ဂစေပ်၊ တၞံ
| ဂစေပ် | |
|---|---|
| |
| တၞံဂစေပ် | |
| မပါ်ဂကူ အတိုင်နဲသိပ္ပံ | |
| လောက: | Plantae |
| လပါ်ဂကူ: | Magnoliophyta |
| ဂကောံဂကူ: | Magnoliopsida |
| Subclass: | Dilleniidae |
| လၟေင်ဂကူ: | Malvales |
| ဇာတ်ဂကူ: | Malvaceae |
| လစှ်ေဇာတ်ဂကူ: | Malvoideae |
| ဗဳဇဂကူ: | Hibiscus |
| လစှ်ေဂကူ: | Hibiscus sabdariffa Carlos Linneo |
ဂစေပ် (အၚ်္ဂလိက်: Roselle (plant), Burmese: ချဉ်ပေါင်၊ Chinese: luo shen hua (洛神花), Thai: grà jíap. Kraceī́yb (กระเจี๊ยบ). ဝွံ နကဵုယၟု ရုက္ခဗေဒမ္ဂး ညးကော်စ (Hibiscus sabdariffa) မဒှ်တၞောဝ်ဗဳဇ မာလဝိသာဲ (Malvaceae) တုဲ တမ်ဗဳဇဍေဟ် ကၠုင်နူ အဖရိကလပါ်ပလိုတ် ဒှ်မာန်ရ၊၊ ညးတအ်တဵု တၞံဂစေပ် သွက်ဂွံကေတ်ကၠောန်ဇုက် နူကဵုသၞောက်ဍေဟ်ရ၊၊ တၞံဂစေပ်ဝွံ နူကဵုၜိုတ် ၁၆ ဗွဝ်ကၠံ လပါ်စတေအ်ဂှ်ရ ဂွံဆဵုကေတ်ဒၟံင် ပ္ဍဲဒေသတကအ် အမေရိကသၠုင်ကျာ ပ္ဍဲ West Indies တုဲ ပ္ဍဲ ၁၇ ဗွဝ်ကၠံဂှ် စတဵုကၠုင် ပ္ဍဲအာရှရ၊၊ ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲအေန်ဒဝ်နိရှာဂှ် စနူ ၁၉၂၀တုဲ တၞဟ်နဂွံပတိတ်ဇုက်တုဲ တဵုလွဳကၠုင် ဗွဲမဇၞော်ကဵုဒြဟတ်ကီုရ၊၊ [၁] ပ္ဍဲဂကူမန်ဂှ် စတဵုလွဳကၠုင် ဂစေပ် နူအခိင်လဵုရောဂှ် ၜိုန်ရ ဟွံစၟတ်သမ္တီလဝ်ကီုလေဝ် ယၟုမ္ဂး ဂစေပ်ဂှ် သေံတအ် ကေတ်နူမန် ဒှ်မာန်ရ၊၊ ဂစေပ်ဂှ် ပ္ဍဲဘာသာအင်္ဂလိက်လေဝ် ကော်ကၠုင် နကဵုယၟုတၞဟ်ဟ်ကီုရ၊၊ အင်္ဂလိက်အဝ်သတေလျာဂှ် ကော် rosella အင်္ဂလိက်အမေရိကာန်ဂှ် ကော် jamaica နကဵုဘာသာအင်္ဂလိက်ဂှ် carcade လေဝ်ကော်ကီုရ၊၊ အရေဝ်မန်ဂစေပ်ဂှ် ကၠုင်နူအရေဝ် အင်္ဂလိက် carcade ဒှ်မာန်ဟာ ထေက်ကဵုဒးချပ်ရ၊၊
ဗမံက်ထ္ၜး[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
.png)
ဂစေပ်ဂှ် ဒှ်တၞံမၞုံကဵုအယုက် မွဲသၞာံ ဟွံသေင်မ္ဂး သၞာံဗွဲမလအ်လေဝ်ဒှ်ရ၊၊ ဍေဟ်တိုန်သၠုင်အကြာ ၂ - ၂.၅ မဳတာ (၇-၅ ပေ)၊၊ တၞးဍေဟ်ဂှ် နွံကဵုပိ စဵုကဵု မသုန် ဂွါက် ဇမၠိင် နွံ ၈-၁၅ သဳတဳမဳတာ (၃-၆ ၝောအ်တဲ) မတိုန်နူကဵု ၝောအ်တၞံ/ၝောအ်ကၞာင်ဍေဟ်ရ၊၊
ကဴဍေဟ်ဂှ် နကဵုလၞင်ဗွိုက် နွံ အကြာ ၈-၁၀ သဳတဳမဳတာ (၃-၄ ၝောအ်တဲ)ရ၊၊ အသာ်ကၟု မနှဴကဵု ဍာ်မိတ်၊ မၞုံကဵုအသာ်ဗကေတ်ဍာဲဍာဲ ပ္ဍဲခဍန်ကြုတ်ဍေဟ်ရ၊၊ ကထိုက်ဍောင်ဍေဟ်ဂှ် နွံကဵုဖျုန် မတီုတုဲ ဖျုန်ဂှ် ဒှ်အသာ်ဗကေတ်ဍာဲဍာဲ၊ ကာလဒှ်သတ်မ္ဂး ဖျုန်ကထိုက်ဂှ် ဂြောပ်လဝ် သတ်ဍေဟ်ရ၊၊ ကာလသတ်ဍေဟ်ဂွံဍုဟ်ဂှ် ဒးကေတ်အခိင် ပွိုင် ၆ ဂိတု၊၊
လွပ်[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
တၞံဂစေံဂှ် ပ္ဍဲဒေသမန်ဂှ် တဵုနဒဒှ် သၞေဝ်သွ၊၊ ဂကူမန် ညးမဒှ်ဂၞပ် ရှ်ဖျး ရိင် ပ္ဍုင်တအ်ဂှ် ဂစေပ်ဝွံ ကိတ်ညဳ ကုကအ်ဂကူမန်တုဲ သၞာဂစေပ်ကဵုကၠိက်၊ သၞာဂစေပ်ကဵုၚုဲ သာ်ဂှ်ဟွံသေင် သွသောတ်ဂစေပ်ဂှ်လေဝ် ယၟုမြဟ် မၞိဟ်ဒးစိုတ်ဂၠိုင်မွဲကီုရ၊၊
ဍုင်တၞဟ်ဗွဲမဂၠိုင် ညးတဵုဂစေပ် သွက်ဂွံဂွံသၞော်ဍေဟ် ဂွံကၠောန်ဇုက်ရ၊၊ ဇုက်ဂစေပ်ဟီုဂှ် ဍိုန်ဍောတ်တုဲ ခိုင်ကွေဟ်ရောင်ဂှ် ညးစၟတ်သမ္တီလဝ်ရ၊၊ တၞံဂစေပ်ကြံင်င်ဂှ် သံက်ကေတ် သၞောက်ဍေဟ်တုဲ သၞောက်လတူကျာဂှ်ပတိတ်ထောအ်တုဲ စဲဗကှ်၊ စဲဗကှ်တုဲ ညးၜန်ပဇုက်ရ၊၊
ကထိုက်သတ်ဍေဟ် အသာ်ဗကေတ်ဂှ် ပၠောပ်သွံ ပ္ဍဲအမေရိကာန်၊ ယူရောပ် ဗွဲတၟေင် ဍုင်ဂျာမနဳ ညးတအ် စကာ အသာ်ဗကေတ် သွက်ဂွံဖျန်ဍာ်ဂဥုဲ ပ္ဍဲစၞစတအ်ရ၊၊ [၂] ပါဲနူဂှ်တုဲ ကထိုက်သတ်ဂစေပ်ဂှ် စဲဗကှ်တုဲ နဒဒှ်ဍာ်လက်ဖက်ဂှ် ညးသုင်ကီုရ၊၊ ဂစေပ်ဂှ် ဒှ်ဂကူတၞံမဂၠိုင်ကဵုမုသဳလိက် (mucilage-rich plant) မၞုံကဵု ဓါတ် ဝဳတမိန် သဳ (vitamin C) ကေုာံ ဓါတ်ဗစး သိတြိစ် အက်သေတ် (citric acid) မကဵုဂုဏ်ဖဵု ကုပရေင်ထတ်ယုက်မၞိဟ် မဖန်ကဵု anti-inflammatory, antiasthenic, antioxidant, diuretic antispasmodic revitalizing, invigorating slimming properties [၃]
ဗီုမတဵုလွဳ[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
နဲမတဵုဝွံ ဒုင်သဇိုင် ကုတိဍာ်ဍုင်မန်တုဲ မချူလဝ်ရ၊၊ ဒၞာဲဇကုမိက်ဂွံတဵုဂှ် ပလေဝ်လဝ်ခိုဟ်ဟ်တုဲ ကြာတ်စုတ် ဂစေပ် ဗီုဏအ်ဂှ် မၞိဟ်တအ်တဵုစဂၠိုင်ရ၊၊ မိက်ဂွံတဵု နကဵုသၞောတ်စှ်ေစှ်ေမ္ဂး ပလောမ်စွံလဝ် မွဲဒၞာဲတုဲ ကာလတၞံတိုန်ဂွံ အကြာ ၄ - ၅ ၝောအ်တဲရမ္ဂး အာဖျေဟ်ဒၞာဲမတဵု တိဝါဲခိုဟ်ဟ် မွဲတၞံကဵုမွဲတၞံ ခြာ ၜိုတ် ၃ ပေရ၊၊ ယဝ်ရ ဇကုမိက်ဂွံတဵု ကေတ်ဇုက်မ္ဂး တဵုကဵုကၠေတ်တုဲ တၞံဍေဟ်ပၠောဝ်ဂၠိင်တုဲ ကလိဂွံဇုက်ဂၠိင်င်မာန်ရ၊၊
တၞံဂစေပ်ဂှ် ပေင်မွဲဂိတုမ္ဂး ဂွံသၠုင်ၜိုတ် ၂ ပေမာန်ရ၊၊ ကာလဂှ်မ္ဂး တၞးဍေဟ်ဂှ် ဍုန်စဂွံရ၊၊ တၞံဂစေပ်မတဵု ပ္ဍဲၜိုတ်ဂိတုဨပြဳ အခိင်ဗြဲစစှ်ေတိမ္ဂး စိုပ်ၜိုတ် ဂိတုအံက်တဝ်ပါမ္ဂး ဍေဟ်ကဴရ၊၊ ယဝ်ရမိက်ဂွံစမမ္ဂး တၞံဍေဟ်ဂှ် ဒးစွံစဵုကဵုဂိတုသေတ်တေန်ပါလောန်ရ၊၊ ဂစေပ်မတဵု ပ္ဍဲအခိင်မုဟ်ကျာတအ်ဂှ် ဟိုတ်မဒးတ္ၚဲဂၠိုင်တုဲ သၠုင်ဟွံပေင် ၁၂ ၝောအ်တဲဏီ မလေပ်ကဴအာမာန်ရ၊၊
ကောန်ဍုင်ဗၟာ မစိုပ်အာ ဒေသတိဂံက်ဂံက် ဗီုကဵုယူရောပ်တအ်လေဝ် တဵုဒၟံင်တၞံဂစေပ်ကီုရ၊၊ အခိင်ကညင် ကလိဂွံဓါတ်ဂမ္တဴ ၜိုတ်ဂိတုဂျောန်ကြပ်အိုတ်ဂှ် မလေပ်ကြာတ်မတုဲ တၞဟ်နဂွံ ဂွံစဵုဒၞာ ဓါတ်ဂံက်တုဲ ဒးအုပ်လဝ် နကဵုယာတ်ပလာသတေတ်ရ၊၊ တုဲပၠန် ဟိုတ်နူအခိင်သဝ်တ္ၚဲ/ဗတံ ဂံက်လောန်တုဲ တဵုအတိုင်ဏအ်ဟွံဂွံ တဵုအပ္ဍဲသ္ၚိဒ္ၚောဝ် ဟွံသေင်မ္ဂး မဂြောပ်လဝ် နကဵု ပလာသတေတ်ကေဝ်ကေဝ် ဟေင်ဂွံစမာန်ရ၊၊
A popular roselle variety planted in Malaysia: Terengganu. Roselle fruits are harvested fresh, and their calyces are made into a drink rich in vitamin C and anthocyanins.
Two varieties are planted in Malaysia — left Terengganu or UMKL-1, right Arab. The varieties produce about 8 t/ha (3.6 short tons/acre) of fresh fruits or 4 t/ha (1.8 short tons/acre) of fresh calyces. On the average, variety Arab yields more and has a higher calyx to capsule ratio.
Dried roselle calyces can be obtained in two ways. One way is to harvest the fruits fresh, decore them, and then dry the calyces; the other is to leave the fruits to dry on the plants to some extent, harvest the dried fruits, dry them further if necessary, and then separate the calyces from the capsules
Roselle calyces can be processed into sweet pickle. This is usually produced as a by-product of juice production. However, quality sweet pickle may require a special production process.
Variation in flower colour of roselle (a tetraploid species)
Calyx (a collective term for sepals of a flower); Epicalyx (a collective term for structures found on, below, or close to the true calyx, also called false calyx). Some varieties show pronounced epicalyx structures, such as found in variety Arab (plural calyces).
Decoring — removal of a seed capsule from the fruit using a simple hand-held gadget to obtain its calyx
Some breeding lines developed from the mutation breeding programme at UKM.
နိဿဲ[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
- ↑ https://www.britannica.com/plant/roselle-plant
- ↑ Peter, K.V (2007). Underutilized and Underexploited Horticultural Crops, Volume 2. Kerala, India: New India Publishing Agency. p. 204. ISBN 8189422693.
- ↑ https://www.nature-and-garden.com/health/carcade.html