ပါကိန်သောန်၊ ယဲ

နူ ဝဳကဳပဳဒဳယာ
Parkinson's disease
Other names Parkinson disease, idiopathic or primary parkinsonism, hypokinetic rigid syndrome, paralysis agitans, shaking palsy
Two sketches (one from the front and one from the right side) of a man, with an expressionless face. He is stooped forward and is presumably having difficulty walking.
Illustration of Parkinson's disease by William Richard Gowers, first published in A Manual of Diseases of the Nervous System (1886)
ဒၞာဲမလွဳ Neurology
လက်သန်ယဲ Tremor, rigidity, slowness of movement, difficulty walking[၁]
အရာမကတဵုဒှ်မာန် Dementia, depression, anxiety[၂]
အဝဲမဒှ်မာန် Age over 60[၁][၃]
ဟိုတ်ယဲ Unknown[၄]
အန္တရာယ် Pesticide exposure, head injuries[၄]
နဲဗမံက်ထ္ၜးယဲ Based on symptoms[၁]
ခုတ်ယဲယာယဳ Dementia with Lewy bodies, progressive supranuclear palsy, essential tremor, antipsychotic use[၅]
နဲလွဳ Medications, surgery[၁]
ဂဥုဲ L-DOPA, dopamine agonists[၂]
ၜိုတ်မဗၠးမာန် Life expectancy about 7–15 years[၆]
လၟိဟ်မဒှ်မာန် 6.2 million (2015)[၇]
စုတိ 117,400 (2015)[၈]

ယဲပါကိန်သောန် (Parkinson's disease (PD)) [၉] ဂှ် ဒှ်ယဲဇမၠိင် မပလီုကဵု သၞောတ် (ဝါ) ကတေင်အာရီုဗဟဵု ဗွဲတၟေင် သၞောတ်ယန္တရာရ။ ဟီုမွဲသာ်ပၠန် ယဲပါကိန်သောန်ဂှ် ဒှ်ယဲ ကလာပ်ရုပ် ပ္ဍဲက္ဍဟ်ဂှ် လီုစှ်ေသိုက်သိုက်တုဲ ယဲဂှ်လေဝ် ပရေအ်စှ်ေ သိုက်သိုက်၊ ယဲဂှ်ဂၠိုင်တိုန် ဂၠိုန်တိုန် သၞောတ်ယန္တရာမၞိဟ် ပွမချဳဓရာင် အာကၠုင် ဟီုဂးတအ် သီုဖအိုတ်ဂှ် ဟွံကၠောန်ကမၠောန် အတိုင်ဓမ္မတာရ။[၁][၄] လက်သန်ယဲ မဒှ်စဂၠိုင် ကိုပ်ကၠာအိုတ်ဂှ် တဲခတဝ်၊ ကတေင်ကြံင်၊ ချဳဓရာင်ယောန် ကဵု ကွာ်ဝါတ်ရ။[၁] ပါဲနူဂှ်တုဲ ဝိုတ်ဂြိုက် သမ္တီဟွံဒးတုဲ စိုတ်ထုဲ၊ ဗျာပါရ၊ စိုတ်ဟွံလုပ်စတအ်လေဝ် ကတဵုဒှ်မာန်ကီုရ။ [၁၀] ညးမဒှ် ယဲပါကိန်သောန်ဂှ် တိက်ဟွံလှိင်၊ အာရီုဂမၠိုင် ဟွံကၠောန်ကမၠောန်တအ်လေဝ် မလေပ်ဒှ်စမာန်ကီုရ။[၁][၂] ဟိုတ်သၞောတ်ယန္တရာမဂွံလီုဂှ် ဟိုတ်နူကဵု ကလာပ်ရုပ် ပ္ဍဲကဵုက္ဍဟ် ဒၞာဲမပတိတ် ဓါတ်ဒဝ်ပမိန် (dopamine) လီုချိုတ်အာရ။[၁] မုဟိုတ် ကလာပ်ရုပ်ဒၞာဲဂှ် မဂွံချိုတ်ဂှ် တၠပညာတအ် တီကေတ်ကၠးကၠး ဟွံမာန်ဏီရ၊ ဆဂး အရာဏအ်ဂှ် ဆက်စပ်ဒၟံင် ကုဓါတ်ပရဝ်တိန် ပ္ဍဲဇကု Lewy bodies ဟွံဆက်ကၠောန် ကမၠောန်ရ။[၁၁][၄]

မုဟိုတ်မဂွံဒှ် ပါကိန်သောန်ဂှ် ဟွံတီကၠးကၠးတုဲ ယဲဏအ်ဂှ် ဆေင်စပ်ဒၟံင် ကုဗဳဇလေဝ်နွံ ဟိုတ်နူ ပွဳပွူလေဝ် ဒှ်မာန်ရောင် ပတှ်ေလဝ်ရ။ [၄] ပ္ဍဲကဵု ဗဳဇဇကု မၞိဟ်မဒှ် ယဲပါကိန်သောန်တအ်ဂှ် ဂွံဆဵုစ မၞိဟ်ဒှ်နွံကီုတုဲ ယဲဝွံ ဟိုတ်နူ ဗဳဇတုဲ မကတဵုဒှ်မာန်ဂှ် ထေင်ကေတ်လဝ်ရ။[၁၂] ကုမၞိဟ်မကေင်ဒး ကရေက်လဝ် က္ဍဟ်ဟိုတ်နူယဲတအ်လေဝ် ကတဵုဒှ် ယဲပါကိန်သောန်ဏအ် ဂွံဆဵုကေတ်ကီုရ။[၄][၁၃]

နဲကဲ မဗၟံက်ရုပ်ရဴ ယဲဏအ်ဂှ် ဗွဲတၟေင် ရံင်ကဵု လက်သန်ယဲ၊ မဖဍိုန်ကဵု သၞောတ်ယန္တရာတုဲ စၟတ်သမ္တီယဲဝွံရ။ နကဵု နဲကဲစွမ်ဆီ၊ စမ်က္ဍဟ်၊ ဗှ်သကေန်က္ဍဟ်တအ်တုဲ စၟတ်သမ္တီ ဒဒှ်မဒှ်ယဲဝွံရ။[၁၄][၁] ဗွဲမဂၠိုင် မၞိဟ်အာယုက် ၆၀ လပါ်လတူ မလေပ်ဒှ်ဂၠိုင်ရ။[၁][၃] ပၞောဝ်ကဵု မၞိဟ်မဒှ်ဗွဲမဂၠိုင်ဂှ် မၞိဟ်တြုဟ် ဒှ်စ ဂၠိုင်နူ မၞိဟ်ဗြဴ နကဵုဗၞတ်မ္ဂး ပ္ဍဲမၞိဟ်ပိဂှ် မၞိဟ်တြုဟ်ၜါ။[၄] မၞိဟ်ကိုပ်ကၠာ ဟွံပေင် အာယုက် ၅၀ ယဝ်ရဒှ်မၞိဟ် ညးကော်စ early-onset PD.[၁၅] သၞာံ ၂၀၁၅ အလုံမွဲဂၠးတိ မၞိဟ်မကတဵုဒှ် ယဲဏအ် နွံ ၆,၂ မဳလဳယာန်၊ ၁၁၇,၄၀၀ ဂှ် ချိုတ်နကဵုယဲဏအ်ရ။[၇][၈] ကတဵုဒှ်ယဲတုဲ လလအ်မဂွံဂျိုင်လမျီုဂှ် နွံအကြာ ၇ သၞာံကဵု ၁၅ သၞာံ။[၂]

နဲကဲ သွက်ဂွံလွဳ ပါကိန်သောန်ဂှ် ဟွံတီဏီ၊ လွဳဒၟံင် သွက်ဂွံဖအောန်ဖျေဟ် ဖဍိုန်ဖျေဟ် လက်သန်ယဲဟေင်ရ။[၁][၁၆] ဂဥုဲမလွဳ ထိင်ဒၟံင် ယဲပါကိန်သောန် ကဵုဒၟံင် ဂဥုဲ (L-DOPA), Monoamine oxidase inhibitor, ဟွံသေင်မ္ဂး dopamine agonist တအ်ရ။[၁၄] ကာလယဲဂၠိုင်ကၠုင်မ္ဂး ဂဥုဲတအ်ဏအ်ဂှ် ရီုကဵုမာန် အောန်ကွေဟ်ဟ်ရ။[၂] ကာလဂှ်မ္ဂး ဒးဂလိုင်ပတိုန် ဂဥုဲ။[၁၄] စၞစ ကဵု ပရေင်ချဳဓရာင်တအ်ဂှ် ပကဵု ညံင်လက်သန် ဂွံအောန်စှ်ေမာန်ရ။[၁၇][၁၈]

ယၟုယဲဂှ် ကဵုလဝ် အတိုင်ယၟု အစာသဝ်ဒံက်တာ ဂျေမ် ပါကိန်သောန် (James Parkinson)၊ မဒှ်မၞိဟ် မပတိတ် ချူလဝ် လိက်စပ်ကဵုယဲဏအ် အလန်ကိုပ်ကၠာအိုတ် ပ္ဍဲကဵု လိက်ညး An Essay on the Shaking Palsy ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၁၇ တေအ်ရ။[၁၉][၂၀] တၞဟ်န ညးဂမၠိုင် ဂွံတီ ဂွံစွံသတိ လတူယဲဏအ်တုဲ စၟတ်သမ္တီလဝ် တ္ၚဲပါကိန်သောန်ဂၠးကဝ် (World Parkinson's Day) မဒှ်တ္ၚဲမဒှ်မၞိဟ် ဒံက်တာဂျေမ်ပါကိန်သောန် ပ္ဍဲကဵု ၁၁ ဨပြဳ၊ မစကာ ပကဴတူလိပ်ဗကေတ်မွဲဍောင် (a red tulip) ဂှ် သင်္ကေတ ယဲဝွံရ။[၂၁] မၞိဟ်ယၟုဒမျဟ်ဂၠးတိ မကတဵုဒှ် ယဲဏအ်ဂှ် သၟာလက်ပၠုဲ မူဟာမ်မေဒ် အာလဳ (Muhammad Ali)၊ သကိုပ်ဇာတ် မိရှေလ် ဂျေ ဖေါက် (Michael J. Fox)၊ သၟာကွဳလိုန်သြလိမ်ပိစ် ဒေဝိသ် ဖိနနေ (Olympic cyclist Davis Phinney) ကေုာံ သကိုပ်ဇာတ် အာလာန်အလ်ဒါ (Alan Alda)။[၂၂][၂၃][၂၄][၂၅] ပ္ဍဲကဵု ဂကူမန်မ္ဂး ကျာ်အစာတၠဝင်က။

နိဿဲ[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]

  1. ↑ ၁.၀၀ ၁.၀၁ ၁.၀၂ ၁.၀၃ ၁.၀၄ ၁.၀၅ ၁.၀၆ ၁.၀၇ ၁.၀၈ ၁.၀၉ ၁.၁၀ Parkinson's Disease Information Page (30 June 2016).
  2. ↑ ၂.၀ ၂.၁ ၂.၂ ၂.၃ ၂.၄ "The clinical symptoms of Parkinson's disease" (October 2016). Journal of Neurochemistry 139 Suppl 1: 318–24. doi:10.1111/jnc.13691. PMID 27401947. 
  3. ↑ ၃.၀ ၃.၁ (2016) International Neurology. John Wiley & Sons, 188. ISBN 978-1118777367။ 
  4. ↑ ၄.၀ ၄.၁ ၄.၂ ၄.၃ ၄.၄ ၄.၅ ၄.၆ "Parkinson's disease" (August 2015). Lancet 386 (9996): 896–912. doi:10.1016/s0140-6736(14)61393-3. PMID 25904081. 
  5. ↑ (2010) "Chapter P", Ferri's differential diagnosis : a practical guide to the differential diagnosis of symptoms, signs, and clinical disorders, 2nd, Philadelphia, PA: Elsevier/Mosby. ISBN 978-0323076999။ 
  6. ↑ "Mortality in Parkinson's disease: a systematic review and meta-analysis" (November 2014). Movement Disorders 29 (13): 1615–22. doi:10.1002/mds.25898. PMID 24821648. 
  7. ↑ ၇.၀ ၇.၁ "Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 310 diseases and injuries, 1990-2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015" (October 2016). Lancet 388 (10053): 1545–1602. doi:10.1016/S0140-6736(16)31678-6. PMID 27733282. 
  8. ↑ ၈.၀ ၈.၁ "Global, regional, and national life expectancy, all-cause mortality, and cause-specific mortality for 249 causes of death, 1980-2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015" (October 2016). Lancet 388 (10053): 1459–1544. doi:10.1016/s0140-6736(16)31012-1. PMID 27733281. 
  9. ↑ Understanding Parkinson's.
  10. ↑ နိဿဲ ဗၠေတ် - Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named :5
  11. ↑ နိဿဲ ဗၠေတ် - Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named :9
  12. ↑ နိဿဲ ဗၠေတ် - Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Quadri2018
  13. ↑ "Parkinson's disease and tea: a quantitative review" (February 2009). Journal of the American College of Nutrition 28 (1): 1–6. doi:10.1080/07315724.2009.10719754. PMID 19571153. 
  14. ↑ ၁၄.၀ ၁၄.၁ ၁၄.၂ နိဿဲ ဗၠေတ် - Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named :1
  15. ↑ (2010) The encyclopedia of Parkinson's disease, 2nd, New York: Facts on File, 89. ISBN 978-1438127491။ 
  16. ↑ "Parkinson's disease" (May 2004). Lancet 363 (9423): 1783–93. doi:10.1016/S0140-6736(04)16305-8. PMID 15172778. 
  17. ↑ "Major nutritional issues in the management of Parkinson's disease" (October 2009). Movement Disorders 24 (13): 1881–92. doi:10.1002/mds.22705. PMID 19691125. 
  18. ↑ "Does vigorous exercise have a neuroprotective effect in Parkinson disease?" (July 2011). Neurology 77 (3): 288–94. doi:10.1212/wnl.0b013e318225ab66. PMID 21768599. 
  19. ↑ (1817) An Essay on the Shaking Palsy. London: Whittingham and Roland for Sherwood, Neely, and Jones။ 
  20. ↑ "Parkinson's disease: genetics and pathogenesis" (February 2011). Annual Review of Pathology 6: 193–222. doi:10.1146/annurev-pathol-011110-130242. PMID 21034221. 
  21. ↑ "Unresolved issues relating to the shaking palsy on the celebration of James Parkinson's 250th birthday" (September 2007). Movement Disorders 22 Suppl 17 (Suppl 17): S327–34. doi:10.1002/mds.21684. PMID 18175393. 
  22. ↑ "Michael J. Fox"၊ The TIME 100၊ Time၊ 3 May 2007။ 24 October 2021 တင်နိဿဲဏအ် စၟဳစၟတ်တုဲ။ Archived from the original on 25 April 2011။ 
  23. ↑ "For the Phinney Family, a Dream and a Challenge"၊ 26 March 2008။ "About 1.5 million Americans have received a diagnosis of Parkinson's disease, but only 5 to 10 percent learn of it before age 40, according to the National Parkinson Foundation. Davis Phinney was among the few." 
  24. ↑ "Muhammad Ali's Message: Keep Moving Forward" (April 2006). Neurology Now 2 (2): 8. doi:10.1097/01222928-200602020-00003. 
  25. ↑ "Alan Alda has Parkinson's disease: Here are 5 things you should know"၊ 31 July 2018။ 
ကလေၚ်သီကေတ်လဝ် နူ "https://mnw.wikipedia.org/w/index.php?title=ပါကိန်သောန်၊_ယဲ&oldid=42213"