ဓရီုကျာ:ဂကောံ
မုက်လိက်ဝွံ သွက်ဂွံစကာ ပ္ဍဲမွဲအခိင်ကာလ မချူဓဇက်သၞောဝ် စဵုကဵုစိုပ် ဂိတုဂျူလာင် ၄၊ ၂၀၂၀ ဟေင်ရတုဲ။ မုက်လိက်ဏအ် ပလေဝ်ဒါန်၊ ကဵု ကသပ်ဟွံဂွံရ။
တၞဟ်နဂွံ ဆက်ကၠောန်အာဂတတုဲ ချူဓဇက်လဝ် မူအပြောမ်ဝွံရ။ ဇၟာပ်ညးအဲ လုပ်ဗိုင်ကဵုကသပ်မာန်ရ။
ကာလကဵုကသပ်မ္ဂး မလိက်မနွံဒၟံင်ဂှ်ကီု၊ တင်ညးတၞဟ် မကဵုလဝ် ကသပ်တအ်ဂှ်ကီု လ္ပပလီု ပလေဝ်ညိ။ သၟဝ်တင် ဇကု မိက်ဂွံကဵုကသပ်ဂှ် တက်ချူစုတ်ညိ။
- ဂွံချူစုတ်ဂွံဂှ် ပ္ဍဲဇကု ဒးနွံကဵု အကံက် မွဲရောင်။
- ဍဵု ဒၞာဲ ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်။
- ကိုပ်ကၠာအိုတ် ဂတလိက်ဇကု မချူဂှ် ဒးဒုင်ထောအ် : (colon) (လ္ပဗၠေတ်စကဵု ခရးက္ဍိုပ်မန်ညိ)။
- ကာလဇကုချူတုဲမ္ဂး ပ္ဍဲသၟဝ်ဂှ် ကဵုစၟတ်တဲ ကေုာံ အခိင်ညိ (ဆဍဵု သင်္ကေတ ထပက်စၟတ်တဲ လတူဂှ်မွဲဝါ (ဟွံသေင်မ္ဂး) တက်စုတ် ~~~~ ညိ။
(မူအပြောမ်)[ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
အေန်သတဳကျုတ် ဘာသာမန်
Institute for Mon Language
ယၟု ကေုာံ ဒတန်[ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
ပိုဒ်ဇၞော် ၁
ဂကောံဝွံ နကဵု ဘာသာမန် ကော်စ အေန်သတဳကျုတ် ဘာသာမန်၊ တုဲ နကဵုဘာသာအင်္ဂလိက်မ္ဂး ကော်စ Institue for Mon Language (IML)၊ ဒတန်ဂကောံဝွံ ဒုင်သဇိုင်ကု ဇာဇၞိက်အလုံလိုက် (WWW)။
တင်ရန်တၟအ်[ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
ပိုဒ်ဇၞော် ၂
သွက်ဂွံဇၞော်မောဝ် အရေဝ်ဘာသာမန်။
ဂမြဴ[ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
ဍာ်ဒကေဝ်၊ လဂူ ကေုာံ ရှ်ေသှ်ေ။
- ဒးဒှ် နကဵုအရေဝ်လျတ်လင်္ကာထေက်--Htawmonzel (ဓရီု) ၁၂:၅၆၊ ၉ ဂျောန် ၂၀၂၀ (+0630)
- အရေဝ်ဂမြဴမ္ဂး ဒးဒှ် နကဵု လင်္ကာထေက်ဒၟံင်ကီုရ။ --Htawmonzel (ဓရီု) ၁၈:၅၉၊ ၁၄ ဂျောန် ၂၀၂၀ (+0630)
ပရေင်ကမၠောန်[ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
ပိုဒ်ဇၞော် ၃
(၁) ပကောံ မအရေဝ်ဝေါဟာရမန်ဂမၠိုင်
(၂) ပသုတေသန ဂၠာဲနိရုတ် မအရေဝ်မန်ဂမၠိုင် (လ္ၚတ် တမ်ဝေါဟာရ မန်ဂမၠိုင်)
(၃) ခၞံဗဒှ် မအရေဝ် မနွံပၟိက် ပ္ဍဲဘာသာမန်။
နဲကဲ မဗမံက်ရုပ်ရဴကမၠောန် ကေုာံ မဂိုင်ဒေပ် သတ်ကၟဝ်ကမၠောန်တအ်ဂှ် ဒးချူဗၟံက်ထ္ၜး ဗွဲတၞဟ်ခြာ။
လဒက်ပတန်[ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
ပိုဒ်ဇၞော် ၄
အေန်သတဳကျုတ်ဝွံ ဒက်ပတန်လဝ် နကဵု ဂကောံမၞိဟ်ဂမၠိုင် မစိုန်သကီု လပါ်အရေဝ်ဘာသာမန်ကီု သီုကဵု ညးစိုတ်မလုပ်စ ပ္ဍဲအရေဝ်ဘာသာမန်တအ်တုဲ ဒက်ပ္တန်အာ အတိုင်ဗွဲသၟဝ်ဝွံရ။
(က) ညးဂကောံဗေါဒ်ဂမၠိုင် (board members)
ညးဂကောံဗေါဒ်ဂှ် ခပတိုန် နကဵုညးစၞးဌာန (ဝါ) ဂကောံမွဲမွဲ လေဝ်ဂွံ၊ နကဵု ညးပူဂိုလ် စိုတ်မလုပ်စ လတူအေန်သတဳကျုတ် လေဝ်ဂွံ။
(ခ) ဒါရာ်တာ ညးဗဂေတ်စက် အေန်သတဳကျုတ် မွဲတၠ၊ ယဝ်ရ နွံပၟိက်မ္ဂး ၜါတၠလေဝ် ဒက်ဂွံ။
ကောန်ဂကောံဂမၠိုင်[ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
ကောန်ဂကောံတအ်ဂှ် ဟွံပိုင်ခြာလဝ်လၟိဟ်၊ အာယုက်၊ ကဆံင်ပညာတုဲ ကုညးမစိုန်သကီု ပ္ဍဲအရေဝ်ဘာသာမန်၊ ဝါသနာ မလ္ၚတ်သုတေသန အရေဝ်ဘာသာမန်၊ စိုတ်ထတ် ပ္ဍဲကမၠောန် အေန်သတဳကျုတ်ဏအ်မ္ဂး လုပ်ကၠောန်ဂွံ သီုညးဖအိုတ်။
ပိုဒ် ၂
ကောံဓရီုဇၞော် အေန်သတဳကျုတ်ဂှ် သ္ဒးနွံကဵု အစဳအဇန်ကောံဓရီု ဗွဲသၟဝ်ဝွံ
၁၊ ရုဲစှ် သကိုပ်ကောံဓရီု
၂၊ ပဒတန် အစဳအဇန်ကောံဓရီု နူကဵု ဒါရာ်တာ မပတိုန်ထ္ၜး။
၃၊ ဆက်ချပ်ဂၞန်အာ အစဳအဇန်ကောံဓရီု
၄၊ ရုဲစှ် ဒါရာ်တာ (အောန်အိုတ် ဇၟာပ် ၜါ သၞာံ) ယဝ်ရ ဒါရာ်တာ မိက်ဂွံဒေါအ်ဇူ အာတ်မိက်မ္ဂး ဟွံပေင်ၜါသၞာံလေဝ် ရုဲဂွံ။
ပိုဒ် ၃
လိက်ဘိက်ကောံဓရီုဂှ် အောန်အိုတ် ဒးကဵုဗစိုပ်လဝ် ကောန်ဂကောံတအ် ကိုပ်ကၠာ ဟွံစိုပ် တ္ၚဲကောံဓရီု ၜါသတ္တဟ။ ကောံဓရီုဂှ် သ္ဒးဒှ် နကဵု သၞောဝ်လတူလပှ်ကျာ အောန်အိုတ် မမိင်ရမ္သာင်၊ ဒှ်မာန်မ္ဂး သီုမညာတ်ရုပ်။
ပိုဒ် ၄
(က) ဒါရာ်တာဂှ် ဒးရုဲစှ် နကဵု လၟိဟ်မာဲဗဟုဝစ် နူကောန်ဂကောံ မတိုန်စိုပ် ကောံဓရီု မဆေင်စပ်ဂှ်။
(ခ) ညးဂကောံဗေါဒ် နကဵု မၞိဟ်စၞး နူကဵု ဂကောံ၊ နူကဵု ဌာနမွဲမွဲတုဲ အာယုက်ကာလ ညးဂကောံဗေါဒ်ဂှ် တန်တဴ နူကဵု ဂကောံ၊ ဌာန ညးတအ် မပစၞးဟေင်။ ညးဂကောံဗေါဒ် နကဵုပူဂိုလ်တအ်ဂှ် ယဝ်ရ ပူဂိုလ်ဂှ် စိုတ်ထတ် ပ္ဍဲကမၠောန်အေန်သတဳကျုတ်ဝွံမ္ဂး လုပ်ကၠောန်ဂွံ၊ ဟွံပိုင်ခြာလဝ် အခိင်ကာလ။ ဆဂး ညးဂကောံဗေါဒ် နကဵုပူဂိုလ်ဂှ် ယဝ်ရ ညးဂကောံဗေါဒ် ပိဂအုံ ၜါဂအုံ စှ်ေစိုတ် မိက်ဂွံကဵု နုက်တိတ်မ္ဂး ညးဂကောံဗေါဒ် နကဵုပူဂိုလ်ဂှ် ဒးနုက်တိတ်ကဵုတုဲ ယဝ်ရ စိုတ်နွံမ္ဂး နဒဒှ် ကောန်ဂကောံမွဲ ဆက်တန်တဴအာ နဒဒှ် ကောန်ဂကောံ အတိုင်သၞောဝ်ကောန်ဂကောံ ဂွံ။
တင်သ္ဂုတ်သွာတ် မဆေင်ကဵု ပရေင်ချဳဓရာင် ကေုာံ လဒက်ပတန်ဂကောံဂှ် ဒးဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် နကဵုမမာဲလပါ်ဂၠိုင်။
တင်သ္ဂုတ်သွာတ် မဆေင်ကဵု သုတေသန အရေဝ်ဝေါဟာရဂှ် ဒးဖျေဟ်စၞောန်ဂၠံင်တၞဟ်ခြာ။
ပိုဒ် ၅
စၟတ်သမ္တီကောံဓရီုဂှ် ကောံဓရီုတုဲမ္ဂး ၜိုတ်ပြဟ်မာန် ညံင်ဂွံပလံင်ဗစိုပ် ကုကောန်ဂကောံတအ်။
ပိုဒ် ၆
ယဝ်နွံပၟိက် ကောံဓရီုဇၞော်ဂှ် ၜိုန်ရ ဟွံပေင်သၞာံကီုလေဝ် အခေါင်ကော်နွံ။
- မၞိဟ်ဂလိုင်လဵုအာတ်မိက်မှ ဂွံကော်ကောံဓရီုထေက်ဂှ်လေဝ် ဒးစုတ်လဝ်ကီု။--Htawmonzel (ဓရီု) ၁၉:၁၀၊ ၁၄ ဂျောန် ၂၀၂၀ (+0630)
- တင်ဏအ်လေဝ် နွံပၟိက်ဒၟံင်ကီု ကာလဂှ်မ္ဂး ဗွဲကြဴ ဟွံဂွံဒှ် သၟေဟ်ပၟာ။--Htawmonzel (ဓရီု) ၁၉:၁၁၊ ၁၄ ဂျောန် ၂၀၂၀ (+0630)
- လၟေင်ဂိတုပွကောံဓရီု ဒှ်သာ်ဂှ်ဟွံပိုင်ခြာလဝ်မူစိဂိတုမွဲဝါရော။--2405:3800:873:5125:0:0:0:1 ၂၂:၄၁၊ ၁၅ ဂျောန် ၂၀၂၀ (+0630)
ဘဏ္ဍာ[ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
ပိုဒ်ဇၞော် ၅
ယဝ်ရ ဘဏ္ဍာဂကောံ ဒှ်ကၠုင်မ္ဂး သ္ဒးခၞံ စဳပၞောန် ကေုာံ သၞောဝ်ဘဏ္ဍာ တၞဟ်ခြာ။ ပ္ဍဲသၞောဝ်ဘဏ္ဍာဂှ် ဒးနွံကဵု ညးမဂိုင်ဒေပ်၊ ညးအခေါင်မစကာ ကေုာံ ဗီုမစကာ၊ ကေုာံ ဗာတ်ဂျေတ်မစကာ။
သၞောဝ်[ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
ပိုဒ်ဇၞော် ၆
သၞောဝ်ဝွံ မိက်ဂွံထပ်စုတ်ကီု မိက်ဂွံ ရနုက်ဗပေင်ကီု သ္ဒးဒှ် ပ္ဍဲကောံဓရီုဇၞော်။
နဲကဲ မဗမံက်ရုပ်ရဴကမၠောန် ကေုာံ မဂိုင်ဒေပ် သတ်ကၟဝ်ကမၠောန်[ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
ဟင်ဒေတာ အရေဝ်မန်ဂမၠိုင် (Mon word database)[ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
မအရေဝ်တြေံကီု သီုကဵု မအရေဝ်တၟိ မန်တအ် မစကာ နဒဒှ်အရေဝ်မန်တအ်ဂှ် ၜိုတ်မဂွံဂှ် ပကောံ။ မအရေဝ်တအ်ဂှ် ၜိုတ်မကလိဂွံဂှ် ပကောံစုတ် ပ္ဍဲကဵု ဝဳကဳပဳဒဳယာမန် ပ္ဍဲကဏ္ဍ ပကောံမအရေဝ်။
ကာလပကောံပၠန်ရ၊ ဝါကျ ဥပမာ ဗီုမဂွံစကာတအ်ဂှ် ဒးချူစၟတ်သမ္တီလဝ်ကီု။ တုဲပၠန် မအရေဝ်တအ်ဂှ် ဂွံဆဵု နူလဵု ဒးစၟတ်သမ္တီလဝ်ကီု။
(ကမၠောန်ဏအ် လိက်အဘိဓာန်မန်နာနာ မပ္တံကဵု နာဲသက်လောန်၊ နာဲထောန်ဝေတအ်ဂှ် ဒှ်အထံက်အပင် တၟာဂလိုင်ရ။)
သုတေသနနိရုတ္တိ (etymology Resources)[ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
ပသုတေသန ဂၠာဲတမ်ရိုဟ် မအရေဝ်ဝေါဟာရမန်ဂမၠိုင်၊ ဂၠာဲတမ်မူလ မအရေဝ်ဂမၠိုင် ကေုာံ လၟေင်အခိင်ကာလ ဍေဟ်မပြံင်လှာဲကၠုင်လဝ်တအ်။ သွက်ဂွံချပ်ဂၞန် အကြာကောန်ဂကောံ ကေုာံ ညးစိုတ်မလုပ်စ ပ္ဍဲကမၠောန်ဏအ်တုဲ ပရေင်ချပ်ဂၞန်တအ်ဂှ် စကာအာ နကဵု မုက်လိက် (ဓရီုကျာ) ပ္ဍဲကဵု ဝဳကဳပဳဒဳယာမန်။< မအရေဝ် မပလဝ်သုတေသနတုဲတအ်ဂှ် ကလေင်ချူ ညံင်ဂွံစှ်ေကဵု သၞောတ် အဘိဓာန်နိရုတ္တိ တုဲ၊ ဂိုင်ဒေပ်လဝ် ပ္ဍဲကဵု ဝိက်ရှေန်နရဳမန် (ဝဳကဳအဘိဓာန်) (Mon Wiktionary)။ (ပြဟ်ဟ်ဏအ် ဝဳကဳအဘိဓာန်ဂှ် မုက်လိက်ဒတန် သွက်ဘာသာမန် ဟွံမဲဏီ၊ နွံ ဆ လုပ်ကၠောန်ချူဂွံ။ ယဝ်ရ မၞိဟ်လုပ်ချူနွံကၠုင်မ္ဂး ဗွဲမလောဲသွာ အာတ်မိက်ကေတ် နကဵု မုက်လိက်တၞဟ်ခြာဂွံရ။)
တင်ရန်တၟအ် ကမၠောန်ဏအ်ဂှ် မွဲတ္ၚဲ နကဵု အေန်သတဳကျုတ် ဘာသာမန် ဏအ် ညံင်ဂွံပ္တိတ် (အဘိဓာန်နိရုတ္တိမန် Mon Etymological Dictionary) မွဲ မာန်ရ။
ရနုက်ဗပေင် ဝေါဟာရ မနွံပၟိက် (Creating New Word in Mon) ဝေါဟာရ မနွံပၟိက် ပ္ဍဲဘာသာမန် မပတံကဵု ဝေါဟာရ သွာင်ကွတ်နာနာတအ်ဂှ် ညံင်ဂွံဒှ် ဝေါဟာရကွတ် အလိုက်ဘာသာမန်ဂှ် နကဵု အေန်သတဳကျုတ်ဏအ် ရင်တၠုင်ရနုက်ဗပေင်အာ။
နဲကဲ ဗၟံက်ရုပ်ရဴကမၠောန်[ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
တၞဟ်န မဂွံကသပ် လညာတ် နူမှာဇန်မန်တုဲ နကဵုအေန်သတဳကျုတ် ပတိုန်ထ္ၜး ပ္ဍဲမဳဒဳယာပရေင်မၞိဟ် ဗီုကဵု ဝှုက်ၜေါက်။ သွက်ကောန်ဂကောံတအ် ဂွံချပ်ဂၞန် ပတိုန်ထ္ၜးလညာတ်ဂှ် စကာ မုက်လိက် ဝဳကဳပဳဒဳယာ နကဵုမုက်လိက် (ဓရီုကျာ:ဝေါဟာရ) နကဵု ကောန်ဂကောံတအ် ဗိုင်ပသုတေသန၊ ချပ်ဂၞန်တုဲ ဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် ခၞံဗဒှ် မအရေဝ်တၟိတအ်။ ယဝ်ရ ဝေါဟာရ တၞဟ်ခြာ မံက်ကၠုင် ဂၠိုင်နူမွဲမ္ဂး ဝေါဟာရတအ်ဂှ် ယဝ်ရ စှ်ေဒၟံင် တၠုင်လအာ ကေုာံ သၞောတ်သၞောဝ် လိက်မန်ရမ္ဂး ဝေါဟာရတအ် သီုဖအိုတ် နဒဒှ် ဝေါဟာရတၞဟ်ခြာ အဓိပ္ပါယ်တုပ်ဂှ် (synomyms) စၟတ်သမ္တီအာ။ ကလေင်ချူ ညံင်ဂွံစှ်ေကဵု သၞောတ် အဘိဓာန်နိရုတ္တိ တုဲ၊ ဂိုင်ဒေပ်လဝ် ပ္ဍဲကဵု ဝိက်ရှေန်နရဳမန် (ဝဳကဳအဘိဓာန်) (Mon Wiktionary)။
စပ်ကဵု နဲကဲမခၞံဗဒှ် ဝေါဟာရတၟိ နကဵုအခိုက်လိက်မန် ဂှ် သ္ဒးချူဗၟံက် ဗွဲတြး။
နဲကဲ မခၞံဗဒှ် ဝေါဟာရတၟိ နကဵုအခိုက်လိက်မန်[ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
နဲကြိယာမပနာမ်
ပ္ဍဲကဵု အခိုက်လိက်မန်မ္ဂး ရံင်ကဵု အရာဂှ် မကၠောန် ချဳဓရာင် (ကြိယာ)တုဲ မကြိယာဂှ် ဗဒှ်မနာမ်တုဲ ကဵုယၟု (ဝါ) ဗဒှ်မဝေါဟာရ မဆေင်ကဵု အရာဂှ်ရ။ ဥပမာ အရာမဗုတ်ဂှ် ညးကဵုယၟု ”ဗွုတ်”၊ ညးမဒုင်တဲမဒါန်ဂှ် ”ဒမုင်ဒါန်”၊ ဍာ်သွက်ဂွံသုင်ဂှ် ”ဍာ်သွုင်” မြဴသာ်ဝွံ ဒှ်တမ်ရ။ နကဵုနဲဏအ်ဂှ် ပိုယ်ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲကဵုအရေဝ်မန်ဂှ် မကြိယာမ္ဂး ဗွဲမဂၠိုင် နွံကဵု ရမ္သာင်မွဲ၊ ကာလပမနာမ်မ္ဂး ဒှ်ကၠုင် ရမ္သာင်ၜါ၊ သာ်ဂှ်ဟွံသေင် ဗီုပြင်လှာဲအာရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ မကြိယာ မၞုံကဵု ကၟက် ဗီုကဵု ”ဂၠုက်” မ္ဂး ဒှ်အာ ”ဂလုက်”၊ ”ကၠောန်” မ္ဂး ဒှ်အာ ”ကလောန်”၊ ”ကၠတ်” မ္ဂး ”ကလတ်” ဆဂး (ဗွဲကြဴ) တၞဟ်နဂွံဒှ် တၞဟ်ခြာဂၠိုင်င်တုဲ စုတ် ဂစိုတ်ကမ် အကြာ။ ဥပမာ စၞး ဂလုက် ဂှ် ဒှ်အာ ”ဂမၠုက်”၊ စၞး ”ကလောန်” ဂှ် ”ကမၠောန်”၊ စၞး ”ကလတ်” ဂှ် ”ကမၠတ်”။ လဆောဝ်မ္ဂး ကြိယာကီု သီုကဵု မနာမ်ဂှ် ဖန်ဗဒှ် နကဵု မွဲရမ္သာင်ဓဝ်လေဝ် နွံရ။ ဥပမာ ကိရိယာ သွက်ဂွံ ရတ်(သြောအ်)ဂှ် ”နောတ်”။
နဲဗရုရမ္သာင်မပနာမ်
နဲကဲဏအ်ဂှ် တၠုင်လအာ တုပ်ညံင် နဲကြိယာပနာမ်ကီုရ။ ဥပမာ ”ခဍာ်” မန်တြေံ ညးကော်စ ကိရ်အာက် (လဆောဝ်ဆဵု ကိရ်အက်)၊ နူဂှ် ကိရ် ဒှ်အာ ခ၊ အာ် ဂှ် ဍာ်တုဲ ဒှ်အာ ခဍာ်။ မန်တမၠာ ညးကေတ် ရမ္သာင် ဂစေမ် ဗီုမပ္တိတ်ရမ္သာင် ”အက်/အာက်” တုဲ ဗရုရမ္သာင်ဂှ် ပထောအ် မနာမ် နမဖျပ်စုတ် ရမ္သာင်ဂတဂှ်မွဲမွဲ (ပ္ဍဲဒၞာဲဏအ် ညးဖျပ်စုတ် ကိရ်တုဲ ကဵုယၟု (ဝါ) ဗဒှ်ဝေါဟာရ သွက်ဂွံကော်စ ဂစေမ်ဂှ်ရ။ ညံင်ရဴဏအ်ကီု၊ ဗဂဲ၊ ကၠဵု၊ ကၠိက်၊ စာင်၊ ဗၜေအ် တအ်လေဝ် ဒှ်ကၠုင် ဗီုဏအ်ကီုရောင် စှ်ေစိုတ်ရ။
နဲဗဂပ်ဝေါဟာရမပနာမ်
နကဵုနဲဏအ်မ္ဂး ဝေါဟာရမဂၠိုင်နူမွဲဂှ် ဗဂပ်ဖျပ်တုဲ ကၠောန်ဗဒှ်ပတိုန် ဝေါဟာရတၟိရ။ ဥပမာ ”ခါဲဒုတ်” ဝါတ်ခါဲ ကေုာံ ဒုတ် မဂွံအဓိပ္ပာယ်ဇၞော်ဂှ် ပံင်ပကောံတုဲ ယဲဇၞော် ယဲဍာ်ဇမၠိင် လွဳဟွံဗၠးဂှ် ညးကော်စ ”ယဲခါဲဒုတ်”။ လဆောဝ်မ္ဂး အရေဝ်မန်ဂှ် ဗဂါပ်ဖျပ်စုတ် အရေဝ်ဘာသာသအာင် ဥပမာ ”သ္ၚိဝတ်/သ္ၚိဝစ်” (ဝစ္စကုဋဳ နူပါဠိ ဂှ် ဒၞာဲကုဋဳဂှ် စကာမအရေဝ်ဇကု သ္ၚိ၊ တုဲ ဝစ္စ ဂှ် ပထောအ်အခိုက်မန် ဝစ်/ဝတ် တုဲ ဒှ်အာ သ္ၚိဝစ်)။
အရာတၟိ မစိုပ်ကၠုင်ဇရေင်ဇကုဂှ် တုပ်ဒၟံင် ကုအရာမနွံဒၟံင် ပ္ဍဲဇကုမ္ဂး ကေတ်ယၟု အရာမနွံပ္ဍဲဇကုဂှ်တုဲ လက်ကရဴဂှ် ဖျပ်စုတ် နူလဵုဍေဟ်မကၠုင်။ ဥပမာ ကွာဲၜင် (ကွာဲ ဂှ် ပ္ဍဲမန်နွံတုဲ အရာဂှ် ဟိုတ်မကၠုင် နကဵုက္ၜင် ဗွဲတၟေင် နူရးပလိုတ်တုဲ ကွာဲၜင်၊ ထကတ်ၜင်၊ ပကံက်ၜင်)။ ညံင်ရဴနဲဂှ်ကီု ယၟုဂကူ မကြပ်ညောန်ကဵုဇကု ဗီုကဵု သေံ၊ ကရေင် ဥပမာ (ဝါင်သေံ၊ ခမ်ဗမ်ကရေင်၊ ခမ်ဗမ်သေံ)။
နဲဂလေအ်ဝေါဟာရ
မအရေဝ်ဇကုဟွံမဲမ္ဂး ဂၠေအ်ကေတ် နူဘာသာသအာင်တုဲ ဗဒှ်ပတိုန် မအရေဝ်ဇကု။ ဗွဲတၟေင် မန်ပိုယ် ဂၠေအ်နူ သံသကြိုတ် ကဵု ပါဠိတုဲ ညံင်ဂွံကိတ်ညဳကဵုရမ္သာင် မအိုတ်ကဵု ဂစိုတ်ဂှ် ဖန်ဗဒှ် မအရေဝ်မန်ရ။ ဥပမာ ကုသလ နူပါဠိဂှ် ကုသိုလ်၊ ပုည ဂှ် ပိုန်၊ ဝိဟာရ ဂှ် ဝိဟာရ်/ဗိဟာရ် -> ဗဟာရ် -> ဗဟာ -> ဘာ။
ဘဏ္ဍာ[ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
စပ်ကဵု ပရူဏအ်လေဝ် ထေက်ကဵု သ္ၚေဝ်ဂၠေပ်။