စောဝ်ခပြု၊ ကွာန်

ကွာန်စောဝ်ခပြု

ကွာန်စောဝ်ခပြု

ကွာန်စောဝ်ခပြုဝွံ နွံပ္ဍဲဒေသကၞောတ်ၜဳရေဝ်၊ ပွိုၚ်ဍုၚ်ရေဝ်၊ ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိအုပ်ဓုပ်လဝ်ရ။ ကွာန်စောဝ်ခပြုဝွံ တန်တဴဒၟံၚ် အကြာဇၞောဝ်ဒဵု၊ ရေၚ်ဒဵု၊ ဍာ်စောဝ်လ္ဂေါဝ်ရ။ တံဝါဒိဂှ် ခုတ်လဝ် ယၟုကွာန်ဂှ် ကွာန်လ္ဂောဝ်ဆာဲ ရ။ ဆဂး ဟိုတ်နူ ဗဒဲါကြုၚ်စောဝ်လ္ဂေါဝ်ဂှ် တၞံခပြု (တၞံသပြု လေဝ်ဟီု) ဂၠိုၚ်ဒၟံၚ်တုဲ ကွာန်စောဝ်ခပြု ဟေၚ်ညးဂမၠိုၚ် ကော်တဴအိုတ်ရ။ ယၟု ကွာန်လ္ဂောဝ်ဆာဲ ဂှ် မြိပတ်အာရ။ စဵုကဵုလၟုဟ်ဂှ် ကော်ဒၟံၚ်ကွာန်စောဝ်ခပြုရ။ ကၠာတေံ တၞံခပြု (သပြု)၊ သတ်ခပြု (သတ်သပြု) ဂၠိုၚ်ကွေံကွေံရ။ တၞံခပြု/သတ်ခပြု (တၞံသပြု/သတ်သပြု) ၜိုန်ရဂၠိုၚ်ဒၟံၚ်ကီုလေဝ် မၞိဟ်တအ် ၜှ်စသတ်ဍေံတုဲ ဒတ်ထောံ တၞံဍေံအိုတ်တုဲ တၞံခပြု (သပြု) တအ်ဂှ် ကၠေံကၠက်အာ အိုတ်ရ။ ရံၚ်ကဵု ဗီုဂလာန်မန်သ္ဂးလဝ် “စသတ် ဒတ်တၞံ” တုဲ လၟုဟ်ပစ္စပ္ပုန်ဏံ တၞံခပြု (သပြု)ဂှ် ဂၠာဲဟွံဆဵု စဵုကဵုကၠေံကၠက်အိုတ် ဒှ်ကၠုၚ်ရ။ သှေ်ဆယၟုကွာန်ဟေၚ် “ကွာန်စောဝ်ခပြု” ရောၚ်။ အခိၚ်ကၠာတေံ ဂြိုပ်ဆု၊ ကြုၚ်လ္ဂောဝ်တအ် ၜိုန်ရဍိုပ်ဍဴဒၟံၚ်ကီုလေဝ် ဟိုတ်ဗါ်ဓဗိုၚ်ထောံ ဟွံမွဲကဵု သၞောတ်ဗ္ၜတ်တုဲ ဂြိုပ်၊ ကြုၚ်လ္ဂောဝ်တအ် ကှ်ဂြာတ်ကၠုၚ်သိုက်က်ရ။

ဝၚ်

လိက်ဗွဲသၟဝ်ဝွံ ရန်တၟအ် သွက်ဂွံဗပေၚ်လိက်တုဲ မချူလဝ်ရ၊၊ ညးမတီပရူကွာန်ဝွံ ပလေဝ် ဗပေၚ်ချူညိ၊၊

ကွာန်ဝဝဝဝွံ ဒှ်မန်တြေံမွဲတုဲ နူအခိၚ်လဵု မစပ္တန်လဝ်ရောဂှ် နကဵု သက်သဳ သုတေသနဝၚ် ခိုၚ်ၚ်ဂှ် ဟွံဂွံတီလဝ်ဏီရ၊၊ ပ္ဍဲခေတ်ဟံသာဝတဳ ဒြဟတ်ခိုဟ် (ၜိုတ် အေဒဳ တေအ်ဂှ် ကွာန်ဝွံ ပါလုပ် ပ္ဍဲရးမတ္တမ ၃၂ ဍုၚ် ပ္ဍဲရးဍုၚ်ဝဝရ၊၊

ကြဴနူ အဝဵုသြဇာဂကူဗၟာ နူဗုကာံ ဓလီုဂွံအာ ရာမညဒေသ ဍုၚ်မန်တုဲ ပ္ဍဲ သၞာံ ၁၂၈၁/၁၂၈၆ ဂှ် မဂဒူ ကောန်ဍုၚ်တကအ်ဝါန် (ဍုၚ်ဝါန်) ပုန် ကုသၟိၚ်စဍုၚ်ဗၟာ အလိမ်မာမၚ် (အလိမ္မာမၚ်း)တုဲ ကလေၚ်ပ္တန် ဍုၚ်ဗၠးၜးမန် ပ္ဍဲဍုၚ်မတ္တမရ မဂွံဒုၚ်ယၟု သၟိၚ်ဝါရဳရောဝ် မဒှ်ယၟု ဘာသာသေံ မဂွံအဓိပ္ပါယ် ညးမဒတုံပြဟ်နူသွဝ် ရ၊၊ မန်ပ္ဍဲဗဂေါ အခမန် လေဝ် ပုန်ကဵု သၟိၚ်ဗုကာံကီုတုဲ ဒက်ပ္တန် ဍုၚ်ဗၠးၜးကီုရ၊၊ ကာလတၠဖြာ မပိုၚ်ဍုၚ်ဟံသာဝတဳဂှ် ဍုၚ်မန်ဟံသာဝတဳ ကဵု ဍုၚ်မန်မတ္တမ ဒက်မိတ်ရေၚ်သကအ် နမကဵုစ ကောန်ဝုတ်ရေၚ်သကအ်ရ၊၊ တၠဖြာ ပစၞာဲ ဂစာန်ဂစိုတ် သၟိၚ်ဝါရေဝ်ရောဝ်ဂှ် ဂွံတီကေတ်တုဲ ညးရပ်ကြိုၚ်ထောအ် တၠဖြာရ၊၊ ဍုၚ်ဟံသာဝတဳ စိုပ်အာ သၟဝ်တဲ သၟိၚ်ဝါရေဝ်ရောဝ်ရ၊၊ ဟိုတ်တၠဖြာ မဂစာန်ပုန်တုဲ ညးဒးဂစိုတ်ထောအ် တၠဖြာရ၊၊

သၞာံ ၁၃၄၈ သၟိၚ်ဗညာဥူ တိုန်နန် ဍုၚ်မတ္တမ ရ၊၊ ဟိုတ်နူ ဗြတ္ထၜ ကဵု လိုက်ဖြာတအ် ပသပုန်တုဲ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၃၆၃ ဂှ်တုဲ သၟိၚ်ဗညာဥူ ဒးဒဴအာမံၚ် ဍုၚ်ဝါန်၊၊ စိုပ်သၞာံ ၁၃၆၉ ဂှ် သၟိၚ်ဗညာဥူ ဟိုတ်ကလေၚ်စဴ ဍုၚ်မတ္တမ ဟွံဂွံတုဲ ဒးအာမံၚ် ပ္ဍဲဗဂေါရ၊၊ တၠညးဗညာဥူ ဟွံမဲတုဲ ကောန်ညး တၠညးရာဇာဓိရာဇ် ဂွံတိုန်နန်ဟံသာဝတဳရ၊၊ စိုပ်သၞာံ ၁၃၈၈ ဂှ် တၠညးရာဇာဓိရာဇ် သီဂွံအာ ဍုၚ်မတ္တမ ကေုာံ မတ်မလီုရ၊၊ စနူဂှ်တုဲ ဍုၚ်မတ္တမ နဒဒှ် ဍုၚ်သၟိၚ်ဨကရာဇ် မပဒတဴဂှ် ဒးအိုတ်အာရ၊၊

ဘာလကျာ်

လိက်ဗွဲသၟဝ်ဝွံ ရန်တၟအ် သွက်ဂွံဗပေၚ်လိက်တုဲ မချူလဝ်ရ၊၊ ညးမတီပရူကွာန်ဝွံ ပလေဝ် ဗပေၚ်ချူညိ၊၊

ရာမညနိကာယ ဘာဗၟံက်

ရာမညနိကာယ ဘာဗၟံက်ဝွံ နွံ လပါ်ဗၟံက်ကွာန်တုဲ မဒှ်ဘာတြေံအိုတ် ပ္ဍဲကွာန်ဝဝဝ ဏအ်ရ၊၊ ဘာဝွံ ပ္ဍဲအခိၚ် ကျာ်ဇၞော်ဝိမလဂှ် ခၞံဗဒှ်လဝ်သီမွဲရ၊၊ ပါဲနူသီတုဲ ဇြပ်သဘၚ်ဓရ်၊ ဇြပ်မၚ်သဳတအ်လေဝ် နွံကီုရ၊၊

မၞိဟ်ဇေတ် ဟွံထောံဂကူ မြမောဝ်ဇေတ် ဟွံထောံသၟူ" တဝှ်ဝွံ ဇၟာပ်ပ်တၠပညာ ထိုၚ်သးတဴအိုတ်ရ။ သတ်တိရစ္ဆာန် မပ္တံကဵုကၠဵုတံ မၚ်မွဲကၠုၚ်ဂကူကၠဵုဂှ် ပ္ဍဲသုတ်ဇာတ်နိပါတ် နဒဒှ်သာဓက ဂွံဆဵုညာတ်ကေတ်မာန်ရ။ သတ်မတွံဂး မၞိဟ်ဂှ် ဂမြၚ်ညာဏ် ပြဲသၠုၚ်လ္တူနူတိရစ္ဆာန် ကၠံဆ လ္ၚီဆ ဟွံကတုဲ တာလျိုၚ်မၚ်မွဲဂကူ ဘာသာ သာသနာဂှ် ဗွဲမပြေပြံၚ် ဟွံယိုက်ဂၠေၚ်မ္ဂး ယုတ်မာလ္တူနူ တိရစ္ဆာန် ကၠံဆ လ္ၚီဆဟွံကဂှ် သ္ဒးကၠိုဟ်လဝ်ထေက်ရ။

ဂကူကၠဵုဂှ် ရမျာၚ်ကၠဵုဟေၚ်လေပ်ရ။ ရမျာၚ်ဗ္ဂဲ ရမျာၚ်ချေံဍေံဗြုဟွံလေပ် ဂကူမန်ဂှ် မူရဴရမျာၚ်မွဲ သ္ဂောံဗြုရော? လိက်ပတ် ယေန်သၞာၚ် အရေဝ် ဝေါဟာ ဘာသာဇကုဟွံလေပ် ဟွံမၚ်မွဲ ဟွံဟီုမ္ဂး မၞိဟ်မဖှ်သာ်ဂှ်ကဵု ကၠဵုညးဂှ်ခိုဟ်ရော ဗစာရဏာအိုတ်ညိ။

ပ္ကဴဂမၠိုၚ် နွံသၟူအမြာဲ မြမောဝ်ဍေံကဵုဍေံအိုတ်ရ။ ပ္ကဴမၠဵုဂှ် သၟူအမြာဲ ပ္ကဴမၠဵုမောဝ်ဇောဝ်တုဲ ပ္ကဴပ္ၚာတုန် သၟူအမြာဲပ္ကဴပ္ၚာမောဝ်ပ္ဍးတဴရ။ သၟူအမြာဲပ္ကဴအိုတ်သီုတံဂှ် ဗက်အလိုက်ကျာတုဲဟေၚ် မောဝ်ဇောဝ်အာမာန်ရ။ ဒစးကျာမောဝ်ဇောဝ်အာဟွံမာန်ဆ္ဂး သၟူအမြာဲပရိယတ်ဂှ် လၟောဝ်အာသီုအလိုက်ကျာ သီုဒးစးကျာတုဲ မောဝ်ဇောဝ်အာ ပန်ဒိုဟ် ဒစာံဒိုဟ်မာန်ရ။ ဒၞဲါဝွံ မိက်သ္ဂောံဟီုဂး "မြမောဝ်ရာမညနိကာယပရိယတ္တိ" မဒှ်ရောၚ်၊ ရာမည- မည-မန် ဂှ် လဂွံကဵုမန်ရ။ နိကာယဂှ် ဂကောံဂိုဏ် မဒှ်ရ။ ပရိယတ္တိဂှ် ပၞောဝ်သာသနာပိတန် ပရိယတ္တိသာသနာမ္ဂးရ။ ရာမညနိကာယပရိယတ္တိ ပရိယတ္တိသာသနာ ဂကောံဂိုဏ်ရာမည။ ရာမည နိကာယပရိယတ္တိဝွံ ဗြီတိတ်ကၠုၚ် နူဂကောံရာမညဓမ္မာစရိယ မဒှ်ရ။ တၞဟ်နပရိယတ္တိ သာသနာ တၠီမၞုံကုပိုဉ်ကျာ်တြဲ သ္ဂောံတန်တဴအာ လုကဴကာလအဓာန်ဗွဲမလံလကာဖာဂှ် သၚ်ရာမညနိကာယလေဝ် နွံတာလျိုၚ်တုဲ တၞဟ်နတာလျိုၚ် ဂွံပြေအာ လ္တူသာသနာ သၚ်ရာမညနိကာယဂမၠိုၚ် တံၚ်တဲဗလဲပၞး စိုတ်သၟဟ်ဒှ်မွဲ ညံၚ်ခပေဲါဟွံဂွံပြး ခၟာဲဟွံဂွံထကး ကၠးစိုတ်ကၠိုဟ်စိုတ် ကေုာံ ရေၚ်သ္ကံတုဲ ရာမညနိကာယပရိယတ္တိဂှ် ဂံါကွာ်လုပ်ကၠုၚ် ပွိုၚ် ၂၅ သၞာံ သ္ဘၚ်သြန်ရတ်မဒှ်ရ။

ကျာ်စေတဳ

လိက်ဗွဲသၟဝ်ဝွံ ရန်တၟအ် သွက်ဂွံဗပေၚ်လိက်တုဲ မချူလဝ်ရ၊၊ ညးမတီပရူကွာန်ဝွံ ပလေဝ် ဗပေၚ်ချူညိ၊၊

ပ္ဍဲကွာန်ဝဝဝဝွံ ကျာ်စေတဳ သီုဖအိုတ် နွံ ၃ တၞုၚ်၊၊ ကျာ်လဒေါဝ်ဂှ် ဒှ်ကျာ် ကျာ်သြဳကွာန်တုဲ မၞိဟ်ကၠုၚ်ဗဵုလ္ၚောဝ်ဂၠိုၚ်အိုတ်ရ၊၊ ပါဲနူဂှ် ကျာ်စေတဳ ပ္ဍဲဘာလကျာ်လေဝ် နွံကီုရ၊၊

ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်

လိက်ဗွဲသၟဝ်ဝွံ ရန်တၟအ် သွက်ဂွံဗပေၚ်လိက်တုဲ မချူလဝ်ရ၊၊ ညးမတီပရူကွာန်ဝွံ ပလေဝ် ဗပေၚ်ချူညိ၊၊

အဓိက ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ် ကွာန်ဝဝဝ ဝွံ ဒှ်ကမၠောန်ဗ္ၚ ကေုာံ တဵုတၞံခၜိုတ်ရဝ်ပါရ၊၊ ပါဲနူဂှ်တုဲ ပရေၚ်ဗၞိက် စၞစသုၚ်တအ်လေဝ် နွံစ ညိညကီုရ၊၊

ပရေၚ်ပညာ

ပ္ဍဲကွာန်ဏအ် ဘာတန်မူကောန်ဂကူမန် နွံမွဲဘာရ။ ဘာတန်ကောန်ဂကူမန်ဝွံ စသၞာံ ၁၉၉၅ တေံ အသၟဝ်အုပ်ဓုပ်ကောပ်ကာဲ ဌာနပရေၚ်ပညာကောန်ဂကူမန် (ဗဟဵု) ဂှ် နကဵုဗီုပြၚ် ချိုတ်တ်ပၠိုတ်တ် ဒမံက်ကၠုၚ်ရုပ်ရဴ သၞောတ်ပရေၚ်ပညာဘာတန်ရ။ ဘာတန်မူကောန်ဂကူမန် (ကွာန်စောဝ်ခပြု) ဂှ် ဒ်ှဌာန်ဒတန်ကတ်ပညာ သွက်ကောန်ၚာ်မၞုံပွဳပွူကွာန်ဂှ်ရ။ ဘာတန်မူလကောန်ဂကူမန်ဏအ် နူတန်ကောန်ၚာ် စဵုကဵုစတုတ္ထ လၟိဟ်ကွးဘာဗၞတ်အကြာ ၁၅၀ ကဵု ၂၀၀ တၠပြၚ်ၚ် ကတ်လ္ၚတ်ဒၟံၚ်ပညာ လၟေၚ်ၚ်သၞာံအိုတ်ရ။ အ္စာဘာဗၞတ် ၅ တၠနွံတဴ ဇၟာပ်ပ်သၞာံရ။ ဘာတန်မူလကောန်ုဂကူမန်ဝွံ အတိုၚ် ဌာနပရေၚ်ပညာကောန်ဂကူမန် (ဗဟဵု) မလးလဝ်မူဝါဒဂှ် ဒ္ဂေတ်ဗက်တုဲ ဒမံက်မံၚ်ရုပ်ရဴပရေၚ်ပညာဘာတန်ရ။ အရေဝ်ဘာသာမန်ဂှ် ဒှ်အရေဝ်ဘာသာအဓိက (Language of instruction) ရပ်စကာသွက်ဂွံဗ္တောန်ဖျောန်သောၚ်ကလးကုကွးဘာတအ်ရ။ သ္အာၚ်ဂ်ှပၠန် အရေဝ်ဘာသာဒုတိယ (ဗၟာ)၊ ကေုာံ အရေဝ်ဘာသာဍုၚ်သ္အာၚ် (အၚ်္ဂလိက်) တအ်လေဝ် ဗ္တောန်ဒၟံၚ်ကီုရောၚ်။ စွံအဓိကကဵု အရေဝ်ဘာသာမန်တုဲ လိက်ဗွဟ်မန်၊ လိက်ဗွဟ်ဗၟာ၊ လိက်ဗွဟ်အၚ်္ဂလိက်၊ သၚ်္ချာ၊ ပထဝဳထ၊ သိပ္ပံ၊ ကေုာံ တၞဟ်ဟ်တအ်လေဝ် ဗ္တောန်ဒၟံၚ်ကီုရောၚ်။

ကွးဘာ မအံၚ်ဇၞးအာ တန်စတုတ္ထ နူဘာတန်မူလကောန်ဂကူမန် (ကွာန်စောဝ်ခပြု)ဏအ်ဂှ် ဆက်ကတ်လ္ၚတ်အာ ပညာ အဆံၚ်တန်ဒေါဝ်၊ တန်သၠုၚ် ပ္ဍဲဘာတန်သၠုၚ်ကောန်ဂကူမန် (ညဳသာ) ပၠန်ရ။ စနူသၞာံ ၂၀၀၁ တေံ ကွးဘာရဲကွာန်စောဝ်ခပြု အံၚ်ကၠုၚ် (၁၀)တန် (ဝါ) တန်လုပ်တက္ကသိုလ် နွံကၠုၚ်ဇၟာပ်ပ်သၞာံ စဵုကဵုလၟုဟ်ရ။ နူဂှ် မွဲအဆံၚ် အံၚ် (၁၀) တန် (ဝါ) တန်လုပ်တက္ကသိုလ်တုဲ ဆက်တိုန်အာ ပညာအဆံၚ်သမၠုၚ် တက္ကသိုလ်မတ်မလီု ဒှ်တမ်၊ တက္ကသိုလ်အပ္ဍဲဍုၚ်၊ တက္ကသိုလ်ဍုၚ်သ္အာၚ်လေဝ် နွံတဴကီုရ။ ကွးလ္ၚဵုတအ် ဘာတုဲအာတုဲ ကလေၚ်လုပ်ကေတ်တာလျိုၚ် ယိုက်ဂၠေၚ်ပရေၚ်ဂကူ ပ္ဍဲဌာနနာနာ ပၠန်ရ။ လ္ၚဵုဂှ် ကတ်လ္ၚတ်ပညာ တက္ကသိုလ်ဍုၚ်သ္အာၚ်တုဲ ကလေၚ်လုပ်ယိုက်ဂၠေၚ်ပရေၚ်ဂကူ ပ္ဍဲဌာနပရေၚ်ကောန်ဂကူမန်လေဝ်နွံရ။ လ္ၚဵုဂှ် ယိုက်ဂၠေၚ်ဒတုဲပရေၚ်မှဇန်နာနာ သွာၚ်ညးကုညးကုညးအိုတ်ရ။ ကွးဘာလ္ၚဵုဂှ် ၜိုန်ရဘာဟွံတုဲကီုလေဝ် မွဲနဲမွဲဗီု ဗိုၚ်ယိုက်ဂၠေၚ်ရေၚ်တၠုၚ်ပရေၚ်ဂကူ မပ္တံကဵု အ္စာဘာ၊ အစာဂဥုဲ သာ်ဝွံဒှ်တမ် ဒၞဲါနာနာသာ် ဂွံဆဵုကေတ်ဂှ် ဒှ်သတ်ပၟတ်ဇဝ် ဘာတန်ပရေၚ်ပညာဂကူမန် ဏအ်ရ။ နကဵုပရေၚ်ပညာဘာတန်ဏံ သ္ပဏာသဇိုၚ်တုဲ ဂွံဂယိုၚ်အာလမျီုအနာဂတ်ဘဝညးကုညးနာနာသာ်နွံကၠုၚ်ရ။