞာန် ကုဗၟာမဂၠိုၚ်ကဵုအလန်တုဲ ပရေၚ်အရေဝ် လိက်မန်လေဝ် ပြံၚ်နှဴကုဗၟာ ဗွဲမဂၠိုၚ်ကီုရ၊၊ ဂကူမန် မဒးဒုၚ်ဘဲပၞာန် အောၚ်ဇေယျ ပ္ဍဲသက္ကရာဇ် ၁၇၅၇ ဂှ် သီုဒးဒုၚ် ဂစိုတ်ပဠက်ဂကူကီုတုဲ အရေဝ်မန်ဂှ် ဍန်လျစှ်ေအာ စဵုကဵုကြပ်ကၠက်ရ၊၊ ပ္ဍဲအခိၚ်လၟုဟ် မၞိဟ်မဟီုအရေဝ်မန်ဂွံ နွံစ ၜိုတ် ဒစာံ ကိုဋ်ဒှ်ရ၊၊