ပညာလိင်

ပညာလိင်
	Barbara Hastings-Asatourian of the University of Salford demonstrates "Contraception", a sex education board game played in UK schools
	[edit on Wikidata]

ပညာ လိင် (Sex education) ဂှ် ဒှ်အရာမဗတောန် မဆေင်ကဵု ကိစ္စလိင် ကောန်မၞိဟ်၊ မပ္တံကဵု ပရေင်ဒုင်စသိုင် ပွံင်ဂမၠိုင် (emotional relations) ကေုာံ ပရေင်မကေတ်တာလျိုင် (responsibilities)တအ်ရ။ ပ္ဍဲကဵု ပရေင်ၜါဂှ် ဆက်စပ်ဒၟံင် ကု ပရူအဝဲကာယလိင် ကောန်မၞိဟ် (human sexual anatomy)၊ ပရေင်ချဳဓရာင် နကဵုလိင် (sexual activity)၊ ပရေင်ဂလိုင်မ နကဵုလိင် (sexual reproduction)၊ အာယုက် မကဵုအခေါင် (age of consent)၊ ပရေင်ထတ်ယုက် နကဵုမဂလိုင်မ (reproductive health)၊ အခေါင် မဂလိုင်မ (reproductive rights)၊ လိင် မသက်ကုဘဲ (safe sex)၊ ဒစဵုဒၞာဂဗ္ဘ (birth control) ကေုာံ ပၞာဲ မေထုန် (sexual abstinence)မဒှ်အရာမဝေင်ပါဲ မဆေင်ကဵုလိင်တအ်ရ။ ပညာ လိင် မဗတောန် အရာမဟီုလဝ် ဗွဲလတူတအ် သီုဖအိုတ်ဂှ် ယဝ်ရ ပါလုပ် ဗတောန်မ္ဂး ညးကော်စ ပညာ လိင် မဍိုက်ပေင် (comprehensive sex education) ရ။^[၁] ပညာလိင်ဂှ် ယေန်သၞာင် ဂကူမွဲကုမွဲ ဗီုမဗတောန် ဟွံတုပ်ရေင်သကအ်တုဲ လ္ၚဵုမ္ဂး မဂွံဗတောန်ကေတ် နူ မိမၜါ ဟွံသေင်မ္ဂး မၞိဟ်မရံင်စံင်၊ လ္ၚဵုမ္ဂး နကဵုအစဳအဇန် ဘာဗတောန်လိက်ဂှ် ဗတောန်တုဲ လ္ၚဵုမ္ဂး နကဵု အစဳအဇန် ပရေင်ထတ်ယုက်ဂှ် ဗ္တောန်ဒၟံင် နကဵု ဂကောံစေတနာတအ်လေဝ် နွံကီုရ။

နကဵုအခိုက်ကၞာတြေံမ္ဂး ပ္ဍဲကဵုဂကောံမၞိဟ် ဗွဲမဂၠိုင် ပရူလိင်ဂှ် ဟွံကဵုဟီုဂး ဗတောန်ဖျေန်တုဲ စၟတ်သမ္တီလဝ် ဒှ်အရာ မရိုင်ဇိုင် ဒှ်အရာ မဓလိုက်ကတဵုကဵု စိုတ်ရာဂရ။ ကုဂကောံမၞိဟ် မကၟာတ်လဒဵု ဟွံသေင်မ္ဂး မဟွံမဲ ကုပရေင်ဗတောန်ဖျေန် ပညာလိင်တအ်ဂှ် ကိစ္စလိင်ဂှ် နွံဒၟံင် ပ္ဍဲလောကဒဏ္ဍာရဳတုဲ သ္ၚောဲခြာနူ ပရေင်သဘာဝရ။ ပရေင်ချဳဓရာင် သွက်ဂွံကဵု ပညာလိင်ဂှ် ပ္ဍဲရးပလိုတ် စကတဵုဒှ်ကၠုင် နူကဵု အခိင်ကၞောတ် ၁၉ ဗွဝ်ကၠံရ။ ၜိုန်ရ မချဳဓရာင်ကၠုင် ပွိုင်မွဲဗွဝ်ကၠံရကီုလေဝ် ပ္ဍဲကဵု ဂကောံမၞိဟ် အစောဲအခိုက်တြေံ မတီုကၠီုတအ်ဂှ် ပညာလိင်ဂှ် ဟွံလုပ်စိုပ် ပ္ဍဲကဵု ခန်ဗတောန်လိက်ဏီဖိုဟ်ဏီရ။

ဟိုတ်နူ ယဲအေအာင်ဒဳအေသ် (AIDS) ကတဵုဒှ်ကၠုင်တုဲ ပရေင်ကဵု ပညာလိင်ဂှ် ကလိဂွံကၠုင် အခေါင်ခိုဟ်မွဲရ။ ပ္ဍဲအာဖရိကမ္ဂး ယဲအေအာင်ဒဳအေသ်ဂှ် စိုပ်အာ ကဆံင်ယဲကပ်မွဲတုဲ တၞဟ်နဂွံစဵုဒၞာ ယဲဏအ်တုဲ ပရေင်ပညာလိင်လေဝ် နကဵုဗျူဟာစှ်ေစှ်ေ နဲကဲသိပ္ပံဒးဒးဂှ် ဗတောန်ဖျေန်ကၠုင် ညးဍုင်ကွာန်တအ်ရ။^[၂] ဂကောံဂၠးကဝ် ဗီုကဵု ဂကောံဖျေဟ်စဳဇန် ဘဝယာဲတ (Planned Parenthood) တအ် ကဵုကၠုင် ပညာလိင် သွက်ဂွံစဵုဒၞာ လၟိဟ်မၞိဟ် ညံင်ဟွံဂွံလောန်ၜက်၊ ကေုာံ အခေါင်အရာညးဗြဴတအ်လေဝ် နွံကီုရ။^[၃]

ပွံက်

ဂျောန် ဂျေ ဗါတ် (John J. Burt) ပံက်လဝ် ပွံက်အဓိပ္ပါယ် ပညာလိင် ဗီုဏအ်ရ။ ပညာလိင်ဂှ် ဒှ်အရာ မဗတောန် လ္ၚတ် လက်သန်ဘဝ ၝောအ် ကေုာံ ကၟက် (the study of the characteristics of beings: a male and female)။^[၄] လက်သန်ဘဝ မဟီုလဝ် ပ္ဍဲဒၞာဲဏအ်ဂှ် ဒှ်အရာ မဆေင်ကဵု အၚောပ်လိင်ပူဂိုလ် (persons sexuality)ရ။ အၚောပ်လိင်ဏအ်ဂှ် ဒှ်ကဏ္ဍကိစ္စဇၞော် ပ္ဍဲ ဘဝ ကောန်မၞိဟ် သီုဖအိုတ် ကေုာံ ကြပ်ဇၟာပ်မၞိဟ်၊ သီုကဵု ကောန်ၚာ်၊ မိက်ဂွံတီ ပရူဏအ်ရ။ ဇၟာပ်ပရေင်ပညာဂှ် ၜိုန်ရ ပိုယ်တအ် ဟွံစွံသတိ စွံအာရီုကီုလေဝ် ပညာလိင်ဂှ် ပါလုပ်ဒၟံင်ကီုရ။ ပညာလိင်ဂှ် နမစွံ အဓိက စွံဗဟဵု ကုပရူလိင်တုဲ မဗတောန်ရ။ ညးဆက် ပသောင်ပၠန်ဂှ် ပညာလိင်ဂှ် နွံကဵု ပရေင်စဵုဒၞာ (protection)၊ ပရေင်ဂလိုင်ပတိုန် အရာမသ္ဒးဗၟံက်ထ္ၜး (presentation extension)၊ ပခိုဟ်ပတိုန် (improvement) ကေုာံ ဇၞော်မောဝ်ပတိုန် လညာတ်သမ္တီ ဒ္ဂေတ်ပြဝသိက္ခာမၞိဟ် မဒုင်သဇိုင် ကုဘဝသ္ၚိကၟိန်ရ။

လိပ်သောန် (Leepson) ညာတ်ကေတ် ပညာလိင်ဂှ် ဒှ်အရာမဒက်ပတန်လဝ် နကဵုကွတ်ရူပ၊ ကွတ်စိတ္တ ကေုာံ ကွတ်ပရေင်မၞိဟ်နာနာ မဆေင်စပ်ကဵု တင်ကေတ်လျိုင် ကေုာံ ဂလိုင်မ မဆေင်ကဵုလိင်ရ။ ကေရ်နေယ် (Kearney )(2008) ညးပံက်လဝ် ပွံက်ဗီုဏအ်ရ။ "မဒှ်တန်ဗတောန် မဗတောန် နကဵုဘာ မဆေင်ကဵု ပရေင်မၞိဟ် မဒှ်အရာ မနွံပၟိက် ပ္ဍဲဘဝ ညးသၟတ်ကီု သီုကဵု မၞိဟ်ဇၞော် သွက်ဂွံစဵုဒနာ ပရေင်ပူဂိုလ်လေပ် နဒဒှ်ကောန်မၞိဟ် ကေုာံ နဒဒှ် ဂကောံသ္ၚိကၟိန်မွဲရ" ဟိုတ်ဂှ်ရ ပညာလိင်ဂှ် သီုကော်စ "ပညာအၚောပ်လိင် /sexuality education" မနွံ အဓိပ္ပါယ် ပညာ မဗတောန် ကဏ္ဍ မဆေင်ကဵု အၚောပ်လိင် သီုကဵု ပရူဖျေဟ်အစဳဇန် သ္ၚိကၟိန်၊ ပရူဂလိုင်မ (ပရူ ဗီုလဵု ကောန်ၚာ်မွဲ မဂွံကတဵုဒှ်ကၠုင်)၊ သီုကဵု ပရူလိင်ပူဂိုလ်မွဲမွဲ မပ္တံကဵု ရုပ်သဏ္ဌာန်၊ ဂကူလိင်၊ အာရီုလိင်ကာမ၊ ၚုဟ်မး၊ မဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ်၊ လဟီု၊ ဆိင်၊ အဆက်အစပ် ကေုာံ ယဲမကၠောအ် နကဵုလိင်မာန် ကေုာံ နဲစဵုဒနာ၊ နဲကဲ ထိင်ဒဝ် ဂပ္ဘတအ်ရ။ ပညာလိင် မနွံကဵု ကဏ္ဍနာနာတအ်ဂှ် တန်တဴဒၟံင် ကုအာယုက်အဝဲ ကွးဘာတအ်တုဲ မဒးဗတောန်ရ။ ရူဗိန် (Rubin) ကဵု ကိန်ဒေန်ဒလ် (Kindendall) ဟီု ပညာလိင်ဏအ်ဂှ် ဒှ်အရာ ဆကွးဘာတအ် မဂွံတီကၠိုဟ် ပရူဂလိုင်မ ဗီုလဵု ကောန်ၚာ် မကတဵုဒှ်ကၠုင် သၟးဟွံသေင်၊ ဒှ်အရာ မရီုဗင် မထ္ၜးကဵုဂၠံင် ညံင်ကောန်ၚာ် ကေုာံ ညးသၟတ်တအ် ဂွံတီကၠိုဟ် နွံကဵုအဓိပ္ပါယ် ပရူလိင် ပ္ဍဲကဵု အခိင် ဘဝဍေဟ်တအ် ပ္ဍဲပစ္စုပ္ပန်ဂှ်ကီု သီုကဵု ဘဝဍေဟ်တအ် ဗွဲကြဴ ညံင်ဍေဟ်တအ် ဂွံတီကၠိုဟ် ကဏ္ဍနာနာ အရာမဆေင်ကဵုလိင် ပ္ဍဲအခိင်ကာလ ဍေဟ်တအ် အဝဲမစိုပ်တေအ်ရ။

နိဿဲ

↑ Stanger-Hall, Kathrin F. (2011-10-14). "Abstinence-Only Education and Teen Pregnancy Rates: Why We Need Comprehensive Sex Education in the U.S" (in en). PLoS ONE 6 (10): e24658. doi:10.1371/journal.pone.0024658. ISSN 1932-6203. PMID 22022362.
↑ Namibia National Policy on HIV/AIDS for the Education Sector. USAID Health Policy Initiative (2003). Archived from the original on November 8, 2013။ Retrieved on November 8, 2013။
↑ "A New Approach to Global HIV/AIDS Education"။ December 16, 2010 တင်နိဿဲဏအ် စၟဳစၟတ်တုဲ။
↑ (1970) Education for Sexuality: Concepts and Programs for Teaching. W. B. Saunders Co.။

[1] Stanger-Hall, Kathrin F. (2011-10-14). "Abstinence-Only Education and Teen Pregnancy Rates: Why We Need Comprehensive Sex Education in the U.S" (in en). PLoS ONE 6 (10): e24658. doi:10.1371/journal.pone.0024658. ISSN 1932-6203. PMID 22022362.

[2] Namibia National Policy on HIV/AIDS for the Education Sector. USAID Health Policy Initiative (2003). Archived from the original on November 8, 2013။ Retrieved on November 8, 2013။

[newapproach-3] "A New Approach to Global HIV/AIDS Education"။ December 16, 2010 တင်နိဿဲဏအ် စၟဳစၟတ်တုဲ။

[4] (1970) Education for Sexuality: Concepts and Programs for Teaching. W. B. Saunders Co.။

[၁]

[၂]

[၃]

[၄]