ခဍာ်၊ ဂစေံ

ခဍာ်; Temporal range: 17–0 Ma PreЄ Є O S D C P T J K Pg N Middle Miocene – Recent
	American crow (Corvus brachyrhynchos)
မပါ်ဂကူ အတိုင်နဲသိပ္ပံ
လောက:	Animalia
လပါ်ဂကူ:	Chordata
ဂကောံဂကူ:	Aves
လၟေင်ဂကူ:	Passeriformes
ဇာတ်ဂကူ:	Corvidae; Corvinae
Species
	many, see လိက်ပရေင်ဗွဲတြး - List of Corvus species
Diversity
	c. 45 species

ဂစေံခဍာ် (အၚ်္ဂလိက်: crows, Burmese; ကျီးကန်း) ဝွံ ဒှ်ဂကူဂစေံ တၟာလဒေါဝ် ကဵု ဇၞော် မလုပ်လၟိဟ် ဇာတ်ဂကူ ကောဝိဒါဲ (Corvidae) တုဲ ဒၞာဲဒေသဗွဲမဂၠိုၚ် မဂွံဆဵုကေတ်ဒၟံၚ် ခဍာ်ရ၊၊ ပ္ဍဲလိက်မန်ခေတ်တြေံဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ကဳအာက်၊ ဟိုတ်မဒုၚ်သဇိုၚ် ကုရမ္သာၚ် ဗီုဍေဟ်လရိုဟ်တုဲ မန်တအ် မကော် ကဳအာက် ဒှ်မာန်ရ၊၊ ကဳ ဂှ် ဒှ်အာ ခ၊ အ ဒှ်အာ ဍ တုဲ ခေတ်လၟုဟ် ဒှ်အာ ခဍာ် ရ၊၊

အတိုၚ်သုတေသန မဂွံဆဵုကေတ် ဂကူခဍာ်လ္ၚဵုတအ်ဂှ် လေပ်ဆ မစကာ ကိရိယာမွဲမွဲသၟးဟွံက သီုကဵု ကၠောန်ကိရိယာမွဲမွဲဏီရ၊၊ ^[၁] ခဍာ်ဂှ် ဂွံစၟတ်သမ္တီလဝ် မလုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲစရၚ် ဂစေံ ဍာ်ဒကေဝ်ဥာဏ်သၠုၚ်အိုတ်မွဲရ၊၊ ^[၂]

ဗမံက်ထ္ၜး

ဂကောံခဍာ် သီုဖအိုတ်ဂှ် ဒှ်အသာ်လမ္စံက် (ဟွံ) လမ္စံက် ဗီုညိည (ဟွံ) အသာ်ပတေၚ် (grey)၊၊ ခဍာ်တအ်ဂှ် နွံကဵု ခၟူ ကေုာံ ဇိုၚ် ကြံၚ်မ္ၚုဟ်ကွေဟ်ရ၊၊ ခဍာ် သီုဖအိုတ် နွံ ၄၆ ဂကူ ^[၃]၊၊ ပွမဆက်ဆောံလိၚ် ကုဗဳဇမတုပ် ရေၚ်သကအ် (Sexual dimorphism) ဂှ် ပ္ဍဲကဵု ခဍာ်ဂှ် ဍိုန်လျဒၟံၚ်ရ၊၊

တၞောဝ်ဝၚ် အပြံၚ်အလှာဲ (Evolutionary history)

ဂကူဗဳဇခဍာ် ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ် အစာသုတေသနတအ် ပတှ်ေကေတ် စေန်ဆက်ကၠုၚ် နူအာရှလဒေါဝ်တုဲ ပြးဇးအာ အမေရိကသၟဝ်ကျာ၊ အဖရိက၊ ယူရောပ် ကေုာံ အဝ်သတေလျ ရ၊၊ အတိုၚ်သက်သဳတၟိအိုတ်ဂှ်မ္ဂး ဂကူခဍာ် မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲအဝ်သတေလျရ၊၊

ရုပ်ဇြတၟအ် (fossil) ခဍာ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲယူရောပ်၊ ဆဂး ဗဳဇခေတ်တြေံ ဗီုလဵုမဆက်စပ် ရေၚ်သကအ်ဂှ် ဟွံဂွံတီ ချိုတ်တ်ပၠိုတ်တ်ရ၊၊ ခဍာ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲဍုၚ်ဇၞော်ဇၞော် အလုံမွဲဂၠးတိရ၊၊

စရိုတ် Behavior

သကအ် (communal roosting)

ခဍာ်တအ်ဂှ် မလေပ်မံၚ်ကဵု သကအ် အကြာ ၂၀၀ ကဵု မဂၠိုၚ်ကဵုလ္ၚီတုဲ မလေၚ်ဂြဴ (ဟွံ) လရိုဟ်ရ၊၊ ဗွဲတၟေၚ် ပ္ဍဲအခိၚ်မဖျေဟ်ခၟာဲ ပ္ဍဲအခိၚ်မုဟ်ကျာရ၊၊ ဒၞာဲမကလိဂွံ စၞစလောဲသွာ ဗီုကဵု ဒၞာဲမထောအ်ခမိက် ဗဒါဲဖျာတအ်ဂှ် မလေပ်ကောံစဒှ်ရ၊၊

ဝေၚ် (Play)

ဟိုတ်နူခဍာ်မဝေၚ်တုဲ အရာမလီုလာ် ကတဵုဒှ် နွံတၟာဂလိုၚ်ရ၊၊ ဥပမာ ဃိုၚ်ပတိုန်မတၟအ်တုဲ ထောအ်ဖျေဟ် ဒးကွဳစက်၊ ဒးမၞိဟ်တအ် ဒှ်တမ်ရ၊၊ ဟိုတ်နူ ဍေဟ်တအ် မၞုံကဵု ဍာ်ဒကေဝ်ဉာဏ်သၠုၚ်တုဲ ပွမဝေၚ်ဗီုဏအ် ကတဵုဒှ်ကၠုၚ်ရ၊၊

ရမ္သာၚ် (Vocalization)

ဂကူဂစေံခဍာ် သီုဖအိုတ်ဂှ် ဗြုကရေဲဂွံ နကဵုရမ္သာၚ်နာနာသာ်ရ၊၊ ရမ္သာၚ် ခဍာ်မလေပ်ဗြုစဂၠိုၚ်အိုတ်ဂှ် အက် အက် ရ၊၊ ကာလဍေဟ်တအ် မကဵုသတိရေၚ်သကအ်မွဲမွဲ၊ ကာလဍေဟ်တအ် မစိုပ်ကၠုၚ် မတိတ်အာမ္ဂး မလေပ်ကဵုရမ္သာၚ်ရ၊၊

ဍာ်ဒကေဝ်ဉာဏ် (Intelligence)

ပ္ဍဲကဵု မစမ်ၜတ် ဍာ်ဒကေဝ်ဉာဏ်ဂှ် ခဍာ် ဍာ်ဒကေဝ်ဉာဏ် သၠုၚ် မလုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲတိရစ္ဆာန် ဍာ်ဒကေဝ်ဉာဏ် မသၠုၚ်မွဲရ၊၊ ^[၄]ခဍာ် ပ္ဍဲအေဿရေ စကာ ကွာၚ်ဗရေတ်တုဲ ဍန်က၊၊^[၅] ခဍာ်စကာ ကိရိယာမွဲမွဲ သွက်ဂွံဂွံ ကလိဂွံမွဲမွဲ၊၊ ဥပမာ ကေတ်လေအ်တုဲ ကဆောက်ပတိတ် စၞစ၊ အစာသုတေသနတအ် စမ်ဍာ်ဒကေဝ်ဉာဏ်ခဍာ် ဖာန်ဍာ်ပါၚ်ဍောတ်တ်မွဲ စုတ်လဝ်ဍာ် လတူဂှ် စွံလဝ် စၞစ၊ ခဍာ်ၜံက်ကေတ် ဟွံစိုပ်၊ ခဍာ်အာကေတ်မတၟအ်တုဲ ထောအ်စုတ် ပ္ဍဲဖာန်ဂှ် ဍာ်ဂွံသၠုၚ်တိုန်တုဲ ဂွံကေတ် စၞစဂှ်စိုပ်၊၊ ညးတအ် မိက်ဂွံတီ ၜိုတ်ဂလိုၚ်လဵု ခဍာ် မကၠိုဟ် ဟိုတ် ကု ဖဵုတုဲ ညးတအ်စမ် ဖာန်ဍာ်ပိ သၟဝ်ဂှ် ကၠောအ်ဒၟံၚ် ရေၚ်သကအ်၊ ဖာန်လဒေါဝ် စၞစမၞုံဂှ် ပါၚ်ဍောတ်၊ ဖာန်ဇၞော်ၜါ ပါၚ်ဇၞော် စၞဟွံမဲ၊၊ ညးတအ် စွံလဝ်ကဵု မတၟအ်ဇၞော်ဇၞော် စုတ်ပါၚ်ဖာန်ဍောတ်ဂှ် ဟွံဂွံ၊၊ ခဍာ်ထောအ်ဖျေဟ် မတၟအ် ပ္ဍဲဖာန်ပါၚ်ဇၞော်ဂှ်တုဲ ဍာ်မၞုံ ပ္ဍဲဖာန်ဍောတ် မၞုံကဵုစၞဂှ် သၠုၚ်တိုန်၊၊ ခဍာ်ညာတ်ကေတ် ဟိုတ်မစုတ်ဍာ် ပ္ဍဲဖာန်ဇၞော်တုဲ ဖဵုမတွဟ်ဂး ဍာ်ပ္ဍဲဖာန်ဍောတ်ဂှ် ယာတိုန်တုဲ ခဍာ်ဆက်ထောအ်တၟအ် ပ္ဍဲဖာန်ဇၞော် စဵုကဵု ကေတ်စၞစ နူဖာန်ဍောတ်ဂှ် ဂွံရ၊၊ ^[၆]

ပ္ဍဲကၠေၚ်က္ဍဟ် ဂကူခဍာ် ဂျက်ဒဝ် (jackdaw) ကဵု မေတ်ဖာဲ (magpie)မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲယူရောပ်တအ်ဂှ် ဓါတ် nidopallium နကဵုဗၞတ်ဗ္ၜတ်မ္ဂး နွံဂလိုၚ် တုပ်ကဵု ကၞုဲဆာမ်ပေန်ဇြဳ ကေုာံ မၞိဟ်ကီုရ၊၊ ဓါတ်ဂှ် နွံဂၠိုၚ်အိုတ် ပ္ဍဲကၞုဲဂိပ်ဗောန် (gibbon)^[၇]

ဍာ်ဒကေဝ်ခဍာ် မွဲပၠန်ဂှ် ဍေဟ်တအ် သမ္တီဒး ရုပ်သာ် မုက်မတ် မၞိဟ်ပူဂဵုမွဲမွဲ ဗွဲတၞဟ်ခြာမာန်ကီုရ၊၊

စၞ (Diet)

ခဍာ်ဂှ် ဒှ်ဂစေံ မဟွံရုဲစၞ မွဲဂကူရ၊၊ ဍေဟ်တအ် ကြပ်သီုဖအိုတ် သီုကဵု ဂစေံတၞဟ်၊ စၟစၟောန်၊ က၊ ၚဴ၊ မဆု မဒုန်၊ သြောအ်၊ သတ်ဆု၊ ပကောတ်တိ၊ ခၟာဲ စၞမၞိဟ်စတအ်လေဝ် စကီုရ၊၊ ဍေဟ်တအ် ဗက်ဂြးစစၟစၟောန် အကြာချောဲကီုရ၊၊

ဂလိုင်မ (Reproduction)

ခဍာ်ၝောအ်ဂှ် ပေၚ်အာ ၜိုတ်ပိသၞာံမ္ဂး အာယုက်ဗက်(ဆက်ဆောံလိၚ်) စိုပ်တုဲ သွက်ခဍာ်ကၟက်မ္ဂး ၜိုတ်အာယုက် မသုန်သၞာံမှ အာယုက်ဗက်ၝောအ်စိုပ်ရ၊၊ ပ္ဍဲမွဲမွဲခပေါဲဂှ် ခၟာဲနွံစ ဗွဲသၟဟ် အကြာ ပိ ကဵု ဒစိတ်မနွံရ၊၊ အခိၚ်လဒပ်ခၟာဲဂှ် နွံစကြာ ၂၀-၄၀ တ္ၚဲ၊၊ ခဍာ်တအ်ဂှ် ဒှ်ဂစေံ မံၚ်ကဵုသ္ၚိကၟိန် ပွိုၚ်မွဲအာယုက်တုဲ အခိၚ်ခဍာ်ၝောအ်ကဵုကၟက် လဒပ်ခၟာဲမ္ဂး ကောန်ခၟာဲဇၞော်ဇၞော်တအ်ဂှ် ဗိုၚ်မၚ်မဲ စဵုဒၞာကဵု သၞဘဲ၊ ဗၚ်ဂၠာဲကဵုစၞ သွက်ညးမလဒပ်ဒၟံၚ်တအ် ဂွံစရ၊၊ ^[၈]

ဇမၠိၚ်အာယုက် ကေုာံ ယဲ (Lifespan and disease)

ခဍာ်လ္ၚဵုတအ်ဂှ် မံၚ်စဵုကဵုအာယုက် ၂၀၊ ခဍာ်အမေရိကာန် ပ္ဍဲဂြိုပ် အာယုက်ကြပ်ပေၚ် ၃၀ သၞာံရ၊၊ ^[၉]ခဍာ်အာယုက်ဂၠိၚ်အိုတ် ၜိုတ်မစၟတ်သမ္တီလဝ်ဂှ်မ္ဂး ချိုတ်အာ နကဵုအာယုက် ၅၉ သၞာံရ၊၊ ^[၁၀]

နိဿဲ

↑ Winkler, Robert (8 August 2002). ”Crow Makes Wire Hook to Get Food, National Geographic. Retrieved 6 February 2011.
↑ “A Murder of Crows”. Nature. PBS video. 24 October 2010. Retrieved 6 February 2011. New research indicates that crows are among the brightest animals in the world.
↑ Hvass, Hans, Danmarks Dyreverden, 2. udgave, Rosenkilde og Bagger 1978.
↑ Rincon, Paul (22 February 2005). "Science/Nature | Crows and jays top bird IQ scale". BBC News. Retrieved 12 November 2011
↑ http://www.orenhasson.com/EN/bait-fishing.htm
↑ How Smart Are Crows? | ScienceTake | The New York Times: https://www.youtube.com/watch?v=s2IBayVsbz8
↑ Rogers, Lesley J.; Kaplan, Gisela T. (2004). Comparative vertebrate cognition: are primates superior to non-primates?. New York, New York: Springer. p. 9.
↑ Allaboutbirds.org, (2014). American Crow. [online] Available at: http://www.allaboutbirds.org/guide/american_crow/lifehistory
↑ McGowan, K.J. "Frequently Asked Questions About Crows", Cornell Lab of Ornithology
↑ Crow Believed to Be Oldest in World Dies. Associated Press via Washington Post (7 July 2006)

[1] Winkler, Robert (8 August 2002). ”Crow Makes Wire Hook to Get Food, National Geographic. Retrieved 6 February 2011.

[2] “A Murder of Crows”. Nature. PBS video. 24 October 2010. Retrieved 6 February 2011. New research indicates that crows are among the brightest animals in the world.

[3] Hvass, Hans, Danmarks Dyreverden, 2. udgave, Rosenkilde og Bagger 1978.

[4] Rincon, Paul (22 February 2005). "Science/Nature | Crows and jays top bird IQ scale". BBC News. Retrieved 12 November 2011

[5] ttp://www.orenhasson.com/EN/bait-fishing.htm

[6] How Smart Are Crows? | ScienceTake | The New York Times: https://www.youtube.com/watch?v=s2IBayVsbz8

[7] Rogers, Lesley J.; Kaplan, Gisela T. (2004). Comparative vertebrate cognition: are primates superior to non-primates?. New York, New York: Springer. p. 9.

[8] Allaboutbirds.org, (2014). American Crow. [online] Available at: http://www.allaboutbirds.org/guide/american_crow/lifehistory

[9] McGowan, K.J. "Frequently Asked Questions About Crows", Cornell Lab of Ornithology

[10] Crow Believed to Be Oldest in World Dies. Associated Press via Washington Post (7 July 2006)

[၁]

[၂]

[၃]

[၄]

[၅]

[၆]

[၇]

[၈]

[၉]

[၁၀]