ထဲ
ထဲ အၚ်္ဂလိက်: plough (UK), plow (US), Burmese; ထယ်) ဝွံ ဒှ်ကပေါတ် (ဝါ) အရပ်အရာ သၟာဗ္ၚတအ် မရပ်စပ် ပ္ဍဲကာလမပလေဝ်ပလေတ်တိ ညံင်တိဂွံရောအ် ညံင်ဂွံဂတးတိ သွက်ဂွံတဵုသြောအ် ကေုာံ သၞေဝ်ကေဝ်ဂမၠိုင်ရ၊၊ ထဲဂှ် နကဵုအခိုက်တမၠာမ္ဂး တံင်ဂြဲ နကဵုတိရစ္ဆာန် မပ္တံ ပြေင်၊ ဂၠဴ၊ ချေဟ်ကီုလေဝ် ပ္ဍဲအခိင်လၟုဟ် တံင်ဂြဲနကဵုစက်ရ၊၊ ထဲတအ်ဂှ် ကၠောန်လဝ် နကဵုဆု၊ နကဵုပသဲ သွက်ဂွံထဲ ထပက် ဂတးတိရ၊၊ ပ္ဍဲအရာကောန်မၞိဟ်တအ် မဖန်ဗဒှ်ပတိုန်ကၠာအိုတ်ဂမၠိုင်ဂှ် ထဲလေဝ်ပါလုပ်လၟိဟ်မွဲကီုတုဲ ကောန်မၞိဟ်တအ် စရပ်စပ်ကၠုင် နူကဵုခေတ်မစတဵုလွဳတေအ်၊ ပ္ဍဲရုပ်အဳဂျေပ် နူကဵု ဘဳစဳ ၁၂၀၀ တေအ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ဒၟံင် ဗီုမၞိဟ်တအ် မထဲဒၟံင်တိ နကဵုဂၠဴ မတုပ်ဗီုပြင် ထဲမန်တအ် မစကာဒၟံင် စဵုကဵုသၞာံၜိုတ် ၂၀၀၀ ဂှ်ရ၊၊
နိရုတ္တိ[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
အရေဝ်မန်-ခမာတြေံ မကော်စထဲဂှ် ဒှ် *lngal ကဵု *ŋgal ရ၊၊ ထဲ နကဵု အရေဝ်မန်တြေံမ္ဂး လင်ဂုရ် ရဴသာ်ဝွံ ညးစၟတ်သမ္တီလဝ်ရ၊၊ [၁] မအရေဝ်ထဲဝွံ ပ္ဍဲကဵုအရေဝ် ဂကောံဂကူဗၟာ သီုကဵုအရေဝ်ဗၟာဂှ် ကော်ဒၟံင် *thaj ထယ် ရ၊၊ ဆဂး အရေဝ်ဝွံ ဒှ်အရေဝ် လဝ်လဝ်ဘာမာတမၠာ (Proto-Lolo-Burmese) ဟွံသေင်၊ ဂၠေအ်လဝ် နူကဵုအရေဝ် Sino-Tibetan မဒှ်အရေဝ်သေံ *r-tajA ဒှ်မာန်ရ၊၊ [၂]
ဝေါဟာရ မနွံ အပ္ဍဲထဲ[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
(၁) ၝောအ်ထဲ - အရာၝောအ်အဓိက မထဲတိ၊၊
(၂) ၚေက်ထဲ - အရာမကြံင်မ္ၚုဟ် (ပသဲ) မၞုံဗီုပြင် ထပေဟ်ကေက် မထဲတိ၊၊
(၃) တိုင်ဂစေံက္ဍုတ် - တိုင်မတိုန်နူ ၝောအ်ထဲ ပၞောဝ်ကဵုၜါ မဒှ်တိုင်လက္ကရဴ၊၊
(၄) တိုင်ဂစေံက္ဍိုပ် - တိုင်မတိုန်နူ ၝောအ်ထဲ ပၞောဝ်ကဵုၜါ မဒှ်တိုင် ဂတ၊၊ (ကွာန်လ္ၚဵုကော်စ တိုင်အ္စာ)
(၅) (လွပ်တဲ) - ဒၞာဲမၞိဟ်မထဲတိ ဂွံရပ်ထိင် ထဲ၊၊
(၆) ဇုက်ဓရဲ - ဇုက်မတံင်ဂြဲ ထိင်လဝ် ၚေက်ထဲ လပါ်လတူ ကဵု ၝောအ်ထဲ၊၊ (အရေဝ် ဇုက်ဟရဲ)
(၇) ဒၚောဝ် - တဝ်ဇၞော် နူကဵု တိုင်ဂစေံက္ဍုတ် ကဵု တိုင်ဂစေံက္ဍိုပ် မဂၠိင်တိတ်အာ ဂၠံင်ဂတမုက်တုဲ ဒက်လဝ်ကဵု ကၟး၊၊ (ကွာန်လ္ၚဵုကော်စ ဒဳထဲ)၊၊
(၈) ကၟး / ကမး - တဝ် မလ္ဇံက်လဝ် လတူကအ်ပြေင် /ဂၠဴ၊၊
(၉) ဇုက်ကဍတ် - ဇုက် မဒက် ကမး ကဵု ဒၚောဝ်၊၊
(၁၀) တှ် - တိုင်ဍောတ်တ်ၜါ လဒေါဝ်ကမး သွက်ဂွံထိင်လဝ် ညံင်ဇုက်ကဍတ် ဟွံဂွံ ကဆေတ်အာ ကဆေတ်ကၠုင်၊၊
(၁၁) ကၠာ် -
(တင်စၟတ် မဝေါဟာရဝွံ Mon Lawi Nyan ပကောံချူလဝ်တုဲ မၞိဟ်ဗွဲမဂၠိုင်တအ် ဗိုင်ချပ်ဂၞန်ကဵုလဝ်၊၊)
ဂကူထဲနာနာ[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
ထဲတဲ
ထဲဓမ္မတာ အခိုက်တြေံမ္ဂး မၞိဟ်မွဲ ရပ်ထိင်လက္ကရဴတုဲ တိရစ္ဆာန် မပ္တံ ဂၠဴ၊ ပြေင်၊ ချေဟ် မွဲ (ဟွံ)ၜါ တံင်ဓဇက်ဏာ၊၊
ထဲသၠာ
ထဲသၠာဂှ် နွံကဵုသၠာတုဲ မၞိဟ်ဍိုက်လတူ ဗီုကွဳတုဲ ကဵုတိရစ္ဆာန် မပ္တံ ဂၠဴ၊ ပြေင်၊ ချေဟ် တံင်ဓဇက်ဏာ၊၊ ထဲဏအ်ဂှ် ပ္ဍဲဍုင်မန် စကာစအောန် ကြပ်ဟွံဆဵုရ၊၊
ထဲၚေက်ဂလိုင်
ထဲၚေက်ဂလိုင်ဂှ် ဒှ်ထဲ မၞုံကဵု ၚေက်ဗွဲမဂၠိုင်တုဲ အာမွဲတဲမ္ဂး ဂွံတၟာဂလိုင်ရ၊၊ ထဲဝွံ နကဵုတိရစ္ဆာန်ဗွဲမဂၠိုင် (ပန်-တြဴ) ဓဇက်၊ ပ္ဍဲခေတ်လၟုဟ်မ္ဂး ဒဳနကဵုစက်ရ၊၊