စၟတ်သမ္တီဒဴပၞာန်ဗၟာဒက်လဝ်ကျာ်ပိကေုာံဝၚ်ဗၟာဂစိုတ်မန်
ဂကူဗၟာခေတ်ကၠာတေံဗတိုက်ပၞာန် ကေတ်မာန်ဂကူမန် ပိုၚ်နန်ပိုၚ်ဍုၚ် ဂွံကၠုၚ်ပေါဲအံၚ်ဇၞးအလုံရးပိုဲပၠန် ဗီုဓဇန်တဲပြဟ်တဲဂံၚ် စံၚ်ဂစိုတ်လဝ်ခမဳသၚ်မန် ကောန်ဂကူမန်ကောန်ဟွံစွံ ပလီုထောံဘဝညးဗြဴမန်ဂမၠိုၚ် သွက်ဂွံဂိုၚ်သမ္တီလဝ်အလုံမွဲကဝ်တုဲ (ဗညာဗၞုဟ်ဗိုတ် ချူပကောံလဝ်လိက်ကၞပ် − ဝၚ်ဗၟာဂစိုတ်မည်ဝွံရောၚ်၊) သက္ကရာဇ်ကျာ်သဗ္ဗညုလောန်အာ (၂၅၅၂) သၞာံ၊ သက္ကရာဇ်မန်သိုၚ်နန်ပ္တန်ဍုၚ်ဟံသာဝတဳ (၁၉၄၀) သၞာံ၊ သက္ကရာဇ်ဍုၚ်ကၠုၚ်စိုပ်အခိၚ်လၟုဟ် (၁၃၇၀) သၞာံ၊ ဂိတုပသာ်အိုတ် တက်ပ္တိတ်လၟိဟ်မွဲလ္ၚီကၞပ်ရောၚ်။
၁။ နိဒါန်လိက်ကၞပ်တြဴစှ်ေၜါ
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]ဝၚ်ဗၟာဂစိုတ်မည်
ဂကူဗၟာတအ်အဆက်အဆက် ဂစိုတ်, ကလက်ဂကူမည်၊ စံၚ်ဂစိုတ်ကလက်ထောံဂကူမန် အနန္တ အနန္တံနွံမံၚ်ပ္ဍဲရာဇဝၚ် "နိဒါနဓမ္မစေတဳကထာ" ရာဇာဝၚ်မည်တြေံတြဟ် ဗဒှ်လဝ်မလိက်ပ္ဍဲဍုၚ်သေံဗၟံက်တေံကီ၊ တၚ်ဏှ်ရာဇာဝၚ်မည်, လိက်စၟတ်သမ္တီတၞဟ်တၞဟ် မူလကျာ်ဇၞော်အ္စာကုသလ ဘာမည်(ယေတာယှေ)ဍုၚ်လ္ဂုၚ်၊ ဗွဲကြဴဘာကျာ်သြဳမည်ဍုၚ်လ္ဂုၚ် ချူပ္ညုၚ်ထ္ၜးလဝ်ဂှ် နဒဒှ်ယၟုလိက် "ဝၚ်ဗၟာဂစိုတ်မည်" ကလေၚ်ချူပကောံထောံမွဲကၞပ်တုဲ လၟိဟ်လိက်ချူတက်တြးပေၚ်အာတြဴစှော်ၜါကၞပ်−တြဴစှော်ၜါဂကူရ၊ လိက်ကၞပ်ဝွံ ဒှ်လိက်ကၞပ်ဆက်စပ်ကဵုဂကူမည်ဂမၠိုၚ် ဗီုဒးဒုၚ်စသိုၚ်ဒဒိုက်သၞာတၟာအကးတၟာတိသုန္ဓရဳဟွံက၊ ၜတ်ကၞာတ်ဟွံမာန်လေဝ် ထေက်ကဵုစၟတ်သမ္တီလဝ်ပ္ဍဲကောန်ကၟံကောန်စိုတ်စဵုကဵုကဝ်တူအိုတ်အာတေံရ။
ဂကူပ္ဍဲဂၠးတိဇၞော်တေံဂှ် ဂကူ(ဂျာမနဳဟေတ္တလာ) ဟီုဂှ် အ္စာချူရာဇာဝၚ်ဍုၚ်မ္ၚး သ္ပလဝ်မၞိဟ်ဓဇန်စှ်တုပ်သၟဟ်ကဵုပၟၚ်နရက်ကီုရ၊ ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်ပိုဲဏံလေဝ် ဂကူဗၟာဂွံလဝ်အဝဵုပိုၚ်တိဍာ်, ပၠံၚ်ဗတိုက်ကေတ်တိဍာ်မန် တိုန်နန်ပကၚ်ရၚ်ဍုၚ် ဒုၚ်ယၟု "သၟိၚ်ဨကရာဇ်" တုဲ နကဵုနဲကဲဓဇန်ဓဇန်၊ ဓဇန်လ္တူၝ(ဟေတ္တလာ)ဂှ်ဏီ၊ သီုဂွံဍုၚ်မည်မွဲမွဲဍုၚ်တှ်ေ ဂကူမည်ဍာံ "စံၚ်ဂစိုတ်ထောံဖအိုတ်ရ" ဂကူဗၟာဒှ်သၟီကၠုၚ်သီကေတ်ဍုၚ်ဗဂေါဟံသာဝတဳ အလုံတွဵုရးတိဍုၚ်မည်အိုတ် သီုဒ္စိတ်စှော်တြဴ (၉၆) ဍုၚ်၊ ဒုၚ်ယၟုတၠတိတမြံၚ်စိုတ်ကြံၚ်မ္ၚိုဟ်ဂြိုဟ်စာ ဂစိုတ်စံၚ်ပၠံၚ်ဗတိုက်ကေတ် ကာမညးဗြဴမည် ပပ်ပဳယုတ်မာအိုတ်ရ။ (တၠညးရာဇာဓိရာဇ် ဗတိုက်မံၚ်ပၞာန်ဇၞော်ကဵုဗၟာပိဒတောဝ် ပွိုၚ်ပန်စှော်သၞာံ ပယျာံမဂၠိၚ်သ္ၚောဲဂလိုၚ်ဂှ်ကီုလေဝ် နကဵုနဲဓဇန်စှ် ဂစိုတ်စံၚ်လကျာ်ဗၟာဟၟဲ စံၚ်ဂစိုတ်ကမၠတ်ထောံဂကူဗၟာဟၟဲဟေၚ်ရ)။
ၝဗၟာက္ဍိုပ်တမြံၚ်ကြံၚ်မ္ၚိုဟ်ဂြိုဟ်စာ "စံၚ်−ဂစိုတ်−ဗတိုက်−ပလီု" ကမၠက်ထောံဂကူမည်ပွိုၚ်ဍုၚ်မည်အိုတ် သီုထပှ်ဒတောဝ်ဂှ် သ္ပတံနူ(တဗၚ်သောဲထဳ) စဵုကဵုစိုပ်ကောန်(အံၚ်ဇဲယျ ဓမ္မရာဇာ) ပ္ဍဵုပ္ဍိုက်ပြိုက်ပျဲကဵုလဝ်ဘဲကုကောန်ဂကူမည် ခမဳသၚ်သာမဏဳကွးဘာဟွံသှ်ေ စံၚ်ဂစိုတ်ကဵုစိၚ် လိုန်ဂစိုတ်, ဒက်စာတ်ဇၞော်ဒ္စါံစာတ်ဒ္စိတ်စာတ်, ကၟာတ်တြၚ်ကၟောန်ကၟောန်တုဲ စံၚ်ဂစိုတ်, ရိုဟ်လၟိဟ်ကိုတ်အသၚ်ဃဲဟွံကဟေၚ်ရ၊ ကောန်ၚာ်ကောန်ၚေဲဟွံတီပိၜါ ဃောမဴမံၚ်တှ်ယာဲ၊ မိယာဲနွံကဵုဂဝ်ဂၞဴပန်ဗာ်ထပက်ဂစိုတ်ထောံလေဝ် ရိုဟ်လၟိဟ်ဟွံမာန်ရ၊ ဒဳဏာခမဳသၚ်တံ ကဵုဆၚ်စှ်ေဍာ်ကြုၚ်ဇၞော်ၜဳဇြိုဟ်ဇြိုဟ်ဂရိုဟ်ပတုံဖျေံဏာ၊ မံၚ်တိုန်ပန်ဂစိုတ်ထောံလဝ် တော်လၟိဟ်ဟွံမာန်ဟေၚ်ရ၊ (အဃောချူမဴၚ်ဝၚ်ဏံ ချပ်စိုပ်ဂွံသတိဗီုဗၟာတံဓဇန်စှ်လ္တူဂကူမည်ဂှ် စိုတ်ဂိလေဝ်ဂိ၊ ဂြိုဟ်ဂတဝ်ဂတတ် ညံၚ်ကဍတ်ဒးၜဵုလေဝ် ကတဵုဒှ်တိုန်ဂဝါဲဂှ်ရ)။
ပ္ဍဲလက်ထက်ဗၟာလၟုဟ် ဗၟာအယုတ်ကြံၚ်မ္ၚိုဟ်ဂြိုဟ်စာ "စံၚ်ဂစိုတ်ကမၠက်ထောံဂကူမန်ပွိုၚ်ၜါသၞာံ မဟာဥပရာဇာ" ပိုၚ်လဝ်ဍုၚ်ပိုဲဗဂေါဟံသာဝတဳဂှ် လၟိဟ်ဂကူမန်ဒးချိုတ်အာဂျိုၚ်ဂျိုၚ် ပိုၚ်ခြာရိုဟ်ဂၞန်သၚ်္ခာဟွံမာန်ရ၊ ဗၟာဓဇန်စှ်တုပ်သၟဟ်ကဵုလကိုဟ်အာဠာဝက သဓီုဓမ္မရာဇာကဵုမၚ်ရာဲကျဝ်ဇွာ−တံဂှ် ရပ်ဒဳပ္တိုန်ဏာဂကူမန်ဗွဲမဂၠိုၚ် စိုပ်(အဝ)တုဲ စံၚ်ဂစိုတ်ထောံဖအိုတ် ဂၠိုၚ်ကဵုကိုတ်အသၚ်ဃဲရ၊ ခမဳသၚ်မန်ဂမၠိုၚ် ဃောပ္တန်မံၚ်သာသၞာ ဒုဟ်ဒန်တၟာဒဳရုဲဟၟဲလေဝ် စံၚ်ဂစိုတ်ထောံ ဒးချိုတ်အာနကဵုကံဗတိုက်ကံပရိုက် ရိုဟ်လၟိဟ်ဟွံမာန်ဟေၚ်ရ၊ ပ္ဍဲဍုၚ်လ္ဂုၚ်အခိၚ်ဗၟာအယုတ် မဟာဥပရာဇာတိုန်နန်ဂှ် ပၠေံထောံကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠမန် လ္ၚဵုဂှ်ကဵုဗိုက်ယာတ်ဗု ပြီုထောံဒးဒုၚ်ဒဒိုက်ဇၞော်ဇၞော်အိုတ်ရ၊ ဘာအ္စာတၠမန်ဘာမှေအ်, ဘာတၟံ, ဘာကရာပြာကတ် ဂၠံၚ်ပရိယတ် ကွတ်လောကဳလောကုတ္တဵု စိုန်သ္ကီုကွေံကွေံရ။
ပ္ဍဲဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဂှ် ဘာကရာ သှ်ေမံၚ်လၟုဟ်ဗၟာတံပိုၚ်လဝ်ရ၊ ပ္ဍဲဍုၚ်အဝတေံ ဘာတၟံ ဘာမှေအ် ဟွံကၠေံဗ္ဒန်အာဏီရ၊ ဆဂးဂှ် ဖေက်လကျာ်မန်ကဵုဂကူမန်တံတီအာ ဒဒှ်ဘာအ္စာတၠမန်ဏောၚ်ဂးတုဲ သၠာဲပြံၚ်ပလီုထောံယၟုလေဝ်နွံဒၟံၚ်ရ၊ စိုပ်လက်ထက်ကောန်ဍုၚ်ဗြဴကၟာဲ ဍုၚ်လၟဗၟာက္ဍိုပ်တမြံၚ်အံၚ်ဇဲယျ လုပ်သီဂွံဍုၚ်ဗဂေါသက္ကရာဇ် အဲ−အာ−အာတ်−နုၚ်, ဍုၚ်ဗဂေါလီု၊ (၁၁၁၉) သၞာံ၊ ဨကရာဇ်မည်ဗညာဒလဒးဒုၚ်ကမျ ဒးကျအာၝဓဇန်စှ်ဂှ်ရ၊ စံၚ်ဂစိုတ်ကဵုစိၚ်လိုန်ဂစိုတ် ဗာ်ပန်ထပက်ကလက်ထောံဂကူအလုံတွဵုရးဂၠးတိဍုၚ်ပိုဲဒ္စိတ်စှော်တြဴဍုၚ် ဒးဒုၚ်လေၚ်လမျီုဂကူမန် အနန္တအနန္တံပံၚ်လၟိဟ်ဟွံမာန်ရ၊ ၝက္ဍိုပ်တမြံၚ်ကြံၚ်မ္ၚိုဟ်တံဏံ ဂစိုတ်လဝ်ခမဳသၚ်မန် ကောန်ဂကူမန်အနန္တအနန္တံချိုတ်အာတုဲ ဗက်စိုပ်နရက်အဝိက်ဟေၚ်ရ။
ပ္ဍဲဍုၚ်ဗဂေါဟံသာဝတဳမွဲပွိုၚ်ဍုၚ်ဂှ် ဗၟာကြံကြံကြကြ ညံၚ်ကၠညံၚ်လကိုဟ်ထပှ်အဆက်၊ ဍုၚ်သုဝဏ္ဏဘုံ ဗၟာအနဝ်ရထာ လက်ထက်ဨကရာဇ်သၟီမနုဟဝ်မွဲဆက်၊ ဖအိုတ်ဒ္စါံအဆက် ဂစိုတ်စံၚ်ကလက်လဝ်ဂကူပိုဲ ဗာ်တၞံဗိုၚ်ဂိုၚ်ထောံသီုရိုဟ်ဂှ် လ္ပဝိုတ်ထောံအိုတ်ညိ၊ သၞာံကၠာအိုတ်ဂကူမန်ပိုဲ ဒးဒုၚ်စံၚ်ဂစိုတ်လက်ထက်ၝဥပရာဇာ (၉၅၅−၉၅၆) သၞာံတေံရ၊ သၞာံဂှ်ဟေၚ် ဂကူမန်တံဒဴပၞာန်ဗၟာအလန်ကၠာအိုတ်ရ၊ ၝတံဏံၜိုန်ရဒှ်အာဓါတ်တိအိုတ်ကီုလေဝ် "ဝါဒပၠေၚ်ဂကူမန် ဂစိုတ်ကလက်ဂကူမန်ဂမၠိုၚ်" ဂှ် ဟွံဗက်အာဍေံတံတုဲ သှ်ေၜက်ကၠုၚ်နူသၞာံ ဗၟာဒဳဗဝ်ဒးစှ်ေနူနန် သက္ကရာဇ်ကျာ် (၂၄၂၉) သၞာံ၊ သက္ကရာဇ်ဍုၚ် (၁၂၄၇) သၞာံ၊ စိုပ်သၞာံကျာ်လၟုဟ် (၂၅၅၁) သၞာံ၊ သၞာံပိုဲ (၁၃၆၉) သၞာံ၊ လုကဴပွိုၚ် ကၠံၜါစှော်ၜါ (၁၂၂) သၞာံ၊ သ္ဂောံတီကေတ်မာန်ရ။
ဝါဒယုတ်ယုတ်မာမာပပ်ပပ်ပဳပဳဓဇန်ဓဇန် သုၚ်စောဲရပ်စပ်ကေတ်ဇၞးကြာန်ကြာန် ဍဵုဍိုက်ပြိုက်ပျဲစံၚ်ဍုၚ်ကွာန် ဂစိုတ်လဝ်ဂကူပိုဲ၊ ပလီုလဝ်ဘဝညးဗြဴဂကူပိုဲ ပၠံၚ်ဗတိုက်ကေတ်လဝ်ဍုၚ်ပိုဲနန်ပိုဲ နဒဒှ်သက်သဳလက်ကရဴအိုတ်ဂှ် ပေၚ်အာ (၁၂၂) သၞာံတုဲ ဗၞတ်ဂကူပိုဲဂွိုအ်သၠးပွးဏီ ဂွိုအ်ဒက်ပ္တန်ဍုၚ်ဇကုဏီမ္ဂး နဒဒှ်ဒးဒုၚ်ဍဵုဍိုက် ဒဒိုက်တၟာအကးဆက်အာစဵုကဵုကဝ်တူတေံရ၊ ခေတ်ပၞာန်အလဵုအသဳဗၟာၜါခေတ်ဏံလေဝ် ရပ်လဝ်ကွေတ်ဝါဒအံၚ်ဇဲယျကၟောန်ကၟောန် ခ္ဍောန်ကွာ်ဗက်ဒၞါဲဇိုၚ်ဍေံစေံစေံ ဟွံကဵုကၠေံအာဏီဟေၚ်ရောၚ်၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ− ဘဝဂကူမန်ပိုဲ ဒးဒှ်မံၚ်ဘဝဍိက်ဂကူဗၟာအဆက်အဆက် နူတံတေံကဵုလၟုဟ် (မွဲလ္ၚီတြဴကၠံၜါစှော်ၜါ−၁၆၂၂−သၞာံ) ပယျာံဂၠိုၚ်တိုန်ဂၠိုၚ်တိုန်တုဲ နဒဒှ်ဘဝဂၠုဲ, ဘဝပၠကပ်, ဘဝဒးဒုၚ်ၚိတ်ကလက်ကဵုဂကူဗၟာဂှ် ရိုဟ်လၟိဟ်ဟွံမာန်ဟေၚ်ရောၚ်။
သွက်ဂွံစဵုဒၞါဒဒိုက်ပရိုက်ဘယ်ကောန်ဂကူမန်, သွက်ဂွံမၚ်မွဲလမျီုကောန်ဂကူမန်, သွက်ဂွံပခိုၚ်ပ္တိုန်ဒြဟတ်သာသနာဂကူမန်, သွက်ဂွံမၚ်မွဲဒဒိုက်ပလီုဘဝညးဗြဴမန်, သွက်ဂွံဆက်ကၠောန်ဂါံတိုန်အာဂတဗွဲမပြဟ်ပြေဟ်ဂှ် −
(က) ဒးစန်ဒက်ချဳဒရာၚ် ဂၠၚ်သွာၚ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် အလုံဋ္ဌာန်ရာမညအိုတ်သီု။
(ခ) ဒးစန်ဒက်ဗက်ပံက်ပ္တိုန် "ဗော်ပၠန်ဂတးဗၠးၜးကောန်ဂကူမန်" အလုံဒေသပိုဲအိုတ်သီု။
(ဂ) ဒးဗ္ဂပ်လဝ်လွဟ်ဇၞော်လွဟ်ဍောတ်ဂတာပ်ခေတ်ရ၊ ဗော်ပၠန်ဂတးဗၠးၜးကောန်ဂကူမန်ပေၚ်ပေၚ်ကၟိုဟ်ကၟိုဟ်။
(ဃ) ဒးကလေၚ်သီကေတ်တွဵုရးဂၠးတိရာမည ဗၟာတံမပိုၚ်လဝ်အလုံအိုတ်သီု နကဵုပေါဲဗတိုက်လွဟ်သ္ကာတ်သ္ကာတ်မြဟ်မြဟ် စဵုကဵုဂွံပေါဲအံၚ်ဇၞး။
(ၚ) ဒးပံက်ပ္တိုန်အလဵုအသဳမန် ဍိုက်ပေၚ်ကဵုအဝဵုဒုတ်ဒုတ်ဝုတ်ဒိုဟ်ဍုၚ်ရာမည်။
(စ) ဒးစွံလဝ်ဒပ်ပၞာန်စဵုဒၞာ အလုံတွဵုရးဍုၚ်မန်။
(ဆ) ဂကူမန်ဗၠးၜးဂွံသၠးပွး နကဵုပေါဲဗတိုက်ရပ်လွဟ်ဂှ် အလုံဂကူမန်ဒးဒုၚ်တဲပစၟတ်သမ္တီမာန်။
(ဇ) ဂကမန်ပိုဲဒက်ပ္တန်ဍုၚ်ရာမည ဗွဲမသၠးပွးဗၠးဗၠးၜးၜးမာန်ဂှ် တန်တဴပ္ဍဲပေါဲဗတိုက်ရပ်လွဟ်ဟေၚ်။
(ၛ) ကောန်ပၞာန်ဗၟာတံဖျေံလဝ်ဒပ် ပၠံၚ်ကေတ်လဝ်တိဍာ်ကၠံသွဝ်ဂူယာဝါဗ္ၚ၊ ပ္တန်လဝ်ကွာန်သိုၚ်လဝ်ဘာလကျာ် ပ္ဍဲတိဍာ်ကောန်ဂကူပိုဲဂၠိုၚ်ကဵုဨက−ဂှ် ဒးကလေၚ်သီကေတ် ဒးဂိုၚ်ကယျာထောဴနကဵုပေါဲဗတိုက်ရပ်လွဟ်ဟေၚ်။
(ည) အခေါၚ်အရာပြုပြေၚ်စဳရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် မွဲဟာန်လိက်ပတ်မန် ယေန်သၞာန်မန်ဒှ်တံ ဒးနွံပ္ဍဲအလဵုအသဳမန် ကၟိုဟ်ကၟိုဟ်ဟေၚ်။
- တၚ်စှ်တၚ်ဝွံ ယာံခါရဓမံၚ်ရုပ်ရဴမာန်မ္ဂး ဂကူမည်ပိုဲအလုံတွဵုရးဂၠးတိအိုတ်သီု ဗၠးတိတ်နူဒဒို်ကပွမဒးဒုၚ်ပ္ဍဵုပ္ဍိုက်ကဵုဂကူဗၟာတံရ၊ ဒှ်ဂကူပြဲပြဲဗၠးတိတ်နူဘဲဘဝဍိက်, ဘဝပၠက်ဂကူဗၟာတံဗွဲစၟတ်ဟေၚ်ရ၊ ဘဝဗၠးဗၠးၜးၜးသၠးသၠးသောၚ်သောၚ် ဂွံအခေါၚ်ဂွံအဝဵု ဂၠံၚ်ဒဵုဂၠံၚ်ဍာ်ဗၠးတိအကးတိတ်ဗၠးနူပးဒၞက်ဒကဂြေန်ဟွံမွဲတုဲ ဂကမည်အိုတ်သီု ဟွံဟီုဂးခမဳသၚ်ခရှ် သဒှ်ဂကူကဆံၚ်သၠုၚ် (ဍုၚ်ဇကုဇကုဂွံကလေၚ်ပိုၚ်) ဂျိုၚ်အာဗွဲတသိုက်စိုတ်တသိုက်ကာယလၟိုန်ကာလရောၚ်။
ဟိုတ်ဂွံဒးစၞောန်ထ္ၜးဖျေံလဝ်ဗီုပြၚ်စှ်တၚ်ဂှ်
- နူတိဒှ်−ဒကှ်တိုန်တေံကတဵုဒှ်မၞိဟ် (ဂကူမည်) တၟေၚ်တၟဟ်တၞဟ်ခြာနွံဒၟံၚ်အလုံတွဵုရးဂၠးတိပိုဲစှ်ဒိုဟ်စဵုကဵုတ္ၚဲဏံကီု။
- နူတိဒှ်−ဒကှ်တိုန်တေံ မၞုံကဵုတွဵုရးဂၠးတိဇကုတၞဟ်ခြာဒၟံၚ်ကီု။
- မၞုံကဵုသၟိၚ်ဨကရာတ် ပိုၚ်ကၞာတ်လဝ်တိဍာ်တွဵုရးဇကုတၞဟ်ခြာဒၟံၚ်ကီု။
- မၞုံကဵုလိက်ပတ်, အရေဝ်အခြာ, ဘာသာရှ်ေသှ်ေ, အခိုက်ကၞာပဝေဏဳယေန်သၞာၚ်တၟေၚ်တၟဟ်တၞဟ်ခြာဒၟံၚ်ကီု။
- မၞုံကဵုရာဇာဝၚ်တၞောဝ်ဒတောဝ်သၟိၚ်ဨကရာတ် ပိုၚ်ပြာသာဒ် (တိ) နန်ထဝ်ကၠံသွဝ်တိဍာ်အာဲတၟာဲဍုၚ်မိတိမသၠးသၠးပွးပွး ထ္ၜးပျးသက်သဳဂကူလ္တူဂၠးတိကဝ်မာန် ဗွဲတၞဟ်ခြာကီု။
- ဇၟာပ်သၟီဨကရာဇ်မန် တိုန်နန်ပ္ကၚ်ရၚ်ဍုၚ်ဗွဲမတၞဟ်ခြာဂမၠိုၚ်တံဂှ် "ပံက်လဝ်ဒပ်ပၞာန်ပန်ကၞိပ် ပၞာန်တိုက်, ပၞာန်စိၚ်, ပၞာန်ချေံ, ပၞာန်ကွဳ, စၞးပၞာန်ကွဳ ပၞာန်ဍာ် (ဂၠုၚ်) ဖ္ဍိုက်ဗပေၚ်လဝ်လွဟ်အမၠံက်သေဏာတ် လွဟ်ဗၞုဟ်သ္ဇၚ်−တ္ၚဲဒြၚ်တ္ၚဇဵု သွက်ဂွံစဵုဒၞာသၞသတြုကၟိန်ဍုၚ်ကီု လမျီုကောန်ဂကူဇကု စွံပ္တန်လဝ်ဒပ်ပၞာန်အလုံတွဵုရးဍုၚ်ကွာန် ဌာန်ရာမညအိုတ်သီုကီု။
- နူအခိၚ်ပ္တန်ဍုၚ်ပကၚ်ရၚ်ဍုၚ်မည် အလုံတွဵုရးဂၠးတိအိုတ်သီုတံဂှ် သွက်ဂွံဓမံက်ရုပ်ရဴ− ကွေတ်ပ္တေဟ်ဗုဒ္ဓဘာသာတုဲ သိုၚ်ကဵုဘာခမဳသၚ်တံ သိုၚ်ကဵုဘာတိုက်ပိဋကတ်, ဇြပ်သဘၚ်ဓဝ် ထံက်ပၚ်တိုက်လိက်ပရိယတ္တိမည်, ဒက်ပ္တန်လဝ်ကျာ်စေတဳ သၠိုၚ်လဝ်ဓါတ်သော်ဓါတ်ဇုတ် ထ္ၜုတ်စွံလဝ်အပေါတ်ကြိယာသာသနာ (သၞာ) ပြာကတ်နွံမံၚ်စဵုကဵုလၟုဟ်ကီု။
- ဂကူပိုဲဍိုက်ပေၚ်ကဵု (ရာဇာဝၚ်−ဓာတုဝၚ်−ဝၚ်သာသၞာ−ဝၚ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်−ဝၚ်ပၞာန်−ဝၚ်လိက်ပတ်) ပြာကတ်နွံမံၚ်စဵုကဵုလၟုဟ်ကီု။
- ဂကူမန်ပိုဲဂမၠိုၚ် ဂျိုၚ်ဂျိုၚ်ဒးဒုၚ်ဂစိုတ်၊ ဂကူဗၟာတံဂစိုတ်ကမၠက်ကဵုကၠက်အာကီုလေဝ် ဟွံကၠအ်၊ ရိုဟ်ကၞက်စှ်ေဇြိုဟ်ကွေံကွေံတုဲ ဂၠးတိကဝ်ဇၞော်တေံ ညးတံပစၟတ်သမ္တီလဝ် ဂကူမန်−နွံဒၟံၚ်ပြာပြာကတ်ကတ်ပေၚ်က္ဍတ်မံၚ်ကီု။
- ဂကူမန်ဂမၠိုၚ်ဂၠိုၚ်ကဵုအသၚ်ဃဲ ပ္ဍဲခေတ်တၠတိဇကုနွံကၠာတေံ ဟွံကေၚ်ဒှ်လဝ်ဍိက်ဂကူဗၟာမွဲလှ်ေဏီဟေၚ်−ဟွံဒးဒုၚ်ဂစိုတ်ကမၠက်ဂကူကဵုဗၟာမွဲလှ်ေဏီဟေၚ်၊ ညးဂၠးတိကဝ်ဇၞော်တံပစၟတ်သမ္တီလဝ် ဂကူမန်ဂကူပြဲပြဲဂကူဗၠးဘဲဗၟာတံလၟိုန်ကာလကီု။
(ဣဝွံ−ဟိုတ်ဂွံဒးစၞောန်ထ္ၜးဖျေံလဝ်ဗီုပြၚ်စှ်တၚ်လ္တူတေံတုဲ ဟိုတ်ဍေံ ဖဵုဍေံတုပ်သၟဟ်ဒှ်မွဲစိပ်စိပ်ကၠိပ်ကၠိပ်ရောၚ်)။
ဝၚ်မ္ဂးဂှ်
ဒှ်ဂလာန်အရပ်အစပ်အသုၚ်အစောဲ လပါ်ခိုဟ်ကဵုပရေံ ကမၠေံဟွံဂွံဟေၚ်ရ၊ ပ္ဍဲလိက်ကၞပ်တြဴစှော်ၜါဝွံ ကေတ်လဝ်မအရေဝ်လပါ်ပရေံ "ဝၚ်ဗၟာဂစိုတ်မည်" စၞောန်ထ္ၜးလဝ် ပရောဒဒှ်အတိက်/သိက်စုတ်ပစ္စက္ခ/အနာဂတ်ဂတဟွံသှ်ေ၊ လပါ်ဂကူမည်သဝ်စှ်ေဟွံကသီု ဒးဒုၚ်စံၚ်ဂစိုတ် ဖအိုတ်ထောံဂကူပိုဲလေဝ်ကြပ်အိုတ်− ကြပ်ကၠက်အာရ၊ ဍုၚ်ဇကုနွံမံၚ်ခိုၚ်ခိုၚ် ဗၟာပိုၚ်လဝ်၊ ဍေံပၠံၚ်ဗတိုက်ကေတ်ဗွဲမနိၚ်အထက် ဂစိုတ်ကမၠက်ထောံမည်ကဵုကၠက်အိုတ်ဟေၚ်ရ။
ဒဒှ်ရဂကူဗၟာရပ်လဝ်ဝါဒဂစိုတ်ကမၠက်ဂကူမည်ဂှ် အ္စာကဝိတၠပညာမည်ကၠာကၠာတေံ ချူခၞံလဝ်ရာဇာဝၚ်မည်နွံပြာကတ်ဒၟံၚ်တုဲ သဒှ်သက်သဳပိုဲခိုၚ်ခိုၚ်ကၠိုက်ကၠိုက်ဟွံကဏီ၊ ဒှ်သက်သဳဍုၚ်မ္ၚးဂၠးတိဇၞော်တေံလေဝ်သဒှ်တဴဟေၚ်ရ၊ ဗီုဂကူဗၟာဓဇန်ပန်, ဗာ်, ထပက်, ဂစိုတ်ကလက်ထောံဂကူမည်ကောန်ၚာ်ပ္ဍဲခရေၚ်ဟွံသှ်ေဂှ် (တုပ်သၟဟ်ကဵုဂကူဂျာမနဳဟေတ္တလာတေံကီုရ) ဝၚ်ဂၠးတိပစၟတ်သမ္တီလဝ်ဟေတ္တလာအာစိုပ်ရာဇာဝတ်ဒုတ်ဒုတ်ဟေၚ်ရ။
ဗီုဂကူဗၟာကၠာကၠာတေံ/ဒေါဝ်/ပစ္စက္ခဂစိုတ်ကလက်လဝ်ဂကူမည်ပိုဲဂှ် "ဂွံပ္တိုန်ဂဗုတ်ရာဇာဝတ်ပ္ဍဲရုၚ်နာဲစာဂၠးတိကဝ်" ဗက်လၟေၚ်သၞောဝ်ဓဝ်ခိုဟ်ကွေံကွေံရ၊ ဝၚ်ဗၟာဂစိုတ်မည်ဝွံ လုကဴပွိုၚ်မွဲလ္ၚီသၞာံပြၚ်ကၠုၚ်တုဲရလေဝ် စိုပ်ခေတ်လၟုဟ်ကဵုဂတဍေံသ္ပလဝ် (ပဟေဠဳ−ဠိပၞုက်ဓလုက်) ပၠန်တန်ဒှ်မာန်ဟေၚ်ရ၊ သွက်ပိုဲဂွံတီဝၚ်တြေံကဵုတၟိတုဲ ဒးပံက်ထ္ၜးကဵုဋဳကာညိရ။ ။
ဝၚ်ဂကူဏံမ္ဂးဂှ်−ဂၠာဲကပှ်ကေတ်ပ္ဍဲအကြာကရေပ်ကရေၚ်၊ အကြာပတေၚ်ဖဴလေဝ်ဟွံဂွံ၊ ဗက်ဂၠာဲကေတ်ပ္ဍဲအကြာခရော်၊ အကြာဆော်လေဝ်ဟွံဂွံ၊ ကရေဝ်ကရောတ်ခစောတ်တသဝ်၊ ဒုၚ်ဂုန်ဝန်စဝ်လေဝ်ဟွံဂွံ၊ ဗက်အာတ်ဒုၚ်ဒါန် ရာန်ကေတ်လေဝ်ဟွံဂွံ၊ ဟီုခဍာတ်ဂလေံ၊ ဂၠေံကေတ်မွဲဇမၠုသွတ်လေဝ်ဟွံဂွံ၊ လှေံလှန်လီကသေက်၊ ကိတ်ၚေက်ဘပလစမြဗဟေက်လေဝ်ဟွံဂွံ၊ ကွိုက်ကြာန်ကြာန်၊ ပရာန်ကေတ်လေဝ်ဟွံဂွံ၊ ဗတိုက်ပၠံၚ်ၜး၊ တက်ဒကးထောံက္ဍိုပ်၊ ဗစိုပ်ဘဲဂစိုတ်လေဝ်ဟွံဂွံဟေၚ်၊ ဗွဲတၟေၚ်ဗီုဗဒှ်လဝ်ကလောန်နကဵုလွဟ်အမၠံက်သေဏာတ်ဗၞုက်ဇြၚ်−(ဝၚ်မ္ဂးယၟုရောၚ်)။
၂။ ဂကူဗၟာအဆက်အဆက် ဂစိုတ်ကလက်လဝ်ဂကူမည်ဂမၠိုၚ်
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]ဝါဒဂကူဗၟာတံဂှ် ကတဵုဒှ်သၟီပိုၚ်တိဍာ်ဇကုဗွဲကိုပ်ကၠာ မပ္တံဍုၚ်ဗကာံ ဍုၚ်အဝ (အၚ်ဝ) နကဵုနဲပဒေသရာတ်လညာတ်ဂၠံၚ်လညာတ်က္ဍန် ဓဇန်စှ်လောန်တုဲ ယိုက်ပၞာန်ဇြဟတ်ဇၞော်ဇၞော် အပေါတ်လွဟ်အမၠံက်သေဏာတ်ဗၞုဟ်သ္ဇၚ်ဍိုက်ဍိုက်ပေၚ်အိုတ်ရ၊ နကဵုပၞာန်တိုက်, စိၚ်, ချေံ, ဂၠုၚ်ဍာ်က္အဵုသ္အာ်ကြံၚ်မ္ၚိုဟ်ဂြိုဟ်စာလောန်ဂှ် စှ်ေကၠုၚ်လုပ်ဗတိုက်ပၠံၚ်ကေတ်ဍုၚ်မန်နန်ထဝ်က္ဍိုၚ်ဗ္တာၚ် "စံၚ်−ဂစိုတ်−ဗပိုတ်−ပလီု" ပန်ပြီုစုတ်လွဟ်လံက်ဂျိ၊ (ကံလဴလံက်ဂျိ) အဂ္ဂိစံၚ်ယတ်ဖတ်ဖတ်ဂျိုၚ်ဂျိုၚ် ဂစိုတ်ထောံဂကူမန်လၟိဟ်ဂၞန်ဟၟဲရောၚ်။ ။
အလုံတွဵုရးဂၠးတိဍုၚ်ပိုဲလေဝ် လဆောဝ်လဆောဝ်တၞောဝ်ဒတောဝ်သၟီဨကရာဇ်ပိုတ်သ္ကုတ်အာလေဝ်နွံ၊ သၟီဗၟာတံကၠုၚ်ပၠံၚ်ဗတိုက်ကေတ်ဍုၚ်မည်တုဲ ဂစိုတ်ထောံသၟီဨကရာတ်လေဝ်နွံဒၟံၚ်ရ၊ ပ္ဍဲအရာဂမ္စိုတ်ကလက်ဂကူမည်ဂှ် ညံၚ်ဂွံကၠက် (ဗာ်တၞံဗိုၚ်ကၟိုၚ်သီုရိုဟ်) ကောန်ၚာ်ပ္ဍဲခရေၚ်လေဝ်ဟွံသှ်ေ၊ ဃောဗမဴမံၚ်တှ်လေဝ်ကလှ်ဓဇက်ပ္တိတ်တုဲ ပန်−ဗာ်−ထပက်ဂစိုတ်ထောံသီုမိယာဲပၠန်ရ၊ ရာဇာဝၚ်မည် "နိဒါနဓမ္မစေတဳမွဲကၞပ်" ဂှ် ကရပ်ပၠောပ်မတ်တုဲ ရံၚ်သ္ၚဳအိုတ်ညိ။ ။
(က) ကောန်သၟီဓမ္မစေတဳမၞုံယၟု−တၠညးဒကာရတ်ပိ−ပကၚ်ရၚ်ဍုၚ်ဗဂေါဟံသာဝတဳပိစှော်ၜါဍုၚ်၊ ဖါသီ, မတ်တၟ (မုဟ်တၟံ−၃၂−၃၂−ရးတၞၚ်သဳဖအိုတ် ဒ္စိတ်စှော်တြဴ (၉၆) ဍုၚ် မရနုက်ကဵုပိစှော်မွဲ (၃၁)ဒတောဝ် အုပ်ဓုပ်လဝ်ဍုၚ်မည်ဗွဲမသၠးပွး လုကဴစှ်ၜါ (၁၂) သၞာံရ၊ လပါ်ဍုၚ်မည်တြေံတံၚ်အူတေံဂှ် ဗၟာတံဗတိုက်ဂွံသီကေတ်ဍုၚ်မည်တုဲ−တဗၚ်ယောဲထဳ(တဗၚ်ယှိုဲထဳ)ပသၟီပကၚ်ရၚ်ဍုၚ်ရ၊ ခြာဟွံလံ ပ္ဍဲသက္ကရာတ်ကျာ် (၂၀၈၂) သၞာံ၊ သက္ကရာဇ်ဂၠးတိ (၁၅၃၈) သၞာံ၊ သက္ကရာတ်ဍုၚ် (၉၀၀) သၞာံဂှ် တဗၚ်သောဲထဳယိုက်ပၞာန်ဇၞော် သီုဗော်သွးမဂၠိုၚ်ရပ်ဂိုၚ်ကၟာဲနၚ်လွဟ်ဇၞော်−ဍောတ် ပေၚ်ပေၚ်နကဵုဒပ်ပၞာန်တိုက်ဒုတ်ဒုတ် လပ်ဗတိုက်သီကေတ်ဍုၚ်ဗဂေါဟံသာဝတဳ အလန်ကၠာအိုတ်ရ။
တၠညးဒကာရတ်ပိဒးဒုၚ်ကျအာပၞာန်ဗၟာဂှ် အဃောနွံမံၚ်ပ္ဍဲဂြိုပ်ဂၞိၚ်လဟိၚ်လပါ်ဒၞက်စိၚ်ပ္ဍဲဂြိုပ်−အၚ်္ဂပူအၚ်ကပုရ−တေံဟေၚ်၊ ဂွိုအ်ကလေၚ်စဴဍုၚ်ဇကုရ၊ ဒက်မိတ်ကဵုသေံဗၟာ (စဴဖါမဵုညံၚ်စဴဖါမှဵုညေန်) ကလေၚ်ပၠန်ဂတးကဵုဗၟာလေဝ်ဟွံဒးဂၞပ်တုဲ ကတဵုဒှ်ယဲစဴအာသွဝ်ပ္ဍဲဂြိုပ်ဇၞော်တေံရ။ (ဂွံဒးအာယဲဂှ် ဂဗဒေဝတဴဗြဴမွဲ ဟၟဲကဵုဗွိုက်လတက်ဆာန်ၜက်သၞဴရဴဒ္ဂေတ်မေထုန်တုဲ ဒေဝတဴဗြဴကၠေံအာဂတမတ်ဖေက်လကိုတ်စိုတ် လီုလာ်−ပါ်ပါဲဟွံဒး−ယဲဇၞးအာရောၚ်) သီဂွံဍုၚ်မည်ကျေဝ်ကျေဝ်တုဲ ဒၞါဲထေက်ကဵုဂစိုတ်ဂှ်ဂစိုတ်၊ ဒၞါဲထေက်ကဵုပြိုက်သ္ၚိစာတ်ဂှ် ပြိုက်ဒဒိုက်ဂကူမန်စၞောန်ထ္ၜးဟွံမာန်ရောၚ်။ ။
၃။ ဗၟာ (တဗၚ်သောဲထဳ) ဒးဒုၚ်ဂစိုတ်
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]အမာတ်မည်သၟီစဴဍောတ်ဂှ် တဗၚ်သောဲထဳ(တဗၚ်ယှိုဲထဳ) ပအပ်ကဵုအဝဵု−စဍုၚ်သတိုၚ် ကဵုပိုၚ်ပြဳလဝ်ဂကူမည်တံရ၊ ဆဂးဂှ် ဍုၚ်ဗဂေါနွံပ္ဍဲတဲဗၟာကၟောန်ကၟောန်တုဲ နကဵုနဲ "ပၠန်ဂတဂတာပ်ခေတ်" ဟေၚ် အမာတ်မည်ကဵုဒပ်ပၞာန်ဇကု ကလေၚ်သီကေတ်ဍုၚ်ဗဂေါဟံသာဝတဳ နူသ္ကေံတဲဗၟာတုဲ အမာတ်မည်သၟီစဴဍောတ်၊ ဂစိုတ်ထောံဗၟာ−ဝါဒပၠေၚ်ဂကူမည်−ပ္ဍဲသက္ကရာတ်ကျာ် (၂၀၉၄) သၞာံ၊ သၞာံဂၠးတိ (၁၅၅၀) သက္ကရာတ်ဍုၚ် (၉၁၂) သၞာံ ပယျာံမ္ၚဵုမပြဲ ပ္ဍဲဂိတုပသာ်မွဲစွေက် တ္ၚဲဗုဒ္ဓဝါ တိုန်နန်တြေံဝွံရောၚ်၊ တိဍာ်ဍုၚ်မည် ကလေၚ်စိုပ်တဲသၟီမည်ဖအိုတ်ပၠန်ရောၚ်။
ညးတၠအဲပၠန်ဂတးကဵုဗၟာသၟီစဴဍောတ်ဂွံဒုၚ်ယၟု "သၟီစက္ကဝဝ်" ဂှ် သီသ္အးၚးတးထောံခြုံရာပ်ဇလဂကူမည်အးအာကီုလေဝ် ကြဳဇှ်ကုသဵုအောန်ဂွံတိုန်နန်ထဝ်ပွိုၚ်မသုန်ဂိတုဓဝ်တုဲ ဒးထောံကၠေံပိုန်သမ္ပတ္တိပၠန်ရ၊ ပ္ဍဲအခိၚ်တၞောဝ်ဒတောဝ်ဨကရာဇ်မည် ညန်ကဵုပိုတ်သ္ကုတ်အာဂှ် ဂကူဗၟာတံစှ်ေပၠံၚ်ဗတိုက်ကေတ်ဍုၚ်မည် ဒ္စိတ်စှော်တြဴဍုၚ်အိုတ်သမ္တး (ဂကူမည်ပိုဲတုပ်ပြေၚ်ဂၠဴလုပ်နွံပ္ဍဲကၟးကွဳ) ဒဳဏာဒဳနၚ်ဂၠိုၚ်ကဵုသၞာံရ။
- သၟီဓဝ်ဇုက်လလဳ (သၟီဓဝ်ရာမ) ဆက်ပ္ကၚ်ရၚ်အာဍုၚ်ဗဂေါအလုံအိုတ်သီုဍုၚ်မွဲကီု ဟွံကဵုသှ်ေရ။ ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်ဍုၚ် (၉၁၂) သၞာံ၊ ဂိတုခ္ဍဲသဳတြဴစွေက် တ္ၚဲဗြဴဗတိဂွံဍုၚ်ဟံသာဝတဳ၊ သၠိုက်အဘိသိက်ကေုာံဂၞကျာ် "သိရိပြဘာမဟာဒေဝဳ" တိုန်နန်ထဝ်ဓလဝ်က္ဍိုၚ်ဗ္တာၚ် ပ္ကၚ်ရၚ်ဍုၚ်ပွိုၚ်စှ်ၜါသၞာံ မရနုက်ကဵုပိစှော်ပိဒတောဝ်ရောၚ်။ တွဵုရးဂၠးတိဍုၚ်မည်ဂမၠိုၚ် နွံပ္ဍဲသ္ကေံတဲဂကူဗၟာကလေၚ်သီကေတ်နကဵုဒပ်ပၞာန်တိုက် ဒပ်ပၞာန်စိၚ် − ချေံ − ဒပ်ပၞာန်ဍာ် ဂွံဇၞးဖအိုတ်ပၠန်ရောၚ်။
- အကြာတၞောဝ်ဒတောဝ်သၟီဓဝ်ဇုက်လလဳကဵု တၠညးဗညာဒလတၞောဝ်ဒတောဝ်လက်ကရဴအိုတ်ဂှ် ခြာတၟာသ္ၚောဲဏီတုဲ ဂကူဗၟာဝါဒပၠေၚ်ဂကူမည် ဂစိုတ်ကမၠက်ဂကူမည်ဂမၠိုၚ် ကၠုၚ်ဖျေံဇိုၚ်တသိုၚ်ပၠံၚ်ကေတ်တိဍာ်မည်ဖအိုတ်ပၠန်ရောၚ်၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ−အဆက်ဂတဏံ ဂကူမည်ဂမၠိုၚ် မပ္တံခမဳသၚ်မည်ဇၞော်ဇၞော်အ္စာတၠ,အ္စာသၠပတ်, ခမဳကောန်ပရိယတ်, ထပိုဲကွးဘာကတ်ဗ္တောန်တဝှ်ကျာ်မၚ်မွဲသာသနာ (သၞာ) ဒးဒုၚ်ဂစိုတ်ထောံဂျိုၚ်ဂျိုၚ် ဂၠိုၚ်ကဵုလၟိဟ်ဂၞန်တုဲ ဂလိုၚ်လဵုဓဇန်ဂှ် သမ္တီလေဝ်အိုတ်ညိ။
(ခ) ပ္ဍဲသက္ကရာတ်ကျာ် (၂၁၂၅) သၞာံ၊ သၞာံဂၠးတိ (၁၅၈၉)သၞာံ၊ ဍုၚ် (၉၄၃) သၞာံဂှ် သၟီဗၟာက္ဍိုပ်တမြံၚ် (ပရံၚ်) မၞုံယၟု မဟာဥပရာဇာ−(သၟီနန္ဒလေဝ်ဂး) ကောန်သၟီဗၟာ၀ဖရံၚ်နံၚ်၊ (ပုရၚ်နံၚ်) မူလတေံနူဍုၚ်ဗၟာအဝ (အၚ်ဝ) နကဵုဒပ်ပၞာန်တိုက်ဇၞော်ဇၞော် သီုဗော်သွးဂမၠိုၚ်ဂဂၠိုၚ် ရၚ်ဂိုၚ်တ္ၚိန်ကၟာဲနၚ်လွဟ်ဇၞော်, ဍောတ်အမၠံက် သေဏာတ် ဗၞုဟ်သ္ဇၚ်တ္ၚဲဒြၚ်တ္ၚဇဵုယဵုယိုက်ပၞာန်ပေၚ်ဍာ်ပေၚ်ဂၠံၚ်ကၠုၚ်ပၠံၚ်ဗတိုက်သီကေတ်ဍုၚ်ဗဂေါဟံသာဝတဳရ၊ ပ္ဍဲအခိၚ်ဂှ် သၟီမည်ပိုတ်သ္ကုတ်ဒၟံၚ်တုဲ ညးမၚ်မွဲဍုၚ် (စဍုၚ်) အမာတ်ဇၞော်အမာတ်ဍောတ် နွံဒၟံၚ်ဟေၚ် ဒးထေၚ်ကေတ်ရ၊ ၝက္ဍိုပ်ပရံၚ်ဏံ ဓဇန်စှ်တုပ်သၟဟ်ကဵုလကိုဟ်−အဠာဝက−ကီုရ။
ကောန်ဂကူမန်ဂမၠိုၚ်ခမဳသၚ်ကဵုခရှ်ဂမၠိုၚ်ဂၠၚ် အလုံဒ္စိတ်စှော်တြဴဍုၚ် ဒးဒုၚ်အသံသၟီအယုတ် ကုတ်,ဂစိုတ်,စံၚ်,ပလီုဍုၚ်ကွာန်ဂမ္တဴဂမ္တာန်ကွေံကွေံရ၊ ပလီုမ္ဂးဂှ် သၟတ်ဗြဴမည်သၠးသၠးကဵုပွံၚ်တၠသ္ၚိနွံနွံ သ္ပကောန်ဗြဴပေၚ်ပၟိက်တုဲ ပန်ဂစိုတ်ထောံ၊ ထပက်, ဗာ်ဂစိုတ်ထောံရ၊ ကောန်ဂကူမည်နွံပ္ဍဲဍုၚ်ဗဂေါခမဳသၚ်ကဵုခရှ်ဂမၠိုၚ် ဒးဒုၚ်စသိုၚ်ဒဒိုက်ဇၞော်အိုတ်ရ၊ ပကၚ်ရၚ်ဍုၚ်ဂွံစှ်မွဲသၞာံ၊ ပ္ဍဲသၞာံကျာ်သဗ္ဗညု (၂၁၃၆) သၞာံ၊ သၞာံဂၠးတိ (၁၅၉၂) သၞာံ၊ သၞာံပိုဲ (၉၅၄) သၞာံဂှ် ချဳဂရာၚ်တိုန်လပါ်ပရေၚ်သာသၞာရ။
အလဵုဇကုဍေံသ္ပက္ဍိုပ်တုဲ နကဵုဒပ်ပၞာန်ဗွက်ဗက်အာဂၠိုက်စံၜတ်ခမဳသၚ်မည်တံဇၟာပ်ဘာတုဲ ဒဒှ်မံၚ်စံၚ်ဒ္ဂေတ်လ္ၚတ်ဟွံကိတ်ညဳကဵုဝိနဲ (ဝိနယ်ကျာ်) ရောၚ်၊ သာသၞာကၠိခ္ဍက်ဒၟံၚ်ရောၚ်ဟီုဂးဂတခမဳသၚ်တံရ၊ (ကဵုချူစၟတ်သမ္တီလဝ်ယၟုဘာ ယၟုအ္စာတၠ မှာထေရ်နွံပိုန်ဒှ်ဂွံရောၚ်) ဍေံဗက်လ္ၚတ်စံၜတ်ရံၚ်ဒ္ဂေတ်ခမဳသၚ်မည် (ထပိုဲ) ဂမၠိုၚ်တုဲ ဖျေံလဝ်တၚ်သ္ဂုတ်သွာတ်မ္ၚိုဟ်မ္ၚိုဟ်ကြံၚ်ကြံၚ် ကဵုပြံၚ်ဍုၚ်ကွာန်ကဵုရာံထောံရ။
(ၝဏံလကျာ်ရာံရောဟွံသေၚ်၊ ကေၚ်ကတ်လဝ်လိက်တဝှ်ကျာ်လေဝ်ဟွံသေၚ်၊ မိက်ဂွံပလီုသၞာ (ခ္ဍန်လဝ်) ကျာ်တုဲ ဂၠာဲကၠုၚ်ဒုဟ်လ္တူခမဳသၚ်မည်ပိုဲရ၊ ကလေၚ်စဴအာစိုပ်ဒၞါဲတိက်အိက်ဏံ (ကၞံ) ဗ္တံတတ္ၚဲဟွံသှ်ေ ဖျေံလဝ်စိုတ်ပိုတ်ပိုတ်သ္ကုတ်သ္ကုတ်တုဲ ယးသၞာံဂတ (၉၅၅) ဂှ် အလဵုဇကုနိဿာယပ္ဍဲဇရေၚ်ကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠ ညးတၠဘာဂမၠိုၚ်တုဲ ဍေံကလၚ်ဂၠဟ်ဂၠိုက်ဒၟံၚ်ရ၊ (မည်ဖ္ဍေါတ်/ဗၟာကလၚ်ၜၚ်တိုန်လ္တူတၟံ-တမြံမၚ်သဳ) တုပ်တုပ်ရ။
၄။ ပြီုထောံအ္စာတၠမည် အာပၠေဲထောံခမဳသၚ်မည်ဂမၠိုၚ်
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]သၟီဗၟာအယုတ်၊ ဂၠာဲဒုဟ်ပျုတ်၊ ဟီုစုတ်လက်အပါယာဲ။ အ္စာတၠမည်လ္ၚဵု၊ ပြီုထောံအဵု၊ ဍေံဆဵုဒေါံသဍာဲ။ လ္ၚဵုဂှ်အာပၠေဲ၊ ဍေံဟေၚ်ထေဲ၊ မတ်ပလေဲညံၚ်ကၠသ္ၚာဲ။ ခမဳကောန်ကျာ်၊ ဖေက်ဂြိုဟ်ယာဲ၊ သ္ဇၚ်သၞာ်ဗျာံဟွံပါဲ။ ညံၚ်လကိုဟ်သ္ၚာဲ၊ မုက်မတ်ဍာဲ၊ ဍေံဂၠာဲဒုဟ်ခမဳရောၚ်။ အတိုၚ်ဍေံဖျေံလဝ်စိုတ်ပိုတ်ပိုတ်သ္ကုတ်သ္ကုတ်ဆုတ်ကလေၚ်ဟၟဲတုဲ ပ္ဍဲသၞာံလ္တူတေံဟေၚ်ပြေၚ်ကလောန်ယုတ်ယုတ်ပပ်ပပ် ရပ်ကၠေၚ်အ္စာတၠမည် ခမဳသၚ်မည် ဍေံသံက်ထောံခၞော်ကဵုဗိုက်ယာတ်ဗု ပြီုထောံဂၠိုၚ်ဂၠၚ်ဗွဲမလောန်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ် ဍေံအာပၠေဲထောံပ္ဍဲဍုၚ်ကွာန် ဋ္ဌာန်ဒေသဇမ္ၚောဲဒးဂၠောဲဇက်အာသာ်လွာပြေၚ်ဂၠဴ ဗက်ဗဒဴဏာကီုရ။ အ္စာတၠမည်ဇၞော်ဇၞော်ဒယှ်တှ်မၞုံယၟု အ္စာတၠအာမှေအ်, ဘာတၟံၜါဇကုဂှ် ဗက်ဗဒဴထောံနူဍုၚ်မိတိမ တိသၟီၜိုပ်ထဝ်တုဲ စကာဍိက်သ္ကံဓဇန်ဓဇန်ကဵုအာပလံၚ်ကဵုပြံၚ်ထောံတွဵုရးဂၠးတိဂကူဗၟာသ္ၚောဲသ္ၚောဲတေံရ၊ ရပ်ဏာအ္စာတၠမည်ဒယှ်အ္စာတၠဘာတၟံတုဲ အာစွံလဝ်ပ္ဍဲဗၟာအဝ (အၚ်ဝ) တေံရ၊ (မံၚ်ပ္ဍဲဘာဟာ, သ္ၚိစာတ်ဟာဂှ် အ္စာရာဇာဝၚ်မည်ဟွံစၞောန်ထ္ၜးလဝ်ရ) အ္စာတၠမည်လ္ၚဵု-ခမဳသၚ်မည်လ္ၚဵုဂမၠိုၚ် ဂၠိုၚ်ကဵုလၟိဟ်ဇကုတံဂှ် ဗက်ပ္တိတ်ဏာနူဍုၚ်တုဲ ရပ်ဒဳပလံၚ်ဏာဍုၚ်ရးတၞဟ်သ္အာၚ် မပ္တံဍုၚ်စက်ကိုၚ်-ဍုၚ်သေံဗၟာတေံအိုတ်ရ။ ချိုတ်ဟာ, ဂျိုၚ်ဟာ, ပြိုက်သ္ၚိစာဟာ ချပ်ဗ္စာကေတ်ညိ၊ အ္စာတၠမည်ဇၞော်ပန်ဇကု ယၟုယၟာဟွံပြာကတ်ဂှ် ဍေံသံက်ခၞော် ပြီုထောံထောံကဵုဗိုက်ယာတ်ဗု (ခ္ဍံၚ်လပှ်စိၚ်) တုဲ ဍေံကဵုအာပၠေဲထောံဍုၚ်ရးတၞဟ်သ္ၚောဲသ္ၚောဲတေံအိုတ်ရ၊ (ဂွံပုၚ်ဟာ, ဟွံဂွံဟာ, ပဝ်အာအကြာဂၠံၚ်ဟာ) ချပ်ဗ္စာကေတ်ညိ၊ ပ္ဍဲလက်ထက်ၝအယုတ်ဏံ ခမဳသၚ်မည်ဂမၠိုၚ် ဂၠိုၚ်ကဵုဒဒိုက် ပရိုက်ဘဲဇၞော်ကွေံကွေံတုဲ ဂွံကလေၚ်တဝ်စၞေဟ်ကဵုဍေံဂှ် မၚ်မံၚ်က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်မန်စောန်စောန်တံရောၚ်။ ။ (အ္စာတၠမည်ခမဳသၚ်မည်ဂမၠိုၚ် ဂၠိုၚ်ကဵုလၟိဟ်ဇကုတံဂှ် ယဝ်ရဂျိုၚ်တဴလမျီုမဏီမ္ဂး- ဂွံကလေၚ်စဴပ္တန်သၞာပ္ဍဲဍုၚ်ဇကုပၠန်ရ၊ ခရှ်ဖျေံခမဳစှ်ေတဝှ်ကျာ်ဟၟဲဟေၚ်ရောၚ်)။
၅။ ဗၟာက္ဍိုပ်တမြံၚ်စံၚ်ဂစိုတ်ကမၠက်ထောံဂကူမည်
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်ဍုၚ် (၉၅၅) သၞာံဂှ်ပၠန်ရ၊ အလဵုဇကုဍေံပြီုထောံခမဳသၚ်မည် အာပၠေဲထောံခမဳသၚ်မည်ဂမၠိုၚ်ဂၠိုၚ်ကဵုလၟိဟ်ကီုလေဝ် စိုတ်အဒိုဟ်ဂွိုက် (ဗလိုက်ဖျေံဇကုဍေံပ္ဍဲနရက်အဝိက်) သိက်ပဟွံဖဲဟွံဟဲစိုတ် စိုတ်သမၠီုပရေဟွံပြေလောဲလောဲဏီတုဲ ကောန်ဂကူမည်ပ္ဍဲဍုၚ်ဗဂေါပလိုတ်ဍုၚ်ရပ်ဒဳနၚ်ဗျုဗျုဗျဗျဇၞော်ဇၞော်ပၠိုၚ်ပၠိုၚ်ဝုတ်ဝုတ်ဗၠာဲဗၠာဲဍောတ်ဍောတ်ဍေဲဍေဲ ပကောံစွံလဝ်ဖအိုတ်ရ၊ ဃောဂှ်ဍေံစကာလဝ်ဍိက်သ္ကံဍေံကဵုဒက်စာတ်ဇၞော်ဇၞော်တုဲ စံၚ်ဂစိုတ်ထောံဖအိုတ် ချိုတ်အာပ္ဍဲပၟတ်ဍာဲဍာဲဂြၚ်ဂြၚ်လၚ်လၚ်ဂဵုဂဵုယဵုတဲဟွံဗလး ဒးချိုတ်အာဂၠိုၚ်ဂၠၚ်ကွေံကွေံရ၊ (ခမဳသၚ်မည်တံလေဝ် ဒးဒုၚ်စံၚ်ယတ်ကီုဟေၚ် ထေၚ်ဟွံဗၠေတ်ရ)။ ဒက်စာတ်မ္ဂးဂှ် သိုၚ်လဝ်ခရိုၚ်ဗီုကြိုၚ်ပြေၚ်ဂၠဴဂမၠိုၚ်တုဲ စဵုကၟာတ်လဝ်ဗဒၚ် (သ္ကဝ်ဗပေဝ်−သ္ကဝ်ယာတ်မွဲမွဲဂကူရ)၊ ဍေံဖျေံလဝ်ကၚ်ပၟၚ်နရက်ပန်ဒိုဟ်တုဲ ဂြိပ်ဗပါ်လတ်တိတ်ဟွံဂွံရ၊ ဗၟာအယုတ်ဂလိုၚ်ဏံဒးစုတ်ဒုဟ်ဒန်ကဵုဂကူမည်ကီုဏး၊ ဒုဟ်ဒန်ညးတံတၟာမရာဲဂၠာဲဟွံဆဵုဟွံညာတ်၊ ခမဳသၚ်မည်ဂမၠိုၚ်လေဝ် ဂၠာဲရံၚ်ဒုဟ်လပါ်သၞာကဵုလောက "ဓမ္မဝတ်ရာဇာဝတ်" တၟာမသတ်ဗဒဝ်ဟွံဆဵု ပ္ဍဵုပ္ဍိုက်စံၚ်ဂစိုတ်ထောံဂျိုၚ်ဂျိုၚ် ဂလိုၚ်လဵုဟွံတီဗၞတ်သၚ်္ချာဂှ် (ဂစိုတ်ကလက်ဂကူမည်ဟေၚ်ရ)။ နကဵုနကလက်ဂကူမည် ဓဇန်ဓဇန်ဟေၚ် အုပ်ဓုပ်လဝ်တွဵုရးဍုၚ်မည်ဒ္စိတ်စှော်တြဴဍုၚ် ဒးဒုၚ်ဒဒိုက်လောန်ဗၞတ်ကရောတ်တသဝ်ယာံဓဇူဗဂူဗြဲမတ်ဂလိုၚ်လဵုကီုလေဝ် ၝဗာအယုတ်ဂှ် ဟွံကဵုအသက်အသာ၊ ဒဒိုက်သၞာတၟာဒဵုဟေဝမဝန်ဒးဒုၚ်ထပ်အာပၠန်ရ၊ စိုပ်သက္ကရာတ်ကျာ် (၂၁၃၈) သၞာံ၊ သၞာံဂၠးတိ (၁၅၉၅) သၞာံ၊ သၞာံပိုဲ (၉၅၆) သၞာံ၊ အုပ်ဓုပ်လဝ်တွဵုရးဍုၚ်မည် နကဵုပၠံၚ်လွဟ်အလုံအိုတ်သီု ပေၚ်အာစိုပ်ပိသၞာံရ၊ ပ္ဍဲသၞာံဏံဟေၚ် အလဵုဇကုဍေံဖျေံအသံဂကူမည်ကဵုဒက်စာတ်ဇၞော်ဇၞော်တုဲ ဂကူမည်ဂမၠိုၚ်နွံမံၚ်ပွိုၚ်ဗၟံက်လပါ်ဗၟံက်ဍုၚ်ဗဂေါ ရပ်ဒဳနၚ်ပၠောပ်ပ္ဍဲစာတ်ဇၞော်စံၚ်ဂစိုတ်ထောံဖအိုတ်ပၠန်ရ။ (ဗာ်တၞံဗိုၚ်ကၟိုၚ်ထောံရိုဟ်) စံၚ်ဂစိုတ်ကလက်ထောံဂကူမည်ဖအိုတ်ရောၚ်။ "ဍုၚ်ဗဂေါလပါ်ပလိုတ်ကဵုဗၟံက် အိုတ်အာဂလိုၚ်လဵုရော" ဟီုဂှ် ချပ်ကေတ်ရ၊ သှ်ေမဴၚ်လပါ်သမၠုၚ်ကျာကဵုခရာဍုၚ်သ္ၚောဲသ္ၚောဲ ဒးဂၠောဲဇက်ကၠုၚ်ဗီုသတ်နရက်ပၠန်ရောၚ်။ တွဵုရးဍုၚ်ဗဂေါ (၃၂) ဍုၚ်ဂှ် ဂကူမည်တံကြပ်ကၠက်အိုတ်ရ၊ ဗၟာအယုတ်စံၚ်ဂစိုတ်ကမၠက်ထောံဂကူမည်ဂလိုၚ်ဂှ် ဟွံပေၚ်ပၟိက်ဍေံဏီတုဲ ဖျေံအသဴကဵုအာရပ်ဒဳနၚ်နူဍုၚ်ကွာန်ဋ္ဌာန်ဇမ္ၚောဲ ဒးဂၠောဲဇက်ကၠုၚ် နရိုအ်သိုဟ်ိုအ်သိုဟ်ဗ၊ ယာံယာံကရောတ်ကရောတ်ခစောတ်ခစောတ်ကောန်လှေအ်အိုတ် (ဍောၚ်ၜိုတ်အိုတ်ဇိုၚ်) စိုပ်ကၠုၚ်ခရိုၚ်စာတ်ဇၞော် ဖေက်ဂၟော်အိုတ်ရ၊ (ဒဳပၠောပ်ပြဟ်ပြဟ်ဒဳပၠောပ်ပြဟ်ပြဟ်၊ ဗဒှ်ပၟတ်စံၚ်စံၚ်) က္ဍိုပ်ပရံၚ်ဖျေံနၚ်အမိၚ်တုဲ ညံၚ်ရဴပၟၚ်နရက်ဂမၠိုၚ်ဒဳကြိုၚ်ပၠောပ်ပ္ဍဲခရိုၚ်ဘုံနရက်−ကီုရ၊ ဒစုတ်ပၟတ်စံၚ်ဗဂဵု၊ ဂဵုတိုန်ယျဴယျဴကတဴကတာန် ဂစာန်ဒုၚ်ဂုန်ဟွံဂွံနရိုအ်ယာံဟွံဂတာပ်ပၟတ်ဟာပ်ဏာအိုတ်ရ။ ဓဇန်ဓဇန်ဂလိုၚ်ဏံဒးဓဇန်၊ ကၠဗြန်ဒးကော်အပါနော်ရ၊ ပွိုၚ်ဍုၚ်ဖါသီ (၃၂) ဍုၚ်၊ ဍုၚ်မံၚ်မလ, ဍုၚ်ဒဵုပသဲ, ဍုၚ်ဟံသာဒေါံ, ဍုၚ်သရက်,၊ ပွိၚ်ဍုၚ်ဟံသာဝတဳ (၃၂) ဍုၚ်၊ ဍုၚ်ဒလ, ဍုၚ်ပါဒ,၊ ဍုၚ်သေၚ်(သြေၚ်) ဍုၚ်တြိဂုမ္ဗ (ဍုၚ်လ္ဂုၚ်) ပွိၚ်ဍုၚ်မုဟ်တၟံ (၃၂) ဍုၚ်၊ ဍုၚ်သုဝဏ္ဏဘုံ, ဍုၚ်ၜါသွာ်ၚတ္ကံခၟိုၚ်, ဍုၚ်မြဝတဳ, ဍုၚ်ဒါဂြာၚ်, ဍုၚ်မတ်လမၠီု, ဍုၚ်ရးဇြာ, ဝါခရူ, ရးတၞးသီ၊ အိုတ်ကဵုတွဵုရးဂပးတိမည် (၉၆) ဍုၚ် ဒးဒုၚ်ဒဒိုက်လၞီဟွံတီဗၞတ်ဗ်ၜတ်တုပ်သတ်နရက်အိုတ်ရ။ ။ အလုံကောန်ဂကူမည်ဂမၠိုၚ် ဇၞော်ဇၞော်ဒုတ်ဒုတ်ဝုတ်ဝုတ်ဗၠာဲဗၠာဲကၟာဲကၟာဲထဴထဴဆောဆောဖွက်ဖွက်အဖက်ညးအဖက်အဲ သောဲသောဲဍောတ်ဍောတ် မိယာဲနွံကဵုဂဝ်ဂၞဴဂြိပ်ဒဴဟွံဗၠး၊ ခမဳသၚ်မည်အ္စာတၠ, အ္စာသၠပတ်မန်, ကောန်ပရိယတ်ထပိုဲခမဳ, ကွးဘာ/ကွးဘာ ဘာအလဵုအသဳမည် အ္စာဘာသၟာကလောန်ဝါဗ္ၚ၊ ညးဒိုက်ညးသိုက်သၟာကလောန်သွံရာန်ဗၞိက်မပ္တံ ဂကူမည်တြုံတြုံဗြဴဗြဴ ရပ်ဒဳနၚ်စိုပ်ဍုၚ်ဗဂေါတုဲ ထပ်စံၚ်ဂစိုတ်ထောံဂကူမည် ပွိၚ်ၜါသၞာံပေၚ်ပေၚ်ရကလောတံ၊ ဂကူမည်ညံၚ်ဂွံကၠက်စံၚ်ဂစိုတ်ထောံ စံၚ်ပ္ဍဲစာတ်ကမၠက်ထောံဂကူမည်အနန္တအနန္တံ ဂၠာဲရံၚ်ညးပရာ်ညးပြာ်ဟၟဲသေၚ်ရ။ ။ ဂကူဗၟာပ္ဍဲခေတ်ပဒေသရာဇ်တေံဂှ် သုၚ်စောဲလဝ်ဝါဒ "သၠဲရးသၠဲတိသၟးဟွံက၊ ရပ်တ္ၚေတ်ကဟေတ်လဝ်ဝါဒပၠေၚ်ဂကူမည်, ဂမ္စိုတ်ကမၠက်ဂကူမည်ကဵုကၠက်ကဵုကၠေံကဵုအိုတ်လေဝ်" ပကေၚ်ပကတ်လ္ၚတ်လဝ်ပေၚ်ပေၚ်ရ၊ အလုံဂကူမည်မွဲဂကူဓဝ် ဒးဒုၚ်စံၚ်ဂစိုတ်ထောံဂျိုၚ်ဂျိုၚ် ပွိုၚ်ၜါသၞာံပေၚ်ပေၚ်ဂှ် ပၟတ်ဂဵုဍာဲဒၟံၚ်ညံၚ်ရဴပၟတ်စံၚ်ပၠေၚ်ကဝ်ကီုရ၊ ယက်ပၟတ်ဂၠုဒၟံၚ်ညံၚ်ရဴယက်ပၟတ်ကဝ်တူကီုရ၊ ဂလိုၚ်လဵုဂကူမည်ဒးဒုၚ်စံၚ်ဂစိုတ်ထောံဂျိုၚ်ဂျိုၚ် အပိုၚ်အခြာလၟိဟ်ဂၞန်သၚ်္ချာဟၟဲတုဲ နကဵုပၟိက်လညာတ်အဲ ဂကူမည်အိုတ်အာ (ပိကၠံအသ်ၚဃဲပြၚ်ပြၚ်) ရောၚ်၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ−ပ္ဍဲအခိၚ်ၝဗၟာအဠာဝကအုပ်ဓုပ်လဝ်ဂကူမည်ပိုဲဗၞတ်စှ်ထပှ် (၁၇) သၞာံ ပယျာံဍေံဓဇန်လောန်ဗၞတ်၊ ဃောချူမံၚ်လိက်ဏံ "ဍာ်ရမတ်ဒတုံစှ်ေဖေါ်ဖေါ် နူခေါ်မတ်ၜါ သိၚ်သာအောန်စိုတ်ကွေံကွေံ သွက်ဂွံပ္တေံဟွံမွဲတုဲ" ဆက်ချူထ္ၜးကဵုဂတတေံပၠန်ရောၚ်။ ။
၆။ ဂကူမည်ဂွံဂျိုၚ်ခဍိုၚ်ဒြေပ်ဒဴလုပ်ဍုၚ်ဗၟံက်
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]အလုံဂကူမည်ဂမၠိုၚ် ပွိုၚ်ဒ္စိတ်စှော်တြဴဍုၚ်ဂှ် ဂွံဗၠးဘဲဗၟာစံၚ်ယတ်ကၠတ်တိတ်အာနူအကြာဍုၚ်ကွာန်ဋ္ဌာန်ဒေသဇကုတုဲ ဗၞတ်ယိုက်ရပ်ဂၠေၚ်ယဵုခွက်မာန် တ္ၚိန်မာန်ဗာဏာမာန်ဂှ် သီဗၜေါဝ်ဏာဒဴအာဍုၚ်သေံဒျူဒျာဇၚ်မှာဲအိုတ်ရ၊ လေၚ်ကောန်ခတဲစဴကရဴစးကဵုဋ္ဌာန်တိုပ်သုက်ဇကုတုဲ ဂွံဗၠးဘဲဗၟာစံၚ်ဂစိုတ် (ပန်ဗာ်ထပက်သုတ်ကရေက်ပလီု) ဂြိပ်ဒဴလလဴဇိုၚ်အိုတ်ရ၊ ပ္ဍဲအရာမဒဴပၞာန်ဗၟာအယုတ်သၟီဒမြိုဟ်ဂှ် (ဒှ်အလန်ကၠာအိုတ်ရဟေၚ်) ဟွံဒးထေၚ်မူသာ်တုဲ ဍုၚ်လီု, ကွာန်လာ် ညးဟံၚ်ပြာ်ဟၟဲသက်သက်ရ။ ဒဒိုက်ဒဴပၞာန်ဗၟာဂှ် သက်သာဒၟံၚ်ဟွံသေၚ်၊ ဍေံထဍေၚ်ဗက်လက်ကရဴ ရပ်ဂွံလေဝ်ဍေံပန်ဗာ်ထပက်ဂစိုတ်ထောံရ၊ ဍေံညာတ်နူဇမ္ၚောဲလေဝ် ဒးဘယ်ကံလွဟ်ပွန်ဍေံပန်ဏာဒးချိုတ်အကြာဂၠံၚ်ပၠန်ရ၊ ကောန်ၚာ်ကောန်ၚေဲမိယာဲနွံကဵုဒၟုၚ်ဂလေၚ်ဒးဂၠေၚ်လဝ်ဂဝ်ဂၞဴ ဂွံဒဴဗၟာပြဟ်ပြဟ်ကွာ်ကဆဵုဇိုၚ်ဇြိုၚ် (သ္ဇိုၚ်) လောန်ဗၞတ်၊ ထောံကောန်ဍောတ်အဒေါဝ်ဂၠံၚ်လေဝ်ဟွံဂံၚ်သ္ပ၊ ဖေက်ကၠဗြန်ဇာဒိသိုၚ်လုပ်ဃိုၚ်လုပ်ရပ်ကိတ်လေဝ် ဒးဂွိၚ်၊ ထဍိၚ်ဒးဒဂဵုလေဝ်လောတ်ပြး၊ ဥုံသွးမန်ယန်လေဝ်ဟွံဗက်၊ စိုတ်ဂြက်ကသပ်အိုတ်၊ ဖေက်ချိုတ်ဇကုဂတဝ်၊ သဝ်ယးဂၠးတၟးပြးအာပေၚ်ဂြိုပ်ဇၞော်အိုတ်ရ။ အပေါတ် (ကပေါတ်ဟွံသေၚ် ချူကေပါတ်သၞောတ်လိက်တၟိ) ဂြပ်ရတ်ထဝ်သန် (သြန်) ထောံလဝ်ဂွံကီုလေဝ် အပေါတ်လိက်ပိဋကတ်ရတ်ဓဝ်ပြဲပြဲ နတဲဇကုဟေၚ်ရပ်ဏာ "ယဵု, ဂၠေၚ်, ကဝ်တ္ၚိန်" ဏာရ၊ (ယဝ်ရကၟာဲဂွဳစိုတ်ပြိုက်ထိုၚ်မ္ဂး−လပိုက်ဒးထာၚ်ဒဳဇကုတုဲ ဂါရဝမ္ၚဵုရှ်ေသှ်ေရတ်ဓဝ်ကျာ်လီုလာ်အာတုဲ သွက်ဂွံဍိုက်ပေၚ်ကဵုဂါရဝမ္ၚဵုမပ္တံဒးယဵု) ကေတ်ရ၊ ခရာကြပ်ကြပ်လေဝ်ဟွံသေၚ်၊ ဂၠံၚ်တြဴကလိတ်ကလောတ်မံၚ်လေဝ်ဟွံသေၚ်၊ အာကၠုၚ်လောဲသွာဒၟံၚ်လေဝ်ဟွံသေၚ်၊ ဂြိုပ်ဇၞော်ဆုဒုန်ကသိုပ်ခြုံရာပ်ပေၚ်ဒဵုဇြဟ်ဗၚ်လျိုဟ်ဍာ်လဂေါဝ်ဍာ်စောဝ်သ္ဇိုဟ်သ္ဇိုဟ် နွံဇၟာပ်ဒိုဟ်ပန်တုဲ အာကၠုၚ်ဝါတ်အိုတ်ကၞောတ်ရ။ ခမဳသၚ်မန်ဂမၠိုၚ်လ္ၚဵုလ္ၚဵုဗျုဗျုဗျဗျဇြဟတ်ဟတ်တဆုတ်, လဟုတ်ဆီဖျုန်−ကုန်ကုန်ကိုက်ကိုက်ယိုက်ရပ်ဟွံမာန်၊ ဂွါန်ဒဵုလောတ်ဒၚ်, စှ်ေဗၚ်ဒးတံၚ်−ရပ်ဍံၚ်ဗလဲ, တဲပတှ်ေဒစုန်၊ ဂုန်နူဗၟာဖအိုတ်, ဖေက်ချိုတ်, ဂြိုဟ်ယာ်၊ ကွာ်ကွာ်ယောန်ယောန်, လောန်ပဝ်အာအကြာဂြိုပ်လေဝ်နွံရ၊ ကောန်ၚေဲကောန်ၚာ်−လပါ်ညးဗြဴ, ဂဝ်ဂၞဴလေဝ်ယိုက်, ကွာ်တိုက်ဗျဵုတဟၚ်, ထၚ်ဍာ်ကံကှ်၊ ဗှ်ကဵုဒးသာဲဂစိုတ်ဂယိုၚ်, စသိုၚ်ဒဒိုက်ဇၞော်, ကော်မိလကိုတ်မ၊ ဘဝဒဴပၞာန်ဗၟာ၊ တတ်ဝါဂွံဂြိုပ်၊ ဖျေံဗဒိုပ်ဇၞူ၊ ဇူဒီုရလေဝ်စိုတ်ဟွံၜိုဟ်၊ ဖေက်လကိုဟ်ဗၟာရပ်ကိတ်, လ္အိတ်ဒဒိုက်က္ဍၚ်၊ ဒးကြၚ်ဒးကြောဝ်၊ ကၠောဝ်စကၠောဝ်သုၚ်၊ ထောံဍုၚ်ထောံကွာန်၊ သ္ၚိဋ္ဌာန်ဗၟာစံၚ်, တုပ်ညံၚ်ပၟတ်ပၠေၚ်ကဝ်ကီုရသွံ။ ။ ကောန်ယာဲကောန်တှ်၊ ဂြဟ်မဴတဟၚ်၊ ထၚ်လေဝ်ဟွံဂး၊ ဒးလှေံဒးလှန်၊ ဗန်ယိုက်မိန်လေၚ်၊ တ္ၚဲစေၚ်ဟွံတီ၊ အီခၟောံဟွံမာန်၊ ဆာန်ကောန်ဒးၚုၚ်၊ ဗျဵုပုၚ်ဒးအေၚ်၊ ပေၚ်ဂၞဴဟွံလောဲ၊ ဒးဂၠောဲဒးဇက်, ဗၟာဗက်လေဝ်ဒးဂွိၚ်၊ စိၚ်ကြတ်လေဝ်ဖေက်၊ တေက်ဒးကၠလေဝ်ဍေံကိတ်၊ တော်ဃိတ်ဒဒိုက်၊ ပရိုက်ဘဲနာနာ၊ ဗၟာဟေၚ်ဗဒှ်, ဗှ်ကံအတိက်, သိက်ပသာ်လဵု၊ စိုပ်ပယျဵုဂွံလၟောၚ်, ဍောၚ်ပြေဖျေယွီု, ယီုဖဲကောံကောံ၊ မွဲကရောံမွဲစွံ၊ ဟွံထောံညးသ္ကံ၊ ဒၞါဲဏံပိုဲတၚ်, ကလၚ်ဗရုဇိုၚ်ဍေံ, ဖေက်ကွေံကွေံရောၚ်သွံ။ ။
၇။ ဂကောံမည်ပိဂွက်ဒက်လဝ်ကျာ်ပိ
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]ပ္ဍဲကဵုအခိၚ်ဒဴပၞာန်သၟီဗၟာမဟာဥပရာဇာ ဗၟာအဗြုတ်ယုတ်ယုတ် ပပ်ပပ် ကြပ်စိုပ်ချိုတ် အိုတ်တၞောဝ်ဂှ်ဒှ်အခိၚ်ဂိတုပုဟ်ပယျာံလတိုပ်ထတ် ၜိုဟ်ဇကုဂတတ််ဂတဝ်တသဝ်မံၚ် ဟဳဟဳဟဳအိုတ်ရ၊ ကာလစိုပ်မုဟ်တိတွဵုရးဍုၚ်မည် စိုပ်ပယျဵုတိဍာ်မည်ကောနဓရီုဖျေံယွီုသိုက်သိုက်ဟွံလပိုက်ထောံကၠေံ (လိက်ပိဋကတ်ရတ်ဓဝ်ပြဲပြဲ) အဲပရဲရှ်ေသှ်ေဖျေံက္ဍိုပ်တုဲ စွံပ္တန်လဝ်ဗွဲမ္ဒးရးအိုတ်ရ၊ ညးရံၚ်အဲ, အဲရံၚ်ညး−မုက်မတ်ဟွံကျေဝ် ပလေဝ်အိန်ရဳခိုဟ်ခိုဟ် ဗၜိုဟ်ဂၠံစိုတ်တုဲ ဂကောံမည်ပိက္ဍိုပ် သီုကဵုခမဳသၚ်မည်ဂမၠိုၚ် အဃောဇူဒီုဓရီုတက်ကျာပရေၚ်သၞာရ။ ပ္တိတ်ကသပ်ချပ်ဂၞန် ကေုာံရေၚ်သ္ကံတုဲ သွက်ဂွံပသက်သဳဂကူမည်ပိုဲဒဴပၞာန်ဗၟာအလန်ကၠာအိုတ်တုဲ ပ္ဍဲပယျဵုဝွံ၊ ယဝ်ရဂွံဒက်ပ္တန်ကျာ်စေတဳမ္ဂး−ဒးရးသန်ရ၊ အ္စာတၠမည်ခမဳသၚ်မည်ဂမၠိုၚ်ကဵုဂကူဇကုဒဴပၞာန်ဗၟာအဝါကၠာအိုတ်ဝွံ ဒးဂၞပ်တုပ်စိုတ်မွဲသၚ်မွဲမှပ် ကသပ်ကိတ်ညဳသ္ၚဳရံၚ်ဒၞါဲဝါဲသပ္ပါဲခိုဟ်မိုဟ်ခိုဟ်ကွေံကွေံရဂးသာ်ဂှ်တုဲ ဂကောံမည်−မန္ဒိုၚ်−နူပွိုၚ်ဍုၚ်ဖါသီ (၃၂) ဍုၚ်၊ ဒုၚ်တဲဒက်ကျာ်စေတဳမွဲတၞုၚ်၊ ဂကောံမည်−မန္ဒ−နူပွိုၚ်ဍုၚ်ဟံသာဝတဳ (၃၂) ဍုၚ်၊ ဒုၚ်တဲဒက်ကျာ်စေတဳမွဲတၞုၚ်၊ ဂကောံမည်−မည−နူပွိုၚ်ဍုၚ်မုဟ်တၟံ (၃၂) ဍုၚ်၊ ဒုၚ်တဲဒက်ကျာ်စေတဳမွဲတၞုၚ် လျုၚ်ကဵုစိုတ်ဗွဲမလောန်ကၠောန်ပတုဲထောံပြဟ်ပြဟ်ရ။ ။ ဒက်ကျာ်စေတဳပိတၞုၚ် လျုၚ်ကဵုစိုတ်ဂှ်လေဝ်မွဲဗီု၊ ဍုၚ်လီုကွာန်လာ် ဍာ်ရမတ်ဒတုံဂှ်လေဝ်မွဲဂၠံၚ်၊ ကလေၚ်ရံၚ်ပလိုတ်ဖေက်လကိုတ်ဟွံပြေပရေစိုတ်ဒဒိုက်ဟွံအိုတ်၊ ဗီုဗၟာစံၚ်ဂစိုတ်လဝ်ညာတ်အာနကဵု မနောဒွါရဝဳထိ−သ္ၚိစိပ်ထဍိပ်လဝ်ေမွဲနဲ၊ ညးညးအဲအဲ ဗွဲမသိၚ်သာအောန်စိုတ်ကဵုဂွံသာရဝါတ်အသက်အသာစိုတ်မွဲချိုန်ခဏဟေၚ် ပြေၚ်ကလောန်သက်သဳဗွက်−ဒက်လဝ်ကျာ်စေတဳပိတၞုၚ်−တုဲဂွံဒုၚ်ယၟုကျာ်ပိ−ခုတ်တဴလဝ်ယၟုကျာ်ပိ၊ ပဳတိသ္ဍိုက်ကတဵုဒှ်မြဟ်မြဴမှောဝ်ဇဴအဵုဇိုတ်ကွေံကွေံ ပ္တေံကွေတ်ဗုဒ္ဓဘာသာကယျာပ္တိတ်ဟွံမာန်ရောၚ်။ ။ ဖါသဳမန္ဒိုၚ်၊ ဂွံဂျိုၚ်ဗၠးချိုတ်၊ အိုတ်ညးဒဴကၠုၚ်။ ဒက်ကျာ်မွဲတၞုၚ်၊ ကၠုၚ်စိုပ်ပယျဵု၊ ကဵုသမ္တီလဝ်။ ဗဂေါမန္ဒ၊ ဇုဇပိုဲလေ၊ စေတဳဖျေံထဝ်။ မုဟ်တၟံအံသဝ်၊ ဂးလဝ်မည၊ ဨကမွဲတၞုၚ်။ ။ ဒစိတ်ကၠံတုန်၊ မသုန်, တြဴညာတ်၊ သက္ကရာတ်ဍုၚ်။ မည်ပိထောံဂၠုၚ်၊ ဒဴကၠုၚ်လေၚ်ဟောံ၊ ကောံစိုပ်ပယျဵု။ ဂိတုပုဟ်ကွာ်၊ ဒက်ကျာ်စေတဳ၊ သဳကၠဳဂွံဖဵု။ ကျာ်ပိပယျဵု၊ တွဵုမည်တံဇူ၊ ဖျေံဇၞူတောံပုၚ်။ ။ ဂကောံမည်ပိက္ဍိုပ်−ပိတွဵုရးဍုၚ်ဒဴကၠုၚ်နူဋ္ဌာန်တိုပ်သုက်တေံတုဲ ကာလစိုပ်ပယျဵုတိမန်−လောန်အာဒးတိသေံဂှ် ဒက်လဝ်ကျာ်စေတဳပိတၞုၚ်လျုၚ်သ္ဍိုက်ဗွဲမလောန်တုဲ သ္ပကုသဵုကဵုဒါန်ပူဇဴနာနာသာ်အိုတ်ရ၊ ညံၚ်ဂွံတုပ်ကဵုကျာ်စေတဳဇေတဇေတ်ပၠေတ်ခပဵုဒကှ် ပ္တိုန်က္ဍိုၚ်ကျာ် (ဖျေံထဝ်) ကွက်ခၞိၚ်ခရေဲ၊ ကျာကသေဲဗရုဗြုမံၚ်−ဍေၚ်ဍေၚ်ဍံၚ်ဍံၚ်−ကလၚ်မံၚ်အီခၟောံကောံကလောံတုဲချဳဂရာၚ်ပံက်ပါၚ်ဟီုပ္ၚုဟ် "အဵု−ဟေ−ကလောတံ၊ လၟုဟ်လၟုဟ်ပလေဝ်စအပေါတ်၊ တေတေံကၞောတ်ဒဵုဇြဟ်ဍဟ်ကၠိုဟ်အာမွဲဂလးပၠန်စိုအ်"။ ဟဳဟဳဟဳ−ဟေအ်ကောန်ပနရိုအ်၊ ပနရိုအ်ညးတၞဟ်အာတှ်ေ ပိုဲဒးအာကီုရကောန်၊ ကော်ကော်လေဝ်၊ ပကောံဣဝီု, ယီု, ဂလေၚ်, ဂၠေၚ်ယိုက်ပြဟ်ပြဟ်၊ လိက်ပိဋကတ်ပိဂှ် ဗီုပိုဲနိမန်က္ညနၚ်၊ နိမန်က္ညဏာပၠန်ဏး။ (ကျာ်ကျာ်) အာပါအဲ၊ ထ္ၜၚ်−ပၚ်−ယဵု−ယိုက်−တ္ၚိန်−ကဝ်ရတ်ဓဝ်ကျာ်ဏောၚ်ကလောတံ။ ဗရုကဵုကၠုၚ်ရမျှာၚ်−ကညာၚ်မွဲကံဂှ် ဖေက်လဇုဲပြးဇး−ဒးဇက်ဂၠောဲအာကောံကောံဂွံဂွံမွဲဇြဟတ်ဒုတ်ဒုတ်ရ။ နူကဵုဒဴကၠုၚ်တေံဂှ် ဒးဖျေံဇၞူ (ဒၞူ) ဒၞါဲဇူဗၠးဗၟာဂၠိုၚ်ကဵုဒၞါဲရ၊ လၟုဟ်ပၠတြဴမွဲဇၞူဇၞော်ဇၞော်တုဲ ဗီုဒဴတိတ်ကၠုၚ်တေံကီု၊ ကာလအိုတ်ဇိုၚ်ဖျေံဗဒိုပ်တိက်တၚ်၊ ဗဒှ်လဝ်ပၟတ်ဂၠိုၚ်ကဵုဒၞါဲရ၊ လၟုဟ်လေဝ်ကာလဒးတိက်ဒီုလေဝ်ဒးတိက်ပၠန်ရ၊ (ဩ−ဒဒိုက်ဒဒိုက်) တၟာလိုက်လောကပြၚ်ပြၚ်ကြၚ်ကြောဝ် ဟွံဒးပ္တဝ်က္ဍိုပ်ကဵုဍုၚ်သေံဇၚ်မှာဲဒျူဒျာတေံရောၚ်။ (အာယုက်ကျာ်ပိ−၉၅၆−သၞာံ၊ လၟုဟ်−၁၃၆၉) သၞာံ၊ ပန်ကၠံစှ်ပိ (၄၁၃) သၞာံ)။ ပ္ဍဲအခိၚ်ဒဴပၞာန်ဗၟာဓဇန်စှ်တေံဂှ် ပ္ဍဲဍုၚ်သေံၜါဝွံ ဨကရာဇ်သေံနွံမံၚ်ဟာ, ဟၟဲဟာဂှ် ရာဇာဝၚ်မန်ဟွံစၞောန်ထ္ၜးလဝ်တုဲ ဆိၚ်ဆကေတ်ရ၊ ဗရုရမျှာၚ်ကောန်ၚာ်နရိုအ်ကရေဲဒၟံၚ်ကီု၊ ဗရုအနော်ဣနော်ဗျုကရောတ်တသဝ်ဒၟံၚ်ကီု၊ ဗရုဗရန်ညးယဲဟွံထတ်စောံကဵုဒၟံၚ်ရမျှာၚ်ခစေအ်ခစောတ်ဒၟံၚ်ကီု၊ အကြာဂှ်ဗရုရမျှာၚ်ကၞုဲဂၚ်ဝုတ်အဵု၊ ဗၜဵုပြိပ်သၞေၚ်ပြေၚ်ဂြိုပ်ၚေအ်ၚေအ်၊ ကောန်မေအ်ဍောတ်ဍောတ်၊ ကၞောတ်ဒုန်ဂစေံကွဴ−အဴအဴကလုက်−ဂၠုက်လုပ်ကတောဝ်ၜိုတ်ဟ်၊ ကျာလှိုဟ်ထပ်ဂံက်၊ ပံက်သ္ကံပဝ်ယာန်=ဋ္ဌာန်ဗၠးဘယ်ဂျိ၊ ခဍိသာလိကာ−သာသာထတ်ထတ်၊ သဒ္ဒဂမြိၚ်−မိၚ်အလုံပန်ဒိုဟ်၊ ရိုဟ်လၟုဟ်ဟွံအောန်၊ လောန်အာမွဲဇၞူပၠန်ရ။ ။ အခိုက်ကၞာဗုဒ္ဓဘာသာမည်ပိုဲဂှ် နူကၠာဂွိုအ်ပၠတြဴယာကြာဖျေံက္ဍိုပ်ပဝတ်ကဵုကျာ်စေတဳကၠာတုဲ ကလေၚ်ဖျေံက္ဍိုပ်ကုကျာ်ဇၞော်အ္စာခမဳသၚ်တၠဒဒိုက်သၞာဂမၠိုၚ်ဟေၚ်ရ၊ ဒဒိုက်ဒဴပၞာန်နူတွဵုရးဍုၚ်ဇကုလပါ်ဒိုဟ်ပလိုတ်သမၠုၚ်ကျာ, သၟဝ်ကျာဂွံစိုပ်အာဍုၚ်သေံဗၟံက်တော်လၟိဟ်ဂၠိုၚ်ကဵုတတ္ၚဲဗ္တံရ၊ စိုပ်အိုတ်ရ−ဟီုဍေံရ၊ ဒျူဒျာကဵုဇၚ်မှာဲဒှ်ဒၞါဲဂကူမည်ဒဴပၞာန်ဗၟာ လက်ကရဴအဆက်အဆက်တုဲ ဖျေံကဵုဒၞါဲမံၚ်ညံၚ်ဂွံဒှ်တသိုက်စိုတ်တသိုက်ကာယၜါပြကာဟေၚ် ဒးထေၚ်ကေတ်ရ။ ပ္တန်ကဵုကွာန်မည်တၟိလေဝ်ဂွံအခေါၚ်၊ သိုၚ်ကဵုဘာတၟိလေဝ်ဂွံအခေါၚ် ဍောၚ်ပြေဗၠးဒဒိုက် ဂွံတသိုက်ပေၚ်ပေၚ်အိုတ်ကီုရ၊ ဂကူမည်ဒဴပၞာန်ဗၟာပရာန်တံၚ်ဗၟာက္ဍိုပ်တမြံၚ်ကဵုဂကူသေံၜါဍုၚ်တေံဂှ် ဒှ်မိတ်ကေုာံရေၚ်သ္ကံတုဲ ဒၞါဲထေက်ကဵုအရီုအဗၚ်အထံက်အပၚ်ဂွံဂှ် ကဵုပေၚ်ပေၚ်ကၟိုဟ်ကၟိုဟ်ရ၊ လဟီုလဂးအရေဝ်အခြာဟွံတုပ်ကၠာရလေဝ် အရှ်ေအသှ်ေကွေတ်ဗုဒ္ဓဘာသာမွဲဂှ် ဍာ်တှ်ကဵုဍာ်ဟေၚ် ဟွံတၟေၚ်လးလးရောၚ်။ ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ−ယွံဂကူမည်သှ်ေမံၚ်လၟုဟ်−ညးညးအဲအဲတံညးဂမၠိုၚ် "ဝၚ်ဗၟာဂစိုတ်ကမၠက်လဝ်ဂကူမည်" စံၚ်ဂစိုတ်ထောံဂျိုၚ်ဂျိုၚ်၊ ပန်ဗာ်ထပက်, တက်ဒုက်, ထောံဖျေံဍာ်ကြုၚ်ဍာ်ၜဳ, ဒှ်တံဂစိုတ်ကလက်လဝ်ဂကူပိုဲဘောနဘောနံၚ်၊ ကလေၚ်ရံၚ်ဝၚ်အတိက်မွဲပ္ၚံက်၊ စံက်ကဵုဒးကလေၚ်တဲခိုဟ်ကွေံကွေံ၊ ပ္တေံဇြဟတ်ဓတ်စိုတ်ဆာန်ဂကူ, ဆာန်သာသနာ, ဆာန်အဲတၟာဲဍုၚ်မိတိမ, ကဵုက္ဍုဟ်ဘဝဍိက်, ဘဝဂၠုဲ, ဘဝပၠန်, ဘဝဒးဒုၚ်ၚိတ်ကလက်ကဵုဂကူအရိုၚ် ခါဒုတ်ပြၚ်ဏီဂကူကျာ်သြဳပၠိုတ်၊ ပိုဲဒးကလေၚ်စံၚ်ဂစိုတ်ထောံဖအိုတ်ပၠန်ရောၚ်။ ။ ၈။ မည်တံစိုတ်တုပ်သၟဟ်ကတဵုဗဒှ်သပုန်ဇၞော် ၝအယုတ်ဂှ် စံၚ်ဂစိုတ်လဝ်ဂကူမည် ပွိုၚ်ၜါသၞာံ ပြီုလဝ်ခမဳသၚ်မည်, အ္စာတၠမည်−အာပၠေဲထောံဍုၚ်သ္အာၚ်ကီု၊ ဂကူမည်ဗွဲမဂၠိုၚ် ဂွံဂျိုၚ်လမျီုဒးလီုလာ်လေၚ်ဒိုက် ဇဳဂၠံၚ်ကီု၊ ဒးဒုၚ်ဒဒိုက်တုပ်ဗီုသတ်နရက်ဂမၠိုၚ်ကီု၊ ဂကူမည်သှ်ေဇးဒၟံၚ်ညိညသ္ဖိုၚ်သာ်တံဂှ် ပကောံပကေဝ်ဂွံမွဲဇြဟတ်စန်ဒက်လဝ်ဗိုန်က္ဍတ်ဒၟံၚ်တုဲ သွက်ဂွံကလေၚ်ဂစိုတ်ထောံသၟီဗၟာ ဓဇန်စာကတဵုဗဒှ်သပုန်အိုတ်ရ။ ။ နကဵုစိုတ်ဓါတ်မၚ်မွဲလမျီုဂကူမည်ဇကုဂှ် ချဳဒရာၚ်တိုန်အိုတ်ရ၊ ဟီုကဵုလဇုဲလဇလေဝ်ကြပ်အိုတ်အာအခိၚ်ရ၊ နကဵုစိုတ်ဓါတ်ပသဲဍာၚ်ကဵုစိုတ်ဓါတ်တြုံအာဇာနဲဟေၚ် ကလေၚ်ပၠောပ်လဝ်ပ္ဍဲဖျုန်ဂြိုဟ်မ္ၚိုဟ်လဝ်ဏှ်တမြံၚ်ကြံၚ်ကြံၚ်ဂြုတ်ဂြုတ် ဆုတ်ထောံဟၟဲတုဲ လွဟ်ဗၞုဟ်သ္ဇၚ်တ္ၚဒြၚ်တ္ၚဇဵုဗၞုဟ်ခဒံၚ်ထပ်လံၚ်စုတ်ပေၚ်ပေၚ်ရ၊ ပ္ဍဲကာလဂှ် ဂကူမည်မတ်တၟ, မတ်လမၠီု. ကြေဝ်, ခၟိုၚ် အိုတ်ကဵုတွဵုရးဍုၚ်မတ်တၟ−မုဟ်တၟံ (၃၂) ဍုၚ် သပုန်မည်ကတဵုဒှ် (ကတဵုဗဒှ်သပုန်မည်) ဇၞော်ဇၞော်တုဲ ဍုၚ်ကွာန်ကတဴကတာန် (ဂမ္တဴဂမ္တာန်) လောန်ရောၚ်။ ။ "ပ္ဍဲဒၞါဲကတဵုဗဒှ်သပုန်မည်ဝွံ ဂလာန်ရာဇာဝၚ်သ္ကုတ်အာတုဲ ဒးထပ်ဗပေၚ်စုတ်တၚ်ဏှ်ရာဇာဝၚ်မည်ကျာ်ဇၞော်အ္စာကုသလဘာမည် ယေတာယှေဍုၚ်လ္ဂုၚ်၊ ဗွဲကြဴဘာကျာ်သြဳမည်တေံရ" က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်သပုန်ဇၞော်တၟံခၟိုၚ်မၞုံယၟု−ဗညာသ္ဇၚ်ထဝ်၊ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်သပုန်မည်ဇၞော်မုဟ်တၟံ−ဗညာစက္ကရတ်၊ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်သပုန်မည်ဇၞော်ဍုၚ်မတ်လမၠီု−ဗညာသဳဟရာဇာ၊ ဍိုက်က္ဍိုပ်အာဂတပၠတြဴတုဲ နကဵုလွဟ်ဗၞုဟ်ဇြၚ်သေဏာတ်ဍောတ် ကေုာံ ဗော်သွးဗၞတ်ပိလ္ၚီဇက်ဂၠောဲအာဍုၚ်ဗဂေါအိုတ်ရ။ (က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်မွဲ−မွဲလ္ၚီု၊ မွဲမွဲပိဝါ) လုပ်ပေါဲဗတိုက်ကွိုက်ကွေံကွေံ ပ္တေံမံၚ်ပၞာန်အရီုအဗၚ်လက်ကရဴတေံရ၊ ဃောဒုၚ်ဇြဟတ်အယုတ်ဒးဆုတ်ကလေၚ်ထောံတုဲ ပ္တိတ်ကသပ်ထပ်ဂလိုၚ်ပ္တိုန်ဗော်သွး ဗၞတ်ဂတာပ်တဲဂွံပိလ္ၚီုပၠန်ရ၊ နကဵုဒပ်ပၞာန် (သပုန်မည်ဇြဟတ်တြဴလ္ၚီု) လုပ်သီကေတ်ဍုၚ်ဗဂေါအလန်မရနုက်ကဵုၜါဝါပၠန်ရ၊ ဗပါ်ဒပ်သၞက္ဍိုပ်ပရံၚ်ဂံၚ်ဂံၚ်သ္ကာသ္ကာတုဲ ဂွံဂစိုတ်ထောံကောန်ပၞာန်ဍေံဗၞတ်မွဲလ္ၚီပြၚ်ပြၚ်ရ။ ။ အလဵုဇကုၝက္ဍိုပ်ပရံၚ်ဂှ် ဍိုက်ဒပ်ဇၞော်ပၞာန်တိုက်စိၚ် ချေံ နကဵုဇြဟတ်တၟာဒဵုတၟာအကး ထ္ၜးအစောံသတ္တိဂံၚ်ဂံၚ်တုဲ သီုပန်သီုဗာ်ထပက်ကေုာံရေၚ်သ္ကံမွဲဝါပၠန်ရ၊ ဒပ်သပုန်မည်ဇၞော်ပိဒပ်ဂှ် ဒုၚ်ဒၟံၚ်ညံၚ်တိုၚ်အိန္ဒက္ခဳဟွံချဳအာနူဒၞါဲတုဲ ဒှ်မံၚ်ပၞာန်ဒုၚ်မွဲဂလး၊ ထပက်ပၞာန်မွဲလစုတ်ဗုတ်ပိုဟ်မံၚ်ပွိုၚ်မွဲဂိတုပြၚ်ပြၚ်ရ၊ ဒပ်ပလံၚ်ဇွောံမလက်ကရဴဆက်ကၠုၚ်မံၚ်ဟွံပိုတ်တုဲ ဂွံဇြဟတ်ပေါဲအံၚ်ဇၞးဟေၚ်ထေၚ်ကေတ်အိုတ်ရ။ နကဵုအသံက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်သပုန်မည်ဇၞော်ပိတၠဂှ် ဟွံကဵုနုက်ဒပ်ဏီတုဲ ကလေၚ်ကေတ်က္ဍိုပ်သၟီအယုတ်စဵုဂွံဟေၚ် ဖျေံလဝ်စိုတ်ရောၚ်။ ။
၈။ မည်တံစိုတ်တုပ်သၟဟ်ကတဵုဗဒှ်သပုန်ဇၞော်
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]ၝအယုတ်ဂှ် စံၚ်ဂစိုတ်လဝ်ဂကူမည် ပွိုၚ်ၜါသၞာံ ပြီုလဝ်ခမဳသၚ်မည်, အ္စာတၠမည်−အာပၠေဲထောံဍုၚ်သ္အာၚ်ကီု၊ ဂကူမည်ဗွဲမဂၠိုၚ် ဂွံဂျိုၚ်လမျီုဒးလီုလာ်လေၚ်ဒိုက် ဇဳဂၠံၚ်ကီု၊ ဒးဒုၚ်ဒဒိုက်တုပ်ဗီုသတ်နရက်ဂမၠိုၚ်ကီု၊ ဂကူမည်သှ်ေဇးဒၟံၚ်ညိညသ္ဖိုၚ်သာ်တံဂှ် ပကောံပကေဝ်ဂွံမွဲဇြဟတ်စန်ဒက်လဝ်ဗိုန်က္ဍတ်ဒၟံၚ်တုဲ သွက်ဂွံကလေၚ်ဂစိုတ်ထောံသၟီဗၟာ ဓဇန်စာကတဵုဗဒှ်သပုန်အိုတ်ရ။ ။ နကဵုစိုတ်ဓါတ်မၚ်မွဲလမျီုဂကူမည်ဇကုဂှ် ချဳဒရာၚ်တိုန်အိုတ်ရ၊ ဟီုကဵုလဇုဲလဇလေဝ်ကြပ်အိုတ်အာအခိၚ်ရ၊ နကဵုစိုတ်ဓါတ်ပသဲဍာၚ်ကဵုစိုတ်ဓါတ်တြုံအာဇာနဲဟေၚ် ကလေၚ်ပၠောပ်လဝ်ပ္ဍဲဖျုန်ဂြိုဟ်မ္ၚိုဟ်လဝ်ဏှ်တမြံၚ်ကြံၚ်ကြံၚ်ဂြုတ်ဂြုတ် ဆုတ်ထောံဟၟဲတုဲ လွဟ်ဗၞုဟ်သ္ဇၚ်တ္ၚဒြၚ်တ္ၚဇဵုဗၞုဟ်ခဒံၚ်ထပ်လံၚ်စုတ်ပေၚ်ပေၚ်ရ၊ ပ္ဍဲကာလဂှ် ဂကူမည်မတ်တၟ, မတ်လမၠီု. ကြေဝ်, ခၟိုၚ် အိုတ်ကဵုတွဵုရးဍုၚ်မတ်တၟ−မုဟ်တၟံ (၃၂) ဍုၚ် သပုန်မည်ကတဵုဒှ် (ကတဵုဗဒှ်သပုန်မည်) ဇၞော်ဇၞော်တုဲ ဍုၚ်ကွာန်ကတဴကတာန် (ဂမ္တဴဂမ္တာန်) လောန်ရောၚ်။ ။ "ပ္ဍဲဒၞါဲကတဵုဗဒှ်သပုန်မည်ဝွံ ဂလာန်ရာဇာဝၚ်သ္ကုတ်အာတုဲ ဒးထပ်ဗပေၚ်စုတ်တၚ်ဏှ်ရာဇာဝၚ်မည်ကျာ်ဇၞော်အ္စာကုသလဘာမည် ယေတာယှေဍုၚ်လ္ဂုၚ်၊ ဗွဲကြဴဘာကျာ်သြဳမည်တေံရ" က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်သပုန်ဇၞော်တၟံခၟိုၚ်မၞုံယၟု−ဗညာသ္ဇၚ်ထဝ်၊ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်သပုန်မည်ဇၞော်မုဟ်တၟံ−ဗညာစက္ကရတ်၊ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်သပုန်မည်ဇၞော်ဍုၚ်မတ်လမၠီု−ဗညာသဳဟရာဇာ၊ ဍိုက်က္ဍိုပ်အာဂတပၠတြဴတုဲ နကဵုလွဟ်ဗၞုဟ်ဇြၚ်သေဏာတ်ဍောတ် ကေုာံ ဗော်သွးဗၞတ်ပိလ္ၚီဇက်ဂၠောဲအာဍုၚ်ဗဂေါအိုတ်ရ။ (က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်မွဲ−မွဲလ္ၚီု၊ မွဲမွဲပိဝါ) လုပ်ပေါဲဗတိုက်ကွိုက်ကွေံကွေံ ပ္တေံမံၚ်ပၞာန်အရီုအဗၚ်လက်ကရဴတေံရ၊ ဃောဒုၚ်ဇြဟတ်အယုတ်ဒးဆုတ်ကလေၚ်ထောံတုဲ ပ္တိတ်ကသပ်ထပ်ဂလိုၚ်ပ္တိုန်ဗော်သွး ဗၞတ်ဂတာပ်တဲဂွံပိလ္ၚီုပၠန်ရ၊ နကဵုဒပ်ပၞာန် (သပုန်မည်ဇြဟတ်တြဴလ္ၚီု) လုပ်သီကေတ်ဍုၚ်ဗဂေါအလန်မရနုက်ကဵုၜါဝါပၠန်ရ၊ ဗပါ်ဒပ်သၞက္ဍိုပ်ပရံၚ်ဂံၚ်ဂံၚ်သ္ကာသ္ကာတုဲ ဂွံဂစိုတ်ထောံကောန်ပၞာန်ဍေံဗၞတ်မွဲလ္ၚီပြၚ်ပြၚ်ရ။ ။ အလဵုဇကုၝက္ဍိုပ်ပရံၚ်ဂှ် ဍိုက်ဒပ်ဇၞော်ပၞာန်တိုက်စိၚ် ချေံ နကဵုဇြဟတ်တၟာဒဵုတၟာအကး ထ္ၜးအစောံသတ္တိဂံၚ်ဂံၚ်တုဲ သီုပန်သီုဗာ်ထပက်ကေုာံရေၚ်သ္ကံမွဲဝါပၠန်ရ၊ ဒပ်သပုန်မည်ဇၞော်ပိဒပ်ဂှ် ဒုၚ်ဒၟံၚ်ညံၚ်တိုၚ်အိန္ဒက္ခဳဟွံချဳအာနူဒၞါဲတုဲ ဒှ်မံၚ်ပၞာန်ဒုၚ်မွဲဂလး၊ ထပက်ပၞာန်မွဲလစုတ်ဗုတ်ပိုဟ်မံၚ်ပွိုၚ်မွဲဂိတုပြၚ်ပြၚ်ရ၊ ဒပ်ပလံၚ်ဇွောံမလက်ကရဴဆက်ကၠုၚ်မံၚ်ဟွံပိုတ်တုဲ ဂွံဇြဟတ်ပေါဲအံၚ်ဇၞးဟေၚ်ထေၚ်ကေတ်အိုတ်ရ။ နကဵုအသံက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်သပုန်မည်ဇၞော်ပိတၠဂှ် ဟွံကဵုနုက်ဒပ်ဏီတုဲ ကလေၚ်ကေတ်က္ဍိုပ်သၟီအယုတ်စဵုဂွံဟေၚ် ဖျေံလဝ်စိုတ်ရောၚ်။ ။
၉။ သၟီဓဇန်စှ်ဒးလွဟ်တုဲချိုတ်
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်သပုန်မည်ကဵုဗော်သွးပၠန်ဂတးတြဴလ္ၚီဂှ် ဖျေံလဝ်ဒပ်မ္ၚးဍုၚ်ဗဂေါခိုၚ်ခိုၚ်ကၠိုက်ကၠိုက်ရ၊ ဂွံအခိၚ်ခိုဟ်ပယျာံၜိုဟ်ဂံၚ်လတိုပ်လမၠာၚ်စှ်ေမဴၚ်ပြုဲပြုဲဖြေအ်ဖြေအ် ကသေအ်ကၟဝ်ဆဝ်ပ္ၚုဟ်ဗော်သွးဇကုဂမၠိုၚ်တုဲ ပ္ဍဲပယျာံတ္ၚဲပၠိုတ်ဂှ် ဍိုက်ဇက်လုပ်မွဲဝါပၠန်ရ၊ ကၟာၚ်ဍုၚ်လေဝ်ခိုၚ်၊ ပါၚ်တြၚ်လေဝ်ဗိုန်က္ညန်ၜေါန်လုပ်ဟွံလောဲသွာအှ်ေရ၊ ၝက္ဍိုပ်ပရံၚ်ဂှ် မိၚ်ကၠုၚ်ရမျှာၚ်တၟေၚ်တၟဟ်တုဲ ဖျေံအသံကဵုဒပ်ပၞာန်ဍေံတိတ်ဗ္တိုက်ဗက်ထဍေၚ်ထောံနူဍုၚ်ရ၊ ဒုၚ်ဒုၚ်ဂတးဂတးက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်သပုန်မည်ကဵုဗော်သွးဂမၠိုၚ်ပိုက်ဇိုၚ်နုက်ဒပ်ကသပ်ဟွံဍိုက်ပေၚ်ဏီရောၚ်။ ။ ဆဂးဂှ် သၟီဗၟာ−သဳဟသူ (သဳဟသူရ) ဒေံၝက္ဍိုပ်တမြံၚ်ဃောပိုၚ်လဝ်ဍုၚ်မည်တြေံဍုၚ်တံၚ်အူ (ကေတုမတဳ) နကဵုဇြဟတ်ဒပ်ပၞာန်တိုက်စိၚ်ချေံလွဟ်မၠံက်သေဏာတ်ဗၞုဟ်ဇြၚ်ပေၚ်ပေၚ် ဇက်ဂၠောဲကၠုၚ်ဍုၚ်ဗဂေါအိုတ်ရ၊ ဟိုတ်နူသပုန်မည်တံကတဵုဒှ်ဒၟံၚ်ကီု၊ ကောန်ဂကူမည်တံဒးစံၚ်ဂစိုတ်ထောံပွိုၚ်ၜါသၞာံကီု၊ ဒစဵုဒစးကဵုသာသနာကီု၊ ဍုၚ်ကွာန်ကလိုက်ကၟဵုကတဵုဒှ်ရုသံၚ် ညံၚ်ပၞာန်ဂၠးကဝ်ဇၞော်တံကီုရဒှ်တုဲ လုပ်ဗိုၚ်ကလေၚ်သီကေတ်ဍုၚ်ဗဂေါ နူသ္ကေဴတဲကောဇကုရ။ ။ နကဵုဇြဟတ်ဒပ်ပၞာန်ဇၞော် (ဒပ်ပၞာန်ပလန်တဲ) လုပ်ဂွံအာပ္ဍဲကၟာၚ်ဍုၚ်တုဲ ဂွံဏာပေါဲအံၚ်ဇၞးကျေဝ်ကျေဝ်ကွာ်ကြေဝ်လှ်ေဒယှ်ေမိပ်ဇြိပ်ကွေံကွေံရ၊ အလဵုဇကုသၟီသအဟသူရ ရပ်ဂွံသၟီသမၠီုမွဲတဲမွဲဇိုၚ် (ဂိုၚ်ပတုဲသီဇာတ်−ဂစိုတ်ထောံလ္တူပြာသာတ်နန်ဣတေံရောၚ်) ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်ကျာ်( ၂၁၄၂) သၞာံ၊ သၞာံဂၠးတိ (၁၅၉၈) သၞာံ၊ သၞာံပိုဲ (၉၆၀) ပကၚ်ရၚ်ဍုၚ်ဂွံစှ်ထပှ်သၞာံ၊ ပယျာံအကုသဵုကံလၟုတ်ဇိုန်ကဵုယုတ်ယုတ် "မဟာဥပရာဇာ" ဗၟာဓဇန်သဟာသဳပိုၚ်ပြဳလဝ်ဂကူမည် နကဵုအဏာစက်ဂှ် တ္ၚဲဏံဟေၚ်ဒေံညးတေံကလေၚ်ဂစိုတ်ထောံကောသမၠီု လဟိုရာဇာဝၚ်မည်နွံဒၟံၚ်တုဲ ဍုၚ်ဗဂေါဟံသာဝတဳၜိုဟ်သိုဟ်အာခရာၜိုတ်ပိစှော်သၞာံပြၚ်ပြၚ်ရောၚ်။ ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ− ပူဂဵုယုတ်ယုတ်ပပ်ပပ်ကသပ်ကြာန်ကြာန်ကေတ်မာန် ဂၠံၚ်ဗၠိုက်ဗက်အလိုက်စိုတ်ပၞတ်ဒေါသဟွံပဇၞော်ကဵုသၞောဝ်ဓဝ် ဓဝ်သၟိၚ်စှ်ကတဵုဗဒှ်ကဵုဍုၚ်ကွာန်ဂွံနရုလစာ်၊ ပလီုပလာ်သၞာကျာ်လပါ်ခမဳသၚ်မည်ကၠောန်လဝ်ကလောန်ပွသရာံပါပ် တၟာဒဵုဟေမဝန်ဟွံက၊ တီသုန္ဓရဳလေဝ်ဒးကျအာဏီ၊ သီဂိုၚ်ထောံလဇုဲအာကွေံကွေဴ ဒးစရဲဂွံဒုဟ်ဂစိုတ်ဒးချိုတ်အာနကဵုကံဗတိုက်ကံပရိုက်၊ ၝဏံဗၠိုက်စှ်ေဂတာနရက်အဝိက် လိက်တဝှ်ကျာ်ဗြုလဝ်တုဲ ဍုၚ်မည်ဗဂေါဟံသာဝတဳ အလုံဖအိုတ်ဒ္စိတ်စှော်တြဴဍုၚ်ဂွံကၠုၚ် သာရဝါတ်−အသက်အသာခရာ (ဗာတ္တိံသ) ပိစှော်ၜါသၞာံရောၚ်ကလောတံ။ ။ ဂကူဗၟာဝါဒပၠေၚ်ဂကူမည် စံၚ်ဂစိုတ်ကမၠက်ထောံဂကူမည် အိုတ်အာမွဲအခိၚ်ဍောတ်တုဲ သၟီဗၟာသဳဟသူရကလေၚ်အုပ်ဓုပ်လဝ်ဂကူမည်တံ အလုံတွဵုရးဍုၚ်အိုတ်သီုရ၊ သၟီဗၟာဝွံခိုဟ်တိုန်နူကောဇကုတၟာဂလိုၚ်ကီုလေဝ် အခေါၚ်အရာသွက်ဂွံပအပ်ဇိုန်ကဵုကၟိန်ဍုၚ်ဟံသာဝတဳ ကုက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်သပုန်မည်တံဟၟဲလးလးဟေၚ်ရ၊ ပေါဲပၞာန်ပလန်တဲတုဲအာမွဲပေါဲမွဲဟလး (မွဲဂလး) ဂှ် ထေက်ကဵုမိပ်စိုတ်ကီုရ၊ တၚ်ဂုန်ကဵုသၟီဗၟာဏံဂှ် တၚ်ဟွံအိုတ် (တၚ်ဖအိုတ်ဟွံဂွံဏီဟေၚ်) ရောၚ်၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ဂကူမည်အလုံဒ္စိတ်စှော်တြဴဍုၚ်ဒးဒဴပၞာန်ဗၟာအလန်ကၠာအိုတ်ဂှ် ဟိုတ်နူၝအယုတ်ဏံဟေၚ်ရောၚ်။
၁၀။ ဂကူမန်တံဒးစံၚ်ယဇ် ဒးစံၚ်ဂစိုတ်ပၠန်
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]တၞောဝ်ဒတောဝ်သၟီမည်ဂမၠိုၚ်သ္ကုတ်အာတုဲ အလုံတွဵုရးဂၠးတိဂကူမည်အိုတ်သီုဂှ် သၟီဗၟာတံကၠုၚ်ပိုၚ်လဝ်ရ၊ ပ္ဍဲဍုၚ်မည်တြေံဍုၚ်တံၚ်အူဂှ် ဗၟာတံဗတိုက်ပၠံၚ်ကေတ်တုဲ သ္ပလဝ်ဍုၚ်ဍေံရ၊ ဗၟာနူဍုၚ်တံၚ်အူကၠုၚ်ဗတိုက်ကေတ်ဍုၚ်မည် (ၝောံဍုၚ်နန်ထဝ်) ဍုၚ်ဗဂေါဟံသာဝတဳဂှ်= (က) တဗၚ်သောဲထဳ။ (ခ) ဒေံဍေံဖရၚ်ရံၚ် (ပုရၚ်နံၚ်)။ (ဂ) မဟာဥပရာဇာ။ (ဃ) သဓဵုဓမ္မရာဇာ။ (ၚ) မၚ်ရာဲကျဝ်ဇွာ။ (စ) သၟီနန္ဒ (ကောန်ဖရၚ်နံၚ်) လၟိဟ်သၟီဗၟာတြဴဒတောဝ်သ္ကုတ်အာတုဲ စိုပ်ဨကရာတ်မည်သေနာပတိရာဇ်ဝွံဂွံဒုၚ်ယၟုတၠညးဗညာဒလ တၞောဝ်ဒတောဝ်သၟီမည်ကၞောတ်ဒတောဝ်ရ၊ ရာဇာဝၚ်မည်ပိုတ်, အိုတ်အာမွဲအပိုၚ်အခြာတုဲ ဂကူမည်ဂမၠိုၚ်သီုကဵုကောန်သာကျဝၚ်အလုံမွဲသၞာအလုံတွဵုရးဂၠးတိပိုဲအိုတ်သီု အာစိုပ်ဒဒှ်ဂကူဟွံမါဲကဵုသၟီတၠ ဍေံသ္ပလဝ်ဂကူဍိက်, ဂကူဂၠုဲ, ဂကူပၠက် ဒးဒုၚ်ၚိတ်ကလက်ကဵုဂကူဗၟာနူဍုၚ်ဗဂေါလီုသာသၞာ (၂၃၀၁) သၞာံ၊ ဍုၚ် (၁၁၁၉) သၞာံ၊ ဂၠးတိ (၁၇၅၇) သၞာံ၊ လၟုဟ်ဍုၚ် (၁၃၆၉) သၞာံ၊ ပေၚ်အာၜါကၠံမသုန်စှော် (၂၅၀) သၞာံရောၚ်။ ။ (ဂ−ဃ) သၟီဗၟာကောကဵုဒေံၜါဒတောဝ်လောန်အာတုဲ စိုပ်အလန်သၟီဗၟာဓဇန်စှ် တုပ်သၟဟ်ကဵုဂကူကျာမနဳ (ဟေတ္တလာ) ကီု ဆက်ပ္ကၚ်ရၚ်ဍုၚ်မည်ဗဂေါဟံသာဝတဳ ပိုၚ်ပြဳလဝ်အလုံတွဵုရးဂၠးတိဍုၚ်မည်အိုတ်သီု နကဵုအာဏာစက်ဖက်ကဵုလွဟ်ပၠံၚ်ပသဲ၊ ဒးဒုၚ်ပျဲဒးဒုၚ်စံၚ်ဂစိုတ် (ဂစိုတ်ကလက်) ထောံဂကူမည်ပၠန်ရ၊ သၟီဗၟာသမၠီုမၞုံယၟုသဓဵုဓမ္မရာဇာကဵုမၚ်ရာဲကျဝ်ဇွာ ဒှ်မွဲကသပ်မွဲဂၞန်ပၠန်ဂှ် သွက်ဂွံသၠဲတိဍာ်တိုန်ဗက်ဗတိုက်ကေတ်ဍုၚ်သေံ ဇၚ်မှာဲတေံရ။ မူဟိုတ်ဂကူဗၟာတံဍာ်ကံဂွံဓဇူဍာ်ကံဂွံတိတ်ကဵုတိဍာ်ဂကူမည်ဂမၠိုၚ်ဂှ်ရော,၊ ယဝ်ရသၟာန်တဴမ္ဂး−သွဟ်ဍေံမံက်ကၠုၚ်ဗွဲသၟဝ်တေံရ။ (က) ဟိုတ်နူအပေါတ်−သယံဇာတ−ကတဵုဒှ်လဵုမာဲပ္ဍဲပွိုၚ်တိဍာ်ဂကူမည်ဂၠိုၚ်ဂၠၚ်တဴဗွဲမလောန်ကီု။ (ခ) ဟိုတ်နူဥတုရာသဳအခိၚ်ကသီု, ကညၚ်, မုဟ်ကျာညဳသာဒးရး ပ္ဍဲဂၠးတိဍုၚ်မည်ဂမၠိုၚ်တုဲ ကၠောန်စပရေၚ်ပိုန်ဂြပ်ဇၞော်မောဝ်တဴတက်လောဲသွာကွေံကွေံကီု။ (ဂ) ဟိုတ်နူဒှ်ဒၞါဲကျာ်သဗ္ဗညုကဵုလဝ်ပယျးဒိုဟ်သာသၞာဇၞော်မောဝ်ဂဵုလဟဵု ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်ရာမညအလုံအိုတ်သီုကီု။ (ဃ) ဟိုတ်နူဒှ်ဒၞါဲဓါတ်ကျာ်, ဓါတ်တၠအရှန်တန်တဴဂၠိုၚ် သိုၚ်ခၞံလဝ်ဘုတ်ဘာ, ဒက်လဝ်ကျာ်စေတဳပေၚ်စုံအလုံပွိုၚ်ဍုၚ်မည် အပေါတ်သာသၞာပြာကတ်နွံတဴဗွဲမဂၠိုၚ်ကီု။ (ၚ) ဟိုတ်နူလိက်ပိဋကတ်ပိ ပါဠိအဋ္ဌကထာဋဳကာဒှ်တံ နွံပ္ဍဲတွဵုရးဂၠးတိဍုၚ်မည်ဂၠိုၚ်ကွေံကွေံ၊ ကွေတ်ပ္တေံဗုဒ္ဓဘာသာပြာကတ်လောန်၊ အခိုက်ကၞာပဝေဏဳယေန်သၞာၚ်ဂကူမည်ဍိုန်ဍောတ်ဇိပ်ဂၠိပ် (စိပ်ကၠိပ်) လောန်၊ ကွတ်ပညာတဲ မပ္တံ ပါန်မုက်, ပါန်ပေန်, ပါန်ခေန် ပရန်,ကရန်,ပုတ်−ဗုတ်−သောန်−ဒက်၊ မြက်စာဒယှ်တှ်လောန်၊ ကွတ်ပညာ−သုခုမ−လှ်ေဒယှ်ေ တိၚ်တိုက်သ္ဍိုက်ကဵုစိုတ်မှာဇန်ပ္တန်လဝ်အာရီုမတ်ကတောဝ်ဗဵုကျောဝ်ကလၚ်ဟွံဖဲ၊ ကွတ်ပၞာန် စောန်တဴနာနာသာ်ဒှ်တံကီု။ (စ) ဟိုတ်နူနွံပၟိက်မိက်ဂွံသၠဲတိဍာ် တွဵုရးဂၠးတိဍုၚ်ဗၟာ ကဵုဗျာပ်တြးအာအလုံလိုက်လောကမွဲတုဲ မိက်ဂွံၚိတ်ကမၠက်ထောံဂကူမည်၊ နကဵုနဲတမြံၚ်ကြံၚ်ကြံၚ်ဂှ်ဟေၚ် မိက်ဂွံပြေၚ်ကလောန်ကုတ်ဗပိုတ် "ဂစိုတ်ကမၠက်ထောံဂကူမည်" အလုံတွဵုရးဍုၚ်ဒ္စိတ်စှော်တြဴဝွံရောၚ်။ ။ (ဣဝွံလညာတ်ညးချူလိက်မိက်ဂွံသ္ဂးရ)။ ပါဲနူဟိုတ်တြဴတၚ်ဝွံတုဲ ဟိုတ်တၞဟ်တၞဟ်ထေက်ကဵုဒှ်ဂွံနွံတဴဒၟံၚ်ဏီတုဲ ဂကူဗၟာတံဍာ်ကံတိတ်ဍာ်ကံဟဗြိုက်ကဵုတိဍာ်ဂကူမည်သၟးဟွံက၊ မိက်ဂွံသၠတိဍာ်, မိက်ဂွံစံၚ်ဂစိုတ်ကမၠက်ထောံဂကူမည်အလုံဖအိုတ်လေဝ် ဆီမိက်စဒၟံၚ်−ညံၚ်ရဴလကိုဟ်အဠာဝက−ကီုရ၊ လိက်မည်−အရေဝ်မည်ကၠက်−ဂကူမည်ကၠက်၊ ကၠက်ပိသွာၚ်ဏံအိုတ်တှ်ေ ဂကူဗၟာမွဲဂကူဓဝ်ဟေၚ် ကလေၚ်သီကေတ်တွဵုရးဍုၚ်မည်သၠဲပ္တိတ်အာဏာစက်ဂကူဗၟာသၠဲသၠဲလးလးတုဲ ဂကူမည်ဂမၠိုၚ်ဂှ် ဗဒှ်ထောံဗီုဂကူဗျူချူစၟတ်သမ္တီလဝ်ပ္ဍဲဝၚ် (သွက်ဂကူဗၟာလက်ကရဴဂမၠိုၚ် ကဵုဂိုၚ်သမ္တီ) လဝ်စဵုကဝ်တူကဝ်တန်ရောၚ်။
၁၁။ ဗၟာဇက်ပၞာန်တိုန်ဗတိုက်ဍုၚ်သေံဒျူဒျာဇၚ်မှာဲ
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်ကျာ် (၁၂၇၄) သၞာံ၊ သၞာံခရေတ် (၁၆၃၀) သၞာံ၊ သၞာံပိုဲ (၉၉၂) သၞာံ၊ ပယျာံလမၠာၚ်ထတ်ဂိတုသကတ်မြေက္ကသဵုမသုန်မံက် တ္ၚဲသိုက်ဂှ် သၟီဗၟာၜါက္ဍိုၚ်ဗ္တာၚ် ((ဂ−ဃ) နကဵုဇြဟတ်ပၞာန်တိုက်စိၚ်−ချေံတီုကၠီုသီုကောန်ပၞာန်ပေၚ်ပေၚ် ဗ္ဂပ်လဝ်လွဟ်အမၠံက်ဇၞော်ဍောတ် သေဏာတ်ဇၞော်/ဍောတ်။ လွဟ်ဗၞုဟ်သ္ဇၚ်ဇက်ဂၠောဲတိုန်အာ နူဍုၚ်ဗဂေါဟံသာဝတဳတုဲ လုပ်ဗတိုက်ပၠံၚ်ကေတ်ဍုၚ်သေံ−ဇၚ်မှာဲသ္ပအာဲတိဍာ်ဇကုအပိုၚ်ရ၊ ပ္ဍဲအခိၚ်ဂှ် သၟီဨကရာတ်သေံနွံ/ဟၟဲ/ရာဇာဝၚ်မည်ဟွံထ္ၜးလဝ်ရ၊ ဟွံမွဲဂးကီုရ၊ ကောန်ပၞာန်သေံဇၚ်မှာဲတံ၊ ယဝ်ရနွံမ္ဂး−လးမုက်ပၞာန်ဒုတ်ဒုတ်တုဲ စဵုဒၞါသၞကၟိန်ဍုၚ်ဒုၚ်သၠးလမျီုမာန်ဒၟံၚ်ရ။ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာၜါက္ဍိုၚ်ဗ္တာၚ်ဂှ် ကွိုက်ပန်ဗာ်ထပက် ကလက်ထောံဂကူသေံဇၚ်မှာဲဟာလေဝ်ဒးချပ်မွဲတၚ်ရ၊ ဂကူဗၟာဝါဒသၠဲရးသၠဲတိဍာ်ဗပါ်ထောံသၞောဝ်ဓဝ် (သၞောဝ်ဂၠးတိကဝ်) ပ္တဝ်က္ဍိုပ်ကဵုပိုန်သမ္ပတ္တိညးတၞဟ် ကတံၚ်ကတဴဍုၚ်ကွာန် ပၞာန်ဍာ်ဇမၠိၚ်/ဇမၠေံကေံဇျာပ်လဝ်ဝါဒ မဟာဂကူ−ဓဝ်ဆာန်ဍူဟွံမွဲတုဲ ဒးဂစိုတ်ကောန်ညးဍုၚ်ကွာန်ဒးဝေၚ်ပၞာန်ဟၟဲကဵုသၞောဝ်/ ကမၠောဝ်သတ်မၞိဟ်ဟွံက၊ ကောန်ကျာ်သာကျဝၚ်လေဝ် ဒးကပ်ဗၟာနာနာသာ်ရ။ ဗတိုက်ဗၠံၚ်ၜးကေတ်ဍုၚ်သေံဇၚ်မှာဲ သ္ပအာဲတိဍာ်ဇကုအပိုၚ်တုဲ သွက်ဂကူဗၟာလက်ကရဴဂမၠိုၚ် ကဵုဂိုၚ်သမ္တီလဝ် "ဝၚ်ဗတိုက်ဍုၚ်သေံဇၚ်မှာဲ" ဂၠါဲဆဵုညာတ်ပ္ဍဲလိက်ကၞပ် ဂွံထပ်ဇက်ပၞာန်တိုန်ဗတိုက်ဍုက်သေံအဆက်အဆက်ပၠန်ရောၚ်၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ−ဂကူသေံဍုၚ်ဇၚ်မှာဲဒးလေၚ်အာဲတၟာဲတိဍာ်ဇကုဒးဒုၚ်ဂစိုတ်ကဵုဂကူဗၟာမဟာဝါဒဳ ကိတ်ညဳကဵုဂကူဂၠးတိဂၠးကဝ်ရဲသၠဲတိဍာ် လၜက်ပယျဵု, ကဵုမှာဇန်တံဒှ်ဒဒိုက်ပရိုက်ဘဲနာနာ ဗပေၚ်ပၟိက်ဂကူအယုတ်ပေၚ်ပေၚ်တုဲ သၞာံပိုဲ (၉၉၅) သၞာံဂှ် ဗၟာနူဒပ်ကလေၚ်ဆုတ်စှ်ေပ္တဝ်က္ဍိုပ်ကဵုဍုၚ်မည်ဗဂေါဟံသာဝတဳပၠန်ရောၚ်။ ။ ပ္ဍဲဝၚ်ဂကူဗၟာတံ တိုန်ဗတိုက်ဍုၚ်သေံ သေံဇၚ်မှာဲ, ဒျူဒျာဂှ် စၞိထ္ၜးကဵုမသုန်ဒတောဝ်တုဲ တော်ဃိတ်သ္ၚိဂၠိပ်ရံၚ်အိုတ်အိုတ်အးအးညိ။ (က) ပ္ဍဲသၞာံကျာ်သဗ္ဗညု (၂၀၉၁)၊ သၞာံဂၠးတိ (၁၅၄၇)၊ သၞာံပိုဲ (၉၀၉) ဂှ် သၟီဗၟာဝါဒသၠဲတိဍာ်တဗၚ်သောဲထဳ−နကဵုဇြဟတ်ဒပ်ပၞာန်တိုက်စိၚ်−ချေံဂမၠိုၚ် ဂၠိုၚ်ကဵုလၟိဟ် ဗော်သွးဒပ်ပၞာန်ဂၠိုက်ကဵုကိုတ်နူဍုၚ်ဗဂေါဇက်ပၞာန်ဇၞော် တိုန်ဗတိုက်ဍုၚ်သေံ ဒျူဒျာ တေံရ။ ။ ပ္ဍဲလက်ထက်ဨကရာဇ်သေံလဵုရောဟီုဂှ် ရာဇာဝၚ်မည်ဟွံစၞောန်ထ္ၜးလဝ်တုဲ "ရာဇာဝၚ်သေံဋ္ဌ နွံတန်ဒှ်ဟေၚ် ဒးထေၚ်ကေတ်ရ၊ ပွိုၚ်ၜါသၞာံဗၟာပိုၚ်လဝ်ဟာ, ဟွံပိုၚ်လဝ်ဟာဂှ် ဗ္စာရဏာကေတ်ညိ၊ ဒးဗတိုက်ပၞာန်မွဲမွဲဍုၚ်ကွာန်တှ်ေ ညးဍုၚ်ကွာန်တံ (အောန်ကဵုဂၠိုၚ်−ဂျိုၚ်ကဵုချိုတ်) နွံသၟးဟွံသေၚ်ဏီ၊ ဒးဂဗဒဒိုက်ပရိုက်ဘဲဒးဒုၚ်ပျဲနာနာသာ် ဒးလေၚ်ဒိုက်အာဍုၚ်ကွာန်သ္ၚိဋ္ဌာန်ပိုန်ဂြပ်ဂၠိုၚ်ကဵုအသၚ်ဃဲလေဝ်နွံမံၚ်လၟိုန်ရ၊ တဗၚ်သောဲထဳ ချဳဂရာၚ်ဂၠိုၚ်ကဵုသွာန်တုဲ စိုပ်သၞာံ (၉၁၁) ဂှ် လပါ်ဍုၚ်မည်ပိုဲဏံ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်မည်ပၠန်ဂတး (သၟီဓဝ်ရာမ) ကဵုဒပ်ပၞာန်ဇကုကတဵုဗဒှ်သပုန် ကလေၚ်သီကေတ်ဍုၚ်ဗဂေါဟံသာဝတဳ−ရ။ ဃောဗၟာဇက်မံၚ်ပၞာန်ဍုၚ်ဗၟံက်တေံဂှ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်မန်ဂွံအခေါၚ်ခိုဟ်တုဲ လုပ်ကွိုက်မွဲပေါဲဍောတ်ၜေါတ်ဏာအလာံအံၚ်ဇၞးဟာ, ဟွံအံၚ်ဇၞးဟာဂှ် အ္စာရာဇဝၚ်ဟွံသရက်လဝ် ပ္ဍဲလိက်ကၞပ်ပၠန်ရ၊ ထေၚ်ရံၚ်တှ်ေဂွံမွဲၜါဂိတုဒှ်ကီုရ၊ တဗၚ်သောဲထဳဂွံပရိုၚ်ဗိုန်စၟတ်တုဲ နုက်ဒပ်ကလေၚ်ဆုတ်စှ်ေပ္တဝ်က္ဍိုပ်ကဵုဍုၚ်ဗဂေါ (ပၠံၚ်ဗတိုက်) ကေတ်လဝ်ဂှ်ရ၊ နကဵုဇြဟတ်ဒပ်ပၠန်ဂတးသၟီဓဝ်ရာမဂှ်၊ ယဝ်ရဒုၚ်ပန်ဒုၚ်ပၞာန်ထပ်ကဵုထပ်မ္ဂး−ဗၟာဂွံၚ်လုပ်ဍုၚ်ဗဂေါရောၚ်၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ− ဂကူဇြဟတ်ဇၞော်ပ္တေဟ်လွဟ်သေဏာတ်လညာတ်က္ဍန်ဗၞတ်မွဲဍ−က္ဍ−ကောန်ရေန်ဓဝ်တှ်ေ ဂကူဍောတ်ဍောတ် ဂွံနတ်လေဝ်ရေက်ကံ(အ်) ဍေံ၊ ဂွံထဂေါၚ်ဒုန်လေဝ် ထပက်သိုဟ်ဍေံ၊ မူဂှ်ဂွံဂွံ ကလေၚ်စဵုဒၞါလမျီုဂကူဇကု၊ ကလေၚ်မၚ်မွဲအာဲတၟာဲဍုၚ်မိတိမဇကုဂှ် ဒှ်လညာတ်မတ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ကဵုပရေၚ်ဆာန်ဂကူဇေတ်ဇေတ်ရောၚ်။ (ခ) ဗၟာက္ဍိုပ်တမြံၚ်ၜါသဓဵုဓမ္မရာဇာကဵု မၚ်ရာဲကျဝ်ဇွာဂှ် ယိုက်ပၞာန်တိုက်ဇၞော်ဇၞော်တုဲ တိုန်ဗတိုက်ဍုၚ်သေံဇၚ်မှာဲပၠန်ရ (စၟဝ်ဗျည်−(ဂ−ဃ) ချူထ္ၜးလဝ်တုဲရ။ (ဂ) ပ္ဍဲသက္ကရာတ်ကျာ် (၂၁၀၇) သၞာံ၊ ဂၠးတိ (၁၅၆၃) သၞာံ၊ သၞာံပိုဲ (၉၂၅) သၞာံဂှ် သၟီဗၟာဖရံၚ်နံၚ် (ပရၚ်နံၚ်) နကဵုဇြဟတ်ဒပ်ပၞာန်တိုက် စိၚ်ချေံဗဵုလဗးသရာဲသခက်ဗွဲမဂၠိုၚ် ရပ်ဂိုၚ်တၟာဲတ္ၚိန်ဏာအမၠံက်သေဏာတ် ဗၞုဟ်သ္ဇၚ်ပေၚ်ပေၚ် နူဍုၚ်မည်ဗဂေါဇက်တိုန်အာလုပ်ဗတိုက်ဍုၚ်သေံဒျူဒျာဖၞးအာကျေဝ်ကျေဝ်တုဲ သ္ပလဝ်ဍုၚ်ဇကုဇကုရ။ ပရူဒဒှ်ၝအဍိုပ်ဏံဂှ် ဒးချူထ္ၜးကဵုညိရ၊ ဍုၚ်မည်တြေံဍုၚ်တံၚ်အူဂှ် အမာတ်မည်ဇၞော်မွဲတၠဒှ်ညးစဍုၚ်ရ၊ ၝဗမာဂှ် ကၠုၚ်ပၠံၚ်ဗတိုက်ကေတ် (စှ်ေကၠုၚ်နူဍုၚ်အဝ) အမာတ်မည်ဇၞော်ဒုၚ်တဝ်စၞေဟ်ဟွံမာန်တုဲ ၝအဍိုပ်ဂှ်လုပ်သီဂွံကျေဝ်ကျေဝ်ရ၊ နူဂှ်မွံအဆံၚ်စှ်ေပၠံၚ်ဗတိုက်ူဍုၚ်မန်ဗဂေါဟံသာဝတဳပၠန်ရ။ ရာဇာဝၚ်မည်စၞောန်ထ္ၜးလဝ်ဂှ် (၉၃၀) သၞာံ၊ တိုန်ဗတိုက်ဍုၚ်သေံဒျူဒျာဂးလဝ်သာ်ဂှ်တုဲ သက္ကရာဇ်နွံမံၚ် (၉၂၅−၉၃၀) သ္ဂောံဆဵုကေတ်ရ၊ တိုန်ဗတိုက်ဗၞတ်ၜါဝါဒှ်ဂွံတှ်ေဒးကေတ် (၉၃၀)သၞာံဂှ်ရ၊ လက်ထက်ဟကရာဇ်သေံလဵုဟွံပြာကတ်တုဲ ဗွဲကြဴနုက်ဒပ်ကလေၚ်စဴဍုၚ်မည်ပၠန်ရောၚ်။ (ဃ) ဗၟာက္ဍိုပ်တမြံၚ်အံၚ်ဇဲယျ ဓဇန်ညံၚ်ကၠလကိုဟ်ဂှ် ပ္ဍဲသၞာံကျာ်သဗ္ဗညု (၂၃၀၃) သၞာံ၊ သၞာံဂၠးတိ (၁၇၅၉) သၞာံ၊ သၞာံပိုဲ (၁၁၂၁) သၞာံ၊ ပိုၚ်လဝ်ဍုၚ်ဗဂေါဂွံၜါသၞာံဒုတ်ဒုတ်တုဲ နကဵုဇြဟတ်ပၞာန်တိုက်စိၚ်ချေံဗဵုလဗးသရာဲသခက်ဂၠိုက်ကဵုလက်ကိုတ် ဖဍိုက်ဗပေၚ်လဝ်လွဟ်အမၠံက်ဇၞော်ဍောတ်သေဏာတ်ဗၞုဟ်သ္ဇၚ် လၟိဟ်ရုံရုံဂပ်ဂပ် တိုန်အာလုပ်ဗတိုက်ဍုၚ်သေံဒျူဒျာမရနုက်ကဵုပန်ဝါရ၊ (လၟေၚ်အလန်တိုန်ဗတိုက်ဍုၚ်သေံတုဲ ဒးချူထ္ၜးလဝ်ပ္ဍဲဒၞါဲဏံရ)။ ဂကူသေံဒျောဒျာ (မူလတြေံ) စဵုဒၞါနကဵုဇြဟတ်လွဟ်သ္ကာတ်မြဟ်ဗွဲမလောန်တုဲ ဗၟာအံၚ်ဇဲယျလုပ်ဍုၚ်ဟွံမာန်လးလးရ၊ ဆဂးဂှ် ကွာန်ဍောတ်ဍောတ်ကွာန်ရးနိဂီုသၟတ်ဂမၠိုၚ် အံၚ်ဇဲယျသီကေတ် (ဖအိုတ်) ဂးလဝ်သာ်ဂှ်တုဲ ဂလိုၚ်လဵုအိုတ်အာချပ်ဗ္စာကေတ်ရ၊ ဒၞါဲကွာန်မုဟ်ဂၠဴခၟဴဂစေံမုဟ်ဍုၚ်တံဂှ် ကောန်ပၞာန်ဟၟဲဟေၚ် ဒးထေၚ်ကေတ်ရ၊ ပ္ဍဲအလန်ဝွံ ဂကူသေံတံဒးဒုၚ်ဂစိုတ်, ဒးဒုၚ်ပျဲပျာံ, ဒးဒုၚ်လေၚ်ဒိုက်နာနာနွံဒၟံၚ်တုဲ ဗွဲကြဴၝက္ဍိုပ်ပရံၚ်ဒၟံၚ်ဟွံတန် ဖန်ဂၠံၚ်စဴနုက်တြဴပၞာန်တဝ်က္ဍိုပ်ကဵုဍုၚ်ဗဂေါပၠန်ရောၚ်။ ။ (ၚ) ကောန်ၝက္ဍိုပ်ပရံၚ်ဗက်ဒၞါဲဇိုၚ်အပါဍေံအံၚ်ဇဲယျပၠန်ရ၊ အံၚ်ဇဲယျချိုတ်အာနကဵုဗၞုဟ်ပၠန်ဂတးမည်က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်တၠအစောန်နာဲညးဗညာစိၚ် ပ္ဍဲကွာန်သေံမွဲဒၞါဲတုဲ ကောန်ဍေံမၞုံယၟု ဓမ္မရာဇာ တိုန်နန်ပိုၚ်လဝ်ဍုၚ်ဗဂေါကီုအလုံတွဵုရးဍုၚ်မည်ဖအိုတ်ရ။ ပ္ဍဲသၞာံကျာ်သဗ္ဗညု (၂၃၀၇) သၞာံ၊ သၞာံဂၠးတိ (၁၇၆၃) သၞာံ၊ သၞာံပိုဲ (၁၁၂၅) သၞာံဂှ် နကဵုဇြဟတ်ပၞာန်တိုက်စိၚ်−ချေံ ဗဵုလဗးသရာဲသခက်ဂၠိုၚ်ကဵုလက်ကိုတ် ဗပေၚ်လဝ်လွဟ်သ္ကံတဲအမၠံက်ဇၞော်၊ ဍောတ်သေဏာတ် ဗၞုဟ်ဇြၚ်ဇက်ဂၠောဲတိုန်အာလုပ်ဗတိုက်ဍုၚ်သေံဒျောဒျာ မရနုက်ကဵုမသုန်ဝါ၊ သၟီဗၟာမသုန်အဆက်ရ၊ ဒပ်ပၞာန်သေံဒျောဒျာစဵုဒၞာဲကွေံကွေံ ပ္တေံဇြဟတ်မၞိဟ်ကဵုကံမၠံက်ဗဒှ်ပေါဲဗတိုက်သ္ကာတ်မြဟ်လောန်ရ၊ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာဒှ်ဒပ်ထပက်ပၞာန်၊ ဒပ်ပၞာန်သေံဂှ် ဒှ်ဒပ်ဒုၚ်ပၞာန်ကေတ်မာန်ညးသ္ကံပွိုၚ်ၜါသၞာံပေၚ်ကၠုၚ်ရ။ ဗၟာက္ဍိုပ်တမြံၚ်လေဝ် ဆံၚ်ကွေံကွေံ ပ္တေံဇြဟတ်ဗော်သွးကဵုလွဟ်ပန်−ဗာ်−ထပက်−ခၠောဝ်သုတ်−စံၚ်သၠးလမျီုဂံၚ်ဂံၚ်တုဲ လုပ်ဂွံအပ္ဍဲဍုၚ်ကျေဝ်ကျေဝ်ရ၊ ဒပ်ပၞာန်သေံကျဂိဂိကျလေၚ်ဒိုက်ဇၞော်အိုတ်ရ၊ ညးချိုတ်အဲချိုတ်−ဇိုၚ်ပိုတ်တဲကဝ်မတ်ကၠက် အဝဲလီုဂွံလမျီုဟွံကျေဝ်အှ်ေရ၊ ဒပ်ပၞာန်သေံနုက်ဒပ်ဆုက်ကလေၚ်ထောံအိုတ်တုဲ ဗၟာကွိုက်မွဲထပ်ပၠန်ဂှ် စံၚ်ထောံကၟာန်ဍုၚ်နန်ပြသာတ် စံၚ်ထောံကျာ်စေတဳ−စံၚ်ထောံကျာ်ပ္ဍဲဘုတ် ဒးဘယ်ပၟတ်တူဂြောတ်လီုလာ်အာဂၠိုၚ် ကွေံကွေံရ။ ပ္ဍဲလက်ထက်ၝဗၟာအယုတ်အိုတ်ဏံဟေၚ် ဍုၚ်သေံဒျောဒျာလီု အပေါတ်ကြိယြိယာသၞာသရိုဟ်တူရိုဟ်လၟိဟ်သန် (မသန်) ဂလာဟွံမာန်ရ၊ ကောန်ဂကူသေံတံ ဒးဒုၚ်ဂစိုတ်−ဒးဒုၚ်ပလီုဘဝညးဗြဴလဴထ္ၜးဟွံအိုတ်ဟေၚ်ရ၊ ဗၟာအံၚ်ဇၞးအာသေံတုဲ စသုၚ်ဗ္ၜူဒလူဝေၚ်ပေါဲအံၚ်ဇၞး (ပိပန်တ္ၚဲ) ဒှ်ဂွံ၊ လှ်ေဒယှ်ေကမၠေကမၠံၚ်အိုတ်ရ၊ (ယၟုဨကရာဇ်သေံဟွံတီတုဲ ဂွံၚ်ချူထ္ၜးကဵုရ) ပၞာန်ဒးဒုၚ်ကျဂှ် လေၚ်ဒိုက်ဍုၚ်ဟွံကဏီ၊ လေၚ်ဒိုၚ်လမျီုကဵုဂြပ်ရတ်လေဝ် ပ္တန်ၚုဟ်ဟွံစိုပ်ရ။ ။ (ပ္ဍဲဝၚ်ဗၟာစံၚ်ဍုၚ်သေံဒျောဒျာဝွံ၊ သက္ကရာဇ်ကျာ် (၂၅၃၉) သၞာံ၊ သက္ကရာဇ်အၚ်ကလိက် (၁၉၉၅) သၞာံ၊ သက္ကရာဇ်ဍုၚ် (၁၃၅၇) သၞာံ၊ ပယျာံဂိတုစဲစှ်မွဲစွေက် တ္ၚဲအၚာဂှ် ပိုဲသၚ်တြဴဇကု၊ ဂလာၜါဇကုစိုပ်အာဍုၚ်သေံဒျောဒျာအလန်ကၠာအိုတ်တုဲ ဂွံလ္ၚတ်လဝ် "ဝၚ်ဗၟာစံၚ်ဍုၚ်သေံဒျောဒျာ" ပေၚ်ပေၚ်ရ၊ (မိက်ဂွံတီဗွဲတြး ဒးရံၚ်လိက်သ္ကံတဲပၠတြဴမဇ္ၛိမဒေသဌာနကျာ်ဒှ် တက်ပ္တိတ်အလန်ပဌမ−၁၃၅၇−သၞာံ၊ အလန်ၜါဝါ−၁၃၆၆−သၞာံတေံရောၚ်)။
၁၂။ ဂလာန်ဗ္ကန်
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]ပ္ဍဲလိက်သ္ကံတဲပၠတြဴမဇ္ၛိမဒေသဌာနကျာ်ဂှ် ပရူဝၚ်ဗမာစံၚ်လဝ်ဍုၚ်သေံဒျောဒျာချူလဝ်သာ်ဝွံရ၊ သၟိၚ်ဗၟာပိဒတောဝ်တိုန်ဗတိုက်ဍုၚ်ဒျောဒျာဂးလဝ်သာ်ဂှ်တုဲ ဖအိုတ်မသုန်ဒတောဝ်ရောၚ်။ ပ္ဍဲလိက်ရာဇာဝၚ်မည် နိဒါနဓမ္မစေတဳကထာဂှ် ဗှ်ရံၚ်တုဲဒၞါဲလ္ၚဵုယှုက်ယှုဲထုဲထံၚ်လေဝ်နွံဒၟံၚ်ကီုရ၊ ပ္ဍဲသၠပတ်ဗညာဒလမူလမည်ဍုၚ်သေံချူလဝ်ဂှ် ဗှ်ရံၚ်တုဲသ္ဂောံတီဗွဲမဂၠိုၚ်ရောၚ်။ ၝက္ဍိုပ်ပရံၚ်ဂှ် အံၚ်ဇၞးအာဍုၚ်သေံဒျူဒျာတုဲ ပိုၚ်လဝ်ဍုၚ်မူစိသၞာံ ပယျာံလလံဂလိုၚ်လဵုရော, ဟီုဂှ်ဟွံဆဵုဏီရ၊ ကာလနုက်ပၞာန်ကလေၚ်စဴဂှ် ရပ်ဖျဴဨကရာဇ်ကေုာံဂၞကျာ်အမာတ်သ္ကိုပ်ပၞာန်မွဲဟာန်ဗော်သွးကောန်ညးဍုၚ်ရးဂမၠိုၚ်မဂၠိုၚ်ရ၊ စံၚ်ဍုၚ်စံၚ်နန်ပြာသာတ်စံၚ်ကျာ်စံၚ်ဘုတ်ကျာ်စံၚ်ဘာစံၚ်သ္ၚိစံၚ်ရုၚ်ကၠတ်ထဝ်စံၚ်ဖအိုတ် အိုတ်အးသှ်ေဆး (ချး) သၠာတ်ဒှ်ဝါ၊ ယိုက်ဗာအုဲကေတ်ထဝ်သန်ဗၞတ်ဂတာပ်တဲပၠံၚ်ဗတိုက်ကေတ်ဂြပ်ညးဗွဲအနိၚ်အတက် ၜုၚ်တက်ပျဲပျာံဂစိုတ်တုဲ နုက်ပၞာန်ကလေၚ်စဴအိုတ်ရ။ ရပ်ဖျဴဂၠုဲပၞာန်သေံတံဂှ် စိုပ်ဍုၚ်ဗဂေါတုဲ ပ္တိုန်ဏာဍုၚ်အဝတေံဖအိုတ်ရ၊ ဨကရာဇ်သေံကဵုဂၞကျာ်ဂှ် ဗၠးဂစိုတ်ဟာ, ဟွံဗၠးဟာ, ချပ်ဗ္စာဟွံမာန်တုဲ ညးဇၞော်လ္ၚဵုမပ္တံအမာတ်သ္ကိုပ်ပၞာန်တံဂှ် ဂစိုတ်ထောံဖအိုတ်ရောၚ်၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ−ဂကူဗၟာဝါဒသၠဲရးသၠဲတိဍာ်စံၚ်ကျာ်စံၚ်ဘာဒှ်တံ ခၞံလဝ်အကုသဵုတၟာဒဵုသိန္နရာတ် ဟွံညာတ်ဒုဟ်ဒန်ဂတ၊ ချိုတ်အာစိုပ်နရက်အဝိက်၊ လိက်တဝှ်ကျာ်နွံဒၟံၚ်တုဲ ပ္ဍဲခေတ်ပဒေသရာဇ်ဗၟာမသုန်ဒတောဝ် လက်ထက်ဓမ္မရာဇာ−ကောန်ဗၟာအံၚ်ဇဲယျဝွံဟေၚ် ဍုၚ်သေံဒျောဒျာဒွံဒွါဘယ်ပၟတ်တူဂြောတ်လီုလာ်အာအိုတ်ရောၚ်။ ။ ဒၞါဲပၟတ်သ္ၚာဲလဝ်−လီုလာ်ကဝ်ကေတ်လှေက်လှံၚ် ရံၚ်စဟွံဒးကဵုမတ်၊ ညာတ်ဒးဍာ်ရမတ်လၚ်ဇွောဝ်−ဂေါဝ်ဂေါဝ်ဟၟဲတံဂှ် ဨကရာဇ်လက်ကရဴကဵုစွံလဝ်ကဵုဂကူသေံတံတီ၊ ကဵုဂကူဍုၚ်မ္ၚးဂၠးတိတံတီ ဒဒှ်ရဗၟာဓဇန်လောန်စၞောန်ထ္ၜးကဵုဂိုၚ်သမ္တီ သ္ပသက်သဳစဵုကဵုတ္ၚဲဏံတုဲ ပူဂဵုသစိုပ်ဍုၚသေံဒျောဒျာတေံဟေၚ် သ္ဂောံဆဵုကေတ်နကဵုမတ်မာန်ရောၚ်။ ။ ဂလာန်ဂၠိၚ်သ္ၚောဲအာတုဲ ဒးကလေၚ်ဟီုထ္ၜးပရူၝသတ်နရက်ၜါ သဇဵုဓမ္မရာဇာကဵုမၚ်ရာဲကျဝ်ဇွာ ဗၟာက္ဍိုပ်တမြံၚ်တံပၠန်ရ၊ ၝၜါဂှ် သီုကဵုဒပ်ပၞာန်ဍေံပိုၚ်လဝ်ဍုၚ်သေံဇၚ်မှာဲပိသၞာံပြၚ်တုဲ ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်ဍုၚ် (၉၉၇) သၞာံ၊ နုက်ဒပ်ကလေၚ်စဴဍုၚ်မန်ဗဂေါဟံသာဝတဳပၠန်ရ၊ စိုပ်ဍုၚ်ဗဂေါတန်ကြန်တေဝ်ကြေဝ်အတိုၚ်ပၟိက် ပပ်ပပ်ပဳပဳသ္ၚဳရံၚ်ဂကူမည်မိက်ဂွံကလက်ဂစိုတ်ထောံဖအိုတ်ရ၊ (ဂစိုတ်ကမၠက်ကဵုကၠက်အိုတ်သမ္တးဟေၚ် ကလေၚ်ဖျေံလဝ်တၚ်သ္ဂုတ်သွာတ်မ္ၚိုဟ်မ္ၚိုဟ်ကြံၚ်ကြံၚ်ညံၚ်ရဴပသဲက္ဍာၚ်ရ)။ အတိုၚ်ပၠောပ်လဝ်စိုတ်ဓဇန်ဓဇန် ပ္ဍဲသၞာံဂှ်ပၠန်ရဟေၚ်၊ ဂကူမည်ဂမၠိုၚ်နွံပ္ဍဲပွိုၚ်ဍုၚ်ဗဂေါဏံဂှ် ရပ်ဒဳပတိုန်ဏာဍုၚ်အဝ အဇပြေၚ်ဂၠဴကီု၊ သီုဒဒိုက်လၞီဇၞော်ကဵုဇြဟတ်၊ ဍေံကြတ်ဗက်လက်ကရဴ, ဖအဴတက်တဲ, ကဵုဘဲၜုၚ်တက်ထၞက်ကဵုၝောံလွဟ်သေဏာတ်, သာတ်သ္ဇၚ်ဘပဠ စမြဗဟေက်, ဖေက်ဂၟံက်ဂြိုဟ်ယာ်, ဍာ်ရမတ်ဇွောဝ်ပြး၊ တဟးနရိုအ်ယာံ−ဂၠာံသိုဟ်ဂဒု−လဇုနော်နာဲ၊ မိယာဲလေၚ်ကောန်, ဒတဲစဴ၊ တြဴသ္ၚောဲဒှ်လၟောၚ်၊ ဍောၚ်ချိုတ်အကြာဍာန်−မွဲဟာန်ခမဳသၚ်၊ ဗျဵုထၚ်ဒးအေၚ်−ပေၚ်ပၟိက်ၝဗၟာ၊ ထောံဘာထောံသ္ၚိ−ထောံတိကၠံသွဝ်−တသဝ်မံၚ်ဟဳဟဳ၊ သ္ၚဳတုဲဍေံတက် ထပက်ကဵုကၞုၚ်ဗၞုဟ်၊ ဓုဟ်ဓုဟ်ဖော်ဖော်−ဒဒိုက်ဇၞော်ကွေံကွေံရောၚ်သွံ။ "ဟေံ−မူပၝတံဂွံယောန်မံၚ်ရော, ပၠိုက်,ဝှိုက်−ကွိုက်ဂစိုတ်ထောံၝတံဏံ၊ ဖၠၚ်ဖၠၚ်−ယျာဲယျာဲဂိဂိအ္စာအ္စာ၊ အာအိၚ်ဍေံထဗးထၞိက်တေအ်တက်၊ ကောန်ၚာ်နရိုအ် ဟဳဟဳလေဝ်ယာဲဒးကၟာတ်ပါၚ်သာသာ၊ ဍေံမိၚ်အာချိုတ်အကြာဂၠံၚ်ပၠန်ရ၊ တုပ်တဴညံၚ်ရဴပၟၚ်နရက်ဂမၠိုၚ်ဗိုၚ်လဝ်ပန်ဒိုဟ်တုဲ ဒဳဏာသတ်နရက်တံကဵုဇက်ဂၠောဲတိုန်အာဂတတေံရ၊ ကာလဍေံရပ်ဒဳဏာဂကူမည်ဂမၠိုၚ်ဂှ် လ္ၚဵုဒဳဏာဂၠံၚ်တိုက်၊ လ္ၚဵုပ္ဍိုက်ဏာကဵုဂၠုၚ်၊ တြုံတၞဟ်ဗြဴတၞဟ်, ကောန်ယာဲဒှ်တံညးတၞဟ်−အဲတၞဟ်ဟွံကဵုဒှ်မွဲစွံရ"။ အဵု−စိုပ်ဍုၚ်အဝ မူဂဗရော, ဗိုၚ်လဝ်, ဗိုၚ်လဝ်မွဲလ္ပကဵုဂြိပ်တိတ်ဏး၊ ဖျေံအမိၚ်ကြံၚ်ကြံၚ်တုဲ ဂကူမည်ဗၞတ်စိုတ်ဍုၚ်ဍေံဗဝ်စံၚ်ဂစိုတ်ထောံဖအိုတ်ရ။ (ဟဳဟဳဟဳ−အဵုမိ, အဵုအပါ ဟာပါၚ်ဟွံဂတာပ်ပၟတ်ဟာပ်ဏာအိုတ်) ချိုတ်အာပ္ဍဲအလန်ဝွံရိုဟ်လၟိဟ်ဟွံမာန်ရကလောတံ။ ။ (စ) ဗၟာက္ဍိုပ်တမြံၚ် အံၚ်ဇဲယျ−ကောန်ဍုၚ်ဗြဴကၟာဲ−ဍုၚ်လၟရုပ်ရဴဗီုလကိုဟ် (ပစံက်ခြက်) တ္ၚက်တိုန်ၚေက်ဗက် မတ်ၜါပလေဲဒၟံၚ်သော်အရံၚ်ဇြုံဇာတ်လှိုက်၊ ပၠိုက်ၜံက်မၞိဟ်ဒှ်ဗဟေက်ဖေက်ဒြေပ်ထအုတ်ပုတ်ကတိုၚ်အိုတ်ရ၊ (ဣဝွံလက်သန်ဓဇန်တြုံၜါဟွံမွဲဟေၚ်ရ) အတိုၚ် "ဘဝရုပ်ဍေံပါကၠုၚ်နူဂပ်ဂၞဴ" တေံဂှ် အ္စာဗေဒၚ်ဟောရာကာတ္ၚဲဟွံဒးလဴ ဟွံဒးတွံ၊ စိုပ်အခိၚ်ဍေံကလေၚ်တီ "ဝၚ်ဗၟာစံၚ်ဂစိုတ်ဖအိုတ်ရိုဟ်ကၞက်ကလက်ဂကူမည်" ခ္ဍောန်ကွာ်ဗက်ဂၠံၚ်တြဴဗၟာမသုန်ဒတောဝ် စံၚ်ဂစိုတ်ကလက်လဝ်ဂကူမည်လောန်ကၠုၚ်တုဲတုဲတေံရ။ ၝက္ဍိုပ်ပရံၚ်မသုန်ဒတောဝ်တုဲကၠုၚ်တေံဂှ် ဒှ်မၞိဟ်လးလဝ်ဍာန်သဗာန်တြဴပ္ဍဲအရာဗတိုက်ပၞာန်ဂစိုတ်ကမၠက်ထောဴဂကူမည်အလုံတွဵုရးဂၠးတိမည်ဒ္စိတ်စှော်တြဴဍုၚ် ပညုၚ်ထ္ၜးလဝ် (ဝၚ်စံၚ်ဂစိုတ်ဂကူမည်" စၞောန်ထ္ၜးလဝ်အဆက်အဆက်တုဲ စိုပ်လက်ထက်ၝက္ဍိုပ်မ္ၚိုဟ်ဏံလေဝ် နကဵုနဓဇန်ဓဇန်ဂှ် (ကောန်ၚာ်ပ္ဍဲခရေၚ်ဟွံသှ်ေ၊ ပ္ဍဲဗုၚ်ဂၞဴဟွံစွံ၊ လပါ်ခမဳသၚ်မည်တံပၠန် အ္စာတၠဗယုဗျုအိုတ်ဇရာဟွံဗလး၊ အ္စာသၠပတ်, ကောန်ကတ်လိက်, ထပိုဲကွးဘာတန်တဴဒၟံၚ်ဟွံမွဲကဵုဒုဟ်လေဝ်ဟွံရုဲ၊ ကောန်ဂကူမည်ဗၞတ်ဂျိုၚ်မံၚ်အလုံတွဵုရးဍုၚ်အိုတ်သီု ဟွံဟီုဍောတ်ဇၞော် စံၚ်ဂစိုတ်ကမၠက်ထောံဗွဲစၟတ်ဟေၚ်ရ။ အတိုၚ်ပယျးဒိုဟ်ကျာ်မကၠုၚ်ပ္ညုၚ်တွံလဝ်ဂှ် ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်သၞာ (၂၂၉၀) သၞာံ၊ သက္ကရာဇ်ဍုၚ် (၁၁၀၈) သၞာံ၊ သၞာံဂၠးတိ (၁၇၄၆) သၞာံဂှ် "သေနာပတိရာဇ် ဂွံဒုၚ်ယၟုတၠညးဗညာဒလ" တိုန်နန်ပသၟီပကၚ်ရၚ်ဍုၚ်ဗဂေါဟံသာဝတဳ ပိုၚ်ပြဳလဝ်အလုံတွဵုရးဍုၚ်မည်ဒ္စိတ်စှော်တြဴ (၉၆) ဍုၚ် ပွိုၚ်စှ်မွဲသၞာံရ၊ ၜိုန်ရယၟုဂၞကျာ်ဟွံပြာကတ်ကီုလေဝ် ဂၞကျာ်ဇၞော်ကော်ခဴစ (အဂ္ဂမဟေသဳဒေဝဳ) နၚ်စၚ်ကမၠောၚ်မောၚ်မ/ အမာတ်ဇၞော်/ ဍောတ်သ္ကိုပ်ပၞာန်ဇၞော်/ ဍောတ်/ သရာဲပၞာန် ဗဵုလဗးအ်စာဗေဒၚ်ဟောရာညးဒုၚ်ကာဨကရာတ်ဂမၠိုၚ် နွံဒၟံၚ်ပေၚ်က္ဍိုပ်ကၠံဟွံက၊ ပံက်လဝ်ဒပ်ပၞာန်တိုက်, ပၞာန်စိၚ် ပၞာန်ချေံ, ပၞာန်ဍာ် (ဂၠုၚ်) ဒပ်ကၚ်ပါၚ်တြၚ်ဍုၚ်, ဒပ်ကၚ်ၜဳကြုၚ်သၞေဟ်ဂၠုၚ်က္ၜၚ်ဒပ်တၚ်တိုက်လေဝ် ဖ္ဍိုက်ဗပေၚ်လဝ်သီုလွဟ်အမၠက်ဇၞော်/ ဍောတ်သေဏာတ်ဇၞော်/ ဍောတ်၊ လွဟ်ဗၞုဟ်သ္ဇၚ်အလုံဒပ်ဇၞော်/ ဍောတ်ဒ္စိတ်စှော်တြဴဍုၚ် ဒုၚ်စဵုဒၞါလဝ်သၞသတြုရ။ ။ ပ္ဍဲခေတ်တၠညးဗညာဒလပကၚ်ရၚ်ဍုၚ်ကၞောတ်ဒတောဝ်ဂှ် အလုံတွဵုရးဍုၚ်မည်အိုတ်သီု ပရေၚ်သာသၞာ, ဘာသာလိက်ပတ်ပရိယတ်ခမဳသၚ်မည်တံလေဝ် ဇၞော်မောဝ်ဂဵုလဟဵုကွေံကွေံ၊ ပရေၚ်ဘာသာပညာလိက်ပတ်လပါ်ဍုၚ်ကွာန်ဂမၠိုၚ်လေဝ် အဆံၚ်သၠုၚ်ကွေံကွေံ၊ ပရေၚ်ပိုန်ဟာန်ဂြပ်ရတ်ဗၞိက်သွံရာန်ဍုၚ်မည်ကဵုဍုၚ်မ္ၚးလေဝ်သၠးလးကၠောံက္ဍပ္တိတ်ပၠောပ်ဂွံအတိုၚ်ပၟိက်စိုတ် ဒပ်ပၞာန်ပန်ကၞိပ်ပန်က္ဍိုပ်−ပၞာန်တိုၚ်, စိၚ်, ချေံ, ကွဳ, စၞးကွဳဂှ်ဒပ်ပၞာန်ဍာ် သွက်ဂွံပြာ်လမျီုသၟီဨကရာဇ်ညးဍုၚ်ကွာန်တံလေဝ် ပေၚ်ခယျိုအ်, လိုအ်ကၟိုဟ်, ပၞံက်သန် (သြန်) ပြိုဟ်အာဟၟဲတုဲ "ပရေၚ်လောကဓမ္မ" ၜါသာ် ထလာ်တိုန်အာဥပမာညံၚ်ရဴၜၚ်တံသၞာံပယျာံဗြဲဗဂူကဵုကၠာတဲကီုရ။ ။ ဒပ်ပၞာန်ပန်ကၞိပ်ဒုတ်ဒုတ်တံဂှ် ပံက်လဝ်အလုံပွိုၚ်ဍုၚ်ဖအိုတ်တုဲ ကၠာပၞာန်ဇၞော်ဟွံကတဵုဒှ်ဏီဂှ် စသုၚ်ဖဲသ္အဳသေဋ္ဌဳဇၞော်, ဍောတ်လေဝ်ဂၠိုၚ်၊ ပၞံက်သန်သွံရာန်လေဝ်လုပ်ရိုက်၊ ဒဒိုက်ဘဲကၞောဝ်ကၠောဝ်ဗျဵုဟၟဲ၊ ဍုၚ်ကွာန်ၜိုဟ်သိုဟ်မိပ်ဇြိပ်လဟိၚ်ဒၟံၚ်ညံၚ်ရဴဍုၚ်ဒေဝတဴသွဝ်တြဴဘုံတေံကီုရ၊ လိက်ပတ်မည်ပိုဲဂှ် ဒှ်လိက်စကာပ္ဍဲဍုၚ်ပ္ဍဲရုၚ်အလုံတွဵုရးဂၠးတိမည်အိုတ်သီုတုဲ အဆံၚ်သၠုၚ်စိုပ်ကၞုၚ်အကးတေံရ။ ပြာသာတ် (သာဒ်) နန်ထဝ်တၠညးလျးအရံၚ်ဂဵုဍာဲ တုပ်လျးဂိတုဗၠာဲ ဂေါဝ်ဆာဲတၟးပ္ဍဲအာဒိကိုပ်ကၠာတေံကီုရ၊ လျးအရံၚ်ထဝ်ကျာ်မံက်တဴ (မုဟ်တဴ−မုဋ္ဌောဟွံသေၚ်) ဂဵုတဴယးတၟးပျးအလုံတွဵုရးဍုၚ်ဗဂေါဟံသာဝတဳ သဒှ်ကျာ်သြဳဂကူပိုဲဗွဲမလောန်ရ။ ဗရူခရေဲခၞိၚ်ကျာလွိၚ်ပိုက်နၚ်မၚ်ကလၚ်ဒးကတောဝ်မုက်ဂေါဝ် မိပ်မြဟ်ဒှ်မံၚ်ဇဴကုသဵုစိုတ်လၟိုဟ်ကာလ၊ သဘဴဓဝ်ရုပ်ခရေဲခၞိၚ်လွိၚ်ဒွံတက်ဒးရေၚ်ကာန်လုပ်ဍာန် သောတပသာတ်လုက်ဒးဓါတ်ကတောဝ်ကျောဝ်သ္ၚဳရံၚ်အာတဲၜါပၚ်ပ္တိုန်မွဲချိုန်ခဏဍောတ်၊ ခရေဲခၞိၚ်သၠဇြဲထဝ်ကျာခွဝ်ပိုက်နၚ်မၚ်ကလၚ်ဗရုဗြုဗရန်ဒၟံၚ် ညံၚ်ရဴကွိၚ်ကွိုက်ဒေဝတဴ၊ သၟးပ္ကဴစမ္ပါဗ္ကေတ်စမ္ပါဗ္တာၚ်ကျာသွာၚ်ပိုက်လျဟ်ရှ်မောဝ်ဇောဝ် ဂြိပ်လုပ်သိုၚ်မုဟ်−လၟုဟ်ကလေၚ်ရံၚ်ပၚ်တဲဟွံဟဲဂၠံစိုတ်လောဲလောဲ၊ ဗရုခမဳသၚ်တံဖ္ဍေါတ်, ပၚ်ပ္တိုန်လိက်−အ္စာသၠပတ်ပကတ်ဖျေံဗ္တောန်ကောန်ကွး ပံက်ပါၚ်ရမျှာၚ်ညဳသာ မိၚ်အာမိပ်စိုတ်ထိုၚ်သး၊ အကးဗုတ္ၚဲသဝ်ကွာ်ခွဝ်ဇက်ဂၠောဲတောဲရပ်ဏာပ္ကဴအာလ္ၚောဝ်ပူဇဴကျာ်စေတဳမံက်တဴ( မုဟ်တဴ) ဝိုတ်ဂၠံၚ်စဴသ္ၚိဒှ်ဂွံကီုရောၚ်ကလောတံ။ ။
၁၃။ ပေါဲပၞာန်ဇၞော်မည်ကဵုဗၟာသၟီၜါက္ဍိုၚ်ဗ္တာၚ်
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]တၠညးတိုန်နန်ပကၚ်ရၚ်ဍုၚ်ဂွံပိသၞာံတုဲ ပ္ဍဲသၞာံကျာ်သဗ္ဗညု (၂၂၉၃) သၞာံ၊ သၞာံဍုၚ်ပိုဲ (၁၁၁၁) မွဲပန်မ၊ သၞာံဂၠးတိ (၁၇၄၉) သၞာံ၊ ပယျာံအခိၚ်ခိုဟ်အခါပြဲဂှ် တၠညးဖျေံအသံကဵုပြေၚ်ပၞာန်တိုက်ပၞာန်စိၚ်ပၞာန်ချေံဗဵုလဗးဗော်သွးပေၚ်တးဂၠိုၚ်ကဵုကိုတ် ဗ္ဂပ်လဝ်လွဟ်အမၠံက်သေဏာတ်ဇၞော်၊ ဍောတ်လွဟ်ဗၞုဟ်ဇြၚ်ရုံရုံဂပ်ဂပ် ကဵုရပ်ပစဝ်ဏာအလာံသၟီၜိုပ်ထဝ်ရ၊ သၞောဝ်စေဝ်ပၞောန်ပၠဒပ် ဇက်ပၞာန်မ္ဂးဂှ် သ္ကိုပ်ပၞာန်ဇၞော်ဒးကေတ်လျိုၚ်ပေၚ်ပေၚ်တုဲ ဗွဲကိုပ်ကၠာပြေၚ်ဒပ်သ္ပရှ်ေသှ်ေကဵုအလာံဍုၚ်ညဳညဳအိုတ်ရ။ တုဲဒှ်အလန်ၜါဝါဂှ် သ္ပရှ်ေသှ်ေကုတၠညးဍုၚ်ဟံသာဝတဳရ၊ လၟေၚ်သၞောဝ်ပၠဒပ်ဇက်ပၞာန်မ္ဂးဂှ် ဒးတက်ဗရုကွိၚ်ကွိုက်အခိုက်ဇက်ပၞာန် တိုန်ပါဲပုၚ်ညဳညဳ ပချဳဇိုၚ်ပချဳတဲ နအဝြကာယ၊ ပၠဗရရမျှာၚ်ဂွက် ဇက်ပၞာန်ရပ်ပစဝ်ဏာအလာံကွာ်ဂါံလွိၚ်တဲအိုတ်ရ၊ ကဵုသမ္တီဗရုကံလွဟ်ဗရုရမျှာၚ်သ္ကိုပ်ပၞာန်ဇၞော် သ္ကိုပ်ဗိုလ်ဇၞော်လျိုၚ်ညးကဵုညး ဒုၚ်ကေတ်ပေၚ်ပေၚ် ဒပ်ပၞာန်ဂတအိုတ်တၠညးဗညာဒလဇက်တိုန်ဒပ်ပၞာန်လက်ကရဴဇက်တိုန်လၟေၚ်လၟေၚ်အိုတ်ရ။ ဟိုတ်ဂွံဒးဇက်ပၞာန်ဇၞော်-တၠညးဍုၚ်ဟံသာဝတဳ နူအခိၚ်တိုန်နန်တေံဂှ် ဂွံဗှ်လိဝ် "ဝၚ်ဗၟာစံၚ်ဂစိုတ်ကမၠက်ဂကူမည်" ဟွံသေၚ်သာ်ဂှ် ကေၚ်မိၚ်လဝ် ဝ်ၚဗၟာဓဇန်စှ် ဗဒှ်ပေါဲပၞာန်ဂစိုတ်ကလက်လဝ်ဂကူမည်−ဂွံညာတ်လဝ်, မိၚ်လဝ်ဂကူဗၟာတမြံၚ်ကြံၚ်မ္ၚိုဟ် ဂကူဗၟာတမြံကြံကြသ္အဵုသ္အာ်၊ ဗာ်, ပန်, ထပ်က, စံၚ်, ဒဳဖျေံဍာ်ၜဳကြုၚ် ကဵုစိၚ်လိုန် နကဵုနဲကဲဓဇန်ဓဇောတ် ဂစိုတ်ကလက်လဝ်ဂကူမည်တုဲ အေၚ်လဒံစိုတ်ဟွံမာန် စိုတ်ဂိလ္တူဂကူဗၟာ တၟာအကးဒးထ္ၜး "ဝၚ်ပလန်တဲ ကလေၚ်ဂစိုတ်ကဵုဘဲကုဂကူဗၟာ သီုဗၟာပဒေသရာတ် ညာတ်ကေတ်ဒဒှ်အတိက်" တေံဟေၚ် ဒးပြေၚ်ပၞာန်ဇၞော်ဇၞော်တိုန်ဗတိုက်ဍုၚ် ဗၟာအဝ (အၚ်ဝ) ဝွံရောၚ်။
၁၄။ သ္ကိုပ်ပၞာန်မည်ဇၞော်ပန်ဂှ်
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်](က) တၠဇန္ဓုလ (တၠဗန်-တၠဗာန်) (ခ) တၠသ္ဇၚ် (ဂ) တၠကျိန် (ဃ) တၠကၠေပ် (တၠကၠိပ်) ဒေဨကရာဇ်ဥပရာဇာ။ သ္ကိုပ်ပၞာန်မည်ဇၞော်ဒယှ်တှ်ပန်က္ဍိုပ်ဂှ် သၟဟ်ကဵုဒေဝတဴအသူတံကီုရ၊ "ဥပရာဇာ" လေဝ်အဝဵုဇၞော်အိုတ်ရ၊ တၠဗန္ဓုလဂှ် ဒှ်သ္ကိုပ်ပၞာန်စောန်အိုတ်ရ၊ ပရေၚ်ပၞာန်, ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်, ပရေၚ်ဆက်ဆောံမဟာမိတ်ဍုၚ်မ္ၚး အၚ်ကလိက်, ပြၚ်သေတ်၊ ကေတဓဝ်ကၠိုဟ်ခၠၚ်လေပ်ကွေံကွေံ ဍိုက်ပေၚ်ကဵုသူရသတ္တိ မၞုံကဵုစိုတ်ဂၟံၚ်ဂံၚ်သ္ကာ (သတ္တိဗျတ္တိဝဳရိယပညာ) ဍိုက်ပေၚ်စိုပ်လ္အိတ်တုဲ တၠညးဂွံသ္ပဇြဟတ်ပ္တေံဖျေံစိုတ် ဇြိုဟ်ဇြိုဟ်နက်နက်ရ။ --- ဗၟာဓဇန်စှ်မသုန်ဒတောဝ်စံၚ်ဂစိုတ်ကမၠက်ထောံဂကူမည်ဂှ် (က) သၟီဗၟာတဗၚ်သောဲထဳ။ (ခ) သၟီဗၟာဖရၚ်နံၚ်။ ညးၜါဏံ ကောကဵုဒေံ။ (ဂ) သၟီဗၟာမဟာဥပရာဇာ (ကောန်ဖရၚ်နံၚ်) ဓဇန်လောန်။ (ဃ) သၟီဗၟာသဓဵုဓမ္မရာဇာ။ (ၚ) သၟီဗၟာမၚ်ရာဲကျဝ်ဇွာ။ ညးၜါဏံဓဇန်စှ်သၟဟ်ကဵုလကိုဟ်အာဠာဝက။ တၠညးဗညာဒလဂွံညာတ်ဂွံမိၚ်လဝ် "ဝၚ်ဗၟာမသုန်ဒတောဝ် စံၚ်ဂစိုတ်ကမၠက်ထောံဂကူမည်" ပ္ဍဲအခိၚ်လောန်ကၠုၚ်တေံ သၞာံအတိက်တေံတုဲ စိုတ်ဂိကွေံကွေံအေၚ်ဟွံမာန် ပၠဍာန်ဇက်ဂၠောဲတိုန်ဗတိုက်ကေတ်ဍုၚ်ဗၟာအၚ်ဝ-အဝ ဇၞးအာကျေဝ်ကျေဝ်ရ၊ ဒပ်ပၞာန်တိုက်ဇၞော်ဇၞော်တြဴဒပ်ဗ္ဂပ်လဝ်လွဟ်အမၠံက်သေဏာတ်ဒုတ်ဒုတ် ကလေၚ်ဆုတ်ဟၟဲ ဂွံပေါဲဇၞးဟွံဒးဒဒိုက်အှ်ေရ၊ တၠညးဖျေံအသံကဵုတၠဗန္ဓုလသီုကောန်ပၞာန်မွဲဒပ်ဇၞော် ကဵုအုပ်ဓုပ်ပိုၚ်ဍုၚ်အဝ (ၜိုတ်မသုန်သၞာံရောၚ်) ဒပ်ပၞာန်ဇၞော်မသုန်ဒပ် သီုတၠညးနုက်ပၞာန်တုဲ ကလေၚ်စဴဍုၚ်ဟံသာဝတဳပၠန်ရ။ --- မိက်ဂွံတီဗွဲတြးညိညဇြိုၚ်သာ ဒးရံၚ်ပ္ဍဲလိက်ကၞပ် (မၠံက်လ္ဂန်အိန် မိန်သတိက်လဝ်ဟွံသေၚ်) ဇေန်−၈၃၊ ၁၃၆၇−သၞာံ တက်ပ္တိတ်လဝ်ရောၚ်။ ။
၁၅။ ဗၟာက္ဍိုပ်ပရံၚ်အံၚ်ဇဲယျကတဵု
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]ၝဏံဂှ် ယာဲဍေံဗြဴကၟာဲ (ဗြဴကလဝ်,) ဟာ, ဍုၚ်ဍေံဂှ်ဍုၚ်ဗြဴကၟာဲလေဝ်ကော်၊ ဍုၚ်လၟလေဝ်ဟီုရ၊ ဟွံသေၚ်သာ်ဂှ် ၝဏံဂကူလၟ-အပါဍေံလၟာဗြာန်ဇၞော်တုဲ "အဒါတ်ဗက်ဗျ ကောန်ဗက်မိမ" ဇုဇပိုဲဟီုထ္ၜးလဝ်ရ၊ ဟိုတ်နူဗက်ဒၞါဲဇိုၚ်အပါဍေံအဵုဒစိ ဍေံကြံကြမ္ၚိုဟ်ကြံၚ် "ဂံၚ်ဂစိုတ်ကမၠက်ထောံဂကူမန်" ကောန်ၚာ်ပ္ဍဲခရေၚ်-အံၚ်ၚေဝ်ဟွံသှ်ေ၊ ခမဳသၚ်အ္စာတၠမည်-အ္စာသၠပတ်မန်၊ ကောန်ကတ်လိက်ခမဳထပိုယ်ကွးဘာလေဝ်ဟွံစွံဂိုၚ်ထောံဖအိုတ်၊ ဂစိုတ်ဒဵုကၠက်-ကလက်ဒဵုကၠေံ၊ တုပ်ကၠဵုလၟဗြာန်ဟေၚ်ရကလောတံ။ ကၠဵုလၟဗြာန်ဂှ်ဗွဲကိုပ်ကၠာ ပံက်ပ္တိုန်ဒပ်ပၞာန်ပၠန်ဂတးဂွံသရာဲပၞာန်ဒယှ်တှ်ထပှ်စှော်၊ နူဂှ်လုပ်ဗတိုက်ကေတ်ဍုၚ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ် မပ္တံချေၚ်-ကချေၚ်ဇၞးအာတုဲ ပၠံၚ်ကေတ်ဍုၚ်ဍေံ၊ ရပ်ဒဳဏာဒဳနၚ်ကဵုလုပ်ပၞာန်ဗိုၚ်ဗတိုက်ကဵုဍေံရ၊ ကာလဇြဟတ်ဍေံဇၞော်တီုကၠီုတိုန်ဂှ် ပ္ဍဲသၞာံကျာ် (၂၂၉၇) သၞာံ၊ သၞာံဂၠးတိ (၁၇၅၃) သၞာံ၊ သၞာံပိုဲ (၁၁၁၅) သၞာံ၊ ဗၟာက္ဍိုပ်တမြံၚ်အံၚ်ဇဲယျပၠဒပ်တိုက်ဇၞော်ဇၞော် လုပ်သီကေတ်ဍုၚ်အဝ နူတဲသ္ကိုပ်ပၞာန်မန်ဒးဒုၚ်ကျဗၟာတုဲ နုက်ဒပ်ဆုတ်ကလေၚ်စှ်ေအိုတ်ရ။ ။ ဒပ်ပၞာန်မည်ဒက်လဝ်ပ္ဍဲပယျဵုဍုၚ်သရက်၊ ဍုၚ်ဖါသီပိစှော်ၜါဍုၚ်၊ ဍုၚ်ဇၞော်ဇၞော်ဍောတ်ဍောတ်ဂၠိုၚ်ကဵုဍုၚ် မၚ်ဒုၚ်ပခိုၚ်လဝ်ဒၞါဲဇကုဇကုအိုတ်ရ၊ နကဵုဇြဟတ်ဒပ်ဗၟာတၟာဒဵုသိန္နရာတ်ဇၞော်သ္ကာတ်လောန်တုဲ ဒၞါဲဍေံထပက်ပၞာန်ဂှ် ဒပ်ပၞာန်မည်ဒးနုက်ဆုတ်ကလေၚ်ထောံကၠေံတိဍာ်သ္ၚိဋ္ဌာန်ဍုၚ်ကွာန်အိုတ်ရ၊ ဂွံပေါဲအံၚ်ဇၞးမည်လၟိုန်ကာလတုဲ ဍုၚ်သရက်စှ်ေအာရ၊ ဖါသီ (၃၂) ဍုၚ် လ္ဂုၚ်ဒလဍုၚ်သေၚ် (သြေၚ်) ဒှ်တံ ဍေံထပက်စှ်ေမွဲဇြဟတ်ထတ်ညံၚ်ဍာ်ဒဵုလဵုဇွောဝ်စှ်ေကီုရ။ ဒပ်ပၞာန်တၠဗန္ဓုလဆုတ်စှ်ေကၠုၚ်ဖျေံပခိုၚ်လဝ်ပ္ဍဲဍုၚ်လ္ဂုၚ်ရ၊ ဒပ်ပၞာန်မည်နူဍုၚ်ဗဂေါပန်ဒပ်ဇၞော်ဇက်တိုန်ကၠုၚ်ရီုဗၚ်ပၞာန်မည် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ရ၊ ကၠုၚ်ဂၠံၚ်ကျဍေံလၟိုန်တုဲ ပ္ဍဲသၞာံကျာ်-သၞာံဂၠးတိကၠာတေံပြၚ်အာၜါၜါသၞာံတုဲ စိုပ်သၞာံပိုဲ (၁၁၁၇) သၞာံဂှ် ကၠဵုလၟုလုပ်သီဂွံဍုၚ်လ္ဂုၚ် ဒပ်ပၞာန်မည်ဖအိုတ်ဂှ် ကလေၚ်ဆုတ်စှ်ေအာဒုၚ်မံၚ်ပၞာန်ဗၟာမ္ၚးဍုၚ်ခိုၚ်ခိုၚ်ကၠိုက်ကၠိုက်ရ၊ ကိုန်ဇာတာသၟီကဵုဍုၚ်ကၠုၚ်ဂၠံၚ်စှ်ေမန်ဂှ်စှ်ေ၊ ဗၟာဂှ်တိုန်၊ မန်ဂှ်ကျ−ဗၟာဂှ်ဇၞး၊ ဗၟာဂှ်ၜက်-မန်ဂှ်ကၠက်၊ ဍေံကၟိုၚ်ထောံရိုဟ်ကၞက်ဖအိုတ်ရောၚ်။ ။
၁၆။ ဗၟာက္ဍိုပ်ပရံၚ်စံၚ်ထောံခမဳသၚ်မည်
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]အလုံတွဵုရးဍုၚ်မည်လပါ်သၟဝ်ကျာတေံ စိုပ်အာသ္ကေံတဲကၠဵုလၟအိုတ်ရ၊ ပွိုၚ်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်လေဝ် ကၠဵုလၟပိုၚ်ထောံဣရ၊ ဒပ်ပၞာန်မည်ဇၞော်ဂမၠိုၚ်မသုန်ဒပ်ဂှ် ဒှ်အာဒပ်ဒုၚ်ပၞာန်-ဟွံမာန်ဍေံပၠန်ရ၊ အဃောဍေံလုပ်ဂဝါံဂါံလုပ်ပွိုၚ်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်အလုံပန်ဒိုဟ် ဍေံကဵုအာဗက်ရပ်ဒဳနၚ်ခမဳသၚ်မည်အ္စာတၠ, အ္စာလိက်, ကောန်နာဲထပိုယ်ကတ်လိက်ဂွံနၚ်ပိလ္ၚီ (၃၀၀၀) ဇကုပြၚ်ပြၚ်တုဲ စံၚ်ဂစိုတ်ထောံဂျိုၚ်ဂျိုၚ် သီုသပိုၚ်သ္ၚာဒှ်အာတ္ကံမွဲ (တ္ကံသ္ၚာ) မည်ကၠာကၠာတေံကော်ခဴစရ။ ဗၟာတံချူလဝ်ပ္ဍဲသၞေဟ်ကွဳပၟတ်မ္ၚးဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဂှ် (သေန်ဂါန်ကျောန်) ကော်ဗတ်မန်-တ္ကံသ္ၚာဟေၚ်ရ၊ ဓဇန်ဓဇန်ဂလိုၚ်ဏံဒးဓဇန်၊ ဃောပ္တန်မံၚ်သၞာ ဒုဟ်တၟာမလ္ၚဴလေဝ်ဟၟဲ၊ နကဵုနဲမ္ၚိုဟ်မ္ၚိုဟ်ကြံၚ်ကြံၚ် စံၚ်ဂစိုတ်ထောံ၊ ဂစိုတ်ကလက်ထောံကောန်ကျာသာကျဝၚ်၊ ဖအိုတ်ထောံရိုဟ်ကၞက်သၞာကျာ်ဟွံကဵုကၠုတ်ပါ်တိုန် ပ္ဍဲတိဍာ်ဍုၚ်မည်ရ၊ ပၟတ်ဍာဲဍာဲဂြၚ်ဂြၚ်လၚ်လၚ်ဂဵုဂဵု ညးရံၚ်ဗဵုအဲ,အဲရံၚ်ဗဵုညး ဗရုကရေဲကညာၚ်ရမျှာၚ်ဟွံကၠး ပၟတ်သ္ၚာဲဏာအိုတ်သမ္တးရောၚ်။ သ္ၚာသှ်ေဒၟံၚ်ပ္ဍဲဘာဂမၠိုၚ် ဍေံကဵုကပှ်ဂိုၚ်နၚ်တုဲ သ္ပယာတ်ဇိုတ်အိက်, သ္ပယာဒၞိက်ဂၠုၚ်ယာ, သ္ပယာတ်ဖ္ဍါန်ဒၞါတ္ၚဲ၊ သ္ပယာတ်ကမှ်, သ္ပယာတ်ဇိုတ်ဇိုၚ်ရိုၚ်ရိဒလဵုခၞံၚ် ညံၚ်ရဴကၠဵုဂြိုပ်၊ ညံၚ်ရဴဂကူမၞိဟ်အရိုၚ်နွံပ္ဍဲဇိုၚ်ဒဵုဂြိုပ်ဂၞိၚ် တုပ်ဗီုစိၚ်, ဂၠဴ, ပြေၚ်အရိုၚ်ကၠာတ်ကၠာတ်ကီုရ၊ ယာတ်က္ဍိုၚ်ဍေံစာ်ဗစာ်ထောံတုဲ ဇိၚ်ဗ္ဂပ်ပယာတ်ဗ္ဍါန်ဒၞါမွဲမွဲဒၞါဲရ။ ဍေံစကာကဵုအာကပှ်နၚ်ဗဗေၚ်ပၠံၚ်ကေတ်နၚ်ဗဗေၚ်သှ်ေမံၚ်ပ္ဍဲဘာဂမၠိုၚ် ဍေံသ္ပနုၚ်ကြာတ်ဇိုၚ်-ထၟာဲကြာတ်ဇိုၚ်-သ္ပထၟာဲဂဒေါံ (ထၟာဲဏံ-ကၞံ) သ္ပထၟာဲအဴကြာတ်တဲချဟ်ဍာ်ပါၚ်၊ သ္ပထောံပပ်ပပ်ပဳပဳ (ဂွံဖဵုဍေံလၟုဟ်ဒှ်ယဲပြၚ်ဏဳခါဒုတ်, တဲကုတ်ဇိုၚ်ပိုတ်) ချိုတ်အာစိုပ်နရက်အဝိက်ဖအိုတ်ရောၚ်။ တၚ်စၟတ်။ ။ ပ္ဍဲလိက်ကၞပ် တ္ၚဲဍုၚ်ဟံသာဝတဳလီု ပေၚ်ၜါကၠံမသုန်စှော် (၂၅၀) သၞာံ၊ မုက်လိက် ၂၄-ချူလဝ်ဒၞါဲသ္ၚာသၚ်မန်တံမဟဳအာဒိုပ်မံၚ်ဂှ် လၟိဟ်ဍေံအောန်ဂၠိုၚ်လ္ပဟီု၊ ပဟိုတ်ကဵုသ္ၚာတံဂှ်တုဲ ဍုၚ်တကံသ္ၚာ-(သေန်ဂါန်ကျောန်မျိုအ်နေဝ်) ညးတေံချူလဝ်ဗတ်ဗၟာရ၊ တၚ်ဏှ်ရာဇာဝၚ်အ္စာအစွောံကျာ်ဇၞော်ဥတ္တမာရမ္တချူလဝ်ဂှ် ဒဳဖျေံဏာလပါ်ၜဳဟွံသေၚ်၊ ရပ်ဒဳပကောံနၚ်လၟိဟ်ပိလ္ၚီဇကုပြၚ်ပြၚ် ဗၞတ်ဂတာပ်တဲတုဲ စံၚ်ဂစိုတ်ထောံဂျိုၚ်ဂျိုၚ် သီုသပိုၚ်သ္ၚာရောၚ်။ ။ အဲကလိဂွံလိက်ကၞပ်ဂှ် (၁၃၆၉) သၞာံ၊ ဂိတုဒ္ဂိုန်ဇၞော်ဒ္စါံမံက်၊ ဂွံနူဘာဇာဒိသိုၚ်အ္စာသၠပတ်နာဲစန္ဒကုမာကွာန်ကၟာဝက်ရးဇြာ ဒုၚ်ကဵုတုဲ ဗှ်လ္ၚတ်မံၚ်ပိလ္တုန်ရ၊ ရိုဟ်ရိုဟ်ဗှ် "ဍာ်ရမတ်ပြဟ်ဇွောဝ်စှ်ေဖြေအ်ဖြေအ်ရ" ဝၚ်ၝဗၟာမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိစံၚ်ဂစိုတ်ကမၠက်လဝ်ဂကူမည်လၟိဟ်ဂၞန်ဟၟဲ၊ အဆက်ဍေံဒ္စိတ်အဆက်-ဒ္စိတ်ဒတောဝ်ဂှ် အဲဂွံဗှ်လ္ၚတ်လဝ် နူဘဝဂွံမသုန်ဝှ်တေံရ၊ သၞာံပိုဲ (၁၃၁၈) ကာလစိုပ်အာဘာကျာ်သြဳမည်ဍုၚ်လ္ဂုၚ် ဂွံစှ်ဝှ် ဃောကတ်မံၚ်လိက်ပရိယတ်တန်စမ္မာစရိယ-ဇရေၚ်အ္စာမှာထေရ်တိဿ, ဗဒါဲဒလာဲကဵုကျာ်အ္စာကုသလ ဂွံဗှ်လ္ၚတ်လဝ်ရာဇာဝၚ်မည်, ချူစၟတ်သမ္တီလဝ်တၚ်ဏှ်ရာဇာဝၚ်ဍိုက်ဍိုက်ပေၚ်ပေၚ်တုဲ "ပ္တဝ်က္ဍိုပ်ကဵုပရေၚ်ဂကူ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်" အကြာဗက်လိက်ဗွဟ်ပွိုၚ်ကြပ်ပေၚ်ပန်စှော်သၞာံရောၚ်။ စိုတ်ဂိမံၚ်လ္တူဂကူအရိအရိုၚ် စဵုကဵုပွိုၚ်တ္ၚဲဏံရ၊ နဲဂွံကလေၚ်တဲမ္ၚိုဟ်မ္ၚိုဟ်ကြံၚ်ကြံၚ်ဂံၚ်ဂံၚ်သ္ကာသ္ကာဂှ် - ပါဲနူဓါတ်ပသဲဟၟဲဟေၚ်ရ၊ လၟုဟ်အာယုက်ဇၞော်သော်ဗုကၠုၚ်ရလေဝ်-နကဵုပေါဲဗတိုက်လွဟ်ကၞေဟ်-ချူကှ်ေမံၚ်ပေၚ်အာတြဴစှော်ၜါကၞပ် တြဴစှော်ၜါဂကူရ၊ အောန်စိုတ်ညိဂှ်-လအာတ်တံလိက်တ္ၚဲဍုၚ်ဟံသာဝတဳလီုပေၚ် (၂၅၀) သၞာံ-ဟွံစိုပ်ပွိုၚ်ဍုၚ်မုဟ်ဍုၚ်ဟေၚ် ဒးထေၚ်ကေတ်ရောၚ်။ (လောန်ကၠုၚ်ပွိုၚ်ၜိုတ်မသုန်သၞာံ (၁၄၆၅) ဂိတုဖဝ်ရဂိုန်ၜါမံၚ် အခိၚ်သဝ်တ္ၚဲပန်နာဍဳဂှ် ဂွံဒုၚ်ကေတ်ဗီုရုပ်ၝကၠဵုပိဗီုတုဲ ၝဏံရဟာ အံၚ်ဇဲယျ-ပြးကၠုၚ်နူလဵုဟွံတီ စိုပ်ကၠုၚ်ဘာဂွံဗီုဍေံတုဲ စံၚ်သၠေက်ထောံဖအိုတ်ရ၊ လၟုဟ်ပ္ဍဲလိက်ကၞပ်တ္ၚဲဍုၚ်လီု ကွာန်လာ်ဍာ်ရမတ်ဇွောဝ်မုက်လိက် ၇၈-ရုပ်ၝလကိုဟ်ဂှ် ပါကၠုၚ်မူပဒးစုတ်ရော) ။ ။
၁၇။ ကၠဵုလၟက္ဍိုပ်တမြံၚ်အံၚ်ဇဲယျပၠဒပ်ဇက်စှ်ေဍုၚ်ဗဂေါ
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]စိုပ်အခိၚ်ဍုၚ်လီုကွာန်လာ်ညးပြာ်ညးဟံၚ်ဟၟဲတုဲ ဒပ်ပၞာန်မည်မသုန်ဒပ်ဒုတ်ဒုတ်ဂှ် ဒုၚ်ပၞာန်ဆုတ်စှ်ေဆုတ်စှ်ေအိုတ်ရ၊ ဒပ်ပၞာန်တွဵုရးဍုၚ်သုဝဏ္ဏဘုံ, ဍုၚ်မတ်တၟ (မုဟ်တၟံ) ရးတၞုၚ်သဳဂမၠိုၚ်တံဂှ် ဟွံကၠုၚ်ရီုမွဲရဟာ, ဟွံသေၚ်သာ်ဂှ် ပခိုၚ်လဝ်ဒပ်ပၞာန်ဇကုကဵုဇကုဟာ, ဒးချပ်အာမွဲလပါ်ပၠန်ရ၊ ဒပ်ပၞာန်ဍုၚ်လၟ ဒပ်ပၞာန်လကိုဟ်အာဠာဝကတံဂှ် ဇက်စှ်ေလပါ်ဍုၚ်ဗဂေါဏံရ၊ ပတိုက်မံၚ်ကေုာံရေၚ်သ္ကံပွိုၚ်ၜါသၞာံဂှ် ဆီပါ်ဍာ်ဇွောဝ်အိုတ်ရ။ ဒပ်ပၞာန်မည်တံ အဟိန်ဒုၚ်စဵုဒၞါလမျီုကောန်ဂကူဇကုဂှ် ဆုတ်စှ်ေဆုတ်စှ်ေသိုက်သိုက်၊ ဒပ်ပၞာန်ကၠဵုလၟဍိုက်စှ်ေဍိုက်စှ်ေ၊ ခြာလံညိဍေံသီဂွံဍုၚ်သေၚ်နူသ္ကေံတဲဒပ်ပၞာန်မည်တံရ၊ ဃောဍေံဇက်ပၞာန်တိုက် ပၞာန်စိၚ်ချေံပၞာန်ဍာ်စိုပ်ဍုၚ်ကွာန်မည်မွဲမွဲနာဲ (စံၚ်-ဂစိုတ်-ဗပိုတ်-ပလီု) သတီုလဝ်ဂြိုဟ်မ္ၚိုဟ်လဝ်စိုတ်စိၚ်ဇၟူရ၊ (ဗပိုတ်ဂှ်ပလံၚ်ပုၚ်ဘာဟွံဂွံ၊ ဗက်ကဵုဇြဟတ်ကုမည်ဟွံဂွံ၊ ဃောမုက်ပၞာန်၊ ပလီုဂှ် ညးဗြဴမည်ဟွံသှ်ေ ဖျေံထောံဘဝသိက္ခာတုဲ ပန်ဂစိုတ်ထောံရ)။ ပၠိုက်ပၠိုက်-ဝှိုက်ဝှိုက်၊ ကွိုက်ကွိုက် ပန်ပန် ဗာ်ဗာ် ထပပ်ပၠောပ်စိၚ်ပြဟ်ပြဟ်၊ လိုန်ဂစိုတ်ထောံဖအိုတ် စံၚ်ဂစိုတ်ထောံဖအိုတ်၊ ကောန်ၚာ်ပ္ဍဲခရေၚ် အံၚ်ၚေဝ်လ္ပကဵုသှ်ေ ယာဲဍေံနွံကဵုဂဝ်ဂၞဴကရေက်ဗုၚ်၊ လကျာ်ဆနွံရပ်ဒဳနၚ်ပြဟ်ပြဟ်၊ ကၠောန်လဝ်စာတ်ဒုတ်ဒုတ် စုတ်ပလေဝ်လဝ်ကၠေၚ်စံၚ်ကၠေၚ်ဓါတ်ပရက်ပၟတ် (ထၚ်ထၚ်ထိန်ထိန် ဓုံ-ဓုံ-ဓုံ) အမိၚ်ဍေံတိတ်နူသၟာန်ပါၚ်တုဲ ဗရုပန်ကဵုအမၠံက်ဇၞော်သေဏာတ်ဇၞော်ယက်ဂၠုဒၟံၚ်အိုတ်ရ။ (ယျာဲယျာဲဟဳဟဳဟဳ အဵုမိရီုရီု, အဵုအပါပြဟ်ပြဟ် အဵုကောန်ယာဲအပါလေဝ်ရီုဟွံဂတာပ်ရကောန်တံ၊ အံၚ်ၚေဝ်-အံၚ်ၚေဝ်၊ ဟိဟ်ဟိဟ်ပၠိုက်ပၠိုက်ကောန်ဍေံကဵုယာဲဍေံ ထပက်ကဵုဗၞုဟ်, တက်က္ဍိုပ်ပၠောဖျေံနူသ္ၚိပြဟ်ပြဟ်)။ သၞာံကျာ်သဗ္ဗညု (၂၃၀၁) သၞာံ၊ သၞာံဂၠးတိ (၁၇၅၇) သၞာံ၊ သၞာံဍုၚ်ပိုဲ (၁၁၁၉) သၞာံ၊ အေက်ပိရေၚ်မံၚ်၊ နဝလံၚ်စုတ်၊ ခုတ်ယၟုဍုၚ်လီု၊ ဗီုက-ဍာ်ဂြက်၊ ဗက်ကိုန်ဇာတာ၊ လေၚ်အာအိုတ်ရောၚ်၊ ပယျာံဂိတုပသာ်ဒ္စါံစွေက် တ္ၚဲသိုက်နာံမၞိဟ်-ဓါတ်ကျာ (လောကသိဒ္ဓိ-၂၈) အခိၚ်ဇမၞော်သၠိၚ်၊ သိၚ်သာအောန်စိုတ်၊ လကိုတ်ဒှ်ဗဟေက်၊ ဖေက်ဂၟံက်ဂြိုဟ်ယာ်၊ လကိုဟ်သာ်စဖျုန် ဗၟာရုန်မဵု၊ ရုသံၚ်ဒိုဟ်ပန်၊ ဓဇန်စှ်ကွေံ၊ ဍေံလုပ်ဂွံဍုၚ်၊ ဒုၚ်စၞေဟ်ဟွံမာန်၊ ပါဲဌာန်သ္ၚောဲသ္ၚောဲ၊ ဂၠောဲဇက်တိတ်အိုတ်၊ တၠဗန်ဒှ်တံကလောတံဟိုဲ။ ။
၁၈။ ဗီုအံၚ်ဇဲယျဂစိုတ်ကလက်ထောံဂကူမည်ဂမၠိုၚ်
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်](က) ကဵုစိၚ်လိုန်ဂစိုတ်ထောံခမဳသၚ်မည်ဂမၠိုၚ်-ကောန်ကါးဘာမဂၠိုၚ်ဒးချိုတ်အာဂျိုၚ်ဂျိုၚ်ဂှ် ပန်လ္ၚီ(၄၀၀၀)ဇကုပြၚ်ပြၚ်။ (ခ) ကွးဘာမည်ဂမၠိုၚ်ကဵုအ္စာဘာမည်ဂမၠိုၚ် ဃောဗ္တောန်မံၚ်လိက်ပတ်ကွတ်ပညာ ပ္ဍဲဘာအလဵုအသဳမည် ဂစိုတ်ထောံနကဵုလွဟ်ပၠံၚ်ပသဲဗၞုဟ်သ္ဇၚ်ဒးချိုတ်အာတြဴလ္ၚီ (၆၀၀၀) ပြၚ်ပြၚ်။ (ဂ) ကောန်ၚာ်ဍာ်သွကောန်တှ်ဂမၠိုၚ် ဃောမဴမံၚ်တှ်ယာဲ မုက်ဍာဲမတ်ဓလန်ပန်ဗာ်ထပက်ဂစိုတ်ထောံချိုတ်အာတြဴလ္ၚီ (၆၀၀၀) ပြၚ်ပြၚ်။ (ဃ) မိယာဲမၞုံကဵုဂဝ်ဂၞဴဂမၠိုၚ်ပန်ဗာ်ထပက်ဂစိုတ်ထောံ ဒးချိုတ်အာ မသုန်လ္ၚီ (၅၀၀၀) ပြၚ်ပြၚ်။ (ၚ) စံၚ်ဂစိုတ်ထောံခမဳသၚ်မည် ကောန်ဂကူမည်ဂမၠိုၚ် ပ္ဍဲကတိုၚ်စာတ် ဒ္စါဲစာတ်ဂျိုၚ်ဂျိုၚ် ပၟတ်စဵုဗိုၚ်ဍာဲဍာဲသ္ၚာဲထောံသီုခမဳသၚ်ခရှ်အနန္တ အနန္တံ-ဘောနဘောနံၚ်၊ အပံၚ်လၟိဟ်ဂၞန်သၚ်္ချာရိုဟ်အာဟွံမာန်။ (စ) ရာဇာဝၚ်မည်အ္စာကဝိမာံတောံ (အ်) ကွာန်တံပေါံ (ပိုအ်) ဒက်စာတ်ဒ္စိတ်မ၊ ဗၟာက္ဍိုပ်ပရံၚ်စံၚ်ဂစိုတ်ထောံဂကူမည် ခမဳသၚ်မည်, ဣနော်, အဇု၊ ညးဗျုဗျုဗျဗျ ကောန်ၚာ်သၟတ် ဍောတ်ဍောတ်ဍေဲဍေဲကဵုမိယာဲမၞုံကဵုဂဝ်ဂၞဴ၊ ဗြဴဗြဴတြုံတြုံ ဍောတ်ဍောတ်ဒုတ်ဒုတ် ဝုတ်ဝုတ်ဗၠာဲဗၠာဲ ပၟတ်သ္ၚာဲထောံဖအိုတ် စှ်ကိုတ်ပြၚ်ပြၚ်သ္ဂးလဝ်ရ။ သမ္ဘာယာံကဵုတၠသ္ၚိ၊ တၠသ္ၚိယာံကဵုသမ္ဘာ၊ မိမယာံကဵုကောန်၊ ကောန်ယာံကဵုမိမ၊ ဝုတ်ဝုတ်ဂှ်ယာံကဵုဗၠာဲဗၠာဲ၊ ဗၠာဲဗၠာဲဂှ်ယာံကဵုဝုတ်ဝုတ် (သၟာန်သၟုက်လဝ်သွက်ဂွံပမ္ၚဵုထပ်တဲလၜဲမတ် မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ) ဂွိုအ်ဖျေံဒၞါဲပွံၚ်ဂွိုအ်ပံၚ်ညးသ္ကံတုဲ အဃောဍေံရပ်ဒဳပၠောပ်စာတ် ဍေံကၟာတ်တြၚ်သ္ၚဳရံၚ်ညးသ္ကံဆဂတာပ်ကရေဲကညာၚ်ရမျှာၚ်ကြေဟ်ကြေဟ် ဆဂတာပ်ပၟတ်ဟာပ်ဏာအိုတ်ရ။ လုပ်စာတ်ဍေံလဇုဲလဇဍေံစတ်ကဵုကၞုၚ်ဗၞုဟ်ဇြၚ်ဂဒုကဵုၝောံသေဏာတ်၊ ဍေံညာတ်ဇြိုၚ်ဇြုဲမံၚ်ကရေဲပံက်ပါၚ်ကညာၚ်လက်ဝုၚ်ဝုၚ်ၜုၚ်တက်ထၞိက်တေအ်လောတ်စှ်ေ ဍေံဖျိပ်ကဵုၝောံသေဏာတ်ပၠန်ရ၊ ပျဲပျဲပျဲအိုတ်ကၞောတ်ရကလောတံ၊ (အဵုယာဲ-အဵုအပါ၊ အဵုမိနော်ချိုတ်ချိုတ်ချိုတ်ရမိနော် ဟဳဟဳဟဳ နရိုအ်ဆဂတာပ်ပၟတ်ဟာပ်ဏာယျဴယျဴကတဴကတာန် ဂဵုထၞာန်ဝူဝူကျာပၟတ်ပိုၚ်နၚ်ရူရူဗြဲဟွံဗဂူကဵုဒှ်အာပတေၚ်ဆးသၟး ပၟတ်ပၠေၚ်စံၚ်ကဝ်-ကဝ်တူအာကီုရ)။ လ္တူအမှဲအာကာသတေံ ယက်ဂၠုဒၟံၚ်ညံၚ်ရဴမတ်ဗြဲဇၞော်ကီုရ၊ တတ္ၚဲကဵုဗတံစံၚ်ဂစိုတ်ထောံချိုတ်အာအဃောဂျိုၚ်ဂျိုၚ်ဂလိုၚ်စှ်ကိုတ်ဂှ် ပ္ဍဲဍုၚ်ဗဂေါမွဲဍုၚ်ဓဝ်ဟွံသေၚ်၊ ဍေံအာထဍေၚ်ရပ်ဒဳနၚ်ဗီုပြေၚ်ဂၠဴနူကွာန်သ္ၚောဲသ္ၚောဲတေံတုဲ ကၠုၚ်ပကောံလဝ်ပ္ဍဲဍုၚ်ဗဂေါဏံဖအိုတ်ရ၊ ဍေံညာတ်မၞိဟ်တြုံဗိုက်လဝ်ပံၚ်ပဳဇမၠိၚ်ထေၚ်ကောန်ပၞာန်မည် ပန်ဂစိုတ်ထောံဂၠိုၚ်ဂၠၚ်ဗွဲမလောန်ရ၊ ဂွံသတိပြဟ်ဗၠးမတ်ဍေံကလေၚ်ဗိုက်ဂၠိက်ဂွံလမျီုရ၊ ဒဒိုက်ညးဗြဴမည်ဂမၠိုၚ်ပၠံၚ်တသိုၚ်ကေတ် ကာမ-သ္ပကောန်ဗြဴပလီုဘဝညးဗြဴဂၠိုၚ်ကဵုလၟိဟ်တုဲ ပန်ဂစိုတ်ထောံပၠန်ရ၊ ဗၟာအံၚ်ဇဲယျဓဇန်စှ်လ္တူဂကူမည် စၞောန်ထ္ၜးဟွံမာန်ရ၊ စံၚ်ဂစိုတ်ဂကူမည်ဂလိုၚ်ဂလိုၚ်ဂှ် ဒုဟ်တၚ်ညးတံတၟာဒဳအချဴလေဝ်ဟၟဲ၊ ကမၠက်ဂကူမည်ကဵုကၠက်ကဵုအိုတ် ကုတ်ဗပိုတ်ထောံရိုဟ်ကၞက်ဂကူပိုဲရောၚ်။ ။ ဍေံစံၚ်ဂစိုတ်ကလက်ထောံဂကူမည်လၟိဟ်ဂၞန်ဟွံမွဲဂးကီုရ၊ ဍေံဟွံပြေစိုတ်ဏီတုဲ စံၚ်ဘုတ်စံၚ်ဘာ, စံၚ်ကျာ်, စံၚ်တိုက်လိက် ပိဋကတ်, စံၚ်ဍုၚ်နန်ပြာသာတ် စံၚ်သ္ၚိဌာန်သၠာတ်ဒှ်ဝါဗဂေါရ၊ ဒဒိုက်ဘဲပၞာန်ဗၟာဇၞော်တၟာအကးဒးဒုၚ်လေၚ်ဆောံဟောံဗြံလမျီုဟောံဗြံပိုန်ဂြပ်ဒးကပ်ဗၟာတၟာဝါဗဂေါရလေဝ်ဒေဝတဴသၞၚ်ပၟၚ်ဍုၚ် ပၟၚ်ကွာန်သၟီအိန်ဒေဝိန်သွဝ်ၜါကၠုၚ်ဗိုၚ်ရီုဗၚ်ဟွံမာန် "ဓဝ်ဟွံပြာ်ကျာ်ဟွံရီု" လမျီုဂကူပိုဲဒးအိုတ်နကဵုကံဗတိုက် ကံပရိုက်အခိုက်ဗီုဗီုဏံ လ္ပကဵုဒးဆဵုညိကလောတံ၊ (ဆဂးဂှ် ရာဒၞါကေတ်ဂွံဟွံသေၚ်၊ ဗၠးနူဘယ်ဂစိုတ်ဟွံသေၚ်၊ တီဝၚ်ဂြိၚ်ဍာပ်ဍာပ်ပါပ်ဂှ်ပါဲလဝ်ကလေၚ်တဲစဵုကဵုကဝ်တူကဝ်တန် ဒးဖန်လဝ်နူဇမ္ၚောဲကီု) ခိုဟ်ရ။ ညးဟွံမွဲကဵုဒုဟ်ဒန်မွဲသာ် စံၚ်ဂစိုတ်လဝ်ဒှ်ဒှ်၊ ပန်ဗာ်ထပက်တက်ဂစိုတ်ထောံဒှ်ဒှ်၊ ဒဳပၠောပ်စိၚ်ကဵုလိုန်ဂစိုတ်ထောံဒှ်ဒှ်၊ ဒဳဖျေံဍာ်ၜဳတုဲ ကဵုဗၠိုက်ကဵုချိုတ်၊ မံၚ်တိုန်ပန်ဂစိုတ်ထောံဒှ်ဒှ်၊ ကလိလောန်လဝ်ဒုဟ်တၟာတိသုန္ဓရဳဟွံက၊ ချိုတ်အာဗက်စိုပ်နရက်အဝိက်ဖအိုတ်ဏောၚ်ဂှ် တဝှ်ကျာ်နွံဒၟံၚ်ရဟွံသေၚ်ဟာ။ (ပရူဝၚ်ဗၟာအယုတ်ဂစိုတ်ကမၠက်ဂကူမည်ပိုဲဂှ် နာဲသောဘဏ ကွာန်ကံပလိုၚ် ချူလဝ်ပ္ဍဲလိက်ဂတာပ်ခေတ်ကၞပ်ပိ၊ မုက်လိက်-၁၄၂၊ သက္ကရာဇ်ဍုၚ် ၁၃၃၉-သၞာံ၊ တက်ပ္တိတ်လဝ်ရောၚ်)။ ။ ဗၟာအံၚ်ဇဲယျဂကူလၟဂှ် လုပ်သီဂွံဍုၚ်ဗဂေါဍုၚ်ၜိုပ်ထဝ်ဍုၚ်ဗၠဲဂွါ ဒပ်ပၞာန်မည်ဂမၠိုၚ်စဵုဒၞါဟါံမာန်တုဲ ဒးဒုၚ်ကျဍေံရ၊ ဍေံဂွံအဝဵုပ္ဍဵုပ္ဍိုက်ပျဲပျာံဂစိုတ်ကမၠက်ထောံဂကူမည်ဟွံကဏီ၊ ဍေံပလီုပလာ်ထောံအခိုက်ကၞာပဝေစဳမည်တမၠာ မပ္တံသိုၚ်သ္ၚိသၠးကောန်-ကှ်ေဇာတာ၊ ပလီုပလာ်ထောံအခိုက်ကၞာယေန်သၞာၚ်ဗုဒ္ဓဘာသာ၊ ပလိုပလာ်ထောံအရေဝ်ခြာဘာသာပိုဲမည် ပလီုပလာ်ထောံလိက်ပတ်ပိုဲမည် ပလီုပလာ်ထောံကောံဓရီုပိုဲမည်ဒှ်တံလေဝ် ပလီုထောံဖအိုတ်ရ။ သ္ၚိဂကူမည်ပိုဲ (မည်သှ်ေမံၚ်ဗြးဗြး) ကာလသိုၚ်ဒးဂတဏာမုက်ဂၠံၚ်သုသာန်၊ ကာလသၠးကောန်ၚာ် စုတ်လ္တူကၞာဲပပ်ပပ်တုဲ ကဵုဗ္ဂေတ်ထောံပိဗ္ဂေတ်၊ ကာလချူကှ်ေဇာတဍေံကဵုချူပ္ဍဲဒုန်ကရေက် ကၞဳကၟေၚ်သ္ၚိ-ဒုန်ကပ်ဇွကမ္မဋ္ဌာန်၊ ကာလချိုတ်ဍေံကဵုဗိုက်ပံၚ်ပဳ လတက်ပ္လောံဂတးထောံလပါ်ဗုၚ် ကဵုစွံဂၠံၚ်စး၊ ဂတးထောံသ္ၚိမည်ပိုဲလပါ်သုသာန်ဂှ် "ဍေံကဵုဖေက်ဍေံ မွဲတွဵုအာယုက်ကဝ်တူ" ဂကူမည် ၜိုတ်သှ်ေဍေံဖျေံထောံစရာဲကျာ်သြဳဖအိုတ်ရောၚ်။
၁၉။ တြုံတြုံဗြဴဗြဴဒဴလုပ်ဍုၚ်သေံ
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]ပ္ဍဲအခိၚ်သၟိၚ်ဒေဝတဴရာဟု-ရပ်လဝ်သၟိၚ်ဂိတုဂှ် ဂၠုက္ဍတ်မံၚ်အလုံတွဵုရးဂၠးတိမည်ဂမၠိုၚ်ဒ္စိတ်စှော်တြဴဍုၚ်ရ၊ ၝလကိုဟ်ပရံကြံကြရုန်မဵုဂှ် ဂစိုတ်ကမၠက်လဝ်ဂကူမည်ကောန်ၚာ်အံၚ်ၚေဝ်ဟွံသှ်ေချိုတ်လ္ၚာခရံၚ်ဗကပ်မုက်ကဵုတိ ဆီဒှ်ဍာ်ဂၚ်၊ ဇွအုဲရုဲဂွၚ်ဗဗဵုကၠဵုကျုကၟာတ်ယာန် (တၟာတ်ယာန်) သုသုာန်ဒှ်ကွပ်၊ ထပ်မံၚ်ဟွံအောန်၊ ဍုၚ်ကွာန်လ္ၚုလ္ၚန် ဘာခမဳသၚ်မည်တံသ္ၚိတ်ဇြ ဒးအေၚ်ပိဏ္ဍပါတ်စိုတ်ဓါတ်ဍိုန်စှ်ေအိုတ်ရ၊ ဖေက်လကိုဟ်ဂြိုဟ်ယာ်ဍာ်ရမတ်ဇွောဝ် ဟွံဂံၚ်ကျောဝ်ဇွပ္ဍဲဂၠံၚ်ဍာန် လတူသ္ၚိဌာန်ဂစာန်ဂြိပ်ဗလေတ်ဗၠေတ်ဍေံဂွံဂျိုၚ် ရပ်ဂိုၚ်အပေါတ်ဇြိုၚ်ဇြိုၚ်ဟွံမာန်အိုတ်ရ။ ပ္ဍဲဂိတုပသာ်မံက်၊ ဟွံသေၚ်သာ်ဂှ် ဂိတုပုဟ်စွေက် ပါဲနူဍုၚ်ဗဂေါမွဲဍုၚ်တုဲ ဍုၚ်သှ်ေမံၚ်ဂမၠိုၚ်တံဂှ် ခမဳခရှ်တြုံတြုံဗြဴဗြဴဒဴလုပ်ဍုၚ်သေံ (ဒျောဒျာ−ဒျူဒျာဇၚ်မှာဲ) အိုတ်ရ၊ ဍုၚ်တၞဟ်သ္အာၚ်တံဂှ် ကၠာဗၟာဟွံစိုပ်ပရှ်စဇိုၚ်တဲ ဒြေပ်ဒဴလလဴဇိုၚ်ကၟိုၚ်ဂအီသ္ၚီရံၚ်ဒိုဟ်ပန် နကဵုစိုတ်ဖေက်ဂၟံက်လောန်ကာ ပါဲတိတ်နူဍုၚ်ကွာန်အိုတ်ရ၊ အကြာဂြိုပ်ဇၞော်ဖေက်ဂၟော်ဒှ်ဂဝိၚ် စိၚ်, ကၠပရံ, ကၠဵုဂြိုပ်ကၠဵုကၠိၚ်, ဒးဂွိၚ်ဂၠိုၚ်ကဵုသာ်၊ ထၚ်ဍာ်ကံကှ်၊ ဒဵုဇြဟ်ဇြိုဟ်၊ ဂြိုဟ်ယာ်ဒုဒု၊ မတ်ဂၠုဍောၚ်ၜိုတ်၊ ချိုတ်အကြာဂၠံၚ် ၜံၚ်ကောန်အကြာရာပ်၊ ဇၟာပ်ဂါံဓတ်ဆုတ်၊ ထအုတ်လောတ်စှ်ေ၊ ဇကုသှ်ေၜက်၊ ဒဒိုက်သက်သက်ရသွံ။ မည်ပိုဲထောံဍုၚ်, ထောံကွာန်, သ္ၚိဌာန်ဟွံဂိုဟ်, ရိုဟ်လၟိဟ်ဂၠိုၚ်က္ဍၚ်, သၚ်ခမဳဘိက္ခု, ဗျုဗျုကုန်ကိုက်, ယိုက်တုဲကၠောံကြုၚ်၊ ဒုၚ်ဒဒိုက်ဒဴၜး၊ ကွးဘာထပိုဲ, ဟိုဲကော်ကညာၚ်, ရမျှာၚ်တၠိၚ်ဂၠံၚ် ညံၚ်ကၠထဍေၚ်၊ ယဵု-လေၚ်-ဒတဲ၊ ပ္ဍဲအခိၚ်ဂမ္တဴ၊ ဩ-ဒဒိုက်ဒဴပၞာန်ဗၟာ, ပါဝါပေၚ်အာရသွံ။ ။ ခမဳသၚ်မည်ကဵုဂကူမည် ပွိုၚ်ဍုၚ်ဗဂေါဂှ် ဗၟာသတ်အဟိုတ်ဍေံဗိုၚ်လဝ်အလုံဒိုဟ်ပန် သ္ဇိုၚ်သန်ဂွံဒဴမာန်၊ ဒဴဟွံလောဲလးလးတုဲ ဗီုလဵုဂွံကၠတ်ဂွံၜေါန်ဂွံယောန်တိတ်ဗ္တံဒမၠု၊ ဗရုရမျှာၚ်ဟွံဂွံ၊ ကောန်တှ်နရိုအ်ဒးကၟာတ်လဝ်ပါၚ်သာသာ၊ ပအ္စာကဵုပယျးသၞံၚ် (ပအစာံကဵုအရံၚ်နက္ခတ်-နက်သတ်) လ္တူအကးတၟးတိုန်မွဲခ္ဍတ်တဲကျာသွဲကမၠေံ ဂဵုကၠေံအာဇဖန်ဂှ်ဟေၚ်ရ။ ။ ကျာ်ဇၞော်ဉတ္တမာရမ္တအ္စာအစွောံကဵုကွးခမဳထပိုဲမွဲသ္ကံ ယိုက်ဂၠေၚ်ကဝ်ဂွံလိက်သၠရိုတ်ဗၞတ်ကေတ်ဏာမာန်ဂှ် ဂစာန်ဒဴၜးဗၠးအာလကိုဟ်ပရံ (ကံကုသဵုကဵုဖဵုခိုဟ်) ဒးဟီုရ၊ ကၠကိတ်လေဝ်ဒးဂွိၚ်၊ စိၚ်ထဍေၚ်လေဝ်ဒးဖေက်၊ တေက်ဒးပၟၚ်နရက်လေဝ် ဍေံဓဇက်တံၚ်ဂြဲ-ပျဲပျာံဗက်ထပက်ၜုၚ်တက်ပန်ဂစိုတ်ထောံပၠန်ရ၊ ရးမုဟ်တၟံသဓီု-ရးဇြာတၞၚ်သဳဗၟံက်ပလိုတ်အိုတ်ကဵုတွဵုရးဍုၚ်/ကွာန်မည်ယောန်ဒဴတိတ်အိုတ်ရ၊ ပ္တဝ်က္ဍိုပ်ကဵုဍုၚ်သေံဒျူဒျာဇၚ်မှာဲ ပဍိက်နာဲညးစဵုကဵုဇုတ်စိုပ်တိ ကလိဂွံတသိုက်စိုတ်ကာယၜါပြကာပေၚ်ပေၚ်ရောၚ်။ (ခမဳသၚ်မည်တံဂှ် ကဵုအခေါၚ်တန်တဴပ္ဍဲဘာ ဒၞါဲမည်ဒဴပၞာန်ပ္တန်လဝ်ဍုၚ်ကွာန်ဂၠိုၚ်ကဵုအုံအရာပ် ဗယာပ်လဝ်မေတ္တာ ကရုဏာပေၚ်ကၟိုဟ်ကၠိုဟ်ယးကၠိုဟ်တ္ၚဲကၠိုဟ်သၞာံ ပယျာံသီဇာတ်တေံရောၚ်)။ လပါ်ခရိုၚ်သုဝဏ္ဏဘုံဍုၚ်သဓီုဂှ် ဂကူမည်ပိုဲဂြိပ်ဒဴပၞာန်ဗၟာ ဍေံဗက်ကၠုၚ်လက်ကရဴဂဗဒးပၠန်ရ၊ ပွိုၚ်ကွာန်ပံၚ်သၠာတ်ဇိုၚ်ကျာ်ရးမုဟ်တၟံဒှ်တံ ဒးဘဲစံၚ်ယတ်ပ္ဍဲကွာန်သၠာတ်ရ၊ ဍေံရပ်ဒဳနၚ်ပကောံလဝ်မွဲဒၞါဲပ္ဍဲဝါသၠး-စံၚ်ဂစိုတ်ထောံဂျိုၚ်ဂျိုၚ် ဂလိုၚ်လဵုပၟတ်စဏာဟွံတီရ၊ သ္ပဟိုတ်ကဵုဗၟာစံၚ်ဂစိုတ်လဝ်မန်ဂမၠိုၚ်ချောဲသၠာတ်ညာတ်တိသၟးအဵု "ကွာန်သၠာတ်-ကွာန်ခဠာတ်ဨ နူသက္ကရာဇ် အဲ, အာ, အာတ်, နုၚ်၊ မန်ထောံဍုၚ်၊ ဒဴကၠုၚ်စိုပ်ဇၚ်မှာဲ။ (၁၁၁၉) တုပ်တုပ်ရ၊ အဃောဍေံစံၚ်ဂစိုတ်မံၚ်ဂကူမည်မွဲဂကောံဒုတ်ဂှ် "ကျာ်ဗၠၚ်မတ်နာ်-ကျာ်ဗြဴနာ်-ကျာ်ဂြၚ်နာ်" ဟံၚ်ပြာ်ဂကူမည်နကဵုလျးတၟး-ကျာ်ပၠးလျး၊ ကျာ်မြဟ်ကတဵုဗဒှ်လျးတၟးတၟး တ္ၚဲထပှ်တၟးဖၠၚ်ဂွံသၚ်ဗၚ်မွဲလစုတ်ရ၊ ဗၟာအရိအယုတ်ဂမၠိုၚ်ယာဇိုၚ်နုက်ဒပ်ဒြေပ်ပေက်ဃရေက်ပါဲထောံအိုတ်ရ။ ဗၠးချိုတ်ဂၠိုၚ်ဟာ, အောန်ဟာဂှ် ချပ်ဗ္စာကေတ်ဟွံဒးရ၊ ဟိုတ်ဂွံဒုၚ်ယၟုကွာန်သၠာတ်ဂှ် ကျာ်ဇၞော်အ္စာကုသလဘာကျာ်သြဳမည် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ပရေၚ်ဂကူကဵုပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ညးဆာန်ဂကူစိုပ်ကၞောတ်လဴထ္ၜးလဝ်ကဵုအဲ နူသၞာံ (၁၃၁၈) တေံရောၚ်၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ-ဝၚ်ကွာန်သၠာတ်ဒးလဝ်ဓါတ်ပၟတ်ဗၟာအံၚ်ဇဲယျဂှ် နူအခိၚ်တေံလၟုဟ် (၁၃၆၉) သၞာံ၊ ဂွံအာယုက်ၜါကၠံမသုန်စှော် (၂၅၀) ပၠန်ရဒှ်တုဲ၊ ၜိုန်ရဗၟာက္ဍိုပ်တမြံၚ်အံၚ်ဇဲယျချိုတ်အာ-နူသၞာံပိုဲ (၁၁၂၁) သၞာံတေံကီုလေဝ် ဝါဒဂကူဗၟာစံၚ်ဍုၚ်စံၚ်ကွာန်ဂစိုတ်ကမၠက်ဂကူမည် ပလီုဘဝညးဗြဴဂကူမည် (ဒမၠကာမ) သ္ပလဝ်သ္ကံတဲ စဵုကဵုတ္ၚဲဏံဏီဟေၚ် ဟွံတၟေၚ်နူသတ်မၞိဟ်ယုတ်ယုတ်တံရောၚ်။ ။
၂၀။ ကလေၚ်သရုပ်ထောံအလန်ဒဴပၞာန်ဗၟာ
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်](က) သၟီဗၟာမဟာဥပရာဇာ ဝါဒစံၚ်ဂစိုတ်ကလက်ဂကူမည်။ (၉၅၆) ကၠာအိုတ်။ (ခ-ဂ) သၟီဗၟာသဓဵုဓမ္မရာဇာ၊ မၚ်ရာဲကျဝ်ဇွာ ဂဇန်စှ်စံၚ်, ဂစိုတ်ကလက်ထောံဂကူမည်။ (၉၉၅) အလန်ၜါဝါ။ (ဃ) ဗၟာက္ဍိုပ်တမြံၚ်အံၚ်ဇဲယျ ဓဇန်စိုပ်ကၞောတ်စံၚ်ဂစိုတ်ကလက်ထောံဂကူမည် အနန္တ အနန္တံ (၁၁၁၉) ပိဝါ။ (ခ ကဵု ဂ) ပါ်ထောံဂွံပန်ဝါ။ (ၚ) ကောန်အံၚ်ဇဲယျ မၞုံယၟုဓမ္မရာဇာ ပိုၚ်လဝ်ဍုၚ်မည်အလုံအိုတ်သီု ဂွံပန်သၞာံပြၚ်ပြၚ်တုဲ ပ္ဍဲသၞာဴကျာ်သဗ္ဗညု (၂၃၀၇) သၞာံ၊ သၞာံဂၠးတိ (၁၇၆၃) သၞာံ၊ သၞာံသံဝစ္ဆဝ် (၁၁၂၅) ဂကူမည်အလုံတွဵုရးဍုၚ်ဒ္စိတ်စှော်တြဴ ဒဴလုပ်ဍုၚ်သေံဒျူဒျာဇၚ်မှာဲ မရနုက်ကဵုမသုန်ဝါရ။ (လိက်တၞဟ်သ္အာၚ် ချူလဝ်အဝါဂၠိုၚ်နူဏံလေဝ်နွံကီုရ၊ ဒ္စိတ်ဝါဟီုဂှ် ဂွံပေၚ်တော်ကေတ်ရ)။ ပ္ဍဲလက်ထက်ကောန်ဖရၚ်နံၚ် (ပုရၚ်နံၚ်) မဟာဥပရာဇာ အုပ်ဓုပ်လဝ်ဍုၚ်မည်နကဵုပၠံၚ်လွဟ်ဂှ် ကလာဒဴပၞာန်ဗၟာ "အ္စာတၠမှာထေရ်မည်တၠဳပိုန်ဂါန်ဆံၚ်ဘာဂြာၚ် (ကွာန်ဂြာၚ်ကၞောတ်ၜဳ) သီုကဵုတွဳဝါရကလောမည်ဗွဲမဂၠိုၚ် ဒဴလုပ်ဍုၚ်သေံဒျူဒျာတေံရ။ အလဵုဇကုအဲပ္ဍဲသၞာံကျာ်သဗ္ဗညု (၂၅၄၄) သၞာံ၊ သၞာံဂၠးတိ (၂၀၀၁) သၞာံ၊ သၞာံပိုဲ (၁၃၆၂) သၞာံ၊ ဂိတုမာ်ထပှ်စွေက်၊ အၚ်(ဖေဖဝ်ဝါရဳ-၁၄) တ္ၚဲ စိုပ်အာပွိုၚ်ဍုၚ်-သုဖါန်ပူရဳ ဍုၚ်သေံက္ၜၚ်ကံက်တုဲ အ္စာကသူသေံချူသၜိုန်လဝ်ရုပ်က္ဍိုပ်သ္ကိုပ် ခမဳမည် မှာထေရ်ဂါန်ဆံၚ်-က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ပၠန်ဂတးမည်ကဵုက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်သေံတံရ၊ ဂွံလ္ၚတ်ဝၚ်အ္စာတၠ ဘာဂြာၚ်အတိုၚ်ပၟိက်တုဲ အလဵုဇကုအဲချူလဝ် ပ္ဍဲလိက်ဝၚ်တ္ၚဲကောန်ဂကူမည်အတိက်ကဵုပစ္စုပ္ပန်ဝွံရောၚ်။ ။ ပ္ဍဲအကြာတၞောဝ်ုတောဝ်သၟီမည်ပိုတ်သ္ကုတ်အာ (တၠညးဗညာဒလ) လောန်စဴအာတုဲ ဂကူဗၟာနူဍုၚ်အဝတေံ နာဲသာအံၚ်၊ မၚ်ရာဲအံၚ်နာၚ် ကၠုၚ်အုပ်ဓုပ်လဝ်ဂကူမည် ပ္ဍဲဍုၚ်ဗဂေါမွဲချိုန်ခဏဍောတ်ရ၊ ကောန်အံၚ်ဇဲယျဓမ္မရာဇာလောန်အာတုဲ စိုပ်အလန်ၝက္ဍိုပ်မ္ၚိုဟ်ၜါလ္တူဂှ်ရ၊ အခိၚ်ဂှ် လကျာ်ဇၞော်မည်-သေံကောဲ-ရာံတိတ်တုဲ ဒုၚ်ယၟုဗုဒ္ဓကိတ္တိဗုဒ္ဓကေသဳပိုၚ်ပြဳဍုၚ်ဗဂေါ ပွိုၚ်တြဴသၞာံရ၊ ဟိုတ်နူဒ္ဂေတ်မိပ်ကဵုဂြိုၚ်ဂၞိၚ်အာဓနက်မံၚ်စိၚ်သၟးတုဲ ညးတၞဟ်ဖျေံထောံ (ဂၟါန်ညးတေံ) ဍိုက်က္ဍိုပ်တုဲ ဖျေံထောံဂြိပ်ဒဴအာဍုၚ်သေံတေံပၠန်ရောၚ်။ ။
၂၁။ လၟိဟ်ဂကူမည်ဒးချိုတ်အာနကဵုဘဲပၞာန်ဗၟာဂမၠိုၚ်
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်](က) ကောန်ဖရံၚ်နံၚ် (ပုရၚ်နံၚ်) ဂွံဒုၚ်ယၟု-မဟာဥပရာဇာ သၟီနန္ဒ လေဝ်ဂးဂှ် ပ္ဍဲသၞာံပိုဲ (၉၅၅) သၞာံ၊ ကောန်ဂကူမည်လပါ်ပလိုတ်ဗဂေါ ၊ ဒက်စာတ်တုဲစံၚ်ဂစိုတ်ထောံဗွဲမဂၠိုၚ်ရောၚ်။ (နဲသဒ္ဒါစကာလဝ်ဗဟူဝစ် (တ်)-ဂၠိုၚ်-ဂးလဝ်သာ်ဂှ်တုဲ ဂလိုၚ်လဵုဂၠိုၚ် ပိုၚ်ခြာကေတ်နကဵုဂမြၚ်ညာန်ဇကုအိုတ်ညိ။ (ခ) ၝဗၟာဂကူခါဒုတ်ပြၚ်ဏဳ ယဲပၞဳလ္တူဂှ်ပၠန်ရ၊ သၞာံပိုဲ (၉၅၆) သၞာံ၊ ကောန်ဂကူမည်လပါ်ဗၟံက်ဍုၚ်ဗဂေါဒက်စာတ်ဇၞော်တုဲ စံၚ်ဂစိုတ်ထောံချိုတ်အာဂျိုၚ်ဂျိုၚ်ဗွဲမဂၠိုၚ်ပၠန်ရောၚ်။ (အ္စာရာဇာဝၚ်မည်စကာလဝ်နဲသဒ္ဒါ-ဂၠိုၚ်-ဂှ်စွံသတိညိ)။ (ဂ) ၝသတ်နရက်အဝိက်ဂှ်ပၠန်ရ၊ ပွိုၚ်ၜါသၞာံစံၚ်ဂစိုတ်ထောံဂကူမည်-ခမဳသၚ်ကောန်ဂကူမည်ဍုၚ်ဗဂေါ (လပါ်သမၠုၚ်ကျာကဵုသၟဝ်ကျာ) နကဵုစာတ်ပၠန်တုဲ၊ ကောန်ဂကူမည်ဂမၠိုၚ် ဂၠိုၚ်ကဵုပွိုၚ်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်-ဒလ-ဍုၚ်သြေၚ်-မတ်လမၠီု-ကြေဝ်-ခၟိုၚ်အိုတ်ကဵုပွိုၚ်ဍုၚ်မုဟ်တၟံ (၃၂) ဍုၚ် ကတဵုဗဒှ်သပုန်ဇၞော်ဇၞော်အိုတ်ရ၊ ဗၟာအယုတ်စံၚ်ဂစိုတ်ကလက်ထောံမည် ပွိုၚ်ၜါသၞာံလဟီုရာဇဝၚ်မည်နွံဒၟံၚ်တုဲ ဒးဒုၚ်ချိုတ်ဂျိုၚ်ဂျိုၚ် "ဃဂၠိုၚ်အသၚ်ဃဲဟွံက" ရောၚ်။ (ဃ) ဗၟာဂကူမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဓဝ်မေတ္တာကရုဏာတၟာအိက်စဲဟၟဲရ၊ ၝက္ဍိုပ်ပရံၚ်စိုတ်ကြံၚ်မ္ၚိုဟ်ဗီုတၟံကံဂဂဵုတးမၞုံယၟု-သဓဵုဓမ္မရာဇာကဵုမၚ်ရာဲကျဝ်ဇွာ-ဂှ် ပ္ဍဲသၞာံပိုဲ (၉၉၇) သၞာံပယျာံဍေံကဵုလလေၚ်ပၠေၚ်ကမၠက်ထောံဂကူမည် ဍေံရပ်ဒဳပ္တိုန်ဏာကောန်ဂကူပိုဲ သီုခမဳကောန်ညးဍုၚ်ကွာန်စိုပ်ဍုၚ်အဝ စံၚ်ဂစိုတ်ထောံဂကူမည်လၟိဟ်ဂၞန်ရိုဟ်ဟွံမာန်ရောၚ်။ (ဒးဒုၚ်ဂစိုတ်ဂလိုၚ်ဏံဂှ် ပ္ဍဲဂၠးတိကဝ်ပိုဲပၞောဝ်ကဵုဂကူဓဇန်စှ် ဂကူဗၟာလေဝ်ပါလုပ်မွဲဂကူကီု သမ္တီလဝ်ဗိုန်ဗိုန်အိုတ်ညိ) ဒးဒုၚ်စံၚ်ဂစိုတ်ထောံသၟးသၟးထ္ၜးဂၞန်ဟွံပိုၚ်ဂၠိုၚ်ကဵုအသၚ်ဃဲရောၚ်။ (ၚ) စိုပ်ခေတ်ပဒေသရာဇ်ကောန်ဍုၚ်ဗြဴကၟာဲ-ကောန်ဍုၚ်လၟ ဓဇန်စိုပ်ကၞောတ်ကောန်ၚာ်မွဲဍောတ်ဍေံဟွံပသှ်ေဇက်စှ်ေပၞာန် စိုပ်ဍုၚ်ဨရာဝတဳဂကူခါဒုတ်ပြၚ်ဏဳ က္ဍိုပ်တမြံၚ်အံၚ်ဇဲယျ ဂစိုတ်လဝ်ဂကူမည်ခမဳသၚ်ဒှ်တံ ချိုတ်မံၚ်ပ္ဍဲကြုၚ်ဨရာဝတဳဂှ် ဆီဒှ်ဍာ်ၜဳဇွဟဳပြး သၟးညံၚ်ဒးကံလွဟ်ဂျိကီုရောၚ်။ သက္ကရာဇ်ဍုၚ် (၁၁၁၇) သၞာံ၊ လုပ်သီဂွံဍုၚ်လ္ဂုၚ်တုဲ ရပ်ဒဳနၚ်ခမဳသၚ်မည် အ္စာတၠ အ္စာသၠပတ်ဗၞတ်ပိလ္ၚီဇကုပြၚ်ပြၚ် စံၚ်ဂစိုတ်ထောံဂျိုၚ်ဂျိုၚ် သီုသပိုၚ်သ္ၚာဒှ်အာတ္ကံဇၞော်မွဲ (တ္ကံသ္ၚာ) ဂးယၟုရောၚ်။ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာသတ်နရက်အဝိက် ကာလသိက်လုပ်သီဂွံဍုၚ်ဗဂေါ (၁၁၁၉) သၞာံ၊ ပယျာံဥတုဂမ္တဴကော်ခဴစဂိတုပသာ်ဒ္စါံစွေက် တ္ၚဲသိုက်ဂှ် စံၚ်ဂစိုတ်ထောဴကလက်ထောံဂကူမည်, ကဵုစိၚ်လိုန်ဂစိုတ်ထောံခမဳသၚ်မည်, ခမဳသာမဏဳကွးဘာဂမၠိုၚ် ကဵုဂကူမည်ညံၚ်ဂွံကၠက် ဂစိုတ်ကမၠက်ထောံ နကဵုနဲဓဇန်ဓဇန် ပန်ဗာ်ထပက်ဒက်စာတ်ဒ္စါံစာတ်-ဒ္စိတ်စာတ်ကၟာတ်တြၚ်တုဲ စံၚ်ဂစိုတ်ထောံဂျိုၚ်ဂျိုၚ်ဂှ်− စှ်ကိုတ် (၁၀,၀၀၀၀၀) ပြၚ်ပြၚ်။ တြဴလ္ၚီ (၆၀၀၀) ပြၚ်ပြၚ်။ တြဴလ္ၚီ (၆၀၀၀) ပြၚ်ပြၚ်။ မသုန်လ္ၚီ (၅၀၀၀) ပြၚ်ပြၚ်။ ပန်လ္ၚီ (၄၀၀၀) ပြၚ်ပြၚ်။ ပိလ္ၚီ (၃၀၀၀) ပြၚ်ပြၚ်။ ပံၚ် ၁၂,၄၀၀၀၀ စှ်ၜါကိုဋ်ပန်လက်ပြၚ်ပြၚ်။ လၟိုဟ်ဗၟာစံၚ်ဂစိုတ်လဝ်ဂကူမည်လ္တူဏံဂှ် ကိုန်ဂၞန်ဂမ္စိုတ်ဟွံသေၚ်၊ (ဂမျိုၚ်) ဟေၚ်ရ၊ ပ္ဍဲကဵုဒ္စါံစာတ်ဇၞော်ဂှ် တော်လၟိဟ်ဟွံမာန်ရ။ လၟိဟ်ဒးဒုၚ်ဂစိုတ်ဟွံလုပ်ပ္ဍဲဂၞန်ဝွံ နွံမံၚ်ဂၠိုၚ်လ္တူဂၠိုၚ်ပိုၚ်ခြာဟွံလောဲသွာရ၊ နူစၟတ်ဗျဉ်-က၊ စိုပ်စၟတ်ဗျဉ်-ဃ၊ ၝဗၟာစိုတ်ကြံၚ်ကြံၚ်ဂံၚ်ဂံၚ်သ္ကာသ္ကာ ဓဇန်စာပန်ဒတောဝ်ဂှ် စံၚ်ဂစိုတ်လဝ်ဂကူမည်လၟိဟ်ဂၞန်ဟၟဲဟေၚ်ရ၊ ဗၟာတဗၚ်သောဲထဳကဵုဒေံဍေံ ဖရၚ်နံၚ်စံၚ်ဂစိုတ်ကမၠက်ထောံဂကူမည်ဂှ် ဟွံမံက်ဂတဝ်ပ္ဍဲရာဇာဝၚ်ဇၞော်ပိုဲရ၊ ဟီုထောံအပြောံတှ်ေ "ဝၚ်ဂကူဗၟာစံၚ်ဂစိုတ်ကလက်ထောံဂကူမည်လၟိဟ်ဂၞန်ဟၟဲဟေၚ်ရောၚ်"။ ။ (စ) ကောန်ကၠဵုလၟအံၚ်ဇဲယျ မၞုံယၟုဓမ္မရာဇာဂှ် စံၚ်ဂစိုတ်ကမၠက်လဝ်ဂကူမည်ပိုဲ ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်ဗဂေါဟံသာဝတဳ (ပိုၚ်ပြဳလၟိဟ်ဂၞန်ဟၟဲပ္ဍဲရာဇာဝၚ်) မည်တုဲ ဍေံကွာ်ဗက်ဒၞါဲဇိုၚ်အပါဍေံ စဵုကဵုဇုတ်စိုပ်တိရောၚ်။ (စံၚ်ဂစိုတ်လဝ်ဂကူပိုဲဍာံဍာံဂှ် ဒးစၟတ်သမ္တီလဝ်ရောၚ်)။ ဂကူဗၟာကြံကြရုန်မဵုဒလဵုရိုၚ်ရိုၚ်ရိဓဇန်စှ်တုပ်သၟဟ်ကဵုလကိုဟ်အာဠာဝက စံၚ်ဂစိုတ်ကမၠက်ထောဴဂကူမည် ခမဳသၚ်ဟွံသှ်ေ၊ ပၠံၚ်ဗတိုက်ကေတ်လဝ်တွဵုရးဂၠးတိမည် နူအခိၚ်တေံကဵုလၟုဟ်ပလီုလဝ်ဘဝညးဗြဴမည်ပိုဲ နူအခိၚ်တေံကဵုလၟုဟ် ဟွံက္ဍုဟ်ဍေံဏီ၊ လ္ၚဵုလ္ၚဵုကေတ်မံၚ်တြုံဗၟာ/ဗြဴဗၟာဏီဂှ် ပရေံနူပြေၚ်ဂၠဴကၠဵုကၠိက်ဟေၚ်ရောၚ်။
၂၂။ တၚ်ဒးစၟတ်သမ္တီလဝ်မွဲအာယုက်ကဝ်
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်](က) အဲဂှ်ဒးဒုၚ်စံၚ်ဂစိုတ်လဝ်ကီု ဂကူဗၟာအဆက်အဆက်ဟေၚ်၊ ဃောဒးဒုၚ်ဂစိုတ်၊ ဍေံဂစိုတ်ပၠန်ဟာရောတီ။ (ခ) မိမအဲ-ပွံၚ်အဲ-ကောန်ဇာတ်အဲ-ကလောကောဒေံအဲ ဇုဇနော်နာဲအဲလေဝ် ဒးဒုၚ်စံၚ်ဂစိုတ်လဝ်ကဵုဂကူဗၟာအဆက်အဆက်တုဲဟေၚ် ဃောဒးဒုၚ်ဂစိုတ်လေဝ်ဒးဂွိၚ်၊ ဒးဒုၚ်ဂစိုတ်ပၠန်ဟာလေဝ်တိက်ဟွံသၠိၚ်။ (ဂ) ဝါဒဂကူဗၟာဓဇန်စှ် ကတဵုဗဒှ်လဝ်ပေါဲပၞာန်ကေတ်မာန်ဗၠးအာနူသၞောဝ်ဓဝ်ကေံလဝ် (လောဘမွဲအသၚ်ဃဲ) သၠဲရးသၠဲတိဍာ်တုဲစံၚ်ဂစိုတ်လဝ်ဂကူမည်အဲ ဟၟဲကဵုဒုဟ်ဒန်၊ ပၠံၚ်ဗတိုက်ကေတ်ဍုၚ်ပိုဲတိဍာ်ပိုဲဗွဲအနိၚ်အထက်၊ ဆက်ကၠောန်ကၠုၚ်ဂံၚ်ဂံၚ်-စံၚ်ကျာ်, စံၚ်ဘုတ်ဘာ, စံၚ်လိက်ပိဋကတ်ပိ, သ္ၚိပိုဲဒးဘဲပၟတ်အိုတ်သီု၊ ပလီုဘဝညးဗြဴမည်ဗွဲဓမ္မ (ဒမၠကာမ) ပြဝကလောန်ဂကူဗၟာယုတ်ယုတ်ပပ်ပပ်နူအခိၚ်ကၠာတေံကဵုလၟုဟ် က္ဍုဟ်မၠေံဂၠိုၚ်ကဵုနဲ၊ အဲ-ပိုဲဒးစဵုဒၞါဂံၚ်ဂံၚ်ဟေၚ်။ (ဃ) ၝဗၟာအယုတ် ဝါဒကုတ်ဗပိုတ်ဂစိုတ်ကမၠက်ထောံဂကူမန် အနန္တ အနန္တံ၊ ၜိုန်ရဍေံတံပြံၚ်ဘဝအိုတ်ချိုတ်အာရလေဝ် မဗဳဇသၞောတ်သၞောဝ်ဓဇန်စှ်သှ်ေသှ်ေၜက်ၜက် ဆက်ကၠုၚ်စဵုကဵုလၟုဟ်ဖိုဟ်ဏီဂှ်၊ အဲ-ပိုဲဒးဗတိုက်ပလီုပလာ်ဖဳထောံဍာ်ဂံၚ်ဂံၚ်ဟေၚ်။ သတိ။ ။ အံၚ်ဇဲယျဗတိုက်ဂွံဍုၚ်ကွာန်ဂကူမည်မွဲမွဲဒၞါဲတုဲ စွံလဝ်သၞောဝ်ပသဲဍာၚ်မသုန်တၚ်ဂှ်− (က) နူအခိၚ်တြဴနာဍဳသဝ်တ္ၚဲ၊ စိုပ်အခိၚ်တြဴနာဍအနူဂယး၊ ညးလဵုမွဲတိတ်မ္ၚးကွာ်ဂၠံၚ်ဍာန်ဟွံဂွံ။ (ခ) သ္ပတံနူတ္ၚဲဏံတုဲ အာပလံၚ်ပုၚ်ဟာ, ပုၚ်အလန်, ပုၚ်ဂအုပ်ပ္ဍဲဘာလကျာ်ဟွံဂွံ။ (ဂ) သ္ပတံနူတ္ၚဲဏံတုဲ ဂဇံတက်ဝိုၚ်ဆိုၚ်မုက်ကောံညးသ္ကံ-ပကောံညးသ္ကံဟွံဂွံ။ (ဃ) သ္ပတံနူတ္ၚဲဏံတုဲ ပံက်ဘာ-တိုန်ဘာမည်-ဗ္တောန်လိက်မည်ဟွံဂွံ။ အတိုၚ်သၞောဝ်ကြံၚ်ကြံၚ်မသုန်တၚ်ဏံ ညးလီုမွဲကလိလောန်ဟွံဂွံ၊ ယဝ်ရကလိလောန်အာမ္ဂး-ကဵုဒုဟ်ဂစိုတ်ရောၚ်။ (ၚ) နူကၠာဟဂွံသၠးပွးဍုၚ်ပိုဲဏံ ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်ဍုၚ် (၁၃၀၇-၁၃၀၈) သၞာံ၊ သၞာံအၚ် (၁၉၄၆-၁၉၄၇) သၞာံသ္ပတံတုဲ ဂကူဗၟာမဟာဝါဒဳလွဳလဝ်စိုတ်ယုတ်ယုတ် လဟုတ်လလေၚ်ပၠေၚ်ဗဒိုက်ကၠေံအခေါၚ်ကောန်ဂကူမည်ပိုဲဂၠိုၚ်ကဵုသၞာံရ၊ ၁၃၀၉-သၞာံ၊ ၁၉၄၈-သၞာံ၊ ဂွံသၠးပွးဍုၚ်ပိုဲတုဲ အလဵုအသဳမာဲကၠတ်ထဝ် (ဗၟာ) နူဂှ် အလဵုအသဳပၞာန်ဗၟာလက်ထက်နေဝေန်၊ နူဂှ် ၁၃၅၀-သၞာံ၊ ၁၉၈၈-သၞာံ၊ အလဵုအသဳဂကူဗၟာ-ကၟာတ်မတ်ဇြောတ်ဆီဂကူပိုဲ-လိုန်ဗပိန်ဍဵုဗလိုက်ကဵုဂကူပိုဲဗၠိုက်သဝ်စှ်ေအာ၊ ကၟာတ်လဒဵုစဵုဒၞါသ္ပလဝ်ဍိက်-ကဵုလိက်မည်ကၠေံဗဒန်အာ သ္ပလဝ်ဘဝဂၠုဲပထုဲပထံၚ်မန်ကဵုဗၟာကဵုပံၚ်မွဲစွံ (တြုံဗၟာဗြဴမည်-တြုံမည်ဗြဴဗၟာ-အဒါကဵုစာၚ်) ဂကူမည်ညံၚ်ဂွံကၠက်ဗက်ကလက်၊ ဆက်ရၠ် တဟေတ်လဝ်ဝါဒအံၚ်ဇဲယျဖိုဟ်ဏီရ။ နူကဵုအခိၚ်ဘဝဍိက်ဂကူမုက်ဗုတေံ စဵုကဵုစိုပ်လၟုဟ် ခေတ်ပၞာန်အုပ်ဓုပ်လဝ်တွဵုရးဍုၚ်ပိုဲ ပွိုၚ်ဘာ်ကၠံသၞာံပြၚ်အာ, ပြၚ်အာကီု၊ ခေတ်ပဒေသရာဇ်ဗၟာဓဇန်စှ်ချိုတ်အိုတ်အာကီု အတိုၚ်ဂၠံတြဴဝါဒသၠဲရးသၠဲတိဍာ်၊ ဝါဒၚိတ်ကလက်ဂကူ, ဝါဒဂစိုတ်ကလက်ဂကူ, ဝါဒစံၚ်ဍုၚ်ကွာန်စံၚ်ဘုတ်ဘာ ဝါဒဗတိုက်ပၠံၚ်ၜးကေတ်ဘဝညးဗြဴ, ပလီုပလာ်ဘဝညးဗြဴ (ဇဴလောဘကာ) အဓမ္မအနိၚ်ထက်ကီု၊ ဒ္ဂေတ်မၞိဟ်အယုတ်ဘုတ်ပြိုတ်-ကာမ-သ္ပကောန်ဗြဴနူအခိၚ်ကၠာတေံကီု၊ ကလောန်ပပ်ပပ် ကသပ်ကြာန်ကြာန်ကေတ်မာန်ကဵုလွဟ်ဂှ် အဲ-ပိုဲဒးစဵုဒၞါဂံၚ်ဂံၚ်ဒးပံၚ်ကဵုလမျီုဟေၚ်။ ယွံဂကူမည်တံညးဂမၠိုၚ် ဝါဒဂကူဗၟာဗၠေတ်ဗၠေတ် ကေတ်ဇၞးဂကူပိုဲနကဵုလွဟ်ပၠံၚ်ပသဲနူအခိၚ်ကၠာတေံကဵုလၟုဟ် ဗီုဍေံတံဓဇန်စှ် စံၚ်-စိုတ်-ဗတိုက်-ပလီုပလာ်ဂကူပိုဲပွိုၚ်ၜါကၠံမသုန်စှော် (၂၅၀) သၞာံ၊ ၝ ၝက္ဍိုပ်ပရံၚ်တံဂှ် ချိုတ်အာတုဲကီုလေဝ် ဝါဒးဓဇန်စှ်ဂှ် ဟွံဗက်အာဍေံ-သှ်ေဒၟံၚ်ဏီဖိုဟ်ရ၊ နူဂှ် မွဲအဆက်ၜက်ကၠုၚ်ဒးဒုၚ်မံၚ်ဒဒိုက်ပရိုက်ဘဲပ္ဍဲပစ္စက္ခလၟုဟ်တုဲ ပိုဲဒးကလေၚ်စဵုဒၞါဂံၚ်ဂံၚ်ဒးရံၚ်ဝၚ်အတိက်တေံရောၚ်။ ။
၂၃။ ဂလာန်ဗ္ကန်
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]ဨကရာတ်မည်သၟီဒကာရတ်ပိ မရနုက်ကဵုပိစှော်မွဲ (၃၁) ဒတောဝ်ပကၚ်ရၚ်ဍုၚ်မည်အလုံဖအိုတ်စှ်ၜါ (၁၂) သၞာံတုဲ စဴအာသွဝ်ရ၊ ပ္ဍဲအခိၚ်ဂှ် ဗၟာတဗၚ်သောဲထဳကၠုၚ်ဗတိုၚ်ပၠံၚ်ကေတ်ဍုၚ်မည်နန်ထဝ်ဗဂေါတုဲ ဗၟာပသၟီပကၚ်ရၚ်ဍုၚ်နူသက္ကရာတ်ကျာ် (၂၀၈၂) သၞာံ၊ အၚ် (၁၅၃၈) သၞာံ၊ ဍုၚ်ပိုဲ (၉၀၀) သၞာံ၊ ဗၟာပိုၚ်လဝ်ဂကူမည် ဍုၚ်မည်အိုတ်သီုပွိုၚ်စှ်ၜါ (၁၂) သၞာံရ၊ ပ္ဍဲအခိၚ်ဂှ် ဂကူမည်နဒဒှ်ဘဝဍိက်ဂကူဗၟာ ပွိုၚ်မွဲအာယုက်နန်ဍေံစှ်ၜါ (၁၂) သၞာံဟေၚ်ရ၊ ဒေံဍေံဖရံၚ်နံၚ်တိုန်နန်စၞးကောတုဲ ပိုၚ်လဝ်ဍုၚ်မည်ပၠန်ရ။ (မူစိသၞာံဗၟာဖရံၚ်နံၚ်ပိုၚ်လဝ်ဍုၚ်မည်ရော, ဟီုဂှ်ဂၠာဲရံၚ်ဟွံဆဵုဏီရောၚ်။) (ဒကာရတ်ပိကလိဂွံယၟုတဆိပ်ကြာဂှ် "မဏိသူရိယပဝရဓမ္မရာဇာ" ကောန်သၟီဓမ္မစေတဳမဂွံပ္ဍဲဂၞကျာ်-မဟာသိယာဒေဝဳရောၚ်)။ ဂကူမည်ပိုဲအလုံတွဵုရးဍုၚ်အိုတ်သီု ဒးမံၚ်သၟဝ်တဲဂကူဗၟာနဒဒှ်ဘဝဍိက်ကၠာအိုတ်ဂှ် သၟီတိဿရာဇာ မရနုက်ကဵုစှ်ထပှ် (၁၇) ဒတောဝ် ပကၚ်ရၚ်ဍုၚ်ဗဂေါအလုံအိုတ်သီု လုကဴစှ်ပန်သၞာံတုဲ လောန်စဴအာရ၊ သၟီမည်ပိုတ်သ္ကုတ်အာပွိုၚ်ပိကၠံစှ်ၜါ (၃၁၂) သၞာံ၊ တုဲဂကူဗၟာတံနူဍုၚ်ဗကာံအဝ ကၠုၚ်အုပ်ဓုပ်လဝ်ဂကူမည် ပိုၚ်လဝ်တိဍာ်ဂကူမည်အလုံအိုတ်သီုရ၊ ပ္ဍဲအခိၚ်ဂှ် အလုံဂကူမည်ဒ္စိတ်စှော်တြဴဍုၚ် ခမဳသၚ်ဂၠိုၚ်ကဵုကိုတ်, ကောန်ဂကူမည်ဂၠိုၚ်ကဵုအသၚ်ဃဲ နဒဒှ်ဘဝဍိုက်ဂကူဗၟာ၊ ဗၟာတံဍဵုဍိုက်ဗလိုက်ဖျေံပွိုၚ် (၃၁၂) သၞာံ၊ ပယျာံကၠာအိုတ်ရောၚ်။ ။ သၟီစက္ကဝဝ်စဴအာသွဝ်တုဲ သၟီဓဝ်ဇုက်လလဳ, သၟီဓရ်ရာမသၟီထောရာမယၟုတဆိပ်ကြာဟတ္ထိရာဇာ-ပကၚ်ရၚ်ဍုၚ်မည်အလုံအိုတ်သီု လုကဴပွိုၚ်စှ်ၜါ (၁၂) သၞာံရ၊ သၟီမည်ဝွံ ဒှ်ကောန်တၠညးဗညာဓရာံ-စဴသၟီဓမ္မစေတဳ၊ လၟေၚ်ပိစှော်ပိ (၃၃) ဒတောဝ်ရ။ (လၟေၚ်ဆက်မံၚ်ညံၚ်ရဴဇုက်ဇရှ်ေဟွံသေၚ်၊ ခြာသ္ၚောဲမံၚ်ဂှ်ပသတိညိ)။ (ဂွံတီအာယုက်ဂကူမည်ပိုဲ ဒှ်မံၚ်ဘဝဍိက်ဂကူဗၟာနွံဂလိုၚ်လဵုရောဟီုဂှ် ဒးချူထ္ၜးဍန်ဍန်ရ)။ ဟိုတ်ဂှ်ရ−အိုတ်ကဵုဂကူရာမညခမဳသၚ်မည် ကေုာံ ဂကူမည်မၞုံအပ္ဍဲတွဵုရးဂၠးတိ (ပးဓနက်) ဍေံကၠေၚ်ဍေံဒက်, ဍေံဇက်ဍေံဇိက်, ဘဝဍိက်, ဘဝဂၠုဲ, ဘဝဂြုဲ-ဘဝပၠက် ဘဝဒးဒုၚ်ၚိတ်ကလက်, ဍုၚ်ကၠက်ဂကူလေၚ်, ဍေံပၠေၚ်ဗဒိုက်, ဍေံဍိုက်ဍေံဍဵု၊ ဍေံယဵုဒမြိပ်, ဍေံဒရိပ်ရပ်မှေပ်, သီကေတ်တိဍာ်ကၠံသွဝ်ဂူယာ, ဝါဗ္ၚဟွံသှ်ေ, ဖျေံလဝ်ဒပ်ပၞာန် ပ္တန်ကွာန်သိုၚ်ဘာ-သိုၚ်သ္ၚိ, ဇာတိဍေံသၞဴ, ဖဴဇာတ်ဍေံပၠောပ်, ကြောပ်ကြောပ်ရပ်ဓဇက်၊ ဗက်ပလီုဘဝညးဗြဴ, ပြေၚ်ဂၠဴတုပ်သၟဟ်, ဒှ်ဂကူအယုတ်, ခါဒုတ်အရိုၚ်, ဂလိုၚ်လဝ်ဓတ်, ဇြဟတ်ပၠံၚ်ပသဲ, ပ္ဍဲတိဍာ်ပိုဲတုဲ နကဵုစိုတ်ဓါတ်အာဇာနဲ အဲအဲညးညးယးလၟုဟ်ဒးကွိုက် ဗတိုက်စဵုဒၞါအိုတ်ညိ။ ။
၂၄။ သ္ပရှ်ေသှ်ေရော်ဂုန်အိုတ်စိုအ်
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]ပ္ဍဲအခိၚ်သၟီဨကရာတ် အမာတ်သ္ကိုပ်ပၞာန်မွဲဟာန်တြုံဗြဴ-မွဲဂၞဴကောံကောံ ကရောံခမဳသၚ် ဗော်သွးသၠးလဝ်လမျီုဆီပလက် သွက်ဂွံစဵုဒၞါအန္တရာဲကောန်ဂကူပိုဲ ဒးလုပ်လဝ်ပေါဲဗတိုပ်ကွိုက်လဝ်နကဵုလွဟ်အမၠံက်သေဏာတ်သာတ်စ္ဇသ်နးၚ?က် တဲရပ်လဝ်ဗၞုဟ်ဓုဟ်ဓုဟ်, ပန်ဗာ်ထပက်ဆက်ကေတ်လျိုၚ်ဇြိုၚ်ဇြိုၚ် ဟွံကဵုဗၟာပိုၚ်ဍုၚ်ဒုၚ်လေၚ်နာနာသာ် ပြာ်လဝ်ဂကူပိုဲအလုံတွဵုရး ဒးပူဇဴဏာလမျီုဗဵုပၞာန်ဂၠးတိကဝ်ဇၞော် တော်ရံၚ်ကဵုအိုတ်တုဲ ဇၟာပ်ကၠောန်ကာကုသဵု ဇိုန်ပိုန်ကဵုညးမလောန်စဴအာတေံညိ။ ဇုဇဗဴလပိုဲ မိမနော်နာဲပိုဲ သၟီဨကရာတ်အမာတ်သ္ကိုပ်ပၞာန် သရာဲပၞာန်မွဲဟာန်ကေုာံဂကူပိဲဒးဒုၚ်စံၚ်ဂစိုတ်ဒးအိုတ်အာရုပ်နာံယာံကရောတ်ဟွံဗၠး ဒးကၠုၚ်ဘဲဂကူဗၟာကြံကြံကြကြ တုပ်ကၠာဇာဒိသိုၚ်ဂၠိုၚ်ကဵုလ္ၚီသၞာံ ပယျာံမလံ၊ လၟုဟ်လေဝ်ဒးဒုၚ်ကွိုက် ဒးဗၠိုက်ဒးနက် ဂြက်က္ဍန်ဇဳဂၠံၚ် ညံၚ်စာၚ်ပ္ဍဲခရိုၚ်-ကြိုၚ်ဖဲဝးကဴမၞးတံသီုအဲ နဲကဲလဵုဂွံရုန်ဒဴမာန်ညိရော။ ဂကူဇၞော်ဂွံလဝ်အဝဵု သွက်ဂွံဍဵုဍိုက်ဂကူသၟတ်လောန်ဗၞတ် ပိုဲဒးဒုၚ် ဒုၚ်မံၚ်လံလဂဗအန္တရာဲလမျီုဗီုဍေံဓဇန် ပန်ဂစိုတ်ထောံလေဝ်နွံဗဝြ၊ လဝ္ကဵုဍေံဂြိုဟ်စာ၊ သိၚ်သာအတိက်ကဵုလၟုဟ်တုဲ သွက်ဂကူပိုဲသၠးလဝ်လမျီု အနန္တအနန္တံဂှ် ဩဝ်/ပလံၚ်ဏာကုသဵုပရၚ်ဗစိုပ်ဏာအိုတ်စိုအ်။ ။
၂၅။ သွက်ဂွံလ္ၚတ်ဇၟန်လၚ်္ကာ − ဝ − ဂိုန်ဗဗိုန်လဝ်စိုတ်ညိ
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]ဗၟာတြဴအဆက်၊ ကလက်လဝ်မန်၊ သှ်ေ-ညန်ဒှ်ဍိက်။ ချိုတ်စိုပ်အဝိက်၊ သိက်ဗပေၚ်လဝ်၊ ကဝ်တူဂွံဗၠး။ စံၚ်ဂစိုတ်ဗျိုၚ်၊ ကဵုစိၚ်လိုန်သၠေက်၊ ဖေက်လောန်ရမၞး။ လုံဍုၚ်ကွာန်ရး၊ ဒးဘဲဂစိုတ်၊ ကၠက်အိုတ်ပေၚ်ပၟိက်။ ။ ဥပရာဇာ၊ ဗမာသမၠီု၊ ပြီုသၚ်ဘိက္ခူ။ ကဵုဗိုက်ယာတ်ဗု၊ ဗျု-ဍောတ်ဟွံဗၠး၊ ဒးဘဲဂၠိုၚ်လောန်။ အာပၠေဲ-ဍုၚ်-ပြံၚ်၊ ဍေံစံၚ်ဂစိုတ်၊ ချိုတ်အာဟွံအောန်။ ဂွံဗၠးဒဴၜေါန်၊ ယောန်ပါဲတိတ်အာ၊ ကြာဂြိုပ်ဒမၠု။ ။ သဓဵု, မၚ်ရာ၊ ဂၠာဲမည်ဗက်သ္ၚဳ၊ ဒဳပ္တိုန်အဝ။ စံၚ်ဂစိုတ်ဂၠ၊ ဇွပိုဲဒှ်ဆောံ၊ လေၚ်ဟောံနာနာ။ ဂစိုတ်ကလက်၊ ကဵုကၠက်အိုတ်ပၠန၊ ဓဇန်လောန်ဗၟာ။ စံၚ်ကျာ်စံၚ်ဘာ၊ မာတုဂါံဟီု၊ ပလီုဒုၚ်ဂွ။ ။ ဗၟာဍိုပ်ပရံၚ်၊ အံၚ်ဇဲယျပၠန်၊ ဓဇန်လောန်ကာဲ။ သၚ်ဗျုခၟဳဗၠာဲ၊ ပၟတ်ဍာဲဂဵုမံၚ်၊ စံၚ်ထောံဂျိုၚ်ဂျိုၚ်။ ပိလ္ၚီပြၚ်ပြၚ်၊ သၚ်မည်ချိုတ်ပြဟ်၊ ဒှ်တ္ကံ-ဍေံဂြိုၚ်။ ယာတ်သ္ၚာဇိုတ်ဇိုၚ်၊ လှိုၚ်ဍာ်-ဗဗေၚ်၊ ထဍေၚ်လက်ယာဲ။ ။ မ္ၚးဍုၚ်လဂုၚ်၊ အာကၠုၚ်ပေၚ်ထာတ်၊ ညာတ်တကံသ္ၚာ။ သေဂါန်ကျောန်ကၠာ၊ ကြာဍာန်ကွဳပၟတ်၊ လ္ၚတ်ရံၚ်ဂွံဆဵု။ သၚ်မည်ဂွံကၠက်၊ ကလက်စံၚ်ဗက်၊ ယက်ဂၠုဍာဲဂဵု။ ဗမာရုန်မဵု၊ အဝဵုသေဏာတ်၊ သာတ်သ္ဇၚ်တဲၜါ။ ။ ပ္ဍဲဍုၚ်ဗဂေါ၊ ဃောပတန်ကၠာ၊ သာသၞာမပြဲ။ သၚ်ကွးကျာ်တြဲ၊ ဟွံမွဲဒုဟ်ဟိုဲ၊ ထပိုယ်ကွးဘာ။ ပန်လ္ၚီပြၚ်ဗျိၚ်၊ ကဵုစိၚ်လိုန်-ချိုတ်၊ ဟိုတ်နူဗမာ။ လှေက်လှံၚ်လောတ်လ္ၚာ၊ ဗၟာသီထောံဇာတ်၊ ဖေက်သမ္ၚာတ်ဆဵုဘဲ။ ။ ကွးကဵုအာစာ၊ ပညာပကတ်၊ ဝတ်နွံဆိုက်ညန်။ ဘာလဵုသဳမန၊ ဆီနန်ပေၚ်ကၟိုဟ်၊ ကၠိုဟ်ရာဇာဝၚ်။ တြဴလ္ၚီပြၚ်-ဒၚ်၊ ချိုတ်လၞၚ်ဆီပြး၊ ဟးကလက်မန်။ ။
ကောန်ၚာ်တြုံဗြဴ၊ မဴဇြောတ်တှ်ယာဲ၊ ဍေံဂၠာဲဒုဟ်တၚ်။ တြဴလ္ၚီပြၚ်ပြၚ်၊ ညံၚ်ၜၚ်ၜတ်ၜတ်၊ တက်ဗာ်ထပက်။ ယာဲနရိုအ်အာတ်၊ ဍေံညာတ်ထဗး၊ ဂးလက်ထညက်။ ဗၟာံတံကလက်၊ သှ်ေၜက်ဂြိပ်ဒဴ၊ တြုံဗြဴခၟဳသၚ်။ ။ မသုန်လ္ၚီပြၚ်၊ ဇြိုၚ်ဍၚ်လောန်ကာဲ၊ ယာဲနွံဂဝ်ဂၞဴ။ လိက်ဝၚ်ဟီုလဴ၊ ညံၚ်ရဴကုတ်တံ၊ တၞံဗြာတ်ညးကော်။ ဆာန်ဍူဟွံမွဲ၊ နဲလကိုဟ်ၜိုတ်၊ ဂစိုတ်သီုဗော်။ မိမယာဲနော်၊ ကော်ကောန်, စဴဖြာပ်၊ ဂတာပ်ဂြိပ်ဒဴ။ ။ ဒ္စါံ, ဒစိတ်စာတ်၊ ဘာတ်ပၠောပ်ရပ်ကြိုၚ်၊ ဂျိုၚ်ဂျိုၚ်မတ်ပၠိုတ်။ ဍေံစံၚ်ဂစိုတ်၊ စှ်ကိုတ်သၚ်ဃဲ၊ ရိုဟ်ဂြဲဟွံမာန်။ ဍောတ်ဍောတ်ဒုတ်ဒုတ်၊ ဝုတ်ဝုတ်ဗၠာဲဗၠာဲ၊ နော်နာဲမွဲဟာန်။ သၚ်ဗၠးဟွံမာန်၊ ဍုၚ်ကွာန်ကၠောံဇဳ၊ ဒဳနၚ်ဂစိုတ်။ ။ ဗၟာဍိုပ်ပရံၚ်၊ အံၚ်ဇဲယျပန်၊ ဓဇန်လောန်သ္ဘဴ။ ဗုၚ်ညးဗြဴဗြဴ၊ ဂဝ်ဂၞဴကြံၚ်ကွေံ၊ ဍေံကရေက်ဂၠံက်။ ကောန်ၚာ်နွံလၟုံ၊ တြုံဟာ, ဗြဴဟာ၊ ရိုဟ်ဏာဍံက်ဍံက်။ ဝေၚ်လံၚ်ဟီုပံက်၊ စံၚ်ဂးရိုဟ်တော်၊ ဇၞော်ဒေါသဇဴ။ ။ ယွံကလောတံ၊ ဝၚ်ဏံတီတုဲ၊ ပသၞုဲတ္ၚဲဗြဲ။ ဒးကလေၚ်တဲ၊ ပ္ဍဲပစ္စက္ခ၊ လက်ဆသေၚ်ဟာ ချပ်ဂွံဂြိုဟ်ယာ်၊ ဍာ်ရမတ်ဖေါ်ဖေါ်၊ နူခေါ်မတ်ၜါ။ စိုတ်ဂိ, သိၚ်သာ၊ ကၠာပိုဲဂွိုအ်ကၠက်၊ ဆက်ကွိုက်ကဵုဘဲ။ ။ ယွံကလောတံ၊ ဝၚ်ဏံဂွံဗှ်၊ ဒှ်သက်သဳဟေၚ်။ ပၠောပ်စိုတ်ဗွဲတၟေၚ်၊ ဒးကလေၚ်တဲ၊ ကဵုဘဲကဵုဗၟာ။ ဂစိုတ်ကလက်၊ ကဵုကၠက်တၞံရိုဟ်၊ ပဂိုဟ်ပြောဲဇွာ။ တြုံ, ဗြဴၝဗၟာ၊ သာဓါပိုတ်ထေတ်၊ ပကေတ်ပါဲဝေၚ်။ ။ ဗၟာဓဇန်လောန်၊ ကောန်ၚာ်-ဂဝ်ယာဲ၊ ဆီဍာဲချိုတ်ဂိ။ သၚ်လီု၊ ဇဳဝိ၊ မိမကလော၊ ကောန်ဒေံကၠက်အိုတ်။ ကြံကြယုတ်မာ၊ ဝါဒသၠဲရး၊ ဗှ်ေပဒးစိုတ်။ ပကေတ်ဒဵုချိုတ်၊ အိုတ်မည်ပိုဲဟေၚ်၊ ဝေၚ်ပါဲကၠေံညိ။ ။
၂၆။ ပရောဒဒှ်မည်ဗၟာ
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]ပရောဒဒှ်မည်ဗၟာဝွံ ညးမအုပ်ဓုပ်ဘာတက္ကသိုလ်ဍုၚ်လ္ဂုၚ် မၞုံယၟု "ဒံက်အာသာလှ" ချူပ္တိတ်လဝ်ပ္ဍဲဂျာနာ (ဂျာနယ်-ဂျာနေဝ်) ဍုၚ်သ္အာၚ်နကဵုဘာသာအၚ်္ဂလိက်တုဲ (နာဲတေန်မိုၚ်ညောအ်) ဂှ် သက္ကရာဇ်ဍုၚ် ၁၃၃၃-ပထမဒ္ဂိုန် ၅-မသုန်မံက်ဂှ် ကလေၚ်ကၠာဲပ္တိတ်လဝ်နကဵုဘာသာဗၟာပ္ဍဲကဵု (အဵုဝေဂျာနာ) တေံဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ၊ ပရောဒဒှ်မည်ဗၟာဂှ် သၟဝ်ဏံမဒှ်ရ။ ပ္တံနူတ္ၚဲဝွံ အတိက်မတုဲကၠုၚ်တေဴ မလောန်ကၠုၚ် ၂၀၀-ကၠံ၊ ၜါကၠံသၞာံပြၚ်ြၚ်၊ သၟိၚ်ဗၟာအံၚ်ဇေယျ (အံၚ်ဇဲယျ) ဂှ် ပ္ဍဲလ္တူဂကူပိုဲမည်ပ္ဍဵုပ္ဍိုက်ရာန်သ္ကိုတ်ကၠုၚ် ပ္ဍဲလ္တူယေန်သၞာၚ်ဂကူပိုဲမည်ကီု ပ္ဍဲလ္တူလိက်ပတ်ဘာသာ သာသနာမည်ကီု ပ္ဍဵုပ္ဍိုက်ကၠုၚ်ဂှ် ပ္ဍဲကာလလၟုဟ်ခေတ်တၠပညာတံစၟတ်သမ္တီလဝ်အိုတ်ရ၊ ခေတ်အဆက်ဆက် နူလက်ထက်သၟိၚ်ဗၟာအနဝ်ရထာတေံ ကော်ခဴသုၚ်စောဲဒၟံၚ် ပ္ဍဲလ္တူဂကူမည်အရေဝ်မ္ဂး "ဣတလေၚ်" ဝွံ၊ စိုပ်လက်ထက်အံၚ်ဇေယျေလေဝ် တၞဟ်နပ္ဍဵုပ္ဍိုက်ရာန်သ္ကိုတ်ပ္ဍဲလ္တူဂကူမည် ရန်တၟံသာ်ဂှ်တုဲ သက်သက်ကော်ခဴသုၚ်စောဲဒၟံၚ်ရ။ ။ "အဓိပ္ပါယ်-ဣတလေၚ်" သွက်ဒးကလေၚ်ချူတြး လဴထ္ၜးကဵုကလောဝံသတံဂှ်ဟၟဲရ၊ ပ္ဍဲကဵုမဂ္ဂဇြေန်မည်ဂမၠိုၚ်မချူလဝ်တုဲကၠုၚ်တေံဂှ် ပိုဲကလောဝံသညးမရံၚ်လိက်တံ ဂွံဆဵုကေတ်ဗွဲမဂၠိုၚ်တုဲရ၊ ဆဂးဂှ်အရေဝ်-ဣတလေၚ်-ဝွံ၊ သုၚ်စောဲဒၟံၚ်နူကၠာအံၚ်ဇေယျဟွံဂွံသၠးကၠေံနူဂဝ်ဂၞဴမိ ၆၀၀-တြဴကၠံသၞာံတေံလေဝ် ပ္ဍဲကဵုလိက်တၟံတိုၚ်ဂမၠိုၚ် ဂကူဗၟာတံချူတြးကော်ခဴလဝ် ပ္ဍဲလ္တူဂကူပိုဲမည်-ဣတလေၚ်-ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ (ဂကူမည်ပိုဲညးလ္ၚဵုဟွံကၠိုဟ်အဓိပ္ပါယ် ဣတလေၚ်ဂှ်တုဲ "အဲဂကူဣတလေၚ် ကလေၚ်ဟီုကဵုဗၟာတံရ" ဣတဂှ်အပါ၊ လေၚ်ဂှ်-ပၠေၚ်, လီု, ကၠေံအာ၊ ပံၚ်ထောံတုဲဟီုဂိဂိရိုၚ်ရိုၚ်ဂှ် "ကောန်ဇာတ်ဂွံအကြာဂၠံၚ်-ၜံၚ်အကြာရာပ်ထ္ၜးအပါဍေံဟွံမာန်၊ ကောန်ဗုၚ်တိတ်ဂှ် ညးကော်ခဴစဣတလေၚ်၊ ကောန်ပၠေၚ်အပါ, ဂကူဣတလေၚ်, ဂကူပၠေၚ်အပါရောၚ် ကဵုကၠိုဟ်အိုတ်ညိ)။" အတိက်မတုဲကၠုၚ်တေံ-၂၀၀-သၞာံ၊ ၜါကၠံသၞာံပြၚ်ပြၚ် ဗီုသၟိၚ်ဗၟာအံၚ်ဇေယျ ပ္ဍဵုပ္ဍိုက်ဗလိုက်လဝ်မတ်ပ္ဍဲလ္တူဂကူပိုဲမည်ဂှ်-နကဵုလညာတ်မတ်ခေတ်လၟုဟ်-ယဝ်ရရံၚ်မ္ဂး-ပ္ဍဲလ္တူဂကူပိုဲမည် မေတ္တာကရုဏာဟွံမွဲဂှ် မံက်ဂတဝ်ဒၟံၚ်ရ၊ ဓဇန်စှ်တုပ်သၟဟ်ကဵုလကိုဟ်အာဠာဝက, တုပ်ကဵု (သုနခကၠဵုလၟဟေၚ်ရ) သုနက္ခ-သုနခ-ဝနစာရသုနခ-ကၠဵုလၟု၊ ကၠဵုလၟသမ္တီလဝ်ညိ။ ။ မည်ကဵုဗၟာသစ္စညးဂှ်လီုဂး၊ သၟိၚ်မည်ဗညာဒလကဵု သၟိၚ်ဗၟာအံၚ်ဇေယျသစ္စညးဂှ်လီုရော,၊ ပ္ဍဲအရာမသၟာန်မရဴသာ်ဝွံ၊ ခေတ်သၟိၚ်ဗညာဒလတၠပညာ အ္စာတၠပိုဲမည်-မဟိမုအာသာဝထေရ်ဂှ် သၟိၚ်ဗၟာအံၚ်ဇေယျသစ္စပ္ဍဲလ္တူဂကူပိုဲမည်ဟွံမွဲ၊ မေတ္တာကရုဏာဟွံမွဲသက်သက်ရ၊ ရဴသာ်ဝွံ ညးချူစၟတ်သမ္တီပ္ဍဲလိက်ညးရ။ အံၚ်ဇေယျဂှ် မွဲဟာန်ကေုာံဒပ်ပၞာန် ကၠုၚ်ဗိုၚ်လဝ်ဍုၚ်ဟံသာဝတဳတုဲ သၟိၚ်ပိုဲမည်ကသပ်စိုတ်လီုဗီုလဵုဂွံပြုပြေၚ်စဳရေၚ်ဂှ် ကေတ်ဟွံဒးတုဲ အိုတ်ကၞောတ်ဆက်ကွာဲကဵုကောန်ဝုတ်ဇကု သၟိၚ်အံၚ်ဇေယျရောၚ်၊ ရဴသာ်ဝွံချပ်တဴဒၟံၚ်ရ။ သၟိၚ်အံၚ်ဇေယျလေဝ် ယဝ်ရဆက်ကွာဲကဵုကောန်ဝုတ်မၞးမ္ဂး အဲကလေၚ်စဴဍုၚ်အဝတေံရောၚ်၊ ဒုၚ်လဝ်ကအ်ပါၚ်ရဴသာ်ဝွံရ၊ အံၚ်ဇေယျဒုၚ်ကေတ်တဲကောန်ဝုတ်သၟိၚ်ပိုဲမည်တုဲ ပလီုပလာ်ကၠေံသစ္စဒုၚ်ကအ်ပါၚ်ညးကသအ်သီုဖအိုတ်တုဲ ဗတိုက်သိမ်ဂိုၚ်ဒေပ်ကေတ်ဍုၚ်ဟံသာဝတဳရ၊ (ကောန်ဝုတ်လေဝ်ဗၟာကေတ် အပါလေဝ်ဍေံဂစိုတ် ဂးလဝ်သာ်ဂှ်တုဲ ပၞာန်မ္ဂးဂှ်ပတှ်ေသစ္စဟွံဂွံဟေၚ်ရောၚ်)။ ပ္ဍဲအရာဗတိုက်ပၞာန်ဂွံမာန်ညးမွဲလပါ်၊ ဟွံသေၚ်သာ်ဂှ် ညံၚ်ဍေံဂွံနုက်ပၞာန် ဆက်ကောန်ဝုတ်ဟွံဂွံ၊ ဒးကဵုဍေံရ၊ ကဵုကောန်ဝုတ်တုဲ နုက်ပၞာန်ဂလာန်ရာဇာဝၚ်မည်ဇၞော် ဥပ္ပန္နဟံသာဝတဳ ရာဇာဝံသကထာ-ဇေန်-၁၅၃-သ္ဂးလဝ်သာ်ဝွံရ၊ "ဒဒိုက်ဂတဴကောန်ဂၞဴဒးသာလိုန်" ဨကရာတ်သေံဇၚ်မှာဲဇက်စှ်ေဗတိုက်ဍုၚ်မတ်တၟ (မုဟ်တၟံ) ပြေၚ်လဝ်ပၞာန်တိုၚ်ဇမ္ၚောဲတုဲရ၊ ဨကရာဇ်မည်တၠညးဗညာအူဂွံကသပ်နူအမာတ်ဇၞော် အမာတ်ဗြေဝ်စဵု-လ္ၚောဝ်ပ္တီတုဲ ကောန်ဝုတ်တၠညး တၠမေသြဳ အလမေသြဳ) သီုစိၚ်ဒြၚ်- ၅-မသုန်ဖ္ဍိုက် ကဵုပလံၚ်ဆက်ကွာဲကုဨကရာဇ်သေံဇၚ်မှာဲတုဲ ဟွံစှ်ေတ္ၚီုဗတိုက်ဍုၚ်မတ်တၟ၊ သစ္စသွံဍာံပြဗွဲမလောန်ရောၚ်။ ။ ဆက်ဂလာန်ၝက္ဍိုပ်တမြံၚ်အံၚ်ဇဲယျပလီုသစ္စ၊ ကောန်ဝုတ်တၠညးလုပ်စိုပ်အာပါၚ်ကၠဵုလၟ၊ ညံၚ်ရဴကၞိလုပ်စိုပ်အာပါၚ်ဗ္ဂဲကီုရ၊ ခမဳသၚ်မဏဳမၞိဟ်တြုံမၞိဟ်ဗြဴဇၞော်ဍောတ်ဟွံရုဲ (ကောန်ၚာ်ဍာ်တှ်ဟွံသှ်ေ၊ မိယာဲနွံကဵုဂဝ်ဂၞဴဟွံၜက်၊ ကွးဘာခမဳသၚ်တံဟွံစွံ၊ ကွးဘာ, အ္စာဘာတြုံတြုံဗြဴဗြဴ ပ္ဍဲဘာအလဵုအသဳမည်ဟွံပါဲ၊ နော်နာဲဗျုဗျုဟွံဗလး၊ အလုံရးဍုၚ်ဗဂေါ ဍုၚ်မည်ဖအိုတ်) ဂစိုတ်ထောံဂကူပိုဲမည်ဂၠိုၚ်ဂၠၚ်လောန်တုဲ ပိုဲဂကူရာမညကလောဝံသတံ သ္ပကာဂစိုတ်ရိုဟ်လၟိဟ်ဟွံမာန်ရ၊ (ကဵုစိၚ်ပရံစိၚ်အရိုၚ်လိုန်ဂစိုတ်၊ စံၚ်ဂစိုတ်ထောံပ္ဍဲဍုၚ်လ္ဂုၚ်တ္ကံသ္ၚာ, စံၚ်ဂစိုတ်ထောံပ္ဍဲစာတ်ဒ္စါံစာတ် ဒ္စိတ်စာတ်ဟွံပါသၚ်္ချာဏံ ဒးပၠောပ်ဘောနဘောနံၚ် ဂစိုတ်ကမၠက်ထောံဂကူမည် နကဵုနဲဓဇန်ဓဇောတ်ကရောတ်ယာံဟွံဂတာပ်ရောၚ်)။ ရဴသာ်ဝွံ အ္စာတၠပိုဲမည်မဟိမု အာသာဝထေရ်ချူသမ္တီလဝ်ပ္ဍဲလိက်ကၞပ်ညးရ၊ အတိုၚ်အ္စာတၠပိုဲမည်အာသာဝထေရ်ချူစၟတ်သမ္တီလဝ်ဂှ် ဂကူအၚ်္ဂလိက်မၞုံယၟု "ဟာဗေ" ဂှ် ချူပ္တိတ်လဝ်လိက်မွဲအုပ်မၞုံယၟု "ခေတ်ကၠာတေံဍုၚ်မည်, ခေတ်လၟုဟ်ပၠန်ဍုၚ်ဗၟာ" ပ္ဍဲလိက်အုပ်ဂှ်လေဝ် ချူလဝ်ဗီုအ္စာတၠအာသာဝထေရ်ဂှ်ရ၊ သၟိၚ်မည်ဗညာဒလ ယဝ်ရဆက်ကွာဲကဵုကောန်ဝုတ်ဇကုမ္ဂး အဲကော်ကေတ်ဒပ်ပၞာန်အဲတုဲ အဲကလေၚ်စဴဍုၚ်အၚ်ဝတေံပၠန်ရောၚ် ရဴသာ်ဝွံ သၟိၚ်အံၚ်ဇေယျ ဒုၚ်လဝ်ဝန်ရ။ ကောန်ဝုတ်သၟိၚ်ဗညာဒလ မၞုံယၟုမိဂုဏ် "ဂုဏဳယာမဳတာ" ဝွံ အမာတ်မည်ဇၞော် "မဟာကယတ်ကဵုမဟာသမ္မာန်" သ္ပက္ကိုပ်သကတုဲ (ပလံၚ်ဏာ) ကဵုဆက်ကွာဲကဵုအဴၚ်ဇေယျရ၊ အံၚ်ဇေယျလေဝ် သီုကဵုမအိုဟ်တၟိုဟ်တဴစိုတ် ဒုၚ်ကေတ်တဲဗွဲမ္ဒးရးရ၊ ဆဂးဂှ် ဒပ်ပၞာန်ဇကုဂှ် ဟွံကော်ဖျဴဍုၚ်ဝ ဆက်ဗတိုက်ပလီုပလာ်ကၠေံဍုၚ်ဟံသာဝတဳပၠန်ရ။ ကလေၚ်ဘာသာလိက်ကၞပ်အ္စာတၠမည်အာသာဝထေရ် ပတိတ်လဝ်မၞုံယၟု-ကၞပ်မူရာမညဂှ်လေဝ်ကီု၊ ဍုၚ်ဒျူဒျာပ္ဍဲအရာပ်-ပါပ်ကလာတ်-တေံပတိတ်လဝ်ကီု၊ ဟွံဍာံစၟတ်ဗၠေတ်ဒၟံၚ်ရောၚ် ရဴသာ်ဝွံ "ဒံက်တာသာလှ" ဆက်ချူလဝ်ရ။ ပရောဒဒှ်မည်ဗၟာသၟိၚ်ဗညာဒလကဵုအံၚ်ဇေယျဂှ် ဗၟာတံစၟတ်သမ္တီလဝ်ပ္ဍဲခေတ်အဆက် (ကုၚ်ဘိုၚ်) ဂှ်လေဝ် ချူထ္ၜးလဝ်ကီုရ၊ သၟိၚ်ဟံသာဝတဳမၞုံယၟု ဗညာဒလဂှ် ကဵုဆက်ကွာဲလိက်ပရၚ်ကဵုသၟိၚ်ဗၟာအံၚ်ဇေယျ ညးမဗိုၚ်ကေတ်လဝ်မ္ၚးဍုၚ်ဟံသာဝတဳရ၊ (သက္ကရာဇ်ဍုၚ် ၁၁၁၈-သၞာံ၊ ဂိတုမြေက္ကသဵု ၁၄-စှ်ပန်စွေက်၊ တ္ၚဲဂှ်ပၠန် ညးမပဒတဴပ္ဍဲဍုၚ်ဟံသာဝတဳ အ္စာတၠဗၟာနူဍုၚ်အၚ်ဝမၞုံယၟု ယှေတ်ထံၚ် (ရှစ်ထောၚ်) ကီု၊ ဝန်ဇၞော်မဗှ်လိက်ပ္ဍဲဇရေၚ်ဨကရာဇ်ဍုၚ်အၚ်ဝကီု၊ သၟိၚ်မည်ကၠေၚ်ဒက်နၚ်ကရောံသၟိၚ်အၚ်ဝတုဲ ပလံၚ်နၚ်ဍုၚ်ဟံသာဝတဳရ၊ အဃောဂှ် သၟိၚ်အၚ်ဝဒးသ္ပအာကာဂစိုတ်တုဲရ)။ (ပ္ဍြအခိၚ်ၝက္ဍိုပ်ပရံၚ်အံၚ်ဇဲယျကတဵုဂှ် သၟိၚ်ဗၟာပ္ဍဲဍုၚ်အၚ်ဝဟၟဲဟေၚ် သမ္တီလဝ်ညိ)။ အဓိကလိက်ပရၚ်ဂှ်တုန် အဲဗက်အာတုဲဗတိုက်ဂှ် ၜိုန်ရကသပ်နွံဒၟံၚ်ကီုလေဝ် ၜိုတ်ကသပ်အဲချပ်လဝ်ဍေံဟွံအံၚ်ဇၞးကၠုၚ်တုဲရ၊ ပ္ဍဲကဵုတွဵုရးဍုၚ်ရာမညဏံ ယဝ်ရကိစ္စမမိက်ကဵုမွဲမွဲက္တဵုဒှ်ကၠုၚ်မ္ဂး နိဿဲကဵုကောန်တၠတုဲ အဲစဳရေၚ်ပြုပြေၚ်အာရောၚ်။ အဓိကလိက်ပရၚ်လ္တူတေံဝွံ- တောဲမွဲအဆက် (ကုၚ်ဘိုၚ်) ပ္ဍဲရာဇာဝၚ်ဇၞော်တိုက်တက်လိက် "လာဒဳမဏ္ဍိုၚ်" ဍုၚ်လ္ဂုၚ်၊ (၁၃၂၉-သၞာံ၊ ၁၉၆၇)။ ပ္ဍဲကဵုလ္တူတေံလိက်ပရၚ်ဗညာဒလ မချူဏာဇရေၚ်အံၚ်ဇေယျဂှ် "ကောန်ဝုတ်သၟိၚ်ဗညာဒလ တၞဟ်နသ္ဂောံဆက်ကွာဲကဵုအံၚ်ဇေယျဂှ် ဟွံမွဲရ၊ လိက်သၟဝ်ဝွံပၠန် ဗီုအံၚ်ဇေယျကလေၚ်ဏာလိက်ကဵုသၟိၚ်ဗညာဒလမဒှ်ရ။ "ညးမအုပ်ဓုပ်လဝ်ဍုၚ်ရာမည-ယွံသၟိၚ်တၠ၊ ဟိုတ်နူမိပ်စိုတ်တၟိုဟ်စိုတ် စိုတ်ဍိုန်ဍောတ်လဇောတ်လမောဝ်လ္တူအဲတုဲ ကၠုၚ်ဆက်ကွာဲကဵုအဲ၊ ဆဂးဂှ် ပ္ဍဲကဵုဍုၚ်ဟံသာဝတဳ "အမာတ်ဣတလေၚ်ဒဴဗညာတံ" နွံမံၚ်ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ် မူဟိုတ်ဟွံဗလးနၚ်ပ္ဍဲဇရေၚ်အဲဂှ်ရော, အ္စာတၠဗၟာကဵုကောန်ဇာတိဗၟာတံဟေၚ် ကောန်တၠသၟိၚ်ရာမညတံဗလးနၚ်ဇရေၚ်အဲ (ရ)၊ ထံက်ကဵုကဵုသာဓကဏံတုဲ စိုတ်လုပ်စပ္ဍဲလ္တူအဲတုဲ ဗလးနၚ်ဂှ်ဟွံဟွံပတှ်ေသက်သက်ရ၊ ယဝ်ရစိုတ်ခိုဟ်စိုတ်ပြဲစိုတ်သ္ပနိဿဲကဵုအဲသနွံမ္ဂး ဗလးနၚ် "ဣတလေၚ်ဒဴဗညာ" တံညိ၊ ရဴသာ်ဝွံ သၟိၚ်အံၚ်ဇေယျချူကလေၚ်ဏာကုသၟိၚ်ဗညာဒလရ။ သၟိၚ်မည်ဗညာဒလဂှ် ညာတ်ကေတ်လိက်အံၚ်ဇေယျတုဲ ဗလးဏာကောံသ္ကိုပ်ပၞာန်ဗအူအူ, ဗညာအရိန္ဒမ, မွဲဟာန်ကေုာံဝန်ဇယော်ရာဇနိန္ဒ-တံပၠန်ရ၊ သက္ကရာဇ်ဍုၚ် ၁၁၁၈-သၞာံ၊ ဂိတုပ် ၂-ၜါမံက်၊ သက္ကရာဇ်ခရေတ် ၁၇၅၇-သၞာံ၊ ဂိတုဇန္နဝါရဳ၊ ဆက်ကွာဲနၚ်ကောန်ဝုတ်သၟိၚ်ဂှ် အံၚ်ဇေယျဒုၚ်ကေတ်တဲဗွဲမအိုပ်တၟိုဟ်တဴစိုတ်ရ၊ ဒုၚ်ကေတ်တဲကောန်ဝုတ်သၟိၚ်ဗညာဒလတုဲ လအ်အာတြဴ (၆) တ္ၚဲပၠန်ဂှ် သၟိၚ်ဗၟာအံၚ်ဇေယျကဵုသၟိၚ်မည်ဗညာဒလတံ ညးမွဲကေုာံညးမွဲ ကလေၚ်ကဵုပရၚ်ကဵုညးသ္ကံရ၊ နူဂှ်လအ်အာတြဴ (၆) တ္ၚဲပၠန်ဂှ် သၟိၚ်မည်တံညးမဂွံအလဵုအသဳပူဂဵုဇၞော်ဇၞော်တံဂှ် အာကလအ်ခစသၟိၚ်ဗၟာအံၚ်ဇေယျရ။ နူဂှ် လအ်အာတြဴ (၆) တ္ၚဲပၠန်ဂှ် ပိုဲဂကူရာမညတံစွံစိုတ်ပြံၚ်ဂတးအာရ၊ ပဠေဝ်တိုန်ဇိုၚ်တဲအိုတ်ရ၊ "ဒေံသၟိၚ်ဗညာဒလကဵုကောန်ခမာန်သၟိၚ်ဗညာဒလတံညးၜါဇကု (ၜါတၠ) တက်ဂွံက္ဍိုပ်တုဲ ဖျေံထောံနန်သၟိၚ်ဗညာဒလမွဲဟာန်ကေုာံ ညးဇၞော်ဇၞော်တံတုဲ ကၟာတ်ထောံပါၚ်တြၚ်ဍုၚ်ဟံသာဝတဳတုဲ ကလေၚ်တဝ်စၞေဟ်ကဵုသၟိၚ်ဗၟာပၠန်ရ၊ ရဴသာ်ဝွံ ကၞပ်ခေတ်အဆက် (ကုၚ်ဘိုၚ်) ချူထ္ၜးလဝ်ရ၊ ပ္ဍဲအရာကိစ္စဝွံ ဂကူမည်ကဵုဂကူဗၟာညးဂှ်သစ္စလီုရောဂှ်တီကေတ်ရ၊ ရဴသာ်ဝွံ ဒံက်တာသာလှချူလဝ်ဗီုဏံရ၊ (ဗၟာအံၚ်ဇဲယျပၠံလဝ်အခိၚ်ဇမၠိၚ်လဝ်အခါတြဴတ္ၚဲပိထဝ်ဗ္ဂပ်ဂွံၜါစှော်ဒ္စါံ ၂၈-တ္ၚဲရသေၚ်ဟာ)။ သၟိၚ်ဗၟာအံၚ်ဇေယျပၠန်လေဝ် လုကဴ ၄-ပန်ဂိတုဆက်ဗိုၚ်လဝ်တုဲ သီကေတ်ဍုၚ်ဟံသာဝတဳရ၊ (အဆက်ခေတ် ကုၚ်ဘိုၚ် ရာဇာဝၚ်ဇၞော်မုက်ဂၞန် ၄)။ ဂကူအၚ်္ဂလိက် "မေဿတာဟာဗေ" ဂှ်နိဿဲကဵုလိက်အ္စာတၠမည် မဟိမုအာသာဝထေရ်တုဲ ဗီုအံၚ်ဇေယျသီဂိုၚ်ဒေပ်ထောံ (သီဂိုၚ်ကေတ်) ဍုၚ်ဟံသာဝတဳဂှ် စၞောန်ထ္ၜးချူတြးလဝ်ရ၊ ဗီုဂကူအၚ်္ဂလိက်မၞုံယၟု "ဟေဗေ" ချူလဝ်ဂှ် သၟဝ်ဏံမဒှ်ရ။ ဒေါသဗၟာ, မောဟဗၟာ ဗီုပ္ဍဵုပ္ဍိုက်လဝ်ပ္ဍဲလ္တူဂကူမည်၊ ပ္ဍဲလ္တူဂၠးတိဏံ သွက်ဂွံပ္တောံၜတ်ဟွံမွဲရ၊ ကောန်ၚာ်, ညးဇၞော်ဇုဇလဗဴလဟွံညှာကရုဏာဟွံမွဲတုဲ ဂစိုတ်ထောံ၊ ဂစိုတ်ထောံဂကူမည်တုဲ ဂကူမည်ဗုဒ္ဓဘာသာတံ မ္ဒးသ္ပအာကာဂစိုတ်ဂှ် အာနန္တနွံရိုဟ်လၟိဟ်ဟွံမာန်၊ မၞိဟ်တြုံမၞိဟ်ဗြဴ ခရှ်တံသက်သက်ဟွံသေၚ်ဏီ၊ ခမဳသာမဏဳဂကူမည်တံပိလ္ၚီ (၃၀၀၀) ပြၚ် ဒးသ္ပကာဂစိုတ် ဒးအိုတ်အာလမျီု၊ ဗီုဒါယကာဗုဒ္ဓဘာသာဂကူမည်တံကီု၊ ခမဳသာမဏဳ (၃၀၀၀) ဇကုပြၚ် ဒးသ္ပအာကာဂစိုတ်ဒးချိုတ်အာဂှ် ကဵုစိၚ်လိုန်, ကဵုချေဴလိုန်တုဲ ဒးသ္ပကာဂစိုတ်မဒှ်ရ၊ (စံၚ်ဂစိုတ်ထောံခမဳသၚ်မည်ပ္ဍဲဍုၚ်လ္ဂုၚ်လၟိဟ်ပိလ္ၚီဇကုဂျိုၚ်ဂျိုၚ် သီုသပိုၚ်သ္ၚာဒှ်အာတ္ကံမွဲတ္ကံသ္ၚာဂှ် လ္ပဝိုတ်ထောံညိ) သပိုၚ်သ္ၚာခမဳသာမဏဳတံဂှ် သ္ပကၠေံယတာ်ဇိုတ်ဇိုၚ် (ယာတ်ဗိုၚ်ဇိုတ်အိက်၊ ယာတ်ဒၞိက်ယာတ်ကမှ်ဒှ်တံ) ဗဗေၚ်ဂှ်သ္ပထောံခရော် (ခေါ်နုၚ်ထၟာဲကြာတ်ဇိုၚ် ထၟာဲတဲထၟာဲဏံ) ရ။ ကောန်ဂကူရာမည်တံညးဂမၠိုၚ်တုန်-ပယာံသ္ဂာတ္ၚဲဗ္တံသက်ဟီုဟွံမွဲ ကရေဝ်ကရောတ်နရိုအ်ယာံဒၟံၚ်အိုတ်ရ၊ မိဂှ်လေဝ်ဂွိၚ်ဖေက်ကောန်ချိုတ်, ကောန်ဂှ်လေဝ်ဂွိၚ်ဖေက်မိချိုတ်, ကောဂှ်လေဝ်ဂွိဖေက်ဒေံချိုတ်, ဒေံဂှ်လေဝ်ဂွိၚ်ဖေက်ကောချိုတ်, အိုတ်ကၞောတ် ၜိုန်ရကရောတ်နရိုအ်ယာံဒၟံၚ်ကီုလေဝ် ဒှ်အာသၟးသၟးဒးသ္ပကာဂစိုတ် "ဗၟာဂစိုတ်ထောံ" သီုညးဖ္အိုတ်ရသွံ။ ဗီုဂကူမည်ဒှ်ဒဒိုက်ဂှ် ပ္ဍဲဂၠးတိဏံ သွက်ဂွံပ္တောံၜတ်ဂှ်ဟွံမွဲရ၊ အံၚ်ဇေယျပလီုပလာ်စံၚ်ပၠေၚ်ထောံလိက်ပတ်မည်ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂၠၚ်၊ ဂကူမည်ဍာံမ္ဂးဂစိုတ်ထောံဖအိုတ်ရ, ရဴသာ်ဝွံဂကူအၚ်္ဂလိက် "မေဿတာဟာဗေ" ချူပ္တိတ်လဝ်ပ္ဍဲလိက်ညးတေဴရ။ (ဂျဳ-အဳ-ဟေဗေ ရာဇာဝၚ်ဍုၚ်ဗၟာမုက်ဂၞန်-၂၃၆) ပရာန်ကေတ် (စ်) ကုမ္ပဏဳဍုၚ်လာန်ဒါန်။ ယွံကလောဝံသဂကူရာမည်တံဟိုဲ အ္စာတၠပိုဲမည်မဟိမုအာသာဝထေရ်ဝွံ အဃောသၟိၚ်ဗၟာအံၚ်ဇေယျ သီကေတ်ဗတိုက်ကေတ်ဍုၚ်ဟံသာဝတဳဂှ် ညးသ္ပဒတဴဍုၚ်ဟံသာဝတဳဂှ်ရ၊ ပ္ဍဲဍုၚ်ဟံသာဝတဳပၠန် ခမဳသာမဏဳတံဒးသ္ပကာဂစိုတ် (အံၚ်ဇဲယျဂစိုတ်ထောံ) တုဲ ခမဳလ္ၚဵုဖေက်ဘဲဂစိုတ်တုဲအောပ်ဗဒဂြိပ်ဒဴဂွံဗၠးအာနူဘဲဂစိုတ်ရ၊ အ္စာတၠအာသာဝထေရ်ဂှ် နူဍုၚ်ဟံသာဝတဳဂြိပ်ဒဴကၠေံတုဲ အာအောပ်ဗဒဒၟံၚ်ပ္ဍဲဇရေၚ်ကွာန်မွဲရ၊ နူဇရေၚ်ကွာန်ဂှ်ပၠန် ဂြိပ်ဒဴအာဍုၚ်ဒျူဒျာတေံတုဲ ဂွံဗၠးတိတ်အာနူဘဲဂစိုတ်သၟိၚ်အံၚ်ဇေယျ၊ ထေရ်ဂှ် သ္ပဒတဴဒၟံၚ်ပ္ဍဲဍုၚ်ဒျူဒျာဒဵုကဵုပဝ်အာရ၊ အ္စာတၠအာသာဝထေရ်ဝွံ ဗီုသၟိၚ်ဗၟာအံၚ်ဇေယျပ္ဍဵုပ္ဍိုက်ရာန်သ္ကိုတ်ပျဲပျာံလဝ် (ဂကူမည်) ဂှ် အလဵုဇကုဆဵုအလဵုဇကုညာတ်, အလဵုဇကုဒးဂြိပ်ဒဴကၠုၚ်တုဲ ဂွံဗၠးၜးကၠုၚ်နူဘဲဂစိုတ်နာနာသာ်နာနာပကာရ။ ဗီုဆဵုညာတ်, ဗီုဒးကၠုၚ်ဒဒိုက်ဂှ် အလဵုဇကုညးချူလဝ် "ပရောဒဒှ်မည်ဗၟာ" ဂှ်ဍာံဟာ, ဟွံဍာံဟာ, ဂှ် ပိုဲဂကူရာမညကလောဝံသ ထေက်ကဵုဒးဗ္စာရဏာ, ထေက်ကဵုဒးချပ် (ဗ္ဂပ်ဍာ်သဍိုဟ် ဒးကၠိုဟ်ဗၟာဓဇန်စှ် ဒးဗှ်ဗၞုဟ်ဂုန်ဂကူပိုဲသၠးလဝ်လမျီု ဆီပလက်သွက်ဍုၚ်မိတိမ) ရဟွံသေၚ်ဟာ။ "ပ္ဍဲအရာပရောဒဒှ်မည်ဗၟာ" သၟိၚ်ဗညာဒလကဵုအံၚ်ဇေယျညးၜါဏံဝွံ လိက်မူအ္စာတၠမည်မဟိမှအာသာဝထေရ်ကီု၊ လိက်မူအ္စာသုတေသဳဂကူအၚ်္ဂလိက်မေဿတာ "ဟာဗေ" ကီု၊ လိက်မူခေတ်အဆက် (ကုၚ်ဘိုၚ်) ကီုဂှ် မူရဴလိက်မူလဵုမွဲဍာံစၟတ်။ မူရဴမူလဵုမွဲဟွံဍာံစၟတ်ရော, ဟီုဂှ် အ္စာသုတေသဳတံညးဂမၠိုၚ်ဟေၚ် တီကေတ်မာန်ရောၚ်။ (နူလိက်ဂတာပ်ခေတ်ကၞပ်ပိ မုက်လိက် (၁၀၉-၁၁၂) ၁၃၃၉ သၞာံ၊တက်ပ္တိတ်လဝ်ရ) ညးမချူ ရာမညကေလာသဘိက္ခု ၊ ကွာန်လှာ ဘာစက်ဓမ္မာဘိရတ ။
၂၇။ ဂလာန်ဗ္ကန်
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]ကျာ်ဇၞော်အ္စာကုသလ ညးဟီုသာ်ဝွံရ၊ ကောန်ဝုတ်ဗညာဒလလေဝ် ဟွံကဵုဗၟာအံၚ်ဇဲယျ၊ အာဖျေံက္ဍိုပ်ကဵုဗၟာအံၚ်ဇဲယျလေဝ်ဟွံဖျေံ၊ အလာံဍုၚ်ကဵုအလာံပၞာန်လေဝ်ဟွံဖျေံ၊ ယဝ်ရဗၟာအံၚ်ဇဲယျတိုန်ကၠုၚ်နန်မ္ဂး ဒုၚ်စၞေဟ်ဗတိုက်အလန်လက်လရဴစဵုကဵုသီုဖျဴဇာတ်ရောၚ်။ ပ္ဍဲလိက်ဗုဒ္ဓဘာသာဆီယာဲအပါ၊ မုက်လိက် ၄၄- ချူနၚ်နူလိက်စၟတ်သမ္တီ ကျာ်ဇၞော်အ္စာကုသလဘာကျာ်သြဳမည် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဂှ် တၠဗန် (ဗန္ဓုလ) သ္ကိုပ်ပၞာန်မည်အုပ်ဓုပ်လဝ်ဍုၚ်အၚ်ဝဒ္စါံသၞာံဟီုဂှ် ယောၚ်ဒၟံၚ်ရောၚ်ထောၚ်၊ ဂၠိုၚ်တှ်ေမသုန်သၞာံပြၚ်ရောၚ်။ ဗုဒ္ဓဘာသာဆီယာဲအပါတက်ပ္တိတ်လဝ်ပ္ဍဲသၞာံ (၁၃၆၈) တေံရောၚ်။ ယဝ်ရဒးဇျူပရူဗၟာအံၚ်ဇဲယျဓဇန်လေဝ်ဓဇန် ရိုၚ်လေဝ်ရိုၚ်၊ ရိလေဝ်ရိ၊ ကြံလေဝ်ကြံ၊ ယုတ်လေဝ်ယုတ်မ္ဂး မုက်လိက်ၜိုတ်ၜါကၠံမုက်အိုတ်ညိဟာ, ပရောဒဒှ်မည်ကဵုဗၟာ ဗီုအ္စာဗၟာချူလဝ်ဂှ်ဗှ်ရံၚ်တုဲ တီဒဒှ်ဗၠေတ်ဟေၚ်ရ၊ ဗီုအ္စာတၠမည်မှာထေရ်အာသာဝချူလတ်ဂှ်ကီု၊ အ္စာဂကူအၚ်္ဂလိက်မေဿတာ ဟာဗေ ချူလဝ်ဂှ်ကီု ပိုဲဒးပအစာံဍာံဍာံပြပြတုဲ ဗၟာအံၚ်ဇဲယျ မုက်မတ်တုပ်ညံၚ်လကိုဟ်ဂှ် ပ္ဍဲလ္တူဂကူမည်ဓဝ် "သၟီဗြီုမေတ္တာကီုကရုဏာ" တၟာဲခၟာဲစဲဟၟဲသက်သက်ဟေၚ် ဂကူမည်ဍာံကောန်ၚာ်ပ္ဍဲခရေၚ်ဍေံဟွံစွံတုဲ ဂစိုတ်ကလက်ထောံဖအိုတ်ရ။ ၝဗၟာအယုတ်ဏံကဵုဍိက်တံဇိုၚ်ဍေံတံဂှ် ဂစိုတ်လဝ်ခမဳသာမဏဳကျာ်ဇၞော်အ္စာမည်သၚ်မည်ဂလိုၚ်ဂလိုၚ်ဂှ်ဟၟဲကဵုဒုဟ်ဒန်၊ ဂစိုတ်ကဵုကောန်ဂကူပိုဲဟၟဲကဵုဒုဟ်ဂလိုၚ်ဂှ် ချိုတ်အာစိုပ်နရက်အဝိက်ဖအိုတ်တုဲ ကဝ်ဏံတူဂွံဗၠးရ၊ ဗၠးတုဲကဵုဒှ်ကၠာရ, ဒှ်မၞိဟ်ဟာ, ဒှ်ပြေၚ်ဂၠဴဟာ ဒးဒုၚ်ဂစိုတ်ဂွံဖဵုဝိပက်လပါ်ပရေံအာယုက်ဂၠေံဟေၚ်ရ၊ ဍေံပလီုပလာ်လဝ်ဍုၚ်ကွာန်ပိုဲ စံၚ်ဂစိုတ်လဝ်စံၚ်လဝ်ကျာ်ဘုတ်ဘာအလုံတွဵုရးဍုၚ်ပိုဲ ဒးလီုဒးလာ်ညးဟံၚ်ပြာ်ဟၟဲ ဒဒိုက်သၞာဇၞော်အိုတ်ဂှ် လ္ပဝိုတ်ထောံညိ။ တ္ၚဲဍုၚ်ဗဂေါဟံသာဝတဳလီု (၁၁၁၉) သၞာံ၊ ပယျာံဂမ္တဴသ္ကာတ် ညာတ်မံၚ်ယက်ပၟတ်ဂၠုဂၠု မိၚ်မံၚ်ဗရုအမၠံက်သောဏာတ် ဓါတ်ကတောဝ်ညံၚ်ဒကး ဇွၜိၚ်မံၚ်ဆီ လၞီဒဒှ်ညံၚ်ရဴကဝ်တူ ပ္ဍဲဂိတုပသာ်ဒ္စါံစွေက် တ္ၚဲသိုက်ဗၟာဗတိုက်သီုဂွံဍုၚ်ဗၠဲဂွါ နကဵုဓဇန်စှ်ဗှ်သၞာဂွံသတိတုဲ ပိုဲဒးကၠောန်ဗဒှ် "တ္ၚဲဍုၚ်ဟံသာဝတဳလီု" ဗီုပိုဲဒးဒုၚ်လဝ်ဘဲပျဲပျာံဍဵုဍိုက်ဒဒိုက်ဇၞော်ဇၞော်ရိုဟ်ဒဒှ်သၞာံရောၚ်။ ။ ။ ကၠာဟွံစိုပ်ဨကရာဇ်မည် တၠညးဗညာဒလတၞောဝ်ဒတောဝ်လက်ကရဴအိုတ်ဂှ် ဗၟာဲသၠဲရးသၠဲတိဍာ်မည်စှ်ေကၠုၚ်နူဍုၚ်အၚ်ဝ-ဗကာံတိုန်ဂဝါံဂဇံနန်ဍုၚ်ဗဂေါနွံမံၚ်မသုန်အဆက်ဂှ် ထဗၚ်သောဲထဳ, ဖရၚ်နံၚ်, မဟာဥပရာဇာ, သဓဵုဓမ္မရာဇာ, မၚ်ရာဲကျဝ်ဇွာ၊ လက်ထက်တၠညးဗညာဒလဂှ် ၝက္ဍိုပ်ပရံၚ်အံၚ်ဇဲယျ၊ တၠညးလောန်အာတုဲ ကောန်အံၚ်ဇဲယျ ဓမ္မရာဇာဖအိုတ်ထပှ်အဆက်ရ၊ ပ္ဍဲလက်ထက်ဗၟာမဟာဥပရာဇာ ဍေံပိုၚ်လဝ်အလုံဍုၚ်မည်အိုတ်သီု ပွိုၚ်စှ်ထပှ် (၁၇) သၞာံဂှ် ဂကူမည်ပိုဲခမဳသၚ်ကဵုကောန်ဂကူပိုဲ နဒဒှ်ဘဝဍိက်ဗၟာဓဇန်စှ်ဗၞတ်စှ်ထပှ်သၞာံ က္ဍန်ဂြက်ဇဳဂၠံၚ်ရ၊ အခေါၚ်မၞိဟ်ပါကၠုၚ်နူဂဝ်ဂၞဴတၟာမလ္ၚဴဟၟဲဟေၚ်ရ။ ။ ။ ။ နူကဵုသၞာံ (၉၉၂-သၞာံ၊ စိုပ် ၉၉၅) သၞာံတေံပွိုၚ်ပန်သၞာံဂှ် ၝဗၟာဲသဓဵုဓမ္မရာဇာကဵုမၚ်ရာဲကျဝ်ဇွာ တိုန်လိုန်လဝ်ကံ(အ်) ဂကူမည်အလုံအိုတ်သီုဓဇန်ကွေံကွေံ ဍေံသ္ပလဝ်ဍိက်ဂကူဍေံ မည်ပိုဲအလုံအိုတ်သီု ညံၚ်ကၞိဒးတီုဒးတေပ်ချိုတ်ထောံအနန္တရောၚ်၊ စိုပ်လက်ထက်ၝဗၟာအယုတ်အိုတ်ဓဇန်အိုတ် အံၚ်ဇဲယျဂှ် နဒဒှ်ဘဝဍိက်ဍေံၜါသၞာံပြၚ်ပြၚ်တုဲ ကောန်ဍေံဓမ္မရာဇာ ပိုၚ်လဝ်ဍုၚ်မည်အလုံအိုတ်သီုပၠန်ရ၊ ၝဗၟာဏံရ,တိုန်ဗတိုက်ဍုၚ်သေံဒျူဒျာစံၚ်သၠေက်ထောံဖအိုတ်သေၚ်ဟာ။ ။ ။ ။ ၝဏံပိုၚ်လဝ်တွဵုရးဂၠးတိဍုၚ်မည် အလုံဒ္စိတ်စှော်တြဴဍုၚ် စဵုကဵုစိုပ်ခေတ်ဗၟာပဒေသရာဇ်ကၠက်တေံရ၊ ဂကူမန်ပိုဲ နဒဒှ်ဘဝဍိက်ဂၠုဲဘဝပၠက် ဘဝဒးဒုၚ်ၚိတ်ကလက်ကဵုဂကူဗၟာ လုကဴပွိုၚ်ဘာ်လ္ၚီသၞာံဟွံကဟာရော, တီအဆက်ၝက္ဍိုပ်ပရံၚ်အံၚ်ဇေယျကဵုကောန်ဍေံပိုတ်သ္ကုတ်အာအိုတ်လၟိဟ်သၟီဗၟာစှ်မွဲဒတောဝ် တၞောဝ်ကၠေံကၠက်အာရ၊ ခေတ်ပဒေသရာဇ်အိုတ်အာမွဲခေတ်ဍောတ်တုဲရလေဝ် ခေတ်အပါပဒေသရာတ် ပူပါတ်လဝ်ပိုဲဖိုဟ်ဏီရ။ ။ ။ တၠနာဲပိုဲလေဝ်ကၠက်၊ ဗၟာလေဝ်ကၠုၚ်ညိညိတုဲ ပ္ဍဲသၞာံကျာ်သဗ္ဗညု (၂၃၆၈) သၞာံ၊ သၞာံဂၠးတိ (၁၈၂၄) သၞာံ၊ သၞာံသံဝစ္ဆဝ် (၁၁၈၆) သၞာံဂှ် ဒှ်လက်ထက်သၟီဗၟာမၞုံယၟ (ဗဂျဳဒဝ်) ပကၚ်ရၚ်ဍုၚ်အဝဟွံက ပရၚ်ရၚ်ဍုၚ်မည်အလုံအိုတ်သီုလေဝ် ပကၚ်ရၚ်လဝ်ရ၊ ဂကူမည်ပိုဲအိုတ်သီု နဒဒှ်ဂကူဍိက်ဗၟာပွိုၚ်ၜါသၞာံပြၚ်ပြၚ်ရ၊ ဒှ်ပၞာန်ကဵုဂကူအၚ်ကလိတ်ပွိုၚ်ၜါသၞာံဍောတ်ဍောတ်တုဲ ဒးဒုၚ်ကျဂကူမုက်ဗုတံအလုံဂၠးတိဗၟာ/မည်ဖအိုတ်ရောၚ် (ပၞာန်ဗၟာကဵုအၚ်ကလိတ်အလန်ကၠာအိုတ်ရ)။ ။ ။ ဒေံသၟီဗၟာဗဂျဳဒဝ်မၞုံယၟုသၟီဗမာမေန်တုၚ်ဂှ် သၞာံကျာ် (၂၃၉၆) သၞာံ၊ သၞာံဂၠးတိ (၁၈၅၂) သၞာံ၊ သၞာံပိုဲ (၁၂၁၄) သၞာံ၊ ဂိတုဖဝ်ရဂိုန်စှ်မွဲမံက် တ္ၚဲဗြဴဗ္တိတိုန်နန်ဍုၚ်အဝတုဲ ပ္ဍဲသၞာံဂှ်ဟေၚ် ကတဵုဒှ်ပၞာန်ဇၞော်အလန်ဒုတိယကဵုအၚ်ကလိက်တံရ၊ ပွိုၚ်မွဲသၞာံဗတိုက်ရေၚ်သ္ကံတုဲ ကျာအာဂကူမုက်ဗု ဒးပအပ်တွဵုရးဍုၚ်အလုံဖအိုတ်ပၠန်ရောၚ်၊ (ဂကူမည်ပိုဲ နဒဒှ်ဘဝဍိက်ဂကူဗၟာဗၞတ်မွဲသၞာံဟီုဍေံရ)။ (ပၞာန်အလန်ကၠာကဵုၜါဝါဂှ် ခြာမံၚ်ပွိုၚ်ၜါစှော်ဒ္စါံ (၂၈) သၞာံတုဲ ဂကူမည်ပိုဲလေဝ် ဒးမံၚ်သၟဝ်တဲဂကူဗၟာနဒဒှ်ဘဝဍိက်, ဂၠုဲ, ပၠက် ပွိုၚ်ဂလိုၚ်ဂှ်ပၠန်ရောၚ်- ၂၈) သၞာံရ။ ။ ။ ဒေံမေန်တုၚ်မၞုံယၟု သၟီဗၟာဒဳဗဝ်ဂှ် သၞာံကျာ် (၂၄၂၂) သၞာံ၊ သၞာံအၚ် (၁၈၇၈) သၞာံ၊ သၞာံပိုဲ (၁၂၄၀) သၞာံ၊ တိုန်နန်အဝ အုပ်ဓုပ်လဝ်ဍုၚ်ဗၟာ/မည်အလုံအိုတ်သီုပွိုၚ်ထပှ်သၞာံရ၊ စိုပ်သၞာံကျာ် (၂၄၂၉) သၞာံ၊ အၚ် (၁၈၈၅) သၞာံ၊ သၞာံပိုဲ (၁၂၄၇) သၞာံ၊ ဒှ်ပၞာန်ကဵုအၚ်ကလိက်ပေၚ်ပိဝါအလန်ကြဴအိုတ်ရ၊ ဂကူမည်ပိုဲအလုံတွဵုရးဂၠးတိအိုတ်သီုဂှ် နဒဒှ်ဘဝဍိက်ဂကူဗၟာပွိုၚ်ထပှ်သၞာံပြၚ်ပြၚ်ရ၊ ပ္ဍဲသၞာံဂှ်ဟေၚ် ဂကူမုက်ဗုတံရပ်ဏာဒဳဗဝ်သီုဂၞကျာ် ဂိတုကထိုၚ်ဒ္စါံစွေက် ပ္ဍိုက်ဏာကဵုက္ၜၚ်ရ။ ဍေံရပ်စွံလဝ်ပ္ဍဲဍုၚ်ဂလာအၚ်ကလိက်-မန္ဒရာတ်၊ နူဂှ်ဏာဗစိုပ်ရတနဂိရိ-ဇဳဝိအိုတ်အာပ္ဍဲဍုၚ်ဍေံတေံရ၊ သ္ပတံနူသၞာံဂှ်တုဲ တၞောဝ်ဒတောဝ်သၟီဗၟာတံ သ္ကုတ်ပိုတ်ထုတ်အာအိုတ်ရ၊ သက္ကရာဇ်ကျာ်၊ ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဂှ်ရ၊ ဂိတုမြေက္ကသဵုစှ်မွဲစွေက်၊ (အၚ်-၁၁၈၆-ဂိတု ၁-တ္ၚဲ-၁) ဒးပအပ်ဍုၚ်ကဵုဂကူအၚ်-ဂလာ တံအလုံတွဵုရးဍုၚ်ဗၟာ/မည်အိုတ်သီုတုဲ ဗၟာ/မည်ဒှ်အာဘဝဍိက်အၚ်ကလိက်ပွိုၚ်ဗဒါဲကၠံသၞာံရ၊ နူသၞာံ (၁၂၄၇) စိုပ်သၞာံဍုၚ်ပိုဲ (၁၃၀၈) သၞာံ၊ ဂွံဒ္စိတ်စှော်မွဲသၞာံရ၊ နူ (၁၂၄၇) သၞာံ၊ စိုပ်သၞာံလၟုဟ် (၁၃၆၉) ကၠံၜါစှော်ပိ (၁၂၃) သၞာံ၊ ဂကူမည်ပိုဲအလုံတွဵုရးဍုၚ်အိုတ်သီု နဒဒှ်ဘဝဍိက်ဗၟာအဆက်လက်ကရဴ (၁၂၃) သၞာဴ ဍိက်ပၠက်ဂိဂိရ။ ကလေၚ်သရုပ်ထောံဖအိုတ်ဂှ် ဥပ္ပန္နသုဓမ္မဝတဳ၊ ဇေန်-၉၅-စၞောန်ထ္ၜးလဝ်မသုန်ကၠံတြဴစှော်ပိ (၅၆၃) သၞာံ ဒှ်မံၚ်ဘဝဍိက်ဗၟာသ္ၚောဲအိုတ်ရ၊ တော်ထောံသောဲသောဲဗြောဲဗြောဲကဵုဒုတ်ဒုတ်မွဲလ္ၚီတြဴကၠံၜါစှော်ၜါ (၁၆၂၂) သၞာံ၊ ပယျာံဒးဒုၚ်ဇိက်ဒှ်မံၚ်ဘဝဍိက်ဗၟာဍိတ်ရ၊ နူသၞာံ (၁၂၄၇) တေံစိုပ် (၁၃၆၉) သၞာံလၟုဟ်- နဒဒှ်ဘဝဍိက်ဗၟာကၠံၜါစှော်ပိ (၁၂၃) သၞာံ၊ ခေတ်အလဵုအသဳပၞာန်ဗၟာၜါခေတ် လုပ်ဂေတ်မံၚ်ပ္ဍဲဗွုတ်ဗုတ်ကၠေၚ် ညံၚ်ရဴပြေၚ်ဂၠဴကီုရဒှ်တုဲ ဒှ်မံၚ်ဘဝဍိက်သဝ်သဝ် (၁၆၂၂) သၞာံပြၚ်ပြၚ်ရောၚ်။
၂၈။ ကလေၚ်တော်ထောံသရုပ်သၚ်္ချာ
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]သမလရာဇာဒှ်တံ-တိဿရာဇာဒှ်ကၞောတ် လၟိဟ်သၟီမည်ဂမၠိုၚ်စှ်ထပှ် (၁၇) ဒတောဝ် လၟိဟ်အာယုက်ပကၚ်ရၚ်ဍုၚ်ၜါကၠံပိစှော်ထပှ် (၂၃၇) သၞာံ၊ ကလိလောန်အာသၞာံဂှ်တုဲ လ္ၚုသုန်ဂြာံအာနူသၟီမည်လုကဴပွိုၚ်ပိကၠံစှ်ၜါ (၃၁၂) သၞာံရ၊ ဂကူဗၟာနူဍုၚ်အဝ-ဍုၚ်ဗကာံစှ်ေကၠုၚ်ပကၚ်ရၚ်လဝ်ဍုၚ်မည်အလုံဒ္စိတ်စှော်တြဴ (၉၆) ဍုၚ် ဒးဒုၚ်နဒဒှ်ဘဝဍိက်ဂကူဗၟာတံရ။ ဂကူမည်ဂမၠိုၚ်အိုတ်သီု အဒဒှ်ဘဝဍိက်ဂကူဗၟာပ္ဍဲအလန်ကၠာအိုတ် ပွိုၚ် (၃၁၂) သၞာံရောၚ်။ ဂလာန်ရာဇာဝၚ်မည်ဇၞော် ဥပ္ပန္နသုဓမ္မဝတဳရာဇာဝံသကထာ-ဇေန်-၉၅-ဂှ် စၞောန်ထ္ၜးလဝ်သာ်ဝွံရ၊ နူသၟီသမလကုမ္မာ-ဂှ် ဒဵုမစိုပ်တိသ္သကုမ္မာ-သၟီ-၁၇-စှ်ထပှ်ဒတောဝ်ဝွံ လုကဴ-၁၅၀−ကၠံမသုန်စှော်သၞာံ မပသၟီပ္ဍဲဍုၚ်ဟံသာ (ဟံသာဝတဳ) ရာၚ်ဆာဲတဴဗွဲမလောန်တုဲ သုန်အာရ၊ (ရာဇာဝၚ်ကျာ်ဇၞော်အ္စာကုသလဂှ် (၂၃၇) သၞာံ၊ ရာဇာဝၚ်မည်ဇၞော်ဂှ် (၁၅၀) သၞာံ၊ သၞာံဟွံတုပ်ပၠောပ်လဝ်စိုတ်ကၠာ)၊ သၟီမည်ပိုတ်သ္ကုတ်အာပွိုၚ် (၁၅၀) သၞာံ၊ ဒှ်အာလၟေၚ်အပိုၚ်ရးဗကာ-အဝ-ရ၊ နူဂှ် လုကဴ-၅၆၃-သၞာံ လ္ၚုအာတုဲ ပ္ဍဲလ္အိတ်ဂှ် ကာလသာသၞာကျာ်မစိုပ် ၁၈၂၉-သၞာံ၊ သက္ကရာဇ်ဍုၚ်ပ္ဍဲစတုတ္ထပရိစ္ဆေဒတုန်လေဝ်၊ ဒှ်-၆၄၇-သၞာံ၊ ဒှ်ကြဴဝါရောဝ် (ဝေါရေဝ်ရောဝ်) ပန်သၞာံ၊ ကာလသၟီပိဒတောဝ်မပသၟီ၊ တံအခၟမန်မဟိမု-သုနက္ခရာဇာ-ဂှ် မပ္တန်ဍုၚ်ဟံသာဝတဳတုဲ သၟီပိဒတောဝ် လုကဴ-၂၄-သၞာံ ပ္ကၚ်ရၚ်ကၟိန်ဍုၚ်ဟံသာဝတဳတုဲ လ္ၚုအာနူရာဇာဓနဳဒှ်အာရးမတ်တၟ၊ ဒှ်အာအပိုၚ်ရးဗကာံ-အဝ၊ သၟီဝါရေဝ်ရောဝ်ပၠန်ရ။ ။ ယဝ်ရကလေၚ်ကၟော်တော်ထောံအတိုၚ်ၜါနဲဂှ်မ္ဂး- ဂကူမည်ပိုဲ အလုံတွဵုရးဂၠးတိဍုၚ်မိတိမအိုတ်သီုနဒဒှ်ဘဝဍိက်ဂကူဗၟာ အလန်ကၠာအိုတ် (၃၁၂) သၞာံ၊ မွဲနဲပၠန် (၅၆၃) သၞာံပယျာံလံလဂၠိၚ်သ္ၚောဲတုဲ ဂကူဗၟာတံပ္ဍိုက်လဝ်ဂကူကဵုဗၠိုက်ကဵုကၠက် ကလက်ထောံလိက်ပတ်ပိုဲရောၚ်။ ။ ။ နဒဒှ်ဘဝဍိက်ဗၟာဍုၚ်ဗကာံ-အဝ အလန်ကၠာအိုတ် ၅၆၃ သၞာံ။ ။ ။ နဒဒှ်ဘဝဍိက်ဗၟာတဗၚ်သောဲထဳ နူသၞာံဍုၚ် (၉၀၀) ၁၂ သၞာံ။ ။ ။ နဒဒှ်ဘဝဍိက်ဗၟာဖရၚ်နံၚ်ဆိၚ်ကေတ်နူသၞာံဍုၚ် (၉၂၄) ၁၀ သၞာံ။ သၟီဗၟာတဗၚ်သောဲထဳလောန်အာတုဲ ဒးအလန်သၟီမည်သၟီစဴဍောတ်၊ သၟီစဴဍောတ်လောန်အာတုဲ ဒးအလန်သၟီဓဝ်ရာမ၊ သၟီမည်ၜါဒတောဝ်ဂှ်လောန်အာတုဲ ခြာမံၚ်ၜါစှော်ဒ္စိတ် (၂၉) သၞာံ၊ စိုပ်ပယျာံဗၟာမဟာဥပရာဇာ-ရ၊ ဗၟာဖရံၚ်နံၚ်ဂှ်၊ သက္ကရာဇ်ကျာ် (၂၁၀၆) သၞာံ၊ ဂၠးတိ (၁၅၆၂) သၞာံ၊ သၞာံပိုဲ (၉၂၄) သၞာံ၊ ဂကူမည်ပိုဲအလုံအိုတ်သီု နဒဒှ်ဘဝဍိက်ဗၟာပွိုၚ်စှ် (၁၀) သၞာံပၠန်ရ။
၂၉။ ခေတ်ဒုတဳယဟံသာဝတဳ
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]သၟီအခၟမည်ဒှ်တံ ဗညာဒလဒှ်ကၞောတ် လၟိဟ်သၟီမည်စှ်ထပှ် (၁၇) ဒတောဝ်၊ လၟိဟ်ပကၚ်ရၚ်အာယုက်ဍုၚ် ပိကၠံပိဣသုန် (၃၃၅) သၞာံရ၊ ပ္ဍဲအရာစၞောန်ထ္ၜးလၟိဟ်သၟီမည်ဖအိုတ်ဂှ် ပိစှော်ပန် (၃၄) ဒတောဝ်ဂးလဝ်သာ်ဂှ်တုဲ ယၟုသၟီမည်ကဵုဂၞကျာ်ဗၠိုက်မံၚ်နွံဗဝ်သ္အဝ်ဏီရ၊ နာဲကလျာဏဘာတၟိကွာန်ဖအံက်တက်ပ္တိတ်လိက်-ဝၚ်ဓါတ်ကျာ်မုဟ်တဴ ပ္ဍဲသက္ကရာဇ် (၁၃၃၉) သၞာံ မုက်လိက် ၂၄- လၟိဟ်တၞောဝ်ဒတောဝ်ဨကရာဇ်မည်ပကၚ်ရၚ်ဍုၚ်ဗဂေါဟံသာဝတဳဖအိုတ် ပန်စှော်ဒ္စိတ် (၄၉) ဒတောဝ်သ္ဂးလဝ်ရ၊ လၟေၚ်သၟီမည်ရာဇာဝၚ်ကျာ်ဇၞော်အ္စာကုသလဂှ် (၃၄) ဒတောဝ် သ္ဂောံဆဵုကေတ်ရ။ ဍာံဍာံတေံဂှ် ယၟုဨကရာဇ်မည်ကဵုဂၞကျာ်ပကၚ်ရၚ်ဍုၚ်သၟီၜိုပ်ထဝ် ဍုၚ်ဗၠဲဂွါဗွဲတြး နွံဒ္စါံစှော်ထပှ် (၈၇) ဒတောဝ်ပြၚ်ပြၚ်ရ၊ ယၟုယၟာဗၠိုက်မံၚ်ဂၠိုၚ်လောန်တုဲ ကၠေံအာအိုတ်ရ၊ လၟိဟ်ဨကရာဇ်မည်ဍုၚ်သုဓမ္မဝတဳ-သုဝဏ္ဏဘုံနွံမံၚ်ဖအိုတ်ုဒ္စိတ်စှော် (၉၀) ဒတောဝ်ပြၚ်ပြၚ်ရ၊ ဘဝဍိက်ဗၟာတံ ဗၟာတံဍိုက်လဝ်ကံတုဲ ထဗးက္ဍိုပ် ဇိုတ်စပလိုတ်ဗဗိုက်ဒၞပ်ဍေံဂၠိုၚ်ကဵုလ္ၚီသၞာံရ၊ ဂကူမည်ပိုဲဂှ် နဒဒှ်ဘဝဍိက်ဂကူဗၟာအတိက်တေံ လၟိဟ်သၞာံပယျာံဂၠိၚ်သ္ၚောဲသ္ဂောံတီကေတ်တုဲ နဒဒှ်ဘဝဍိက်ဍေံပ္ဍဲပစ္စက္ခလၟုဟ်ဏံ ထေက်ကဵုဒးတီခိုဟ်ကွေံကွေံရ။ (လၟိဟ်ဨကရာဇ်မည်ဂမၠိုၚ်ဂှ် နွံပ္ဍဲလိက်ရာဇာဝၚ်မည် သွက်ဂွံဗ္တောန်ပ္ဍဲကွာန်ကၟာဝက် တက်လဝ်စက်ကံပျူတာသက္ကရာဇ်ဍုၚ် (၁၃၆၈) သၞာံ၊ မုက်လိက် ၃၇- ဗှ်ရံၚ်ညိ)။ နူသက္ကရာဇ်ဍုၚ် (၁၂၄၇) တေံ စိုပ်လက်ထက်ဂွံဍုၚ်မည်ဗၟာသၠးပွးတုဲ အလဵုအသဳဗၟာကၠတ်ထဝ်စှ်သၞာံပြၚ်ပြၚ်၊ အလဵုအသဳပၞာန်ဗၟာခေတ်နေဝေန် ဆိုက်ပန်ပန်စှော် (၄၀) သၞာံ၊ အလဵုအသဳပၞာန်ဗၟာခေတ် (စဝ်မိုၚ်သာန်ယှိုဲ) နူသၞာံ (၁၃၅၀) သၞာံ၊ သၞာံဂၠးတိ (၁၉၈၈) သၞာံ၊ စိုပ်လၟုဟ်သၞာံပိုဲ (၁၃၆၉) သၞာဲဂၠးတိ (၂၀၀၇) သၞာံ၊ ကြပ်ၜါစှော်သၞာံ၊ ဟုဲထောံဖအိုတ်ဒှ်မံၚ်ဘဝဍိက်, ဘဝဂၠုဲ, ဘဝပၠက် ဘဝဒးဒုၚ်ၚိတ်ကမၠက်ကဵုဂကူဗၟာ မဟာဝါဒဳချဳဂရာၚ်ဂၠံၚ်သွက်ပရေၚ်ဂကူ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဟွံဂံၚ်ပေၚ်အာ ကၠံၜါစှော်ပိ (၁၂၃) သၞာံ ပၠန်ရ။ သၞာံဘဝဍိက်ဂကူဍေံဂှ် သၞာံဂမျိုၚ်ဂျိုၚ်တိုန်အာ ဒဵုကဵုဒက်ပ္တန်ဍုၚ်မည်သၠးသၠးပွးပွးမာန်တေံရောၚ်၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ-ဘဝဍိက်မ္ဂးဂှ် ဒးက္ဍုဟ်ညံၚ်ရဴအိက်တြဴဇၞော်၊ ဘဝဂၠုဲမ္ဂးဂှ် ဒှ်ဘဝယုတ်သဝ်ဒးမံၚ်သၟဝ်ဍေံ၊ ဘဝပၠက်မ္ဂးဂှ် ဒးဒုၚ်ၚိတ်ကမၠက်ထောံဖအိုတ် သ္ပတံနူအခေါၚ်မၞိဟ်အခေါၚ်နူဂဝ်ဂၞဴတၟာမလ္ၚဴလေဝ်ဟွံမွဲ၊ အခေါၚ်မၞိဟ်ပါကၠုၚ်နူယာဲတၟာမရာဲလေဝ်ဟွံမွဲ၊ အခေါၚ်မၞိဟ်ပါကၠုၚ်နူယာဲၜံၚ်တၟာအိက်ခအေၚ်ဖံၚ်လေဝ်ဟွံမွဲ၊ အခေါၚ်မၞိဟ်ပါကၠုၚ်နူယာဲမိတၠာသတ်ဝိလေဝ်ဟွံမွဲ၊ အခေါၚ်မၞိဟ်ပါကၠုၚ်နူဂဝ်တၟာမဗဒဝ်လေဝ်ဟွံမွဲ၊ ညးညးအဲသှ်ေမံၚ်ခၟာဲစိုက်ၜါမ-ဓဝ်ဂှ် ကဵုဂွံညာတ်ကေတ်အိုတ်ညိ။
၃၀။ ခေတ်ပၞာနဨကရာဇ်မည် သၟိၚ်မနူဟဝ်ကဵုဗၟာအနဝ်ရထာ
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]သွက်ဂွံတီပရောဒဒှ်ဂကူဗၟာ အဆက်အဆက်စံၚ်ဂစိုတ်ကလက်, ကဵုဂကူမည်ကၠက်အာတုဲ ဒးချူထ္ၜး “ဝၚ်ဗၟာဂစိုတ်မည်” မွဲကဏ္ဍပၠန်ရောၚ်။ သူရိယကုမာ ကာလကလိဂွံအာယုက်ၜါစှော်ဒ္စါံ (၂၈) သၞာံဂှ် ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်ကျာ် (၁၅၇၄) သၞာံ၊ သက္ကရာဇ်ဍုၚ် (၃၉၂) သၞာံ၊ ပယျာံသုမၚ်္ဂလ-အာစိုပ်ဒဒှ်ဨကရာဇ်မည်မပြဲ ဂွံဒုၚ်ယၟု “မနောဟရိရာဇာ-သၟိၚ်မနူဟဝ်” ကေုာံဂၞကျာ်ဇၞော် “မၚ်္ဂလဒေဝဳ- ရူပကလျာဏဳဒေဝဳ” ပကၚ်ရၚ်ဍုၚ်သုဝဏ္ဏဘုံမရနုက်မသုန်စှော်ထပှ် (၅၇) ဒတောဝ် ဇၞော်မောဝ်ဂဵုလဟဵုရာၚ်ဆာဲကွေံကွေံရ၊ ကောန်ဗၠာဲဇၞော်ယၟု ‘သဳဟရာဇာ’ ဒေံဂှ် စိတ္တရာဇာ” ဂွံလဝ်အဝဵုသ္ကိုပ်ပၞာန်ဇၞော်ရ၊ ကောန်ဝုတ်သ္ဍိုက်ဆာန်မၞုံယၟု “မိသုဝဏ္ဏဒေဝဳ” ကိတ်ညဳဝတ်မိမကောဂၠုတံဂှ်တုဲ ဖ္ဍိုက်ဗပေၚ်လဝ်ဇြဟတ်ကမၠောန်မှောၚ်မဗွဲမသၟဟ်ဒှ်မွဲဖျုန်ဆီဖအိုတ်ရ။ ပ္ဍဲခေတ်သၟီမနူဟဝ်ဂှ် ပရေၚ်သာသၞာ, ပရေၚ်ဂကူ, ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်, ပရေၚ်ပိုန်ဟာန်, ပရေၚ်ဆက်ဆောံဍုၚ်မ္ၚး, ပရေၚ်လောဓမ္မၜါသာ် တဴတက်ဇၞော်မောဝ်ကွေံကွေံတုဲ ခမဳအရဳကဵုခမဳပုထုဇန်တန်တဴဒၟံၚ်ဂၠိုၚ်ကဵုကိုတ်ရ၊ (ဗွဲတြးရာဇာဝၚ်ဨကရာဇ်မည်သၟိၚ်မနူဟဝ်ဍုၚ်သဓီုသုဝဏ္ဏဘုံ-ကၞပ်မွဲ-ၜါ တက်ပ္တိတ်လဝ်ပ္ဍဲသၞာံပိုဲ ၁၃၆၆-ပေၚ်တဴအတိုၚ်ပၟိက်ရောၚ်)၊ ပ္ဍဲအခိၚ်ဂှ် တၞောဝ်ဒတောဝ်ဨကရာဇ်မည်ဍုၚ်ဟံသာဝတဳလ္ၚုလ္ၚန်အာတုဲ ညးစဍုၚ်-မၚ်မွဲဍုၚ်ဟေၚ်နွံဒၟံၚ်ရ၊ ၜိုန်နွံတဴဂးကီုရဂှ် ဒးမံၚ်သၟဝ်တဲဂကူဗၟာတံနူဍုၚ်ဗကာံစှ်ေစာံလဝ်စးဂကူပိုဲဂိဂိဓဇောတ်ဓဇောတ်ရ။ အနဝ်ရထာဍိုက်က္ဍိုပ်တုဲ ဇက်ကၠုၚ်ပၞာန်တိုက်, ပၞာန်စိၚ်, ပၞာန်ချေံ, ပၞာန်ဍာ်ဂၠိုၚ်ကဵုကိုတ်ရ၊ သရာဲပၞာန်ဗၟာဒယှ်ပန်မၞုံယၟု “တလန်ကေသာ” ဝေဝရု, လုံလက်ဖေါဲ, မၞုံဗဳ” တွဳဗွိုၚ်ကေတ်ဗော်သွးဒပ်ပၞာန်ပေၚ်ပေၚ်တုဲ လုပ်ဗိုၚ်လဝ်ဍုၚ်သုဝဏ္ဏဘုံပွိုၚ်ပိဂိတုရ၊ ဟိုတ်နူအာနုဘဴသၟီမနူဟဝ်ပိသာ်ဂှ်ကီု ဟိုတ်နူကြဳဇှ်သဳလသၟီမအံက်ညးကီု ဟိုတ်နူအစောံသတ္တိသရာဲပၞာန်မည်ဒယှ်ၜါပြာပ်ဇၞော်ကဵုပြာပ်ဍောတ်ကီု ပၞာန်ဂကူလဵုမွဲလေဝ် ကၠုၚ်တဝ်စၞေဟ်ပၠံၚ်တသိုက်ကေတ်ဍုၚ်မည်ဟွံမာန်ရ။ ဆဂးဂှ်-ကောန်ဝုတ်ဗၟာအနဝ်ရထာ (ဣနၚ်္ဂလာ) ရုပ်ကျေဝ်လောန်ညံၚ်ကောန်ခၞောဝ်ဂှ် စှ်ေကၠုၚ်သ္ပဂၞကျာ်သၟီမနူဟဝ် အသဝ်ပိသာ်လေဝ်အိုတ်၊ သရာဲပၞာန်ပြာပ်ဇၞော်လေဝ်ဒးချိုတ် ဣနၚ်္ဂလာပလီုထောံဖအိုတ်တုဲ ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်ကျာ် (၁၆၀၁) သၞာံ၊ သက္ကရာဇ်ဍုၚ် (၄၁၉) သၞာံ၊ ဂိတုဇှ်ေစှ်မွဲမံက်တ္ၚဲစန် ပ္ဍဲဗေသာခနက်သတ်ပယျာံဂယး နကဵုဇြဟတ်ဒပ်ပၞာန်တိုက်ဒုတ်ဒုတ် ဆုတ်ကလေၚ်ဟၟဲဂှ် အနဝ်ရထာလုပ်သီဂွံဍုၚ်ထဝ်သုဝဏ္ဏဘုံ-သုဝဏ္ဏဘူမိ၊ ဟိုတ်နူဣနၚ်္ဂလာဗြဴပလီုဍုၚ်ဒုၚ်လဝ်တဲသ္ပဂၞကျာ်ဒးလီုလာ်အာ သၠေက်သၠေက်သၠံၚ်သၠံၚ် (စံၚ်-ဂစိုတ်-ဗတိုက်-ပလီု) လေၚ်ဟောံအာသီုဖအိုတ်ရောၚ်။ ။ သရာဲပၞာန်မည်ၜါ ဃောဒုၚ်ပၞာန်ဗၞတ်ပန်ဝါ ဇၞးအာလၟိုန်၊ ဗၟာကျအာပန်ဝါတုဲ ကာလသရာဲပၞာန်မည်ပြာပ်ဇၞော်ဒးဂစိုတ်ထောံချိုတ်အာတုဲဟေၚ် ပၞာန်ဗၟာတံလုပ်သီဂွံဍုၚ်ရ၊ ကာလပြိုၚ်ပ္ကါန်ကေတ်မာန်ကေုာံရေၚ်သ္ကံဂှ် ဗၟာလုပ်သီဂွံဍုၚ်စံၚ်ကျာ်, စံၚ်ဘာ, စံၚ်န်, စံၚ်ထောံသ္ၚိဌာန်, စံၚ်ရုၚ်ဒါန်, စံၚ်ဇြပ်, တာန်ဆံၚ်-အိန်ဆံၚ်, စံၚ်ရုၚ်ကလောန်, စံၚ်သ္ၚိရတ်ကၠတ်ထဝ် ဒှ်အာဗွဝ်ဆးပတေၚ် ချိုတ်ပြးဇးဆီပါ်ဍာ်ဇွောဝ် ဗဵုကျောဝ်ဟွံဂံၚ် ရံၚ်ညာတ်သိၚ်သာကွေံကွေံရောၚ်။ ။
၃၁။ ဂကူမည်ဍောတ်ဇၞော်ဟွံရုဲ ဒှ်ဂၠုဲပၞာန်ဗၟာ
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]နဲကဵုအသံဗၟာအနဝ်ရထာဂှ် ဒက်ဏာသၟီမနူဟဝ်နကဵုဇက်ဇရှ်ေထဝ်၊ ပါဲနူဂှ် ရပ်ဒက်ဏာဂၠိုၚ်ကဵုဂၞန်သၚ်္ချာရ၊ ခမဳအရဳသၟးပိလ္ၚီဇကု၊ ခမဳပုထုဇန်တန်သၠုၚ်အဟုၚ်ပိဋကတ်မွဲလ္ၚီ-ၜါ-ပိလ္ၚီ၊ ခမဳတၠအရှန်ဂၠိုၚ်အောန်ဟွံဂး ရပ်ဏာရ၊ ဗွဲသရုပ်လၟိဟ်ခမဳသၚ်မည်ဇၞော်ဇၞော်ပၠိုၚ်ပၠိုၚ် ဂၠိုၚ်လောန်ပစိုတ် (ၜါကိုတ်မသုန်လက် ၂၅၀၀၀၀-ဇကုရောၚ်) လၟိဟ်ဂကူမည်ဂမၠိုၚ် ပၠိုၚ်ပၠိုၚ်ဒုတ်ဒုတ် ဝုတ်ဝုတ်ဗၠာဲဗၠာဲ နော်နာဲဇုဇမိမကောန်တှ် သၟဟ်လ္ၚဵုလက်ကိုဋ် (ကိုတ်) ပြၚ်ပြၚ်ရ၊ လိက်ပိဋကတ်ပိ ပိစှော် (၃၀) ဆောစိၚ်ဗ္တာၚ်ပိစှော်ပိ (၃၃) ဖ္ဍိုက်၊ အပေါတ်ဆနွံဗတိုက်ပၠံၚ်ၜးဖျဴဏာဍုၚ်ဗကာံဖအိုတ်ရ။ သၟီဨကရာတ်အမာတ်သ္ကိုပ်ပၞာန် မွဲဟာန်ဂၞကျာ်ဇၞော်/ဍောတ် ဗော်သွးဒပ်စဵုဒၞါအပေါတ်ဂြပ်ရတ်ထဝ်သြန် (သြန်) ဓါတ်ကျာ်, ရုပ်ကျာ်, ကျာ်ထဝ်, ကျာ်မၞိက်, ကျာ်ဗရိုတ်, အပေါတ်ကွိၚ်ကွိုက်တိုက်ဗရုဓဂိုဟ်, လိက်ပတ်ဒဗျဂုန်-ဂြန်ဂဥုဲနာနာသာ်၊ ရုပ်ဒေဝတဴပၟၚ်ဍုၚ်မၞုံကဵုဣဒ္ဓိမဇၞော်တော်လၟိဟ်ဟွံမာန် ပ္ဍိုက်ဖျဴဏာကဵုစိၚ်ချေံဂၠုၚ်ဖအိုတ်ရ၊ ခမဳသၚ်မည်ကဵုဂကူမည်ၜါပိကိုတ်တံဂှ် ဂွံစိုပ်ဍုၚ်ဗကာံအာသီုဒဒိုက်ဇၞော်ဇၞော်ရောၚ်၊ ဨကရာဇ်မည်သၟီမနူဟဝ် ပကၚ်ရၚ်ဍုၚ်ကြုၚ်ထဝ်တိထဝ်လုကဴၜါစှော်တြဴ (၂၆) သၞာဴတုဲ ဒးကျအာပၞာန်ဗၟာအနဝ်ရထာ စိုပ်ဍုၚ်ဗကာံဍေံရပ်ကြိုၚ်လဝ်သၟီကဵုဂၞကျာ်ဂၠိုၚ်ကဵုသၞာံ စဵုကဵုဒးစဴအာသွဝ်တေံရောၚ်။ ဟိုတ်ဂှ်ရ- တ္ၚဲဍုၚ်သုဝဏ္ဏဘုံဒတုံစှ်ေပ္ဍဲတဲဗၟာ တ္ၚဲဍုၚ်လီုဂှ် ဗွဲမဗှ်သၞာတၠတိဇကု သီုကဵုဗှ်ဗၞုဟ်ဂုန်သ္ကိုပ်ပၞာန်ပိုဲ သရာဲပၞာန်ပိုဲဒပ်ပၞာန်ပိုဲ သၠးလဝ်လမျီုဆီပလက်သွက်ဂကူမည်ကဵုဍုၚ်မိတိမပိုဲကီု၊ ခမဳသၚ်မည်အ္စာတၠပိုဲ-အ္စာသၠပတ်မည်ပိုဲ စိုပ်အာဍုၚ်ဗကာံဒးကၠာဲကဵုလိက်ပတ် “နူဘာသာမည်စၠောံကဵုဘာသာဗၟာ လိက်ပိဋကတ်တဝှ်ကျာ်” မၠာ်ရံၚ်ချူကှ်ေဟွံကဵုသှ်ေၜက်ကီု၊ ဂုန်သတီတိဟွံတီသီထောံဘဝခမဳ−ကပ္ပဳ-ထောံဗွဲမဂၠိုၚ်ကီု၊ သီုကဵုဗှ်ဗၞုဟ်ဂုန်အောန်စိုတ်ဗွဲမလောန်တုဲ ရိုဟ်ရိုဟ်ဒဒှ်သၞာံစိုပ်ပယျာံဍုၚ်သုဝဏ္ဏဘုံလီု အလုံရးနိဂီပိုဲမွဲ- ဒးကၠောန်ဗဒှ်တ္ၚဲဍုၚ်သုဝဏ္ဏဘုံလီု-ဝွံရောၚ်။ ။ ။ ။ ဒပ်ပၞာန်မည်ဇၞော်ဖအိုတ် နွံထပှ်ဒပ်၊ ဒပ်ပၞာန်တိုက်, စိၚ်, ချေံ, ဂၠုၚ် (ဍာ်) လၟိဟ်ကောန်ပၞာန်နွံၜိုတ်စှ်ကိုတ်၊ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာဍုၚ်ဗကာံဂှ် ဂၠိုက်ကဵုကိုတ် ပြိုၚ်ပ္ကါန်ဟွံမာန်ဍေံရ၊ ကိုန်ဇာတသၟီ၊ ကဵုဍုၚ်-ကၠုၚ်ဂၠံၚ်စှ်ေ, ဂၠံၚ်ကျ၊ ဗၟာဂှ်ကၠုၚ်ဂၠံၚ်တိုန်, ဂၠံၚ်ဇၞး၊ ဒးလေၚ်ဟောံထောံဍုၚ်ကြုၚ်ထဝ်တိထဝ် ဂိဓဇောတ်ကရောနရိုအ်ယာံအိုတ်ရ၊ ဗီုဍုၚ်ကြုၚ်ထဝ်ဏံကီုရ၊ ဍုၚ်ၜိုပ်ထဝ်ဍုၚ်ဇုက်ဗၠဲဂွါ-ဗၟာအံၚ်ဇဲယျလုပ်သီကေတ်ဗွဲအနိၚ်အထက်ဂှ် ကိုန်ဇာတာသၟီ ကဵုဍုၚ်ကၠုၚ်ဂၠံၚ်စှ်ေ, ဂၠံၚ်ကျာ၊ ဗၟာဂှ်ကၠုၚ်ဂၠံၚ်တိုန်, ဂၠံၚ်ဇၞး၊ လၟိဟ်ကောန်ပၞာန်ဍေံကြပ်ပေၚ်အသၚ်ဃဲ၊ လၟိဟ်ကောန်ပၞာန်မည်ဇကုဂှ် နွံၜိုတ်ၜါစှော်ကိုတ်ပြၚ်ပြၚ်၊ တၚ်ပ္တိုန်နှီသၠးဒကေဝ် ကေဝ်ရံၚ်တုဲ “ဇြိုၚ်သာ” တီကေတ်မာန်ကီုရောၚ်။
၃၂။ ဍုၚ်ဗဂေါလီု အိန်ရီုဟွံမာန်
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]ဍုၚ်သၟိၚ်ၜိုပ်ထဝ် ဗဂေါဟံသာဝတဳ ကျာ်သြဳဂကူရာမည်ပိုဲဂှ် အတိုၚ်ပယျးဒိုဟ်ကျာ် သက္ကရာဇ်သာသနာ (၁၁၁၆) သၞာံ၊ သက္ကရာဇ်ဍုၚ် စူဠသက္ကရာဇ်တတဳယပရိစ္ဆေဒ (၅၀၄) သၞာံ၊ ဂိတုမာ်မွဲစွေက် တ္ၚဲစန်သၟိၚ်အိန်စှ်ေကၠုၚ်ပ္တန်ဍုၚ်ဟံသာဝတဳ နကဵုဣဒ္ဓိရ၊ နကဵုဣဒ္ဓိဟေၚ် နိမိတ်ကတဵုဗဒှ်ကဵုပြာသာဒ်နန်ထဝ် ဓလဝ်ကဵုက္ဍိုၚ်ဗ္တာၚ်ကောန်သၟိၚ်မည်ကောန်ကဵုဒေံညးၜါ သမလရာဇာ ဒေံဝိမလကမ္မာ ကဵုဒှ်ဥပရာဇာ သၟိၚ်ဍောတ် (ဝေါဟာမည်တြေံ အိၚ်သေၚ်) ညးမကော်ခဴစရ၊ ပ္ဍဲကာလမသ္ပသၟိၚ်ပကၚ်ရၚ်ဍုၚ်ကၠာအိုတ်ဂှ် သာသၞာကျာ်ဂဵုလဟဵုလောန်ရ၊ တိုက်လိက်မည်, ခမဳသၚ်မည် ညးမပ္တန်သာသၞာဂၠိုၚ်လောန်ရ၊ မိပ်ဇြိပရာၚ်ဒၟံၚ်ညံၚ်ရဴဍုၚ်ဒေဝတဴသွဝ်တြဴဘုံကီုရ။ ညးမဒုၚ်သဇိုၚ်ဨကရာတ်အမာတ်သ္ကိုပ်ပၞာန် ဗဵုလဗးဗော်သွလေဝ်ဂၠိုၚ်၊ ပံက်လဝ်ဒပ်ပၞာန်ပၞာန်တိုက်, ပၞာန်စိၚ်, ပၞာန်ချေံ, ပၞာန်ဍာ် (ဂၠုၚ်) လွဟ်ဗၞုဟ်ဇြၚ်တ္ၚဲဒြၚ်တ္ၚဲဇဵုသွက်ဂွံစဵုဒၞါသၞဍုၚ်၊ အမၠံက်သေဏာတ်ပေၚ်ဖ္ဍိုက် အလုံဒပ်ပၞာန်ဂမၠိုၚ်ရ၊ မၚ်မွဲအုပ်ဓုပ်ဍုၚ်နကဵုဓဝ်သၟိၚ်စှ်သၟဟ်ကဵုလမျီုတုဲ သ္ပလဝ်ဒကာကျာ်, ဒကာဘာယိုက်ဒိုက်သာသၞာ စဵုကဵုစဴသွဝ်အိုတ်ရောၚ်၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ-ဨကရာဇ်မည်သမလရာဇာဒှ်တံ၊ ဨကရာဇ်မည်ဗညာဒလဒှ်ကၞောတ် (ယၟုဟွံမံက်၈တဝ်နွံဂၠိုၚ်) ဒၟံၚ်တုဲ ဖအိုတ်ဒ္စါံစှော်ထပှ် (၈၇) ဒတောဝ်ပေၚ်ပေၚ်ရောၚ်။ ။
၃၃။ ခေတ်ပၞာန်ဇၞော်သၟိၚ်ၜါက္ဍိုၚ်ဗ္တာၚ်
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]အတိုၚ်ကျာ်ပျးလဝ်ဒိုဟ်ဂှ် ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်သာသၞာ (၂၂၉၀) သၞာံ၊ သက္ကရာဇ်ဍုၚ် (၁၁၀၈) သၞာံ၊ သေနာပတိရာဇ်ဂွံဒုယၚ်ယၟုဗညာဒလ သဒှ်ဨကရာဇ်မည်ပကၚ်ရၚ်ဍုၚ်ဟံသာဝတဳ (၃၂) ဍုၚ်၊ ဖါသီ (၃၂) ဍုၚ်၊ မုဟ်တၟံ (၃၂) ဍုၚ်၊ ဖအိုတ်တွဵုရးဂၠးတိဍုၚ်မည်ဒ္စိတ်စှော်တြဴ (၉၆) ဍုၚ် ဒုၚ်တဲအုပ်ဓုပ်လဝ်နကဵုအဏာစက် ဖက်ကဵုဒပ်ပၞာန်ပန်ကၞိပ် ဖ္ဍိုက်ဗပေၚ်လဝ်လွဟ်အမၠံက်သေဏာတ်ဗၞုဟ်ဇြၚ်ပေၚ်ပေၚ်ကၟိုဟ်ကၟိုဟ်ရ၊ ပ္ဍဲခေတ်ဝွံ အ္စာတၠမည်ကလိဂွံတဆိပ်ကြာ-သံဃရာဇာ-လေဝ်ဂၠိုၚ်၊ အ္စာသၠပတ်-ကောန်ပရိယတ်လေဝ်ဂၠိုၚ်၊ သေဋ္ဌဳဇၞော်ဍောတ်လေဝ်ဂၠိုၚ်၊ ပရေၚ်သၠာဲဂတးရာန်ဗၞိက်ဍုၚ်မည်ကဵုဂလာပြၚ်သေတ်အၚ်ကလိက်လေဝ် အာကၠုၚ်ဂွံအတိုၚ်ပၟိက်အိုတ်ရ။ ။ (ဨကရာဇ်မည်ကၞောတ်ဒတောဝ်)။ ပ္ဍဲအခိၚ်တွဵုရးဂၠးတိဍုၚ်မည် သာသနာမည်ဇၞော်မောဝ်ဂဵုလဟဵုဒၟံၚ်ညံၚ်ရဴလျးသၟိၚ်တ္ၚဲတၟးပျးတၟံပန်ဂှ် ဟိုတ်နူဟိုတ်ဂၠိုၚ်ကဵုဗီုစိ ဨကရာဇ်မည်ဗညာဒလကဵုသၟိၚ်ဗၟာဍုၚ်ဗြဴကၟာဲဍုၚ်လၟဨကရာဇ်ပၞာန်အံၚ်ဇဲယျ-ဓဇန်စှ်တုပ်သၟဟ်ကဵုပၟၚ်နရက်ဒးဝေၚ်ပၞာန်ဇၞော်ဇၞော် ဆီပါ်ဍာ်ဇွောဝ်ရ။ ။ နူသက္ကရာဇ်ဍုၚ် (၉၄၃) သၞာံတေံဂှ် သၟိၚ်ဗၟာမၞုံယၟု မဟာဥပရာဇာ စှ်ေကၠုၚ်ဗတိုက်သီကေတ်ဍုၚ်မည်တံအူကၠာတုဲ နကဵုဒြဟတ်ပၞာန်ဇၞော်ဂှ် လုပ်ဗတိုက်သီကေတ်ဍုၚ်ဗဂေါဟံသာဝတဳပၠန်ရ၊ ပကၚ်ရၚ်ဍုၚ်စှ်ထပှ်သၞာံဓဇန်လောန်ရ၊ စံၚ်ဂစိုတ်ထောံခမဳသၚ်မည်ကောန်ဂကူမည်ဟၟဲကဵုဒုဟ်ဒန်လၟိဟ်ဂၞန်ရိုဟ်ဟွံဒးရ၊ ဒေံညးတေံသၟိၚ်သဳဟသူဂှ် ကဵုစဍုၚ်တံၚ်အူရ၊ ဍုၚ်ဗဂေါဟံသာဝတဳဂမ္တဴဂမ္တာလန်နကဵုပၟတ်ပၞာန်စံၚ်လဝ်ဍုၚ်ကွာန် ယက်ဂၠုဓီုဒၟံၚ်တုဲ ဂကူမည်ပိုဲဟွံဂံၚ်ပၠန်ဂတးကဵုသၟိၚ်အယုတ် ဖေက်ဂၟံၚ်အိုတ်ရ။ ။ သၟိၚ်ဗၟာဓဇန်စှ်ဂှ် အုပ်ဓုပ်လဝ်ဍုၚ်မည်နကဵုလွဟ်အမၠံက်သေဏာတ်သ္ကာတ်မြဟ်လောန်တုဲ သၟိၚ်သဳဟသူဇက်ပၞာန်ပၠဒပ်ကၠုၚ်ဗတိုက်သီကေတ်ဍုၚ်ဗဂေါနူတဲကောဇကုရ၊ သက္ကရာဇ်ဍုၚ် (၉၆၀) သၞာံဂှ် ကလေၚ်တိုန်နန်တုဲ ဂစိုတ်ထောံသၟိၚ်အယုတ်-မဟာဥပရာဇာ-ရ၊ ကောန်ဂကူမည်တံဂှ် တုပ်သၟဟ်ကဵုသတ်နရက် ဂြက်ကြေပ်အိုတ်ဍာ်ရ။ သၟိၚ်ဗၟာစိုတ်မ္ၚိုဟ်မ္ၚိုဟ်ၜါဒတောဝ်လောန်အာတုဲ သၟိၚ်ဗၟာသဓဵုဓမ္မရာဇာ-ကၠုၚ်ပကၚ်ရၚ်ဍုၚ်ဗဂေါ ပၠံၚ်ဗတိုက်ကေတ် (ဗၟာနူဍုၚ်အဝ) ဂွံအာပိဒတောဝ်ရ။ ။ (မဟာဥပရာဇာဂှ် သၟီနန္ဒလေဝ်ဂးယၟု၊ ကောန်ဖရၚ်နံၚ်-ပုရၚ်နံၚ်)။ ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်ဍုၚ် (၉၉၅) သၞာံဂှ် သၟိၚ်ဗၟာမၚ်ရာကျဝ်ဇွာ, သဓဵုဓမ္မရာဇာၜါတၠဝွံ ဓဇန်အိုတ်မဒှ်ရ၊ ပ္ဍဲအခိၚ်ဂှ် ရပ်ဒဳဏာခမဳသၚ်မည်ကဵုကောန်ဂကူမည်ဟၟဲကဵုဒုဟ်ဒန်ဂၠိုၚ်ကဵုလက်ကိုတ်စိုတ်ဍုၚ်အဝတုဲ စံၚ်ဂစိုတ်ထောံဖအိုတ်ရ၊ တၠညးဗညဒလ ဂွံတိုန်ဗတိုက်ဍုၚ်အဝဂှ် ဟိုတ်နူဟိုတ်ဏံသ္ဂောံမိၚ်ညာတ်ကေတ် “ဝၚ်ဂကူဗၟာစံၚ်ဂစိုတ်လဝ်ခမဳသၚ်မည် ကောန်ဂကူမည်” အနန္တအနန္တံအေၚ်ဒုၚ်ဟွံမာန်တုဲ ဒးကလေၚ်တဲ, ကေတ်ပရဲလေဲပရေခတှ်ဂကူဇကုရောၚ်၊ (မၚ်ရာဲကျဝ်ဇွာကဵုသဓဵုသ္အဵုသ္အာ်ကြံကြလောန်သန်)။
၃၄။ အသံတၠညးဗညာဒလက၆ုပြေၚ်ပၞာန်ဇၞော်
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]သ္ကိုပ်ပၞာန်မည်ဇၞော် သ္ကိုပ်ပၞာန်ဒယှ်ပန်ဂှ်-ဗန္ဓုလ (တၠဗန် တၠဗာန်) တၠသ္ဇၚ်, တၠကျိန်, တၠကၠေပ် ဒေံဨကရာဇ်ဥပရာဇာ ပြေၚ်ပၞာန်တိုက်ဇၞော်ပၞာန်စိၚ်, ချေံဂမၠိုၚ်ဂၠိုၚ်ကဵုလၟိဟ်ဗ္ဂပ်လဝ်လွဟ်ဇၞော်အမၠံက်သေဏာတ်-လွဟ်ဗၞုဟ်သ္ဇၚ်ပေၚ်ပေၚ်တုဲ ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်ဍုၚ်လ္ၚီကၠံစှ်မွဲသၞာံ (၁၁၁၁) မွဲပန်မ၊ ပၠဒပ်ဇက်တိုန်အာလုပ်ဗတိုက်ဍုၚ်အဝ (အၚ်ဝ) သီဂွံကျေဝ်ကျေဝ်ရ၊ အံၚ်ဇၞးအာလောဲလောဲတုဲ တၠညးဖျေံအသံကဵုသ္ကိုပ်ပၞာန်ဒယှ်တၠဗန် (ဗန္ဓုလ) ကောန်ပၞာန်မွဲဒပ်ဇၞော်ကဵုမၚ်မွဲလဝ်ဍုၚ်အဝ-ရ၊ ဒပ်ပၞာန်ဇၞော်ပန်ဒပ်သီုကဵုတၠညးနုက်ပၞာန်တုဲ ကလေၚ်စဴအာဍုၚ်ဗဂေါဟံသာဝတဳ မိပ်မိပ်အိုတ်ရောၚ်။ ။
၃၅။ ကော်ဘိက်ဒက်မိတ်ဃောၚိတ်အရက်
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]၃၅။ ကော်ဘိက်ဒက်မိတ်ဃောၚိတ်အရက် ဗတိုက်အံၚ်ဇၞးအာဍုၚ်အဝ ဂွံၜိုတ်မသုန်သၞာံဍောတ်ဍောတ်ဂှ် (က္ဍိုပ်က္ကိုပ်ပၠန်ဂတးဗၟာ) အံၚ်ဇဲယျကတဵုအဃဵုစန်ဒက်ချဳဂရာၚ်ဇၟာပ်သွာၚ်ရ၊ ပံက်လဝ်ဒပ်ပၠန်ဂတးသရာဲပၞာန်တဲခိုဟ်ဂွံလၟိဟ်ၜိုတ်ထပှ်စှော်ရ၊ ကလာဂှ် မိက်ဂွံဒက်မိတ်ကဵုဒပ်ပၞာန်မည်ဍုၚ်အဝကေတ်ပရေၚ်ၜိုဟ်လလံ ကေုာံရေၚ်သ္ကံတုဲ ဖါတ်လဝ်အခိၚ်ဆိၚ်လဝ်တ္ၚဲရ၊ ဗွဲကိုပ်ကၠာချူလိက်ဗလးကလုတ်အာကၠုၚ်ဂွံ ကေုာံရေၚ်သ္ကံအိုတ်ရ။ ။ ပ္တေဟ်စှ်ေစိုတ်-အိုတ်သံသယ-နူသ္ကိုပ်ဗဵုမည်ဇၞော်သီုကဵုဗော်သွးဗၞတ်ၜိုတ်ပိစှော် (တဲသၟး) ယာကြာပၠဒပ်စိုပ်အာဍုၚ်ဗြဴကၟာဲအိုတ်ရ၊ လပါ်ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ ဒၞါဲဒက်မိတ်ကၠောန်လဝ်ကၞာမ္ၚဵုစဵုလဝ်ယာတ်ဇၞိက်လးလဝ်ယာတ်ဃေါဇဴ (ဇာ) ပေၚ်ဒၟံၚ်ဖအိုတ်ရ၊ သွက်ဂွံသီဂိုၚ်ထောံဗော်သွးမည်ဂှ် တိုပ်ပၞုက်လဝ်လွဟ်ဗၞုဟ်ဇြၚ်ၜုန်-ကဵုစၟတ်သမ္တီမွဲမွဲတုဲ ကေတ်ပေါဲအံၚ်ဇၞးအလီရ၊ ဗော်သွးမည်ဂမၠိုၚ်ဟွံတီအခၚ်ဒးအလီ ထေၚ်ဒးဒက်မိတ်ဍာံဍာံတုဲ ဝေၚ်ဒုၚ်တၠုၚ်စိုပ်ကၠုၚ်အိုတ်ရ။ ။ အီအီခၟောံခၟောံကောံလုပ်ကၞာမ္ၚဵု ဆဵုညးသ္ကံသ္ပဂါရဝ- တံၚ်တဲ ကဵုတဲဖျဝ်ကၞိပ်အိုတ်ရ၊ “အံၚ်ဇဲယျဆက်ဂလာန်-ကှ်ေကှ်ေ သ္ကိုပ်ဗဵုဇၞော်မည်၊ သီုဗော်သွးကေတ်ဒၞါဲဏံဂဇံအိုတ်ညိ” ဂးတုဲ ဂၠိုၚ်ကဵုပလၚ် ဂၠိုၚ်ကဵုတောတ်ဍောတ်ဍောတ်ဒုတ်ဒုတ် စုတ်ပ္ၚါန်ခရော်သုၚ်ၚိတ်ဒၟံၚ်အိုတ်ရ၊ ဃောဂှ် အံၚ်ဇဲယျကဵုစၟတ်သမ္တီဒပ်ပၞာန်ဇကုတုဲ ဃောၚိတ်သုၚ်ခိုဟ်လှိုဟ်ကဵုဗၞုဟ်, ထပက်ဗာ်ကဵုဇြၚ်ကုတ်ကံ (အ်) ပိုတ်ချိုတ်လ္ၚာခရံၚ်ရုပ်သံၚ်ဝိုၚ်လီုအာရ၊ ဗော်သွးမည် ဂြိပ်ဂတာပ်ဗၠးချိုတ်ဟွံဂတာပ်ဒှ်အိက်ကၟာတ်ဗွဲမဂၠိုၚ်အိုတ်ရ။ ဒၞါဲဂှ် အံၚ်ဇဲယျကဵုသိုၚ်လဝ်ရုၚ်ကၞာမွဲ ပစၟတ်သမ္တီတိအံၚ်ဇၞးတုဲ ကဵုအ္စာကသူတံချူသၜိုန်လဝ်ရုပ်ရဴဗီုဗာ်ထပက်ကံပိုတ်ချိုတ်လောတ်လော (လဵု) ဗီုရပ်လဝ်ခေါ်အရက်ပြး ဝိုၚ်ဒးကးဝိုၚ်လီုထ္ၜးဗဗဵုကောန်ဂကူဍေံတံရ၊ ဗော်သွးဒပ်ပၞာန်မည်ဒးအလီ-အံၚ်ဇဲယျသီုဂိုၚ်ထောံနကဵုနဲပၞုက်ဓလုက် မွဲဒပ်အိုတ်အာကဝက်ပြၚ်ပြၚ်ရ၊ ဂြိပ်ဒဴစိုပ်အာသ္ကိုပ်ပၞာန်ဇၞော်ဍုၚ်အဝတေံတုဲ လဴထ္ၜးပရူပရာဒက်မိတ်ဒးအလီဗြီဗြီဗြဗြဂွဂွဂိဂိရောၚ်။ ။ အ္စာလောကနဳတိဗ္ကန်ဖျန်လဝ်ရ၊ သ္ပကောန်ပၞာန်တဲသၟး (လွဟ်ဟွံပါ) လ္ပအာကၠုၚ်ညိ၊ ပ္ဍဲဒၞါဲဒက်မိတ်ကဵုဗၟာဝွံ တၚ်ယုတ်ဒေက်အာၜါတၚ်ဂှ်- ပ္တေဟ်လောဲပ္တေဟ်ပြဟ်အာကီု၊ သုၚ်စအရက်စၞဗ္ၜူလောန်အာကီု၊ သီုကဵုတဲသၟးဒှ်အာပိတၚ်ရောၚ်။ ။ *ဒၞါဲရုၚ်ကၞာတိအံၚ်ဇၞးဗော်သွးမည်တံဒးအလီဇွောဝ်ပြးဗီုဂစိုတ်လဝ်ချူလဝ်တုဲ ရဲကွာန်ဝါဍောတ်ကၟာမဵုတ္ကံခၟိုၚ် အာသွံအပေါတ်မပ္တံၜံက်တဝ်စိုပ်အာဍုၚ်လၟဂဗညာတ်ဆဵုဗဵုလဝ်တုဲ ကာလကလေၚ်စဴကၠုၚ်လုပ်ဇူဒီုပ္ဍဲဘာကျာ်သြဳမန်ည်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ပၠန်ရ၊ ဒဒှ်ရဂွံဆဵုလဝ်ပ္ဍဲသၞာသက္ကရာဇ်ဍုၚ် (၁၃၂၀) တေံဂှ် လဴထ္ၜးကဵုကျာ်ဇၞော်အ္စာကုသလတုဲ အဲဂွံမိၚ်ကေတ် ချူဂိုၚ်သမ္တီလဝ္ရ၊ သွက်ဂွံပလီုကဵုဒၞါဲဂှ် နကဵုယၟု-ဂကောံခမဳမည်ဟိတဂဝေသဳ-ဟိတဓရ သ္ပလွဳပရာ ပ္တိုန်လိက်အာတ်အခေါၚ်ကုဝန်ဇၞော်ယေန်သၞာၚ်ဗၞတ်ၜါဝါတုဲ ပလီုဇိုတ်ထောံရုပ်ရဴဖအိုတ်ရောၚ်) ဟိုတ်ဂှ်ရ-ကော်ဘိက်ဒက်မိတ်ဃောၚိတ်အရက်ဒးဒုၚ်ဂစိုတ်ထောံနကဵုလွဟ်တဲပ္ဍဲဒၞါဲဂှ်တုဲ အံၚ်ဇဲယျဆက်ဂါံတိုန်အာဂတတေံပၠန်ရောၚ်။ ။ ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်ဍုၚ် (၁၁၁၅) သၞာံဂှ် ဗၟာံအံၚ်ဇဲယျ နကဵုဒပ်ပၞာန်တိုက်ဒုတ်ဒုတ် ဆုတ်ကလေၚ်ဟၟဲတုဲ လုပ်သီကေတ်ဍုၚ်အဝနူတဲသ္ကိုပ်ပၞာန်မည်ဇၞော် အလုံဗော်မွဲဒုၚ်ဗတိုက်ကွေံကွေံ ကျအာဍေံဂိဂိရ၊ ညးချိုတ်, အဲချိုတ် ဟိုတ်နူဇြဟတ်ဟွံသၟဟ် နုက်ဒပ်ပၞာန်ဆုက်ကလေၚ်စှ်ေသိုက်သိုက်ရ၊ အံၚ်ဇဲယျဃောဇြဟတ်ခိုဟ် ဍိုက်စှ်ေဍိုက်စှ်ေကလေၚ်သီကေတ်ပယျဵုမည်ဍုၚ်သရက်ထပက်ပၞာန်ကြံၚ်ကြံၚ် စံၚ်ဂစိုတ်ပလီု (သၟတ်ဗြဴမည်) ဖဲဖဲတဲပြဟ်ကွေံကွေံရ၊ ဒပ်ပၞာန်မည်အဟိန်ဒုၚ်မံၚ်ပၞာန်ဗၟာဂှ် ဒးထောံဍုၚ်သရက်ပယျ၆ုတိဍာ်ဇကုအိုတ်ရ၊ ပွိုၚ်ဍုၚ်ဖါသီပိစှော်ၜါဍုၚ်လေဝ် လုပ်စိုပ်အာသ္ကေံတဲဍေံအိုတ်တးရ။ ။ ဒပ်ပၞာန်တၠဗန္ဓုလကဵုဒပ်ပၞာန်တိုက်အလုံပွိုၚ်ဍုၚ်တံဂှ် ဆုတ်စှ်ေသိုက်သိုက် ဒၞါဲဗတိုက်ဒုၚ်ပၞာန်ဂွံဂှ်ဒုၚ်၊ ဗတိုက်အာဆုတ်အာအိုတ်ရ၊ ဒုၚ်စဵုဒၞါလမျီုကောန်ဂကူမည်ဂမၠိုၚ်ဂၠိုၚ်ကဵုဒၞါဲကီုလေဝ် ဒုၚ်ဒဝ်ဟွံမာန်တုဲ ဖျေံပခိုၚ်လဝ်ဒပ်ဇၞော်ပ္ဍဲဍုၚ်လ္ဂုၚ်ရ၊ ဃောအံၚ်ဇဲယျဂစိုတ်ဒၟံၚ်ခမဳသၚ်မည်ကောန်ဂကူမည် (ကောန်ၚာ်အံၚ်ၚေဝ်ဟွံသှ်ေ) ပ္ဍဲဍုၚ်ဇၞော်ဍုၚ်ဍောတ်ဂှ် ကာလစိုပ်ဒပ်ပၞာန်မည်ပွိုၚ်ဍုၚ်အေရာဝတဳဂစိုတ်လဝ်ဂကူမည် ဇွပေၚ်ၜဳဆီဟဳဇွောဝ်ပြးဗ္ကေတ်ဍာဲမံၚ်အလုံၜဳမွဲရ၊ လုပ်သီဂွံဍုၚ်မည်မွဲမွဲဍုၚ် စံၚ်ဂစိုတ်ပလီုသက်ဟီုဟွံမွဲရ၊ ကာလကြပ်စိုပ်ဍုၚ်လ္ဂုၚ် (၁၁၁၆-၁၇) သၞာံဂှ် ဒပ်ပၞာန်မည်ဂမၠိုၚ် ဘိုၚ်ဗဆိုက်အိုတ်ဍာ်ရ။ ကိုန်ဇာတာဨကရာဇ်မည်ကဵုဍုၚ်မည်အိုတ်သီုဂှ် ကၠုၚ်ဂၠံၚ်စှ်ေဂၠံၚ်ကျ၊ ကိုန်ဇာတာဗၟာဂှ် ကၠုၚ်ဂၠံၚ်တိုန်ဂၠံၚ်ဇၞးတုဲ ဒၞါဲဍေံလုပ်ဂွံဂှ်ဇၞးအာလၟိုန်ရ၊ ဒပ်ပၞာန်တၠဗန်ပၞာန်တိုက်ဂှ် ပံၚ်ပကောံကဵုဒပ်ပၞာန်မည်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်တုဲ မၚ်ဒုၚ်ဗတိုက်ဒၟံၚ်ဂံၚ်ဂံၚ်အိုတ်ရ၊ ဒပ်ပၞာန်တိုက်နူဍုၚ်ဗဂေါပန်ဒပ်ဇၞော်ဂှ် ဇက်တိုန်ကၠုၚ်သွက်ဂွံရီုပ္ဍဲဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဏံရ၊ အံၚ်ဇဲယျဂှ် ဇြဟတ်ဍေံတၟာဒဵုသိန္နရာဇ်ကေတ်အရီုအဗၚ်ကဵုကောန်ဍုၚ်အရၚ်မပ္တံချေၚ်ကချေၚ်ဂွံအတိုက်ပၟိက်စိုတ် (ဗတိုက်လဝ်ဍုၚ်ဍေံဇၞးအာတုဲ) ဒးလုပ်ဘိုၚ်လပါ်ဗၟာတံရ။ ။ ဒပ်ပၞာန်မည်ဇၞော်ပ္ဍဲဍုၚ်လ္ဂုၚ်ကဵုဒပ်ပၞာန်တၠဗန်သီုဖအိုတ် တြဴဒပ်ဇၞော်ဂှ် ပခိုၚ်လဝ်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဟွံမာန်တုဲ အဟိန်ဒုၚ်မံၚ်ပၞာန်ဗၟာအံၚ်ဇဲယျ လုပ်သီဂွံဍုၚ်လ္ဂုၚ်သက္ကရာဇ်ကျာ် (၂၂၉၉) သၞာံ၊ သက္ကရာဇ်ဍုၚ် (၁၁၁၇) သၞာံ၊ ဒးဗလးထောံဍုၚ်လ္ဂုၚ်ပၠန်ရ၊ ဒပ်ပၞာန်မည်တံဂှ် နုက်ဒပ်ဆုတ်တိတ်မ္ၚးဍုၚ်လ္ဂုၚ်တုဲ မၚ်ဒုၚ်မံၚ်ဒပ်ပၞာန်ဗၟာဂံၚ်ဂံၚ်သ္ကာသ္ကာအိုတ်ရ၊ ဒပ်ပၞာန်မည်သှ်ေမံၚ်ပွိုၚ်ဍုၚ်သုဝဏ္ဏဘုံမုဟ်တၟံရးတၞၚ်သဳတံဂှ် မၚ်မွဲပခိုၚ်လဝ်ဍုၚ်ဇကုဇကုအိုတ်ရ၊ အံၚ်ဇဲယျလုပ်သီဂွံဍုၚ်လ္ဂုၚ်တုဲ ပခိုၚ်လဝ်ဒပ်ညံၚ်ရဴတၟံတိုၚ်ကီုရ၊ ဃောဗက်ဂစိုတ်ဒၟံၚ်ကောန်ဂကူမည်ပွိုၚ်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဂှ် အာရပ်ဒဳနၚ်ခမဳသၚ်မည်အ္စာတၠမည်ဃောပ္တန်သာသၞာဂွံလၟိဟ်ပိလ္ၚီဇကုပြၚ်ပြၚ်ရ၊ ပြဟ်ပြဟ်ပြေဟ်ပြေဟ် ၜိုတ်ဂတာပ်တဲရပ်ဒဳဂွံနၚ်တုဲ (စံၚ်ဂစိုတ်ထောံဂျိုၚ်ဂျိုၚ် သီုကယျိုၚ်သ္ၚာပိလ္ၚီဇကုပြၚ်ပြၚ်ဂှ် ဒှ်အာတ္ကံမွဲ၊ တ္ကံသ္ၚာဂးယၟု ဝၚ်အ္စာအစွောံချူစွံလဝ်ရ)။ ဗၟာံတံကော်မံၚ် (သေန်ဂါန်ကျောန်) ဂှ် နွံမ္ၚးဍုၚ်လ္ဂုၚ်အာကၠုၚ်သ္ပစိုတ်တုဲ ဍေံချူမလိက်ဗၟာပ္ဍဲသၞေဟ်ကွဳပၟတ်ရ၊ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာံအံၚ်ဇဲယျယုတ်မာပပ်ပဳဓဇန်စှ်ဂှ် ဗက်အာကပှ်ကေတ်သပိုၚ်သ္ၚာနွံမံၚ်ပ္ဍဲဘာ၊ ဍေံသ္ပယာတ်ဇိုတ်ဇိုၚ်-ယာတ်ဇိုတ်အိက် သ္ပယာတ်ကမှ်- ဗဗေၚ်တံဂှ် ဍေံသ္ပနုၚ်ဍာ်ကြာတ်ဇိုၚ်၊ က္ဍိုၚ်သာ်ထောံဇိၚ်ဗ္ဂပ်သ္ပယာတ်ယာ, ယာတ်ဖ္ဍါန်နာနာသာ်ရ၊ (ဂစိုတ်လဝ်ခမဳသၚ်မည်ဂလိုၚ်ဂှ်၊ ပလီုလဝ်သၟတ်ဗြဴဂလိုၚ်ဂှ် ဟွံပြေစိုတ်ဏီတုဲ သွက်ဂွံဂစိုတ်ကလက်ကမၠက်ထောံဂကူမည်) ဇက်စှ်ေဍုၚ်ဗဂေါတေံရ၊ ယုတ်မာပပ်ပဳရိုၚ်ရိဓဇန်စာလ္တူၝဏံဟၟဲရ ကလောတံ။ ။ ဒပ်ပၞာန်မည်ဆၜိုတ်မၞုံမၚ်ဒုၚ်ပၞာန်ဗၟာဒၞါဂလိုၚ်လဵုကီုလေဝ် ဒုၚ်ဒဝ်ဟွံမာန်ရ၊ ပွိုၚ်ၜါသၞာံဗတိုက်ကေတ်ဇၞးကေုာံရေၚ်သ္ကံတုဲ ကာလစိုပ်သက္ကရာဇ်ကျာ် (၂၃၀၁) သၞာံ၊ သက္ကရာဇ်ဍုၚ် (၁၁၁၉) သၞာံ၊ သၞာံဂၠးတိ (၁၇၅၇) ဂိတုပသာ်ဒ္စါံစွေက်တ္ၚဲသိုက် ဍိုက်လုပ်သီဂွံဍုၚ်ဟံသသာဝတဳနကဵုပေါဲပၞာန်ဓဇန်စှ်သၟတ်ကဵု (ဟေတ်တလာ) ကီုရ၊ ဒပ်ပၞာန်မည်ဂမၠိုၚ်ဒုၚ်ပခိုၚ်ဟွံမာန် ဂစာန်ပါဲဒဴအာအိုတ်ရောၚ်။
၃၆။ ဗီုဂစိုတ်လဝ်ကောန်ဂကူမည်ဂမၠိုၚ်
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်](က) ကဵုစိၚ်လိုန်ဂစိုတ်ထောံခမဳသၚ်မည်ဂမၠိုၚ် ကဵုကောန်ကွးဒးချိုတ်အာပန်လ္ၚီ (၄၀၀၀) ဇကုပြၚ်ပြၚ်။ (ခ) ကွးဘာမည်ဂမၠိုၚ် ဃောဗ္တောန်မံၚ်လိက်ပတ်ပညာပ္ဍဲဘာအလဵုအသဳမည် ဂစိုတ်ထောံတြဴလ္ၚီ (၆၀၀၀) ပြၚ်ပြၚ်။ အ္စာဘာလေဝ်ဟွံသှ်ေ။ (ဂ) ကောန်ၚာ်ဍာ်သွဃောမဴမံၚ်တှ်ယာဲ ဂစိုတ်ထောံတြဴလ္ၚီ (၆၀၀၀) ပြၚ်ပြၚ်။ (ဃ) မိယာဲမၞုံကဵုဂဝ်ဂၞဴ ဂစိုတ်ထောံမသုန်လ္ၚီ (၅၀၀၀) ပြၚ်ပြၚ်။ (ၚ) စံၚ်ဂစိုတ်ထောံဂျိုၚ်ဂျိုၚ် ပ္ဍဲကတိုၚ်စာတ်စ္စါံစာတ် ပၟတ်ဍာဲဍာဲသ္ၚာဲထောံသီုခမဳခရှ်အနန္တအနန္တံ-ဘေနဘောနံၚ် ရိုဟ်လၟိဟ်အပံၚ်ဂၞန်ဟွံမာန်။ (စ) ရာဇာဝၚ်မည်အ္စာကဝိမာံတောအ်ကွာန်တံၚ်ပေါံ (ပိုအ်) ဒက်စာန်ဒ္စိတ်မ၊ စံၚ်ဂစိုတ်ထောံဂကူမည် ခမဳသၚ်မည်ဣနော်အဇုညးဗျုဗျုဗျဗျ ကောန်ၚာ်သၟတ်ကဵုမိယာဲမၞုံကဵုဂဝ်ဂၞဴဖအိုတ် စှ်ကိုတ်ပြၚ်ပြၚ်သ္ဂးလဝ်ရ ။ စံၚ်ဘုတ်စံၚ်ဘာ စံၚ်ကျာ်စံၚ်လိက်ပိဋကတ်ပိ စံၚ်သ္ၚိစံၚ်ဍုၚ်စၟုၚ်ညံၚ်ရဴပၟတ်စံၚ်ပၠေၚ်ကဝ်ကီုရ၊ ယဝ်ဂၠုဓီုဓလီုလဝ်အကးဆးကဵုပတေၚ်ခွဝ်တိုန်စှ်ေ၊ မည်ပိုဲသှ်ေၜက်မံၚ်ဂှ် ဒဴၜးအာဍုၚ်ဗၟံက်ဒျူဒျာဇၚ်မှာဲသီုဒဒိုက်ဇၞော်ဇၞော်အိုတ်ရ၊ အလုံတွဵုရးဂၠးတိဍုၚ်မည်ဒ္စိတ်စှော်တြဴ စိုပ်အာသ္ကေံတဲဍေံအိုတ်ဂစိုတ်ကမၠက်ထောံဂကူမည်ကောန်ၚာ်ပ္ဍဲခရေၚ်ဟွံသှ်ေရ၊ (ပရူဝၚ်ဗၟာဂစိုတ်လဝ်မည်) ဝွံ နာဲသောဘဏကွာန်ကံပလိုၚ် ချူလဝ်ပ္ဍဲလိက်ဂတာပ်ခေတ်ကၞပ်ပိ၊ မုက်လိက်-၁၄၂ သက္ကရာဇ်ဍုၚ် (၁၃၃၉) သၞာံ တက်ပ္တိတ်လဝ်ရောၚ်။
*ပ္ဍဲအခိၚ်ဂကူမန်ပိုဲဒးဒုၚ်စံၚ်ဂစိုတ်ထောံဂျိုၚ်ဂျိုၚ် ဒးဒုၚ်ဂစိုတ်ထောံနကဵုလွဟ်ဗၞုဟ်သ္ဇၚ်အမၠံက်သေဏာတ်၊ ဒက်စာတ်စံၚ်ဂစိုတ် ပလီုလဝ်ဘဝညးဗြဴမည်ကၠောန်လဝ်ပပ်ပပ်ပဳပဳ ဂလိုၚ်ဂလိုၚ်ဏံဂှ် ဒေဝတဴသၟီအိန်ဘိုၚ်ရီုဗၚ်မွဲမွဲပြာ်ဗလးဟွံမာန်ရ၊ ကာလစှ်ေပ္တန်ဍုၚ်ဗဂေါဂှ် အလဵုဇကုသၟီအိန်စှ်ေကၠုၚ်ပ္တန်ကဵု၊ ကာလဍုၚ်ဍုၚ်လီုရီုဗၚ်ဟွံမာန် ဟွံကၠုၚ်ရီုဗၚ်မၚ်မွဲဂှ် ဝိုတ်အာဟာ, ဗၟာံအံၚ်ဇဲယျ ညံၚ်ဂွံဖေက်လကိုတ် စိုတ်ဍေံဂွံကျေဝ် ပလေဝ်ဟွံမာန်ဟာ, ချပ်ဂွံလပါ်သၟိၚ်အိိန်မာဃတုဲ ဖေက်ဗၟာအံၚ်ဇဲယျဗီုကၠသာ်စဖျုန်မၞိဟ်ရောၚ်ဒှ်။ ။ ပူဂဵုဓဇန်စှ်ဂစိုတ်လဝ်ဂကူမန်ဟၟဲကဵုဒုဟ်ဒန် အနန္တအနန္တံခမဳသာမဏဳ ကောန်ၚာ်ဟွံသှ်ေ စှ်ေဇူပ္ဍဲနရက်အဝဝိက်တေံဖအိုတ်ရ၊ (ကဝ်ဏံတူဂွံဗၠး) မၞိဟ်တၠတဲကဵုကောန်ရဲဂစိုတ်လဝ်ဂကူပိုဲဂလိုၚ်ဂလိုၚ်ဂှ် ချပ်ဂွံဍာ်ရမတ်ဒတုံစှ်ေဖေါ်ဖေါ်နူခေါ်မတ်ၜါ သိၚ်သာကွေံကွေံရ၊ ဖေက်ဍေံဂစိုတ် ယာဲယာံကဵုကောန်-ကောန်ယာံကဵုယာဲ၊ ဝုတ်ယာံကဵုဗၠာဲ-ဗၠာဲယာံကဵုဝုတ်၊ တၠသ္ၚိယာံကဵုသမ္ဘာ-သမ္ဘာယာံကဵုတၠသ္ၚိ၊ ညးယာံကဵုအဲ-အဲယာံကဵုညး၊ ဃောဖေက်နရိုအ်ယာံ ဂၠာံသိုဟ်ပၚ်တဲဟွံဂတာပ် ပၟတ်ဟာပ်ဏာအိုတ်ရ။ ။
အံၚ်ဇဲယျအုပ်ဓုပ်လဝ်ဍုၚ်မည်အလုံအိုတ်သီု ပလီုထောံအခေါၚ်ပိုဲ ဟွံကဵုဗ္တောန်လိက်မန်၊ ဟွံကဵုဗိုက်လတက်ကယျိုၚ်မန် ယောန်သၞာၚ်မန်၊ ဟွံကဵုကၠောန်ကလောန်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ဟွံကဵုချဳဂရာၚ်စန်ဒက်ပံက်ဂကောံဍဵုဍိုက်ဗလိုက်ဖျေံဂကူမန်၊ ပျဲပျာံပၟၚ်နရက် နကဵုလွဟ်အမၠံက်သေဏာတ်ပွိုၚ်ၜါသၞာံရ၊ ကောန်ဂကူမည်သှ်ေမံၚ်တံဂှ် ဟွံဂံၚ်ပလန်တဲလောဲလောဲဏီတုဲ ကာလစိုပ်သက္ကရာဇ်ကျာ် (၂၃၀၃) သၞာံ၊ သက္ကရာဇ်ဍုၚ် (၁၁၂၁) သၞာံ၊ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ပၠန်ဂတးမန်နာဲဗညာစိၚ်ဇက်စှ်ေနူဍုၚ်သေံဒျူဒျာ သဵုကဵုဒပ်ပၞာန်မန်သေံမွဲဒပ်ဇၞော်ရ။ ။
ဨကရာဇ်ပၞာန်အံၚ်ဇဲယျကဵု ဒပ်ပၞာန်တိုက်ဍာ်ဇက်တိုန်ဗတိုက်ဍုၚ်သေံဒျူဒျာရ၊ ဒပ်ပၞာန်မည်ကဵုဗၟာဂဗဆိုၚ်ညးသ္ကံပ္ဍဲကွာန်သေံမွဲဒၞါဲတုဲ တြုံအာဇာနဲဗညာစိၚ် ထပက်ကဵုဗၞုဟ်ဒးပ္ဍဲပါၚ်ကၞက် အံၚ်ဇဲယျချိုတ်ဂတက်စှ်ေရ၊ ကောန်ပၞာန်မည်သေံ ထပ်ပန်ကဵုအမၠံက်သေဏာတ်ဂံၚ်ဂံၚ်သ္ကာသ္ကာတုဲ ဒပ်ပၞာန်ပြးဒကးလုပ်ပၠံၚ်ကေတ်ဇွအံၚ်ဇဲယျ ချုတ်နုက်ပၞာန်ကလေၚ်စဴအာအိုတ်ရ၊ သ္ပဟိုတ်ကဵုဗၟာအံၚ်ဇဲယျချိုတ်အာပ္ဍဲကွာန်သေံဂှ်တုဲ မည်-မည် သေံကော် (ကွာန်ဗၟာချိုတ်၊ ကၟာဆံက်, မာဆံက်, မဳဆံက်ဟွံသေၚ်) ရ၊ ဒပ်ပၞာန်မည် သေံကလေၚ်ဇက်စဴအာအိုတ်ရ။ ။
ဨကရာဇ်ပၞာန်ချိုတ်အာတုဲ ကောန်ဍေံ (ဓမ္မရာဇာ) ဂးယၟု အုပ်ဓုပ်လဝ်ဍုၚ်ဗဂေါဟံသာဝတဳနကဵုအဏာစက် ဆက်ကွာ်အာဒၞါဲဇိုၚ်အပါဍေံဂၠိုၚ်ကဵုသၞာံ ပယျာံမလံပၠန်ရ၊ ကောန်ဂကူမန်အလုံတွဵုရးဒ္စိတ်စှော်တြဴဍုၚ် ဒးဒုၚ်အသံသၟိၚ်ဗၟာသ္ကာတ်သ္ကာတ်မြဟ်မြဟ် ယာက္ဍိုပ်ဟွံမာန် က္ဍန်ဂြက်ဗွဲမလောန်တုဲ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ပၠန်ဂတးမန်စောန်စောန် ဗီုဗညာစိၚ်ဟၟဲဟေၚ်ရောၚ်၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ- ပ္ဍဲအခိၚ်ဍုၚ်ဗဂေါဒးလီုလာ်ဆီပါ်ဍာ်ဇွောဝ် နကဵုဘယ်ပၞာန်ဗၟာအံၚ်ဇဲယျ ကၠကိတ်ကၠန်တ္ၚေတ် ပါဲဗလေတ်ဂြိပ်ဒဴဂၞဴစံၚ်ဒးအေၚ်စသုၚ် “ဍုၚ်ဗဂေါလီုအိန်ရီုဟွံမာန်” နကဵုဂလာန်က္ဍိုပ်လိက်ဝွံ ပ္တိုန်ထ္ၜးဏာကုကောန်ဂကူရာမညတံညးဂမၠိုၚ်တုဲ ချပ်ကဵုဂွံစိုပ်ဝၚ်အတိက်မွဲပ္ၚံက်-စိုပ်တ္ၚဲဍုၚ်လီု သ္ပအာရီုလ္ၚောဝ်ကျာ်စေတဳပူဇဴပၞာၚ်သ္ဍဴ ပ္ကဴသဴမြမောဝ်အိုတ်ညိ။ ။
ဂလာန်ဗ္ကန်။ ။ တ္ၚဲဍုၚ်ဟံသာဝတဳလီု ဒးကၠောန်ဗဒှ် “တ္ၚဲဍုၚ်မည်လီု” သက္ကရာဇ်ကျာ် (၁၆၀၁) မွဲသၞာံ၊ သက္ကရာဇ်ဍုၚ် (၄၁၉) သၞာံ၊ သၞာံဂၠးတိ (၁၀၅၀) သၞာံ၊ ဂိတုဇှ်ေစှ်မွဲမံက် တ္ၚဲစန် “တ္ၚဲဍုၚ်သုဝဏ္ဏဘုံဍုၚ်သဓီုလီု” ဒးလီုဒးဒုၚ်ဂစိုတ်နကဵုဘယ်ပၞာန်ဗၟာအနဝ်ရထာ ဍုၚ်ဗကာံ၊ တ္ၚဲဍုၚ်မည်လီုၜါဍုၚ်ဝွံ ဒးကၠောန်ဗဒှ်စၟဟ်စၟဟ်သၞာံခိုဟ်ရောၚ်။ ။
၃၇။ ဗီုဂွံစွံလဝ်ပ္ဍဲဖျုန်ဂြိုဟ်ကောန်ကၟံပိုဲ
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]၃၈။ နိဂီုလက်ကၞပ်တြဴစှော်ၜါ
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]၃၉။ ဂလာန်ဗ္ကန်လက်ကရဴအိုတ်
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]နိဿဲ
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]ကလေၚ်ပ္ဍဵုချူကေတ်လဝ် နူလိက်အုပ်မၞုံယၟု (စၟတ်သမ္တီဒဴပၞာန်ဗၟာဒက်လဝ်ကျာ်ပိကေုာံဝၚ်ဗၟာဂစိုတ်မည်) အ္စာကၞေဟ် − ဗညာဗၞုဟ်ဗိုတ်