အဂၠဴ

အဂၠဴ (အၚ်္ဂလိက်: Agarwood, aloeswood, eaglewood or gharuwood)((ဗၟာ: သစ်မွှေး/အကျော်,)((သေံ: ไม้กฤษณา, ဝွံ ဒှ်ဆု မနွံကဵုဇၜိုတ် သၟူမမောဝ်တုဲ စကာ နဒဒှ် ပၞာင်သၞဴ၊ အဂၠဴ (မြမောဝ်)၊ ပါန်ပုတ်သၟတ်တုဲ င္ၚုဟ်က္ဍင် ညံင်ထဝ်ကီုရ။ ဆုအဂၠဴဂှ် ဒှ်ကြက် ဆု(aquilaria) အခိင်ကာလ တၞံဍေဟ် မဒှ်သရ ဟိုတ်နူစၟပထောင်၊ ဟွံသေင်မ္ဂး အရာမွဲမွဲ ပကဵုဍေဟ် ညံင်ဂွံမေက်ထောင်တုဲ ဍေဟ်ပ္တိတ် ကၠေင်ဍေဟ်တုဲ ကၠေင်ဍေဟ်ဂှ် နွံကဵု သၟူမောဝ်ဇောဝ်ၜိုဟ်သြိုဟ်ရ။ ယၟုဗီုမန် မကော်ဂး အဂၠဴ ဂှ် ကၠုင်နူ အရေဝ်ပါဠိ အဂလု တုဲ၊ မလုပ်လၟုဟ် မြမောဝ် နူတၞံဆုပန်သာ် "စလန်၊ အဂၠဴ၊ ဂဒဵု၊ ဘုံမသိုန်" ရ။ မအရေဝ်ဗီုအင်္ဂလိက် မကော်ဂး Agar ဂှ်လေဝ် ကၠုင်နူအရေဝ်ဟိန္ဒဳ အဂၠဴ နူတမ် မကၠုင်နူ သံသကြိုတ် အဂုရု။^[၁]

မကလိဂွံမာန်

အဂၠဴ ဂှ် ကလိဂွံ နူကဵုတၞံဆု ပ္ဍဲကဵုဂကူဆု Aquilaria မတိုန်ဒၟံင် ပ္ဍဲအာရှအဂၞဲတုဲ ဍုင်အာရှအဂၞဲဗွဲမဂၠိုင် တဵုလွဳ ကၠောန်ပ္တိတ်ဒၟံင်ကီုရ။^[၂] နကဵု တေသြရဳမ္ဂး ဂကူဆုAguilaria သီုဖအိုတ်ဂှ် ကၠောန်ပ္တိတ် အဂၠဴဖအိုတ်ကီုလေဝ် ဗွဲမဂၠိုင် ပ္တိတ်နူကဵု တၞံဆုA. malaccensis။ A. agallocha ကဵု A. secundaria ဂှ် သီုကော်စ A. malaccensis။^[၃]A. crassna ကဵု A. sinensis ဂှ် ဒှ်ဂကူဆုတၞဟ် မပ္တိတ် အဂၠဴကီုရ။ တၞံဆု gyrinops လေဝ် ပ္တိတ်ဒၟံင်အဂၠဴကီုရ။^[၄]

အဂၠဴဂှ် ကလိဂွံ နူကဵု ကြက် ကေုာံ ရိုဟ်ဆုတအ် မဒှ်သရ ဟိုတ်နူကဵု စၟကိတ်၊ ဒးဂွဵုဂွိုက်မွဲမွဲရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ညးမတဵုလွဳ သွက်ကလိဂွံ အဂၠဴတအ်ဂှ် တၞံဆုဂှ် ညးသ္ပူကဵု သမ္ပူ ရ။ ပ္ဍဲကဵုသဘာဝ မနွံအကြာဂြိုပ်တအ်ဂှ် ၁၀၀ တၞံဂှ် ဆ ၇ တၞံဟေင် မဒးသရတုဲ ပ္တိတ်အဂၠဴရ။^[၂]

ဂကူဆုAquilaria မပ္တိတ် ဆုအဂၠဴ

ဂကူဆု Aquilaria မပ္တိတ် အဂၠဴဂမၠိုင်:^[၂]

Aquilaria acuminata, မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲ Papua New Guinea, Indonesia & Philippines
Aquilaria apiculata, မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲ Philippines
Aquilaria baillonil, မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲ သေံ ကေုာံ ကမ္ဗောဒဳယာ
Aquilaria banaensae, မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲဝဳယေတ်နာမ်
Aquilaria beccariana, မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲ အေန်ဒဝ်နဳရှာ
Aquilaria brachyantha, မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲမလေရှာ
Aquilaria crassna မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲ ကမ္ဗောဒဳယာ၊ မလေရှာ၊ သေံ၊ လဴ ကေုာံ ဝဳယေတ်နာမ်
Aquilaria cumingiana, မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲ အေန်ဒဝ်နဳရှာ ကေုာံ မလေရှာ

Aquilaria filaria, မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲ New Guinea, Moluccas, ကေုာံ Mindanao (Philippines)
Aquilaria grandiflora, မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲကြုက်
Aquilaria hirta, မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲသေံ၊ အေန်ဒဝ်နဳရှာ ကေုာံ မလေရှာ
Aquilaria khasiana, မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲဗင်္ဂလာဒေသ် ကေုာံ အိန္ဒိယ
Aquilaria malaccensis, မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲ အေန်ဒဝ်နဳရှာ၊ မလေရှာ၊ လဴ၊ သေံ၊ ကေုာံ အိန္ဒိယ
Aquilaria microcarpa, မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲအေန်ဒဝ်နဳရှာ ကေုာံ မလေရှာ
Aquilaria rostrata, မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲမလေရှာ
Aquilaria sinensis, မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲကြုက် ကေုာံ လဴ
Aquilaria subintegra, မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲ သေံ

နိဿဲ

↑ (20 March 2018) History of Use and Trade of Agarwood 72 (in en), 107–129. doi:10.1007/s12231-018-9408-4။
↑ ^၂.၀ ^၂.၁ ^၂.၂ Ng, L.T. (1997). "A review on agar (gaharu) producing Aquilaria species". Journal of Tropical Forest Products 2 (2): 272–285.
↑ Broad, S. (1995) "Agarwood harvesting in Vietnam" TRAFFIC Bulletin 15:96
↑ The genus Gyrinops, is closely related to Aquilaria and in the past all species were considered to belong to Aquilaria. Blanchette, Robert A. (2006) "Cultivated Agarwood – Training programs and Research in Papua New Guinea" Archived ၂၀၁၇-၀၇-၁၈ at the Wayback Machine, Forest Pathology and Wood Microbiology Research Laboratory, Department of Plant Pathology, University of Minnesota

ဆက်လ္ၚတ်

(29 September 2008) Smallholder Tree Growing for Rural Development and Environmental Services: Lessons from Asia. シュプリンガー・ジャパン株式会社, 248 ff. ISBN 978-1-4020-8260-3။ 8 October 2010 တင်နိဿဲဏအ် ကလေင်စၟဳစၟတ်တုဲ။

(1 January 2013) The cultural biography of agarwood. University of Heidelberg: HeiDOK: Journal article: JRAS, 103–125။ 30 October 2016 တင်နိဿဲဏအ် ကလေင်စၟဳစၟတ်တုဲ။

လေန် မ္ၚး

Hong Kong herbarium factsheet of Aquilaria sinensis
Etymology of agarwood and aloe
"Sustainable Agarwood Production in Aquilaria Trees" Archived ၂၀၂၁-၀၂-၁၁ at the Wayback Machine at the University of Minnesota
Traditional and Medicinal Uses of Aquilaria / Agarwood The Cropwatch Files
expensive material, BusinessInsider; video.

[:0-1] (20 March 2018) History of Use and Trade of Agarwood 72 (in en), 107–129. doi:10.1007/s12231-018-9408-4။

[Ng1-2] ၂.၀ ^၂.၁ ^၂.၂ Ng, L.T. (1997). "A review on agar (gaharu) producing Aquilaria species". Journal of Tropical Forest Products 2 (2): 272–285.

[Broad-3] Broad, S. (1995) "Agarwood harvesting in Vietnam" TRAFFIC Bulletin 15:96

[4] The genus Gyrinops, is closely related to Aquilaria and in the past all species were considered to belong to Aquilaria. Blanchette, Robert A. (2006) "Cultivated Agarwood – Training programs and Research in Papua New Guinea" Archived ၂၀၁၇-၀၇-၁၈ at the Wayback Machine, Forest Pathology and Wood Microbiology Research Laboratory, Department of Plant Pathology, University of Minnesota

[၁]

[၂]

[၃]

[၄]