ဗာတ်တလာ

ဗာတ်တလာ

ကွိင်ကွိုက်တိုက်
ဂကူ	Percussion
Hornbostel–Sachs classification	111.212 (Sets of percussion sticks)
အခိင်မခၞံဗဒှ်	9th century
Playing range
Sounds from C4 to C8, written from C3 to C7
ကွိင်ကွိုက် မဆက်စပ်ဂမၠိုင်
balafo, txalaparta, laggutu, marimba

ဗာတ်တလာ (အၚ်္ဂလိက်: xylophone) ဂှ် ဒှ်ကွိင်ကွိုက် (တူရိယာ) မကၠောန်လဝ် နကဵုဆု ဟွံသေင်မ္ဂး ဒုန်ကရေက် မဂၠိုင်ကဵုတၞုင်တုဲ မထိင်ရပ်လဝ် နကဵုဇုက် အပ္ဍဲကလာဂှ်ရ နကဵု ဘာသာမန် ညးကော်စ ဗာတ်တလာ (ဗာတ် မနွံပ္ဍဲကလာ)။ ဗာတ်တလာဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲကဵု ယေန်သၞာင်ကွိင်ကွိုက် ဂကူနာနာတုဲ ဒှ်ကွိင်ကွိုက်အဓိကမွဲ ပ္ဍဲကဵု ကွိင်ကွိုက်အခိုက်မန်တုဲ နကဵုဗၟာ လွဳစလဝ် သီုကဵု ယၟုကွိင်ကွိုက်ရ။ နကဵု ဘာသာဗၟာ မကော် ပတ္တလား ဂှ် ကၠုင် နူအရေဝ်မန် ဗာတ်တလာ။ လၟေင်ရမ္သာင် ကွိင်ကွိုက်ခေတ် စန္ဒယာ (piano) ဂှ် ဒုင်လဝ် သဇိုင် ကုရမ္သာင်ဗာတ်တလာတုဲ ဖန်ဗဒှ်လဝ်ရ။ ကရေက်ဒုန်ဂှ် နူဇၞော်ဍောတ်စှ်ေတုဲ ဇၟာပ်ပ်မ (ဝါ) ဇၟာပ်ပ်ကရေက်ဂှ် ကဵုရမ္သာင်တၞဟ်ခြာ အတိုင်လၟေင်ဇြာ (scale) ဍေဟ်ကဵုဍေဟ်ရ။ မွဲမွဲဇြာဂှ် နွံ ထပှ်မတုဲ နွံပိဇြာ၊ ဇြာဇၞော်၊ ဇြာအုပ် ကေုာံ ဇြာဍောတ်။ ဗာတ်တလာလ္ၚဵု ဟွံမဲကု မဗပေင်တုဲ နွံဆ ၂၁ မ ကိတ်တ်၊ ဗာတ်တလာလ္ၚဵု နွံမဗပေင် ၄ မတုဲ သီုဖအိုတ် နွံ ၂၅ မ။ ပ္ဍဲကဵု ဗာတ်တလာဗၟာမ္ဂး ညးဖျေဟ်လဝ် ကိုန်ဂစိုတ် သီုဖအိုတ် နွံ ၂၄ မရ။

နဲမကၠောန်ဗာတ်တလာ

ဗာတ်တလာ အခိုက်မန်ဗၟာမ္ဂး ညးကၠောန်ကဵု ဒုန်ကလိ (ဝါးပိုးဝါး)၊ နကဵုဗၟာညး ညးဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် ဗာတ်တလာမွဲ နွံ ၂၄ မ။အတိုင်လညာတ် နာဲအံက်ပိုင်မ္ဂး ပ္ဍဲကဵု မန်မ္ဂး လဆောဝ် နွံ ၂၁ တုဲ လဆောဝ် နွံ ၂၅။ ဇၟာပ်မ (ဝါ) ဇၟာပ်ကရေက်ဂှ် နွံရမ္သာင်မွဲ ပ္ဍဲကဵု ဂကောံဇြာညးကဵုညးရ။ မွဲမွဲဇြာမ္ဂး နွံ ၇ တင်၊ ဇြာဇၞော် နွံ ၇ တင်၊ ဇြာလဒေါဝ် ညးမကော်စ ဇြာအုပ် နွံ ၇ တင် တုဲ ဇြာဍောတ် နွံ ၇ တင်၊ မန် စုတ်မဗပေင် ၄ တင် (လ္ၚဵု ဟွံစုတ်) တုဲ ဒှ်အာ သီုဖအိုတ် ၂၅ တင် (ဝါ) ၂၅ ကရေက်။ တၞဟ်န ရမ္သာင်ဂွံတၞဟ်ခြာတုဲ ပ္ဍဲဒုန်မွဲတၞုင် မွဲတင် ညးကေတ် မွဲကရေက်တုဲ အတိုင်လၟေင်တင်ဒုန်ဂှ် ညးရေင်စွံအာ တင်ဗာတ်တလာ။ ကရေက်ဇၞော်အိုတ်ဂှ် နွံဇမၠိင် ၁ ပေ ကဝက်တုဲ ဍောတ်အိုတ်ဂှ် နွံဆၜိုတ် ၆ ၝောအ်တဲရ။ နူလပါ်ပါဲ ရေင်အာ လပါ်တဲပုင် နူဇၞော် ဍောတ်စှ်ေအာရ။

သ္ဂောအ် တၞးဗာတ်တလာခိုဟ်ဟ်မွဲမာန်ဂှ် ဗွဲကိုပ်ကၠာ ကေတ်ဒုန်ကလိမွဲတၞုင် ကရေက်ထောအ် ပန်ကရေက်တုဲ ဒးတုင်ပ္ဍဲခရမ်သမ္အုဲ ၜိုတ်မွဲသၞာံ။ ကေတ်ပ္တိတ် နူခရမ်သမ္အုဲဂှ်တုဲ ကြဴကြာတ်အးအးတုဲ ဂဒဵုလဝ် လတူနာင် ၜိုတ်မွဲသၞာံပၠန်။ ကာလဂှ်ဟေင် ဖျုန်ဒုန်ဂွံချိုတ်တုဲ ရမ္သာင်ဍေဟ်ဂွံမောန်။ ဒုန်ကရေက် မဂဒဵုလဝ်နာင် ၜိုတ်မွဲသၞာံဂှ် ကေတ်တုဲ စမ်ရမ္သာင်၊ ကၠောန်၊ ပတိုန်အသာ်တအ်ဒှ်တမ်ရ။ တုဲမ္ဂး ပထောင်တုဲ ကၞောတ်ကဵု ဇုက်အတိုင်လၟေင်ဇမၞော်ဍေဟ်ရ။

ဗာတ်တလာခေတ်တၟိတအ်ဂှ် ညးကၠောန် နကဵုဆု ဗွဲတၟေင် ဆုနာဍူ တုဲ ကလိဂွံရမ္သာင် ထတ်ဂၠိုင်ရ။ ဆဂး နကဵုဒုန်ဂှ် ရမ္သာင်ခိုဟ်ဂၠိုင်။

ကလာ ဗာတ်တလာ (ဝါ) သ္ၚိဗာတ်တလာဂှ် တုပ်ညံင် သ္ၚိသံင်ဗံက် (soundbox) ကီုရ။ ကလာဗာတ်တလာဂှ် ဒှ်ဒၟံင်ဗီုကဵုဂၠုင်တုဲ အပ္ဍဲလဒေါဝ်တဝ်တဝ်ဂှ် နွံကဵု ဒၞာဲမစွံ လေအ်ဗာတ်တလာရ။ ဒၞာဲမစွံလေအ်ဗာတ်တလာဂှ် ကာလမတက်ဗာတ်တလာမ္ဂး ဍေဟ်ပကဵု ရမ္သာင်ညံင်ဂွံခမုင်တုဲ ကဠင်ခိုဟ်ရ။ ဗွဲမ္ၚးဂှ် တၞဟ်နဂွံရံင်စ ဂွံနွံကဵု ကျာ်သြဳတုဲ ပုတ်လဝ် ပကဴ ဖျေဟ်ထဝ် စဳဒ္ၚောဝ်တအ်ရ။

လေအ်ဗာတ်တလာ

လေအ်ဗာတ္တလာဂှ် ကေတ်ဆုဒကုတ်တုဲ နကဵုပညာပါန်ပေါတ်ဂှ် ပေါတ်ကၠောန် ပ္ဍဲက္ဍိုပ်မမံင်ဒၟံင်ရ။ တုဲပၠန် ပ္ဍဲက္ဍိုပ်ဂှ် ပူစုတ် တောဝ်ချဵုမဂၠိုင်ကဵုထပ်တုဲ လတူဂှ် ကလေင်ဂြောပ််ကဵု ယာတ်ခတေဝ်ပး (ကတ္တီပါ)ရ။ ညးလ္ၚဵု စၞးတောဝ်ချဵုဂှ် စကာ မှောအ်ကြိက်လေဝ် နွံကီုရ။ အဓိကဍေဟ်ဂှ် ညံင်အရာမမ ဟွံဂွံပါလုပ်ဂှ် ဒးဝေင်ပါဲရ။ လေအ်ဗာတ်တလာခိုဟ်မွဲဂှ် ရံင်ညံင်ကဵုကြံင်တုဲ ဒးဍိုန်ဒၟံင်ရောင်။

ရမ္သာင် ဗာတ်တလာ

အတိုင်လၟေင်တၟာ ကရေက်ဒုန် မတၞဟ်ခြာဂှ် ရမ္သာင်ဗာတ်တလာလေဝ် တၞဟ်ခြာကီုရ။ ကရေက်ဇၞော်မ္ဂး ရမ္သာင်ဇၞော်တုဲ ကရေက်ဍောတ်မ္ဂး ရမ္သာင်ဍောတ်ရ။ အတိုင်အစာကွိင်ကွိုက်မန်တြေံ ကေုာံ ကွတ်ပါန်နာနာ နာဲအံက်ပိုင် မဟီုမ္ဂး "ဗီုကော် တင်စပ်ကဵု ရမ္သာင်ကွိင်ကွိုက် မန် ကဵု ဗၟာ ဝွံ တၞဟ်ခြာဒၟံင် ညးသကအ်ရောင်။ မန်ပိုယ်ရိုဟ်လၟိဟ်တင်ဂှ် နူတဲပါဲ ရိုဟ်အာ လ္ပာ်ပုင် (နူရမ္သာင်သဝ် ရိုဟ်တိုန် ရမ္သာင်လှုင်)၊ ဗၟာရိုဟ်တင်ရမ္သာင်ဂှ် နူလ္ပာ်တဲပုင် ရိုဟ်စှ်ေကၠုင် တဲပါဲ (နူရမ္သာင်လှုင် ရိုဟ်စှ်ေရမ္သာင်သဝ်)ရောင်။ (...) ထ္ၜးဥပမာမွဲ ဗၟာကော် (ငါးပေါက်) မန်ကော် (တင်ပန်)..." ပ္ဍဲကွိင်ကွိုက် နကဵုဘာသာအင်္ဂလိက် မကော် scale ဂှ် မန်ကော်စ ဇြာ။ ပ္ဍဲမန်ဂှ် နူရမ္သာင်သဝ် (ရမ္သာင်ဍောတ်) ဂှ် ရိုဟ်အာ လပါ်ဇၞော်တိုန် ၇ တင်ဂှ် ညးကော်စ ဇြာဇၞော်၊ ဂတဂှ် ၇ တင်ပၠန်ဂှ် ဇြာအုပ် (ဟိုတ်မဒှ် မနွံလဒေါဝ်)၊ တုဲ ဂတဂှ် ၇ တင်ပၠန်ဂှ် ညးကော်စ ဇြာဍောတ်။ တုဲ သၟေဟ် ၄ တင် လက်ကရဴအိုတ်ဂှ် ဒှ် မဗပေင်အိုတ်ရ။ ပ္ဍဲမွဲမွဲဇြာဂှ် ရမ္သာင်ကိုပ်ကၠာအိုတ် ၁ ဂှ် ညးကော်စ ဇြာ၁၊ တင်မရနုက်ကဵု ၄ ဂှ် ညးကော်စ တင်၄၊ တုဲ တင်မရနုက်ကဵု ၅ ဂှ် ညးကော်စ ဇုက်မွဲ။

ပ္ဍဲဗၟာဂှ် ရိုဟ်ကေတ် နူကဵု ရမ္သာင်ဇၞော် ရိုဟ်အာ လပါ်ဍောတ်စှ်ေရ။ အတိုင်ရမ္သာင်ဒွက် အခိုက်ဗၟာ ၁၊ ၇၊ ၆၊ ၅၊ ၄၊ ၃၊ ၂၊ နွံကဵု ရမ္သာင် ၇ ဂကူ။ ပ္ဍဲဗာတ်တလာဂှ် ညးတအ်ဟီု "သံစဉ် ၇မျိုး ၃တွဲ" တုဲ သၟေဟ်လပါ်ပုင် ၃ တင်ဂှ် ဒှ် "1, 2, 3 (ဒို၊ ရေ၊ မီ) ညာသံ" မဒှ်ရမ္သာင်သၠုင်အိုတ် ပ္ဍဲဗာတ္တလာရ။