Albert Einstein

အယ်ဗာတ် အာင်သတာင်
Albert Einstein
အယ်ဗာတ် အာင်သတာင်; Albert Einstein
	အာင်သတာင် သၞာံ ၁၉၂၁
သၠးဂၠံဂဝ်	Albert Einstein; မာတ် ၁၄၊ ၁၈၇၉ (အာယုက် ၁၄၅); Ulm, Kingdom of Württemberg, German Empire
စုတိ	ဨပြဳ ၁၈၊ ၁၉၅၅ (အာယုက် ၇၆); Princeton, နယူဂျာဇြဳ၊ ကၟိန်ဍုင်အမေရိကာန်
ဂကူ	ဂျူ
ကောန်ဍုင်	ဍုင်Württemberg အခိင်ကာလ အေန်ပါယာ ဂျာမနဳ(1879–1896); သက်ကုဍုင် (1896–1901); ကောန်ဍုင် သွိတ်ဇြာလာန်(1901–1955); ဍုင်သြသတရဳ အခိင်အေန်ပါယာ သြသထြော-ဟင်ဂရဳယာန် (1911–1912); ဍုင်ပြူသ်သဳယျာ အခိင်အေန်ပါယျာ ဂျာမနဳ(1914–1918); ဂျာမနဳ (1918–1933)* အမေရိကာန် (1940–1955);
ကဆံင်ပညာ	Federal polytechnic school (1896–1900; B.A., 1900); University of Zurich (Ph.D., 1905);
ဘာ	University of Zurich
မဒယှ်တဴ	Physics, philosophy
အိန်ထံင်	Mileva Marić (1903 - 1919); Elsa Löwenthal (1919 - 1936)
ကောန်ဇာတ်	"Lieserl" Einstein ; Hans Albert Einstein ; Eduard "Tete" Einstein
အံက်	အပါ Hermann Einstein၊ မိ Pauline Koch
လာပ်	Barnard Medal (1920); Nobel Prize in Physics (1921); Matteucci Medal (1921); ForMemRS (1921); Copley Medal (1925); Gold Medal of the Royal Astronomical Society (1926); Max Planck Medal (1929); Member of the National Academy of Sciences (1942); Time Person of the Century (1999);
စၟတ်တဲ

အလ်ဗာတ် အာင်သတာင် (အၚ်္ဂလိက်: Albert Einstein) (ၜံင် ၁၄ မာတ် ၁၈၇၉၊ စုတိ ၁၈ ဨပြဳ ၁၉၅၅) ဂှ် ဒှ်အစာသိပ္ပံ မခၞံဗဒှ် တဳအဝ်ရဳရူပဗေဒမွဲတၠတုဲ တ္ၚဲဏအ် မၞိဟ်တအ် စၟတ်သမ္တီလဝ် ညးနဒဒှ် ညးမဖျေဟ်လဝ် ရိုဟ်ကၞက် တဳအဝ်ရဳမအဆက်စပ်ရ၊၊ ညးကလိဂွံ လာပ်နဝ်ဗဴ မဆေင်ကဵု ရုပ္ပဗေဒ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၂၁ ဟိုတ်နူညးပရူ Photoelectric effect ရ၊၊ အာင်သတာင်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ် တၠပညာသိပ္ပံ ကိစ္စဇၞော်အိုတ် ပ္ဍဲကဵု ခေတ်၂၀ ဗွဝ်ကၠံတုဲ လညာတ်တဳအဝ်ရဳညး ပရေင်ကမၠောန်ညးမကၠောန်လဝ်ဂှ် ပ္ဍဲကဵုခေတ်ပိုယ်လၟုဟ်ဏအ် ဒှ်အရာသဇိုင်အဓိက ကိစ္စဇၞော်အိုတ် ပ္ဍဲအရာမကၠိုဟ်ကေတ် ပရူစက္ကဝါပိုယ်တအ်ရ၊၊

ဝင်အတိက်

အလ်ဗာတ် အာင်သတာင် ၜံင် ပ္ဍဲ အလ်မ် (Ulm) မဒှ်ဍုင်မနွံ ပ္ဍဲဍုင်ဂျာမနဳ လပါ်သၠုင်ကျာ၊ ပ္ဍဲ ၁၄ မာချ် ၁၈၇၉၊ အပါညးဂှ် ဟေရ်မေန် အာင်သတာင်၊ မိညးဂှ် ပဴလဳနာ ကောချ် (Pauline Koch) ဆဂး ကြဴနူ ညးကတဵုဒှ်မၞိဟ်တုဲ ခြာဟွံလအ်ဂှ် ဂကောံသ္ၚိကၟိန်ညး ပြံင်အာမံင် မုန်ရှေန် (München) ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၈၀ မဒှ်ဍုင် အပါညး ဟေရ်မေန် အာင်သတာင် (Hermann Einstein) မပံက် ရုင်ကမၠောန် ကပေါတ်လလဳ (Elektrotechnische Fabrik J. Einstein & Cie) ကရောမ်ကော/ဒေအ်ညး Jakob (အမူ/အနာဲ အယ်ဗာတ်)တအ်ရ၊၊ အပါညး ဟေရ်မေန်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ်သၟာဗၞိက် ကေုာံ အေန်ဂျေန်နဳယာမွဲရ၊၊ ပ္ဍဲရုင်ကမၠောန်ညးတၟိဂှ် ညးကၠောန်ပ္တိတ် ဒါင်နမဝ် မပ္တိတ်ဓါတ်လလဳရ၊၊ စိုပ်သၞာံ ၁၈၈၅ ဂှ် ရုင်ကမၠောန်ဂှ် ထ္ၜးကပေါတ်ဇကု ပ္ဍဲပေါဲထ္ၜးကပေါတ်အံက်တဝ်ပါတုဲ ယၟုမြဟ် မၞိဟ်တီဂၠိုင်ကၠုင်တုဲ ကလိဂွံ ဗကန်ရာန် တၟာဂလိုင်ရ၊၊^[၁]

စိုပ်သၞာံ ၁၈၉၄ ဂှ် ရုင်ကမၠောန်ဂှ် ဟိုတ်နူ ညးတအ် ဟွံကလိဂွံ အခေါင်ဗလးပၟတ်လလဳ ပ္ဍဲဍုင်မုန်ရှေန် ကဵု ဍုင်သာဲမေန်တုဲ ညးတအ် ဒးကၟာတ်ဒေါအ်ထောအ် ရုင်ကမၠောန်ဂှ်ရ၊၊ ^[၂]

ပရေင်ပညာ

အလ်ဗာတ် အာင်သတာင် ပ္ဍဲအခိင်ကာလ မကလိဂွံ အာယုက် ၆ သၞာံဂှ်၊ ၜိုန်ရ ညးတေအ် ဒှ်မၞိဟ်မရှ်ေသှ်ေဂျူ (ယူဍ) မွဲကီုလေဝ်၊ လုပ်မံင်ဘာ ကာတ္တလေတ် ဘာပဳတာ (Petersshule)တုဲ ကာလကလိဂွံ အာယုက် ၉ သၞာံဂှ် ပြံင်အာမံင် ဘာLuitpold Gymnasium (တ္ၚဲဏအ် မကော်စ ဘာကဝ်လိက် အလ်ဗာတ် အာင်သတာင် Albert Einstein Gymnasium) ရ၊၊ ^[၃] ဟိုတ်နူ ပရေင်ပိုန်ဒြပ် ဟွံပြေပြံင်တုဲ မိမတအ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၉၄ ဂှ် ညးတအ် ပြံင်အာမံင် အဳတလဳ၊ မဳလာန် (Milan) ဗွဲကြဴညိ (Pavia)ရ၊၊ ဆဂး အယ်ဗာတ် အာင်သတာင် ဆက်မံင်အာ ပ္ဍဲမုန်ရှေန် သွက်ဂွံပတုဲဘာကဝ်လိက်ရ၊၊ အပါညးတေအ် နွံပၟိက် မိက်ဂွံကဵု အလ်ဗာတ် အာင်သတာင် ဒှ် အဳလက်ထရန်အေန်ဂျေန်နဳယာရ၊၊ အလ်ဗာတ် ဟွံဒးစိုတ် နဲဗတောန်လိက်ကဝ်လိက်ဂှ်တုဲ စိုပ်သၞာံ ၁၈၉၅ ဂှ် ညးတေအ်တိတ်ထောအ် နူဘာတုဲ အာကၠောန်ကမၠောန် ကရောမ်အပါညးတေအ်ရ၊၊ ^[၄]

အခိင်ညးကလိဂွံ အာယုက် ၁၆ သီုဟွံတုဲလဝ် ဘာကဝ်လိက်မွဲသာ် ညးတေအ် ကလိဂွံအခေါင် လုပ်စမ် သွက်ဂွံတိုန်ဘာတန်သမၠုင် ကွတ်စက် ပ္ဍဲဇြူရေချ် (Zürichs) ရ (ကဆံင် မတုပ် ကုတက္ကသိုလ်နဲပညာ)ရ၊၊ ၜိုန်ရ ပ္ဍဲကဵုဘာသာရူပဗေဒ ကဵု သင်္ချာဂှ် ကလိဂွံ စၟတ်သၠုင်အိုတ်ကီုလေဝ် ပ္ဍဲဘာသာတၞဟ် ညးတေအ် ဟွံမာန်တုဲ ညးတေအ် ဟွံအံင် လုပ်တိုန်ဘာ ဟွံဂွံရ၊၊^[၅] ဟိုတ်ဂှ်ရ ညးတေအ် ဒးကလေင်တိုန်ကဝ်လိက် သွက်ဂွံကလိဂွံအခေါင်လုပ်တက္ကသိုလ် ပ္ဍဲအာရုတ် (Aarau, Schweiz) ရ၊၊ တုဲဂှ် ညးတေအ် တိုန်ဘာတန်သမၠုင်ကွတ်စက်တုဲ ပန်သၞာံဂတဂှ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၀၀ ဂှ် ညးတေအ် ကလိဂွံ ဒဳပလဝ်မာ ရ၊၊ ^[၆]

ပ္ဍဲအခိင်ညးတေအ် မပဒတဴ ပ္ဍဲဇြူရေချ်ဂှ် အလ်ဗာတ် ဒးပအပ်ထောအ် ဒဒှ် ကောန်ဍုင်ဂျာမနဳရ၊၊ အပါညးလေဝ် တုပ်စိုတ်ကီုရ၊၊ ပ္ဍဲအခိင်ကာလ ညးတေအ် မပေင်အာယုက် ၁၇ သၞာံ နကဵုသၞောတ်ဍုင်ဂျာမနဳ ဇၟာပ်မၞိဟ်မပေင်အာယုက် ၁၇ ဒးလုပ်ပၞာန်ဂှ် ညးတေအ် ဟွံဒးလုပ်ရ၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ညးတေအ် ဒှ်မၞိဟ် မသက်ကုဍုင်မွဲ^[၇] တုဲ စိုပ်သၞာံ ၁၉၀၁ ဂှ် ညးတေအ် ကလိဂွံဒှ် ကောန်ဍုင် သွိတ်ဇြလာန်ရ၊၊

အိန်ထံင်

အယ်ဗာတ် အာင်သတာင် ဂွံစုက်လုက် ကုသမ္ဘာညးကၠာ မိလေဝါ Mileva Maric ဂှ် ပ္ဍဲအခိင်ညးမတိုန်ဘာ ပ္ဍဲဇြူရေချ်ဂှ်ရ၊၊ မိလေဝါလေဝ် တိုန်ဘာ ရူပဗေဒ ကေုာံ သင်္ချာကီုရ၊၊ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ဘာဂှ် မၞိဟ်တြုဟ်သၟးရတိုန်တုဲ ပ္ဍဲမွဲဘာဂှ မိလေဝါမွဲရ ဒှ်မၞိဟ်ဗြဴ၊၊ ညးတအ် စုက်လုက် ရေင်သကအ်တုဲ မိလေဝါဂှ် မံင်ကရောမ် အလ်ဗာတ်အာင်သတာင်ကီုလေဝ် ကာလသွဟ်လိက်ဂှ် ညံင်ရဴအယ်ဗာတ် အာင်သတာင် မကလိဂွံ စၟတ်ခိုဟ်ဂှ် မိလေဝါ ဟွံကလိဂွံ သီုဟွံအံင်ရ၊၊

ဟိုတ်နူ မိလေဝါ တန်အာဂဝ်ဂၞဴတုဲ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၀၃ ဂှ် ညးတအ်ညးၜါ ညးထပ်တဲရေင်သကအ်ရ၊၊ ညးတအ် ကလိဂွံ ကောန်တြုဟ်ၜါ၊ ဟာန်သ် အလ်ဗာတ် (၁၉၀၄) ကဵု Eduard (၁၉၁၀)၊၊ ကောန်ဍောတ်ညးဂှ် ဒးဒုင်ပလံင်ဏာ ဒၞာဲလွဳလွတ် ဟိုတ်နူကဵု ယဲသကိဇြောဖြာနိ (မဒှ်ယဲမဆေင်ကဵုစိုတ်)တုဲ ချိုတ်အာ ပ္ဍဲဒၞာဲဂှ်ရ၊၊ ကောန်ဇၞော်ဂှ် ပြံင်အာမံင် ဍုင်အမေရိကာန် ကာလ်လဳဝှဝ်နဳယာတုဲ ဗွဲကြဴ ဒှ်အစာဘာတက္ကသိုလ်၊ ဟွံမဲ အဆက် ကုအပါညးတေအ်ရ၊၊ ပါဲနူဂှ်တုဲ အလ်ဗာတ် ကဵု မိလေဝါ ညးၜါ ကၠာဟွံစှ်ေဒၞာဲဂှ် ကလိဂွံလဝ် ကောန်ဗြဴမွဲဏီ လဳသေတ် (Lieserl)၊၊ ဆဂး ပရူကောန်ၚာ်ဗြဴဏအ်ဂှ် ဟွံတီကၠးကၠးရ၊၊ ညးလ္ၚဵုဟီု ကောန်ၚာ်ဗြဴဂှ် ချိုတ်အာ ပ္ဍဲအခိင်ဍောတ်တ်၊ ညးလ္ၚဵုဟီု ကောန်ၚာ်ဗြဴဂှ် ဒးဒုင်လွဳဗ္စအတေင် / ဒးဒုင်ကေတ်ဏာ နူမိမတုဲ ကဵုညးတၞဟ်လွဳဗ္စ၊၊ ^[၈] အလ်ဗာတ် ကဵု မိလေဝါ ပြးရေင်သကအ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၁၆၊၊ အာင်သတာင် ဒှ်မၞိဟ် မိက်ဂွံပြးတုဲ မိလေဝါ အာတ်မိက် သြန်လောဲ၊၊ သြန်မကလိဂွံ နူလာပ်နဝ်ဗဴဂှ် ဒးလောဲလဝ် ဗြဴဏအ်ပါကီုရ၊၊ ပ္ဍ္ဲအခိင်ဂှ် အာင်သတာင် ဟွံကလိဂွံလာပ်နဝ်ဗဴဏီရ၊၊ ဆဂး လအ်ကဵုပြဟ် ညးဒးကလိဂွံရောင်ဂှ်လေဝ် ညးတေအ်ဆိင်ဒးဒၟံင်ရ၊၊ မိလေဝါလေဝ် ဒှ်မၞိဟ်မကေင်တိုန်လဝ်ဘာ မဆေင်ကဵု ရူပဗေဒကီုတုဲ လိက်အာင်သတာင် မချူလဝ်ဂှ် ညးတေအ် ဗိုင်ချူပလေဝ်ကဵု မအရေဝ် မလိက်တုဲ မိလေဝါလေဝ် စှ်ေစိုတ် အာင်သတာင် ဒးကလိဂွံ လာပ်နဝ်ဗဴရ၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ညးတအ် တုပ်လဝ်စိုတ် ရေင်သကအ် ကာလကလိဂွံလှုဲနူ လာပ်နဝ်ဗဴမ္ဂး ဒးလောဲကဵုဗြဴညးတေအ်ရ၊၊ ပြးရေင်သကအ်တုဲ မိလေဝါ ကေုာံ ကောန်ၚာ် ပြံင်အာမံင် ဇြူရေချ်၊၊ ကာလ အာင်သတာင် ကလိဂွံ လာပ်နဝ်ဗဴ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၂၁ ဂှ် အတိုင်မကဵုလဝ် ဂတိပါင်ဂှ်ဟေင် သြန်ဗွဲမဂၠိုင် ညးတေအ် ပလံင်ဏာကဵု မိလေဝါရ၊၊ လှုဲတအ်ဂှ် မိလေဝါ ရာန်ကေတ် သ္ၚိဌာန် သွက်ဂွံလိင်စ ပ္ဍဲဍုင်ဇြူရေချ်ရ၊၊

၂ ဂျူလာင် ၁၉၁၉ ဂှ် အာင်သတာင် စှ်ေဒၞာဲတၟိပၠန်ရ၊၊ ^[၉] အလန်ဏအ် ညးတေအ် စှ်ေဒၞာဲ ကုကောန်ၝာဲကောန်ဒေအ်ညးတေအ် အလ်သာ Elsa Löwenthal၊၊ အလ်သာဂှ် ကာလဍောတ်တ် ကလိဂွံလဝ် ယၟုလက္ကရဴ အာင်သတာင်ကီုရ၊၊ ကာလစှ်ေဒၞာဲ (တၠသ္ၚိတြေံ)ဂှ် ကေတ်စ ယၟုလက္ကရဴ တၠသ္ၚိတုဲ ယၟုလက္ကရဴဂှ် ဒှ်အာ Löwenthal ရ၊၊ အလ်သာဂှ် အာယုက်ဇၞော် နူအလ်ဗာတ် ပိ သၞာံ၊၊ နကဵု အိန်ထံင်ဏအ်ဂှ် ညးတေအ် ဟွံကလိဂွံ ကောန်ဇာတ်ရ၊၊^[၁၀]

ကမၠောန် ရုင်စၟတ်သမ္တီ အခေါင်အပိုင်ပြဳ

ကြဴနူ မအံင်ကေတ် နူတက္ကသိုလ် သွက်ဂွံတိုန်ဘာ ပ္ဍဲဇြူရေချ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၀၀ ဂှ်တုဲ အာင်သတာင် ပတိုန်ကမၠောန် ပ္ဍဲကဵုတက္ကသိုလ်နာနာ နကဵုကဆံင်တၠပညာရ၊၊ လုကဴ ပွိုင်ၜါသၞာံ ညးတေအ် ဂၠာဲဒၟံင်ကမၠောန် ဒၞာဲတၠပညာကီုလေဝ် ဟွံအံင်ဇၞး၊၊ အစာဘာတအ်ကီု ပ္ဍဲကဵုဗွိုင်တၠပညာတအ်ကီုဂှ် အာင်သတာင်ဝွံ ဒးဒုင်စၟတ်သမ္တီလဝ် နဒဒှ် မၞိဟ်မာနသၠုင်မွဲ ကေုာံ မၞိဟ်စိုတ်ဟွံဂၠိင်မွဲဂှ်ရ သွက်ညးတေအ် ဂွံကလိဂွံ ကမၠောန် ပ္ဍဲတက္ကသိုလ် နကဵုဒၞာဲတၠပညာမွဲဂှ် ဝါတ်ဂါတ်ဒၟံင်ရ၊၊

ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် အာင်သတာင် ကလိဂွံကမၠောန် မလုပ်စၞးညးမွဲမွဲ မွဲလစုတ်တ်ဟေင်တုဲ ဂွံဆတန်တဴဂျိုင်အာ လမျီုမာန်ဓဝ်ဟေင်ရ၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ပ္ဍဲအခိင်ကာလဂှ် ဗွဲမဂၠိုင်မ္ဂး ဘဝညးတေအ် ဟွံညိင်ဝတ် ဟွံၜိုဟ်သြိုဟ်ရ၊၊ ကမၠောန်ဂှ် ဂၠာဲဟွံဂွံ မွဲလပါ်ဂှ်ပၠန် အပါညးတေအ် ဒးစုတိအာ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၀၂ ဂှ်ရ၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ အပါညးတေအ် ဟွံဂွံဆဵုကေတ် ပရေင်အံင်ဇၞးညးတေအ်တုဲ ညာတ်ကေတ်ညးတေအ် နဒဒှ် မၞိဟ်ဟွံလုပ်အသုင်မွဲရ၊၊

ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၀၃ ကြဴနူ ညးတေအ် မကလိဂွံ ကမၠောန်မလုပ်စၞးဂှ်မွဲလစုတ်ဂှ် ကလိဂွံအာကမၠောန် ပ္ဍဲဒၞာဲမရပ်စပ် ပရေင်စက် မဆေင်ကဵု မစၟတ်သမ္တီ အခေါင်အပိုင်ပြဳ ပ္ဍဲဍုင်ဗေရ်န် (Bern) ရ၊၊ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် အာင်သတာင် ဒးအေင်ဒုင်လဝ် သွက်ဂွံဂၠာဲကမၠောန် ပ္ဍဲတက္ကသိုလ်ဂမၠိုင်တုဲ ဒးကၠောန်အာကမၠောန် သွက်ဂွံဂွံလှုဲရ၊၊

အာင်သတာင် ကဵု ရဲညးတေအ် ပံက်ကမၠောန်မွဲ မကော်စ The Olympia Academy ပ္ဍဲဍုင်ဗေရ်န် မဒှ်ဒၞာဲမကောံရေင်သကအ်တုဲ ချပ်ဂၞန် ပရေင်ဒဿန ကေုာံ ပြသၞာ သိပ္ပံမသဘာဝဂမၠိုင်ရ၊၊

စအံင်ဇၞး နူသၞာံ ၁၉၀၅

အာင်သတာင် ကလိဂွံ တဆိပ်ကြာဒံက်တာ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၀၅ နူကဵု တက္ကသိုလ် ဇြူရေချ် ရ၊၊ ပ္ဍဲအခိင် ညးမကၠောန်ဒၟံင် သွက်တဆိပ်ကြာဒံက်တာဂှ် ပါမောက္ခရူပဗေဒ အလ်ဖရေဒ် ကလေန်နာ (Alfred Kleiner) ဒှ်မၞိဟ် မစၞောန်ဂၠံင် ကုညးတေအ်၊ ညးတေအ် ချူလိက် ပရူရူပဗေဒ နကဵု က္ဍိုပ်လိက် "A New Determination of Molecular Dimensions". လိက်ဂှ် ကလိဂွံ ပစၞတ်သမ္တီ ပ္ဍဲဂိတုဂျူလာင် သၞာံ ၁၉၀၅ တုဲ ညးကလိဂွံ တဆိပ်ကြာဒံက်တာရ၊၊

ပ္ဍဲအခိင် အကြာသၞာံ ၁၉၀၂ စဵုကဵုစိုပ် ၁၉၀၆ အာင်သတာင် မကၠောန်ဒၟံင်ကမၠောန် ပ္ဍဲရုင်စၟတ်သမ္တီအခေါင်အပိုင်ပြဳဂှ်လေဝ် ညးတေအ် ချူလဝ် လိက်ပရေင် မဆေင်ကဵု ရူပဗေဒ ဗွဲမဂၠိုင်ကီုရ၊၊ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၀၅ ဂှ် ဒှ်သၞာံ အာင်သတာင် မချူပတိတ် လိက်ပရေင် မဆေင်ကဵုသိပ္ပံဂၠိုင်အိုတ်ရ၊၊ လိက်ပရေင်တအ်ဂှ် နူကဵု လိက်မဂ္ဂဇြေန်ရူပဗေဒ တက်ပ္တိတ်လဝ်ကီုရ၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ သၞာံ ၁၉၀၅ ဂှ် ဒှ်သၞာံ အာင်သတာင် မအံင်ဇၞး စၟတ်သမ္တီလဝ်ရ၊၊ လိက်ပရေင်ပန် မချူလဝ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၀၅ ဂှ် ဒှ်လိက်သဇိုင်ရိုဟ်ကၞက် သွက်ရူပဗေဒ ခေတ်တၟိရ၊၊

အာင်သတာင် ကဵု ဟေတ္တလာ

ကြဴနူ ပၞာန်ဂၠးတိအလန်ပထမတုဲ ပရေင်ဒစဵုဒစး ဂကူဂျူ မကော်ဂး ဝါဒဒစဵုဒစးသေမိတေတ် (Antisemitism)ဂှ် ဒြဟတ်ဇၞော်တိုန် ပ္ဍဲဍုင်ဂျာမနဳရ၊၊ အာင်သတာင်လေဝ် ဒှ်မၞိဟ် ဂကူဂျူမွဲကီုတုဲ ဒးဒုင်တးပါဲ ဒစဵုဒစးကၠုင်ရ၊၊ ကြဴနူ ဝန်ဇၞော်ကာဍုင်သအာင်ဂျာမနဳ ညးမဒှ်ဂကူဂျူ Walther Rathenau မဒးဒုင်ဂစိုတ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၂၂ ဂှ်တုဲ အာင်သတာင်လေဝ် ဒးဒုင်ဘပဠကၠုင် သွက်ဂွံဒးဒုင်ဂစိုတ် ကုညးစိုတ်ဂကူ သကာတ်မြဟ်တအ်ကီုရ၊၊ စိုပ်သၞာံ ၁၉၃၃ ဟေတ္တလာ ကလိဂွံအဝဵုဍုင်တုဲဂှ် အာင်သတာင် ဒးဒုင်စုတ်စောဲ ဒဒှ်ရ မၞိဟ်မဇၞော်မောဝ်ပတိုန် ရူပဗေဒဂျူ ရ၊၊ အာင်သတာင် ပြံင်အာမံင်ထောအ် ပ္ဍဲအမေရိကာန်တုဲ ညးကလိဂွံကမၠောန် ပ္ဍဲအေန်သတဳကျုတ် သွက် လ္ၚတ်ဖန်ဗဒှ် (Institute for Advanced Study) ပ္ဍဲဍုင်ပရိန်စေတောန် တွဵုရးနယူဂျာသေယ် (Princeton, New Jersey) ရ၊၊ စိုပ်သၞာံ ၁၉၄၀ ဂှ် ညးကလိဂွံဒှ် ကောန်ဍုင်အမေရိကာန်ရ၊၊ ညးဆက်လ္ၚတ် လှာဲပတိုန် တဳအဝ်ရဳအဆက်စပ် (Relativity Theory) ကေုာံ ကွောန်တုမ်မေကာနိစ် (Quantum mechanics) ညး စဵုကဵု စုတိ ပ္ဍဲပရိန်စေတောန်ဂှ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၅၅ ဂှ်ရ၊၊

ဂိတုအဝ်ဂေတ် ၂ သၞာံ ၁၉၃၉ ဂှ် အာင်သတာင် ချူဗစိုပ် လိက်ဂရင်ဗတီ ကုသမတအမေရိကာန် ဖရာန်ကလိန် (Franklin D. Roosevelt)သွက်ဂွံ စကၠောန်ရုင်မပ္တိတ် ဏျူကလဳယာမွဲရ၊၊ အာင်သတာင်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ်မပါလုပ် ပ္ဍဲအရာမချူလိက် Russell–Einstein Manifesto မဒှ်လိက် ဗီုဂွံကၠောန်ပ္တိတ် ဏျူကလဳယျာရ၊၊

စုတိ

အလ်ဗာတ် အာင်သတာင် လမျီုတိတ်အာ ပ္ဍဲ ၁၈ ဨပြဳ ၁၉၅၅ ပ္ဍဲအခိင်နူဂယး ကြဴနူ မတိုန်စိုပ် ရုင်ဂဥုဲ ပ္ဍဲပရိန်စေတောန် ဂွံမွဲဗတံဂှ်ရ၊၊ ကာလညးစုတိဂှ် ညးကလိဂွံ အာယုက် ၇၆ သၞာံ၊၊^[၁၁] ညးစုတိတုဲ ခြာဟွံလအ်ဂှ် သဝ်ဝန် Thomas Stoltz Harvey ဂၠံက်ပ္တိတ်ကေတ် ကၠေင်က္ဍဟ်ညး သီုကဵု ဟွံကလိဂွံ အခေါင် နူဂကောံသ္ၚိကၟိန်ညးရ၊၊^[၁၂] ကၠေင်က္ဍဟ်ညးဂှ် ဂိုင်စွံလဝ် သွက်ဂွံဆက်လ္ၚတ်အာ အစောမ်စရာဲညးရ၊၊ ဇွညးမသှ်ေဒၟံင်ဂှ် ညးတအ် အာတိုပ်ထောအ် ဒၞာဲမၞိဟ်ဂမၠိုင် ဟွံဂွံတီကေတ် ဟွံမာန်ရ၊၊^[၁၃]

နိဿဲ

↑ "Albert Einstein – Biography". Nobel Foundation. Archived from the original on 6 March 2007. Retrieved 7 March 2007
↑ Barry R. Parker (2003). Einstein: The Passions of a Scientist, Prometheus Books, p. 31
↑ Stachel, John J. (2002). Einstein from 'B' to 'Z'. Einstein Studies. 9. Birkhäuser.p. 59-61
↑ Fölsing, Albrecht (1997). Albert Einstein: A Biography. Translated by Osers, Ewald. Abridged by Ewald Osers. New York: Penguin Viking. p. 30-31
↑ Martin J. Klein; A. J. Kox; Michel Janssen; R. Schulmann; Diana Komos Buchwald; et al., eds. (21 July 2008) [Published between 1987–2006].
↑ Highfield, Roger; Carter, Paul (1993). The Private Lives of Albert Einstein. London: Faber and Faber. ISBN 978-0-571-16744-9.pp. 21, 31, 56-57
↑ Highfield, Roger; Carter, Paul (1993). The Private Lives of Albert Einstein. London: Faber and Faber. ISBN 978-0-571-16744-9. p. 40
↑ Stachel, John J. (1966).Albert Einstein and Mileva Marić (PDF). 9. unknown. Archived from the original (PDF) on 7 March 2008. Retrieved 13 May 2016
↑ Isaacson, Walter(2007). Einstein: His Life and Universe. New York: Simon & Schuster Paperbacks. ISBN 978-0-7432-6473-0.
↑ Calaprice, Alice; Lipscombe, Trevor (2005). Albert Einstein: A Biography. Greenwood Publishing Group. p. 50. ISBN 978-0-313-33080-3.
↑ Cosgrove, Ben (14 March 2014). "The Day Albert Einstein Died: A Photographer's Story". Time. Retrieved 24 April 2018
↑ "The Long, Strange Journey of Einstein's Brain". NPR. Retrieved 3 October 2007.
↑ O'Connor, J. J.; Robertson, E.F. (1997). "Albert Einstein". The MacTutor History of Mathematics archive. School of Mathematics and Statistics, University of St. Andrews.

[1] "Albert Einstein – Biography". Nobel Foundation. Archived from the original on 6 March 2007. Retrieved 7 March 2007

[2] Barry R. Parker (2003). Einstein: The Passions of a Scientist, Prometheus Books, p. 31

[3] Stachel, John J. (2002). Einstein from 'B' to 'Z'. Einstein Studies. 9. Birkhäuser.p. 59-61

[4] Fölsing, Albrecht (1997). Albert Einstein: A Biography. Translated by Osers, Ewald. Abridged by Ewald Osers. New York: Penguin Viking. p. 30-31

[5] Martin J. Klein; A. J. Kox; Michel Janssen; R. Schulmann; Diana Komos Buchwald; et al., eds. (21 July 2008) [Published between 1987–2006].

[6] Highfield, Roger; Carter, Paul (1993). The Private Lives of Albert Einstein. London: Faber and Faber. ISBN 978-0-571-16744-9.pp. 21, 31, 56-57

[7] Highfield, Roger; Carter, Paul (1993). The Private Lives of Albert Einstein. London: Faber and Faber. ISBN 978-0-571-16744-9. p. 40

[8] Stachel, John J. (1966).Albert Einstein and Mileva Marić (PDF). 9. unknown. Archived from the original (PDF) on 7 March 2008. Retrieved 13 May 2016

[9] Isaacson, Walter(2007). Einstein: His Life and Universe. New York: Simon & Schuster Paperbacks. ISBN 978-0-7432-6473-0.

[10] Calaprice, Alice; Lipscombe, Trevor (2005). Albert Einstein: A Biography. Greenwood Publishing Group. p. 50. ISBN 978-0-313-33080-3.

[11] Cosgrove, Ben (14 March 2014). "The Day Albert Einstein Died: A Photographer's Story". Time. Retrieved 24 April 2018

[12] "The Long, Strange Journey of Einstein's Brain". NPR. Retrieved 3 October 2007.

[13] O'Connor, J. J.; Robertson, E.F. (1997). "Albert Einstein". The MacTutor History of Mathematics archive. School of Mathematics and Statistics, University of St. Andrews.

[၁]

[၂]

[၃]

[၄]

[၅]

[၆]

[၇]

[၈]

[၉]

[၁၀]

[၁၁]

[၁၂]

[၁၃]