ကနိ၊ တၞံ

တၞံကနိ; Nipa palm; Temporal range: 70–0 Ma PreЄ Є O S D C P T J K Pg N Late Cretaceous - recent
	Nipa palms in Bohol, Philippines
အကာဲအရာ မမင်မဲ သဘာဝ
	; Least Concern (IUCN 3.1)
မပါ်ဂကူ အတိုင်နဲသိပ္ပံ
လောက:	Plantae
(unranked):	Angiosperms
(unranked):	Monocots
(unranked):	Commelinids
လၟေင်ဂကူ:	Arecales
ဇာတ်ဂကူ:	Arecaceae
ဗဳဇဂကူ:	Nypa
လစှ်ေဂကူ:	fruticans
ယၟုတၞဟ်
	Cocos nypa Lour.; Nipa arborescens Wurmb ex H.Wendl. ; Nipa fruticans (Wurmb) Thunb.; Nipa litoralis Blanco; Nypa fruticans var. neameana F.M.Bailey;

တၞံကနိ (အၚ်္ဂလိက်: Nypa fruticans) နကဵုဘာသာအင်္ဂလိက် ဗွဲမဓမ္မတာ မကော်စ nipa palm, nipa, mangrove palm^[၃] ဝွံ လုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲဂကောံဗဳဇ Arecaceae တုဲ တမ်မူလ တိုန်ဒၟံင် ပ္ဍဲဇိုင်ၜဳအိန္ဒိယ ကေုာံ ၜဳပါသဳဖိက် ရ။ ပၞောဝ်ကဵု ဂကူတၞံသတ်ဗြဴဂမၠိုင်ဂှ် တၞံကနိမွဲဟေင် ဒှ်တၞံဂြိုပ်ကရး (mangrove biome) ရ။ တုဲပၠန် ဂကူတၞံဝွံ ဒှ်တၞောဝ်ဗဳဇ Nypaတုဲ ပ္ဍဲလစှ်ေဂကောံ (subfamily) Nypoideae ဂှ် နွံ ဆဂကူဏအ်မွဲဂကူဓဝ်ဂှ်ရ ညးကော်စ ဂကူတၞံမဝ်နဝ် (monotypic taxa) ရ။^[၄]

တၞံကနိဝွံ နကဵုဘာသာဗၟာ ညးကော်စ "ဓနိ" ဂှ် ဗွဲစၟတ်ကၠုင်နူ အရေဝ်မန် "ကနိ" သာ်ဂှ်ဟွံသေင် အရေဝ်မန်တမၠာ မကော်စ "ဓနိ" လေဝ် ဒှ်မာန်ရ။ ရံင်နကဵုဝင်မ္ဂး ဂကူမန် ဂွံစုက်လုက် ကုၜဳဍာ်ဖၞုင်ကၠာ နူဂကူဗၟာတုဲ ယၟုတၞံဆု မတိုန် ပ္ဍဲဒေသဍာ်ဖၞုင်တအ်ကီု ကပေါတ်အရပ်အရာ မဆေင်ကဵုၜဳ ပ္ဍဲဍာ်မှာသၟိတ်တအ်ကီုဂှ် ဗၟာတအ် ကေတ်နူမန် နွံဂၠိုင်ကွေဟ်ဟ်ရ။

ဂကူယခေင်တအ် ကော်စ တၞံဓနိ "ရီအုန်းပင်" မဂွံအဓိပ္ပါယ် တၞံသတ်ဗြဴဍာ် ရ။^[၅]

လက်သန်

The trunk or stem of the nipa palm is under the mud. Only the leaves project upwards

A globular flower cluster on a nipa palm

The northernmost distribution of Nypa fruticans is seen on Iriomote Island, Japan

တၞံကနိဂှ် တၞးကဵု ထာင်ကနိဂှ် ဒှ်အသာ်သၚေက်။ တၞးကနိဂှ် ဒှ်ဒၟံင် ဂကူထာင် မတုပ်ညံင်ရဴ တၞးသတ်ဗြဴကီုရ။ ဆဂး တၞးကနိဂှ် သၠဍေဟ် ဇၞော်နူတၞးသတ်ဗြဴရ။ ထာင်ကနိဂှ် စဵုကဵု ၉ မဳတာ (၃၀ ပေ) သၠုင်မာန်ရ။ ထာင်ကနိ ဒၞာဲသကုတ်လပါ်သၟဝ် မဒှ်တၞံဍေဟ်ဂှ် ဇၞော်ဒၟံင်တုဲ ညးကော်စ ဒဳကနိရ။ ကဴကနိဂှ် တိုန်ကၠုင် နူက္ဍိုပ်ဍေဟ် အကြာဒဳတအ်တုဲ နွံကဵုအသာ်ဍာ်မိတ်၊ ဗကေတ်ရ။ ကဴဍေဟ်ဂှ် ပတိတ်ကဵု သတ်မၞုံသၞေက်မကြံင် မွဲမွဲမ နွံတၟာ ၂၅ ဇြေန်ဒဳမဳတာတုဲ နွံကဵု ခနိင်ရ။^[၆]^[၇]

ဂမ္စာဲ

တၞံကနိ တိုန် ပ္ဍဲတိကတာၜဳၜတ်တ် ကေုာံ ဒၞာဲဍာ်လပှ်ဟွံသကာတ်မြဟ်တအ်ရ။ တၞံကနိဂှ် ဒၞာဲဍာ်မစိုပ်မာန်တအ်ဂှ် မဍေဟ်ဟဳအာတုဲ မလေပ်တိုန်မာန်ကီုရ။ ဗွဲမဂၠိုင် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲပြင်ၜဳ ကေုာံ ကြုင် မနွံ ပ္ဍဲၜဳပါသဳဖိက် နူဍုင်အိန္ဒိယ စဵုကဵုစိုပ် တကအ်ပါသဳဖိက် ရ။ ပ္ဍဲမွဲမွဲသၞာံ ယဝ်ရတိကှ် ဟွံလအ်မ္ဂးလေဝ် ဍေဟ်ဂျိုင်မာန်ကီုရ။ တၞံကနိဂှ် ဒှ်တၞံမတိုန် ပ္ဍဲဒေသဍာ်ဖၞုင်တုဲ ပ္ဍဲဒၞာဲဍာ်ဖၞုင်မအောန်တအ်ဂှ် ဍေဟ်တိုန်စ ဟွံခိုဟ်ဒှ်မာန်ရ။^[၈] ညးတအ် ထေင်ကေတ် တမ်မူလဍေဟ် ကၠုင်နူ ဒေသဟာဲနာန် (Hainan region) နူဍုင်ကြုက်၊ တကအ်ရယုကျု (Ryukyu Islands) ဘင်္ဂလာဒေသ် (Bangladesh) အိန္ဒိယ၊ သိရိလင်္ကာ၊ တကအ်အာဒမာန် ကေုာံ နိကဝ်ပါ၊ မန်ဗၟာ၊ ကာမ္ဗောဒဳယာ၊ သေံ၊ ဗိယေတ်နာမ်၊ ဗောရ်နေယဝ်၊ ဂျာပါ၊ မလုကု၊ မလေရှာ၊ ဖလိပိန်၊ သုလဝေသဳ၊ သုမတ္တရာ၊ the Bismarck Archipelago, New Guinea, the Solomon Islands, the Caroline Islands, Queensland, ကေုာံ the Australian လပါ်သၟဝ်ကျာတအ်ရ။ ပါဲနူဒေသတအ်ဏအ်တုဲ ပ္ဍဲနိဂျေနဳယျာ (Nigeria)၊ the Society Islands of French Polynesia, the Mariana Islands, Panama, ကေုာံ Trinidadတအ်လေဝ် တိုန်ဒၟံင် နကဵုသဘာဝကီုရ။^[၂]

ဍုင်ဂျပေန် ပ္ဍဲတကအ် အာဲရိအဝ်မဝ်တာ Iriomote Island ကေုာံ တကအ် ဥချဳဗနရိ (Uchibanari Island)တအ်ဂှ် ဒှ်ကၞောတ်ပယျဵု မပြးချာဲတိုန်မာန် ပ္ဍဲလပါ်သၟဝ်ကျာရ။^[၁]^[၉]

လွပ်

တၞးကနိဂှ် ထပက်သၠတုဲ ကၟဳသ္ၚိ စဵုဗဒင်။ တၞးကနိဂှ် ဟိုတ်ဟွံဒးစၟတုဲ မံင်လအ် စဵုကဵုပိသၞာံ မြဴသာ်ဝွံ ဂးလဝ်ရ။ တၞးကနိဂှ် တာန်ကၠံက်၊ တာန်နလေဝ် ဂွံကီုရ။ ထာင်ကနိ ကေုာံ ဒဳကနိကှ်ကှ်ဂှ် စံင်ပအှော်။

ပ္ဍဲတကအ် Roti ကဵု Savu ဂှ် ဒဳကနိဂှ် ဍာ်ကနိဂှ် ညးဖျုင်ကၠိက် ပ္ဍဲအခိင်ကညင်။ ညးတအ်ဟီု ဖျုန်ကၠိက် ဂွံရှ်ခိုဟ်။ တၞးကနိၜတ်တ်ဂှ် ပသၠသၟူၜံက်။

စၞစ ကေုာံ ဍာ်ယာမကာ

ပ္ဍဲဍုင်မန်၊ ဍုင်ဖလိပိန်၊ ဍုင်မလေရှာ ကေုာံ ဍုင်ဗွဲမဂၠိုင်ဂှ် ကဴကနိဂှ် ညးတအ်ရပ်တုဲ ပတိတ်ဍာ် မကော်ဂး ဍာ်ကနိရ။ သတ်ကနိၜတ်တ် ကၠာဍေဟ်ဟွံကြံင်ဂှ် စ နွံကဵု ရှ်ဍာတ်။ ဗီုရပ်ဍာ်ကနိဂှ် ကၠာသတ်ကနိ ဟွံကြံင်က္ဍင်ဂှ် နူကဵုသတ်ဍေဟ် ၜတ်စှ်ေၜိုတ် တြဴၝောအ်တဲတုဲကုတ် တုဲမ္ဂး ဍာ်ဍေဟ်ဂွံတိတ်ဂွံဂှ် ဒှ်ကမေအ်ဖဍိုန်လဝ်ဍေဟ်ရ။ ဍေဟ်ကဝ်အာမ္ဂး ဍာ်ဟွံတိတ်ရ။ တုဲမ္ဂး ဍာ်စတိတ်ကၠုင်ရ။ ဍာ်မတိတ်ကၠုင်ဂှ် ဒုင်ကေတ် နကဵုဍေင်ဒုန်၊ ဍေင်ပလာသတေတ်၊ ဟွံသေင်မ္ဂး ပလင်ဂွံရ။ မွဲတ္ၚဲမ္ဂး အာဗက်ဍာ်ဍေဟ် ၜါအလန်။ ဇၟာပ်ဇကုမအာကေတ်ဍာ်မ္ဂး ပ္ဍဲတၞုင်ဂှ် ရေက်တၟိ ကရဳကရဳ ၜိုတ်ကဝက်သေန်ဒဳမဳတာ။ မုဟိုတ်ရောမ္ဂး ဍာ်မတိတ်လဝ်ဂှ် ဟိုတ်နူခြပ်ကှ်အာတုဲ ပထေင်ဍာ်တိတ်ဍေဟ် ကၟာတ်အာမာန်ဂှ်ရ ဒးရေက်ကဵုတၟိရ။ မွဲမွဲတဝ်မ္ဂး ရေက်ဂွံစဵုကဵု ၃၀ တ္ၚဲဒှ်ရ။ တုဲမ္ဂး တၞံကနိဂှ် ဍေဟ်စပတိတ်ကဴ/ဇဝ်တၟိပၠန်ရ။ ^[၁၀]

ဍာ်ကနိမတိတ်ကၠုင် နူတၞံဍေဟ်ဂှ် နွံရှ်ဍာတ်ရ။ တၞဟ်နဂွံဂွံ ကြံင်င် ညံင်ဂွံကတင် သုင်ဂွံဗၜူဂှ် ဒးစုတ်လဝ် ပ္ဍဲဍေင် မဟွံကြာတ်လဝ်တအ်ဂှ်ရ။

ဗီုရုပ်ဂမၠိုင်

သတ်ဓနိ မွဲထနိင်
ဇဝ်/ကဴကနိ
သၠကနိ
တဝ်ကနိဂှ် ဒပ်လဝ် နကဵု ထာင်ကနိ

နိဿဲ

↑ ^၁.၀ ^၁.၁ "Nypa fruticans" (2008). IUCN Red List of Threatened Species 2010. IUCN. doi:10.2305/IUCN.UK.2010-2.RLTS.T178800A7610085.en.
↑ ^၂.၀ ^၂.၁ နိဿဲ ဗၠေတ် - Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named WCSP
↑ [မဗမံက်ထ္ၜး ဗၠေတ်: "["ဂှ် ဒှ်မလိက် မဟွံလုပ်အဝေါင်မွဲ "မဗမံက်ထ္ၜး ဗၠေတ်: "["ဂှ် ဒှ်မလိက် မဟွံလုပ်အဝေါင်မွဲ"]. Germplasm Resources Information Network (GRIN). Agricultural Research Service (ARS), United States Department of Agriculture (USDA). Retrieved 9 January 2017. {{citation}}: Check |url= value (help)
↑ John Leslie Dowe (2010). Australian Palms: Biogeography, Ecology and Systematics, 83. ISBN 9780643096158။ April 20, 2012 တင်နိဿဲဏအ် ကလေင်စၟဳစၟတ်တုဲ။
↑ မောင်သိန်းဇံ (ဇူလိုင်၊ ၂၀၀၀). ရခိုင်မြန်မာဆေးအခေါ်ကွဲလွဲမှုများ. နက္ခတ္တရောင်ခြည်, ၂၈၁။
↑ Flora of China, v 23 p 143, Nypa fruticans
↑ Wurmb, Friedrich von. 1779. Verhandelingen van het Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen 1: 349, Nypa fruticans
↑ "Responses of Nipa palm (Nypa fruticans) seedlings, a mangrove species, to salt stress in pot culture" (October 2014). Flora - Morphology, Distribution, Functional Ecology of Plants 209 (10): 597–603. doi:10.1016/j.flora.2014.08.004.
↑ 船浦ニッパヤシ群落保護林の保護管理検討委員会報告書 6. Kyushu Regional Forest Office. Retrieved on 2015-10-13။
↑ Eckhardt, Robyn (9 April 2008). Tap Lessons.

[IUCN-1] ၁.၀ ^၁.၁ "Nypa fruticans" (2008). IUCN Red List of Threatened Species 2010. IUCN. doi:10.2305/IUCN.UK.2010-2.RLTS.T178800A7610085.en.

[WCSP-2] ၂.၀ ^၂.၁ နိဿဲ ဗၠေတ် - Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named WCSP

[GRIN-3] [မဗမံက်ထ္ၜး ဗၠေတ်: "["ဂှ် ဒှ်မလိက် မဟွံလုပ်အဝေါင်မွဲ "မဗမံက်ထ္ၜး ဗၠေတ်: "["ဂှ် ဒှ်မလိက် မဟွံလုပ်အဝေါင်မွဲ"]. Germplasm Resources Information Network (GRIN). Agricultural Research Service (ARS), United States Department of Agriculture (USDA). Retrieved 9 January 2017. {{citation}}: Check |url= value (help)

[4] John Leslie Dowe (2010). Australian Palms: Biogeography, Ecology and Systematics, 83. ISBN 9780643096158။ April 20, 2012 တင်နိဿဲဏအ် ကလေင်စၟဳစၟတ်တုဲ။

[5] မောင်သိန်းဇံ (ဇူလိုင်၊ ၂၀၀၀). ရခိုင်မြန်မာဆေးအခေါ်ကွဲလွဲမှုများ. နက္ခတ္တရောင်ခြည်, ၂၈၁။

[6] Flora of China, v 23 p 143, Nypa fruticans

[7] Wurmb, Friedrich von. 1779. Verhandelingen van het Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen 1: 349, Nypa fruticans

[saltstress-8] "Responses of Nipa palm (Nypa fruticans) seedlings, a mangrove species, to salt stress in pot culture" (October 2014). Flora - Morphology, Distribution, Functional Ecology of Plants 209 (10): 597–603. doi:10.1016/j.flora.2014.08.004.

[9] 船浦ニッパヤシ群落保護林の保護管理検討委員会報告書 6. Kyushu Regional Forest Office. Retrieved on 2015-10-13။

[:0-10] Eckhardt, Robyn (9 April 2008). Tap Lessons.

[၁]

[၂]

[၃]

[၄]

[၅]

[၆]

[၇]

[၈]

[၉]

[၁၀]