ကၟအ်၊ ဂစေံ
| ကၟအ် | |
|---|---|
| |
| Nominate osprey subspecies from Nagarhole National Park | |
အကာဲအရာ မမင်မဲ သဘာဝ
| |
| မပါ်ဂကူ အတိုင်နဲသိပ္ပံ | |
| လောက: | Animalia |
| လပါ်ဂကူ: | Chordata |
| ဂကောံဂကူ: | Aves |
| လၟေင်ဂကူ: | Accipitriformes |
| ဇာတ်ဂကူ: | Pandionidae |
| ဗဳဇဂကူ: | 'Pandion' |
| လစှ်ေဂကူ: | ''P. haliaetus'' |
| ယၟုရုက္ခဗေဒ | |
| Pandion haliaetus | |
| |
| Global range of Pandion haliaetus | |
| ယၟုတၞဟ် | |
|
Falco haliaetus Linnaeus, 1758 | |
ဂစေံကၟအ် (အၚ်္ဂလိက်: Osprey; Burmese; ဝန်လက်ငှက်) လဆောဝ်မ္ဂး ကော်စ ဂစေံအသိမ်ၜဳဝွံ ဒှ်ဂကူဂစေံသရာဲ မရပ်စကမွဲတုဲ ဂွံဆဵုကေတ် အလုံလိုက်မွဲရ၊၊ ဇကုဍေဟ်တအ် ဇၞော်စဵုကဵု ဇမၠိင် ၆၀ သေန်ဒဳမဳတာ (၂၄ ၝောအ်တဲ) လပါ်သၞေင်မ္ဂး ဇမၠိင်နွံ ၁၈၀ သေန်ဒဳမဳတာ (၇၁ ၝောအ်တဲ)ရ၊၊ ဍေဟ်တအ် လပါ်လတူ နွံကဵု အသာ်ပတေင်တုဲ ပ္ဍဲက္ဍိုပ် ကေုာံ ပ္ဍဲသြိုဟ်ဂှ် နွံကဵု အသာ်ဗုရ၊၊
ဂစေံကၟအ်တအ်ဂှ် ဒၞာဲဒေသ ဗွဲမဂၠိုင် ဍေဟ်တအ် တန်တဴမံင်ဂွံရ၊၊ ဍေဟ်တအ် မလေပ်ဒက်ခပေါဲ ဒၞာဲသီုဖအိုတ် မကြပ်ကဵုဍာ် မဒှ်ဒၞာဲဍေဟ်တအ် မဂၠာဲစစၞဂွံရ၊၊ ဂစေံကၟအ်ဝွံ ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲတိုက် သီုဖအိုတ် ပါဲနူကဵု Antarctica မွဲတုဲ၊ ပ္ဍဲကဵု အမေရိကသၠုင်ကျာဂှ်မ္ဂး ဂွံဆဵုကေတ် ဂစေံကၟအ် မပြံင်မံင် မွဲလစုတ် (ဟွံဖျေဟ်ခၟာဲ) ဟေင်ရ၊၊
ဂစေံကၟအ်ဂှ် ဍေဟ်တအ် ရပ်စက ဂကူနာနာသာ်ရ၊၊ ဍေဟ်တအ်ဂှ် ရပ်စက စိုန်သကီုကွေဟ်ရ၊၊ ဟိုတ်နူဗီုပြင်ဍေဟ်တအ် မမံင် ကေုာံ မရပ်စစၞတၞဟ်ခြာတုဲ ဍေဟ်တအ် မဂွံစၟတ်သမ္တီလဝ် နကဵုဗဳဇဂကူအပိုင်တၞဟ်ခြာ မဒှ်ဗဳဇဂကူ ပေန်ဒိယောန် Pandion မလုပ်လၟိဟ်တၞောဝ်ဂကူ ပေန်ဒိနိဒါဲ Pandinidae ရ၊၊ ပြဟ်ဟ်ဏအ် လဆောဝ်ဂကူ ပိဂကူ စၟတ်သမ္တီလဝ် ဂစေံကၟအ်ရးဗၟံက် (eastern osprey) ကဵု ဂစေံကၟက် ရးပလိုတ် (western osprey)၊၊
ဗမံက်ထ္ၜး[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
ဂစေံကၟအ်ဂှ် လျိုင်နွံ အကြာ ၀.၉ - ၂.၁ ကဳလဝ် (၂.၀ - ၄.၆ lb) တုဲ ဇမၠိင် နွံ အကြာ ၅၀-၆၆ သေန်ဒဳမဳတာ (၂၀-၂၆ ၝောအ်တဲ) ပ္ဍဲလပါ်သၞေင်မ္ဂး နွံ ဇမၠိင် ၁၂၇-၁၈၀ သေန်ဒဳမဳတာ (၅၀-၇၁ ၝောအ်တဲ)၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ဂစေံကၟအ်ဂှ် လုပ်လၟိဟ် ဂကူဂစေံဇမၞော်တအ်ရ၊၊
ဇကု လပါ်လတူဂှ် နွံကဵုအသာ် ပတေင်တုဲ ပ္ဍဲသြိုဟ်ဂှ် နွံကဵုအသာ်ဗု ဒၞာဲလ္ၚဵုဂှ် ဗကဒၟံင် ကုအသာ်ပတေင်ရ၊၊ သကုတ်လပါ်သၟဝ်ဂှ် ဗုဒၟံင်ပေင်င်ရ၊၊ က္ဍိုပ်အသာ်ဗု ပ္ဍဲအကြာမတ်တအ်ဂှ် နွံကဵုပတေင်လစံက် စှ်ေကၠုင် ပ္ဍဲကရေက်ၜါလပါ် စဵုစိုပ်ကအ်ရ၊၊[၂] မတ်ဍေဟ်ဂှ် ဒှ်အသာ်ထဝ် ကောန်မတ်ဂှ် ဒှ်အသာ်လစံက်/ပတေင်ရ၊၊ သၟူဍေဟ်ဂှ် ဒှ်အသာ်လမ္စံက်၊ ဇိုင်ဍေဟ်ဂှ် ဗုတုဲ နွံကဵုသၞေမ်ဇိုင် အသာ်လမ္စံက်ရ၊၊ [၃] သော်ဍုတ် ဂၠေအ်ဂၠေအ် ဂၠိင်ဂၠိင် နွံတုဲ၊ သၞေင်သောဲတုဲ နွံကဵု ပန်ပၚပ်ရ၊၊
ၝောအ်ကဵုကၟက် ဇၞော်ဇၞော်တအ်ဂှ် ဗွဲမဂၠိုင် တုပ်ရေင်သကအ်ကီုလေဝ် ဇကုကၟက်ဂှ် သောဲညိတုဲ သၞေင်ဍောတ်ညိရ၊၊ ဂစေံပၠိုင်င်တအ်ဂှ် ၝောအ်ကဵုကၟက် မွဲဗီုဓဝ်ရ၊၊
ဂမ္စာဲ ကေုာံ ဒတန်[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
ဂစေံကၟအ်ဂှ် ပၞောဝ်ကဵုဂစေံဒဵု ဂမ္စာဲအလုံလိုက်ဂမၠိုင် ၆ ဂကူဂှ် ပါလုပ်မွဲဂကူကီုတုဲ ဒှ်မရနုက်ကဵု ၜါရ၊၊ ဂစေံအသိမ် ဂှ် ဒှ်မရနုက်ကဵု မွဲရ၊၊ ပါဲနူကဵု Antarctica ပ္ဍဲဒၞာဲဒေသဂမ္တဴ ကေုာံ ဂမ္တဴမရုံဂပ်တအ် သီုဖအိုတ် နွံရ၊၊ ပ္ဍဲအမေရိကသၟဝ်ကျာမ္ဂး ဍေဟ်တအ် ဖျေဟ်ခၟာဲ ပ္ဍဲ အာလသ်ကာ၊ Alaska, Newfoundland ကေုာံ သၠုင်ကျာပ္ၚံက်ၜဳ Florida စိုပ်အခိင်ဂံက်မ္ဂး ဍေဟ်တအ် ပြံင်အာလပါ်သၟဝ်ကျာ နူကဵုဍုင်အမေရိကာန်ရ၊၊ ပ္ဍဲအခိင်ကညင်မ္ဂး ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲရးယူရောပ်၊ သကေတ်ဒိနေဗိယျာတအ်တုဲ စိုပ်အခိင်ဂံက်မ္ဂး ဍေဟ်ပြံင်အာမံင် ပ္ဍဲအဖရိကသၟဝ်ကျာရ၊၊ [၄] ပ္ဍဲအဝ်သတြေလျာမ္ဂး ဂွံဆဵုကေတ် ဇိုင်င်ၜဳရ၊၊[၅]
စရိုတ်[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
စၞ
ဂစေံကၟအ်တအ် မလေပ်စ က၊ စၞဍေဟ်တအ် မစသီုဖအိုတ် ၉၉%ဂှ် ဒှ်ကရ၊၊[၆] ဍေဟ်တအ် ဗွဲမဂၠိုင် ရပ်စက လျိုင် အကြာ ၁၅၀-၃၀၀ ဂရာမ်၊ ဇမၠိင်နွံ အကြာ ၂၅-၃၅ သေန်ဒဳမဳတာ (၉.၈ - ၁၃.၈ ၝောအ်တဲ) ဆဂး နူကဵု ၅၀ ဂရာမ် စဵုကဵု ၂ ကဳလဝ်လေဝ် ဍေဟ်တအ် ရပ်စကီုရ၊၊ ကဂကူလဵုဟွံဟီု မၞုံဇကုတၟာမဟီုလဝ်ဂှ် ဍေဟ်တအ် မလေပ်ရပ်စရ၊၊
ဂစေံကၟက်တအ် နွံကဵုမတ် မညာတ်ကေတ် ကသၟဝ်ဍာ် နူကဵုလတူကျာဏအ်ရ၊၊ အခိင်ကတအ် နွံဇမ္ၚောဲ လတူဍာ် အကြာ ၁၀ - ၄၀ မဳတာ (၃၃-၁၃၁ ပေ)မ္ဂး ဍေဟ်တအ် ဂွံညာတ်ကေတ်ရ၊၊ ဍေဟ်တအ် ဗိုတ်ဗၠိုတ်ရပ်စက မွဲတဲဓဝ်ရ၊၊ [၇]
လဆောဝ်မ္ဂး ဂစေံကၟအ်တုဲ ရပ်စ သတ်တိရစ္ဆာန်ဍောတ်တ် ဗီုကဵု ကၟိ၊ ဗတာဲ၊ ကေုာံ ဂစေံတၞဟ်တအ် နွံကီုရ၊၊ [၈]
မဖျေဟ်ခၟာဲ[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
ဂစေံကၟအ်တအ်ဂှ် မလေပ်ဒက်ခပေါဲ ပ္ဍဲဇိုင်ၜဳ ဇိုင်ကြုင် လတူတၞံဆု လဆောဝ်မ္ဂး လတူတၟအ်တအ်ရ၊၊ ခပေါဲ ဒၞာဲမဖျေဟ်ခၟာဲဂှ် ဗွဲမဂၠိုင် စိုပ်အခိင်မ္ဂး ဍေဟ်တအ် ကလေင်ပလေဝ်ထောအ်တုဲ ကၠုင်ဖျေဟ်ရိုဟ်ဒဒှ်သၞာံရ၊၊ အတိုင်စၟတ်သမ္တီမ္ဂး ခပေါဲလ္ၚဵုဂှ် စကာကၠုင် စဵုကဵု ပွိုင် ၇၀ သၞာံရ၊၊ ခပေါဲဂှ် ဗဝိုက်နွံ ၜိုတ် ၂ မဳတာ လျိုင်နွံ ၜိုတ် ၁၃၅ ကဳလဝ်တုဲ မဒက်လဝ် နကဵုကၞာင်ဆု တၞံချောဲနူၜဳ ဗီုကဵုလှိက်တအ်ရ၊၊[၉]
ဍေဟ်တအ်မလေပ်ဖျေဟ်ခၟာဲ အကြာ ပိ ကဵု ပန်မွဲရ၊၊ စဵုကဵုအာယုက် အကြာ မသုန် ကဵု ထပှ်သၞာံဂှ် ဍေဟ်တအ် ဟွံစဖျေဟ်ခၟာဲဏီရ၊၊ ဂစေံကၟအ်တအ်လေဝ် မလေပ်မံင်ကဵု ပွံင် စဵုကဵုမွဲအာယုက်ကီုရ၊၊ ပ္ဍဲအဝ်သတြေလျာ လပါ်သၠုင်ကျာမ္ဂး ဍေဟ်တအ် မလေပ်ဖျေဟ်ခၟာဲ အကြာဂိတု သေတ်တေန်ပါ-အံက်တဝ်ပါ၊ အဝ်သတြေလျာသၟဝ်ကျာမ္ဂး ဂိတုဨပြဳကဵုဂျူလာင်၊ ပ္ဍဲသၠုင်ကျာ ကွေန်လာန်မ္ဂး ဂိတုဂျူလာင်ကဵုအဝ်ဂေတ်ရ၊၊ [၁၀] ပ္ဍဲအခိင်တမ်သၞာံ ၝောအ်ကဵုကၟက် ဒးလွဳပရာ ညံင်ဂွံဂွံကောန်ၚာ် ပွိုင်ၜိုတ် မသုန်ဂိတုရ၊၊ ၝောအ်ဂှ် စဖျေဟ်ခၟာဲ နူၜါမ စဵုကဵု ပန်မ ပ္ဍဲအခိင်မွဲဂိတုဂှ်၊ ခမာဲဂှ် နွံကဵုအသာ်ပတေင်ဗကဗက တၟာ ၆.၂ x ၄.၅ သေတ်တဳမဳတာ၊ လျိုင် ၆၅ ဂရာမ်၊၊ ခၟာဲတအ်ဂှ် ဒးလဒပ် ပွိုင် ၃၅-၄၃ တ္ၚဲ၊၊[၁၁]
ကောန်ဂစေံကၟအ် ဍတ်တၟိတၟိဂှ် နွံလျိုင် ၅၀-၆၀ ဂရာမ် ဆဂး ပွိုင် ၈-၁၀ သတ္တဟမ္ဂး ပဝ်ဂွံရ၊၊ အတိုင်မလ္ၚတ်လဝ် ပ္ဍဲအဝ်သတြေလျာ လပါ်သၠုင်ကျာမ္ဂး နူစဍတ် ပွိုင် ၆၉ တ္ၚဲမ္ဂး သၞေင်ပေင်ပဝ်ဂွံရ၊၊ အာယုက် ဂစေံကၟအ်တအ်ဂှ် နွံအကြာ ၇-၁၀ သၞာံ၊ ဆဂး စဵုကဵု အာယုက် ၂၀-၂၅ သၞာံလေဝ် ဍေဟ်တအ် ဂြိုင်မာန်ဒၟံင်ရ၊၊
အတိုင်စၟတ်သမ္တီမ္ဂး ဂစေံကၟအ် အာယုက်ဇၞော်အိုတ် ပ္ဍဲယူရောပ်ဂှ် အာယုက် ၃၀ သၞာံ၊၊
နိဿဲ[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
- ↑ Pandion haliaetus. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2013.2. International Union for Conservation of Nature (2013).
- ↑ "Osprey" (PDF). Connecticut Department of Environmental Protection. 1999. Archived from the original (PDF) on 10 June 2012. Retrieved 30 September 2007.
- ↑ Terres, J.K. (1980). The Audubon Society Encyclopedia of North American Birds. New York, NY: Knopf. pp. 644–646. ISBN 0-394-46651-9.
- ↑ Hume, R. (2002). RSPB Birds of Britain and Europe. London: Dorling Kindersley. p. 89. ISBN 0-7513-1234-7.
- ↑ Simpson, K.; Day, N.; Trusler, P. (1993). Field Guide to the Birds of Australia. Ringwood, Victoria: Viking O'Neil. p. 66. ISBN 0-670-90478-3.
- ↑ Evans, D.L. (1982). "Status Reports on Twelve Raptors: Special Scientific Report Wildlife" (238). U.S. Department of the Interior, Fish and Wildlife Service.
- ↑ Poole, A.F.; Bierregaard, R.O.; Martell, M.S. (2002). Poole, A.; Gill, F., eds. Osprey (Pandion haliaetus). The Birds of North America. Philadelphia, PA: The Birds of North America, Inc.
- ↑ Goenka, D.N. (1985). "The Osprey (Pandion haliaetus haliaetus) preying on a Gull". Journal of the Bombay Natural History Society. 82 (1): 193–194.
- ↑ "Osprey nest moved by BC Hydro crews weighs 300 pounds". CBC News - British Columbia, Canada. 28 November 2014. Retrieved 18 May 2016.
- ↑ "Osprey nest moved by BC Hydro crews weighs 300 pounds". CBC News - British Columbia, Canada. 28 November 2014. Retrieved 18 May 2016.
- ↑ Poole, Alan F. Ospreys, A Natural and Unnatural History 1989