ဇိနဘာသာ

တဲ မဒှ် လက္သန် အဟိံသာ မဒှ် သၠာဓမ္မစက် မသှ်ပလးကဵု သံသာရ။

ဇိနဘာသာ (Jainism) (/ˈdʒeɪnɪzəm/), ဗွဲမဂၠိုင် ကော်စ ဓဝ်ဇိန် ဂှ် ဒှ်ဘာသာတြေံတြဟ် နူကဵု ရးနိဂီုအိန္ဒိယမွဲရ။ ဓဝ်ဇိန်ဂှ် အတိုင်လညာတ် ဓဝ်ပတှ်ေညးတအ်မ္ဂး ကၠုင်နူကဵု အစာဇၞော် ၜါစှော်ပန်တၠ မကော်ဂး တဳရ်ထင်္ကရ (tīrthaṅkara) အစာဇၞော်ၜါစှော်ပန်ဇကုဂှ် ပ္ဍဲကဵု လိက်ဗုဒ္ဓဘာသာမ္ဂး ကော်စ အစာတဳ၊ ညးမဒှ်ကိုပ်ကၠာအိုတ်ဂှ် ရိရှဘနာထ သီုကဵု ကော်စ အာဒိနာထဘဂဝါ မဂွံအဓိပ္ပါယ် ကျာ်ကိုပ်ကၠာအိုတ်။ နကဵု ဓဝ်ပတှ်ေ ဇိနဘာသာမ္ဂး အာဒိနာထဘဂဝါဂှ် ဂျိုင်တန်တဴလဝ် ပ္ဍဲအခိင်မလောန်ကၠုင်သၞာံ မဂၠိုင်ကဵု အသင်္ဃဲတေအ်ရ။ အစာမရနုက်ကဵု ၜါစှော်ပိဂှ် တန်တဴလဝ် ပ္ဍဲအခိင်ကာလ အကြာ ၈ - ၇ ဘဳသဳတုဲ အစာမရနုက်ကဵု ၜါစှော်ပန်ဂှ် မဟာဝဳရ ဂှ် ဂျိုင်တန်တဴလဝ် ပ္ဍဲၜိုတ် ဘဳသဳ ၅၀၀ ရ။ ဇိနဘာသာတအ် ပတှ်ေကေတ် ဇၟာပ်ပ်ကဝ်မ္ဂး အစာကတဵုဒှ် မွဲဇကုရ။

ကြက်အဓိက ဓရ်ဇိနဘာသာဂှ် အဟိံသ (မသက်ကုပ္ဍဵုပ္ဍိုက် ညးမွဲသအာင်)၊ အနေကန္တဝါဒ (မဟွံစိုပ်ကၞောတ်မွဲလပါ်)၊ အပရိဂြဟ (မဟွံစောဲစပ်) ကေုာံ အသစေတိဝါဒ (မဝေင်ပါဲအာရီုကာမဂုဏ်)တအ်ရ။ လုပ်ဒ္ဂေတ်ဗက် သာသနာဇိနဘာသာမ္ဂး ဒးဒ္ဂေတ်ဗက် သဳလမသုန် မတွဟ်ဂး (၁) အဟိံသာ (သက်ကုပျဲပျာံ)၊ (၂) သစ္စ (မဒးနွံကဵု ဓဝ်ဍာံစၟတ်)၊ (၃) အသတေယျ (သက်ကုကၠတ်ဂၠံက်)၊ (၄) ဗြးမိစ္ဆာစာယ (ဝေင်ပါဲ သိပ်ဂၠိပ်မေထုန်)၊ ကေုာံ (၅) အပရိဂြဟ (သက်ကုပိုင်ပြဳဒြပ်ရတ်)။ လၟေင်ဒ္ဂေတ်ဓဝ်ဇိန်ဏအ်ဂှ် ဆက်စပ် ကဵုဒ္ဂေတ်လၟေတ်အခိုက်ဘဝမၞိဟ်ဇိန်တအ် နွံနာနာသာ်ရ။ ဥပမာ တၞဟ်နမဂွံဝေင်ပါဲ ပရေင်ပျဲပျာံတုဲ ဟွံစဖျုန်တအ် ဒှ်တမ်ရ။ လင်္ကာဂမြဴဇိနဘာသာဂှ် "ပရသ္ပရောပဂြဟော ဇဳနာနာမ်" (ဝိညာဏ်မၞိဟ်ဂှ် သွက်ဂွံရီုဗင် ညးမွဲသအာင်) တုဲ "ဏမောကာရမန္တြ" ဂှ် ဒှ်ဂါထာအဓိက ညးတအ် မဖ္ဍောတ်ဗှ်ရ။

ဓရ်ဇိန်ဂှ် လုပ်လၟိဟ် ပၞောဝ်ကဵု ဓရ်တြေံအိုတ်ဂမၠိုင် ပ္ဍဲကဵုဂၠးတိဝွံတုဲ ပ္ဍဲကဵု ဇိနဘာသာဂှ် ဂိုဏ်ဇၞော်ၜါ ပါ်တိတ်ဒၟံင်ဂှ် ဂိုဏ်သက်ကုဗွိုက်လတက် မကော်ဂး ဒိဂမ္ဘရ (Digambaras) ကဵု ဂိုဏ်ဗွိုက်လတက်ဂွု မကော်ဂး ၐဝေတာမ္ဘရ (Śvētāmbaras) မဒုင်သဇိုင် ကုဗီုခမဳညးတအ် မဒ္ဂေတ်တုဲ ပါ်လဝ်ရ။ သီုၜါဂှ် လိက်သာသနာတုပ်ပ်တုဲ သီုၜါဂှ် တန်တဴဒၟံင် နကဵု မဒါန်ပစ္စဲ နူကဵုဒါယကာဂမၠိုင်ရ။ ပ္ဍဲဂၠးတိဏအ် မၞိဟ်စ္ၜုဲစ္ၜော် ဇိနဘာသာ နွံအကြာ ပန် ကဵု မသုန်ပြကောဋိကိုဋ်တုဲ ဗွဲမဂၠိုင်မ္ဂး နွံပ္ဍဲအိန္ဒိယရ။ မ္ၚးအိန္ဒိယ ဒၞာဲမနွံဂၠိုင်င်ညိမ္ဂး ဍုင်ကနေဒါ၊ ယူရောပ် ကေုာံ ရးနိဂီုပံင်ကောံအမေရိကာန်တအ်ရ။ ဓရ်ဇိန် ဂှ် ပ္ဍဲဂျပေန် မၞိဟ်တအ်ဒ္ဂေတ်ဗက်ဂၠိုင်ကၠုင်ဒၟံင်တုဲ ကောန်ဂကူဂျပေန် မသုန်လ္ၚီပြင်င် ပြံင်လှာဲဒုင်ကေတ် ကွေတ်ဇိနဘာသာရ။ သဘင်အဓိက ပ္ဍဲကဵုဇိနဘာသာဂှ် သဘင်ပရုသှန၊ သဘင်ဒသလကသှန၊ အသှတနိက၊ မဟာဝိရ် ဇန်မ ကလျာနက် ကေုာံ သဘင်ဒိပဝလဳ တအ်ရ။

ဓဝ်ပတှ်ေ ကေုာံ ဒဿန

ဇိနဘာသာဂှ် ဒှ်ဘာသာမဟွံစွံအဓိကကုနိမိတ်ဗဒှ် (transtheistic) ကေုာံ မဟီုတွဟ်လညာတ်အနာဂတ်ဂတတုဲ မဟွံပတှ်ေကေတ် စက္ကဝါဏအ် ကတဵုဗဒှ်လဝ် နကဵုညးတၠဣဓိမွဲမွဲတၠ၊ မနွံအကြာ ဝါဒၜါလပါ် (parallelism) ကေုာံ ဝါဒမဆက်စပ် (interactionism) တအ်ရ။

ဒြဝျ (ဒြပ်)

ဒြဝျ ဂှ် ဒှ်အရေဝ်သံသကြိုတ် မဂွံအဓိပ္ပါယ် ဒြပ်။ နကဵုလညာတ်ဒဿန ဇိန်မ္ဂး စက္ကဝါဝွံ ဒက်ပ္တန်လဝ် နကဵု ဒြပ်တြဴပြကာ မတွဟ်ဂး ဇဳဝ (ဇဴ)၊ ပုဒဂလ၊ ဓမ္မ၊ အဓမ္မ၊ အကာသ ကေုာံ ကာလ။ လက္ကရဴ မသုန်ဂှ် ဒှ်သက်ကုလမျီု (အဇဳဝ)။ ဒဿနဇိန်ဂှ် ပါ်လဝ် ဒြပ် နူကဵု ခန္ဓ ဟွံသေင်မ္ဂး အရပ်အရာ နကဵုဗီုပြင် အရာပလီုပလာ်ဂွံ ကဵု အရာမပလီုပလာ်ဟွံဂွံတအ်ရ။