ဗီုပြၚ်မစကာတိဍာ်အခိုက်ကၞာတမၠာပ္ဍဲဒေသမန်

ပ္ဍဲဒေသတိဍာ်မန်ဝွံ ကိုပ်ကၠာနူအဝဵုအလဵုအသဳ ဟွံဂွံဗျာပ်စိုပ်ဏီဟေၚ် ခေတ်အဆက်ဆက် စဳရေၚ်ဖန်ဇန် ကောပ်ကာဲအုပ်ဓုပ် ကၠုၚ်လဝ် တိဍာ်ဇကု အတိုၚ်အခိုက်ကၞာ ဇုဇဗဴလဇကုရ။ တိပုဂ္ဂလိကပိုၚ်ပြဳတအ်ဂှ် ကလိဂွံကၠုၚ်လဝ် ဒဒှ်တိအာဲတုဲ တိညးဂမၠိုၚ်ပိုၚ်ပြဳ တအ်ဂှ် အတိုၚ်မသ္ဂးကၠုၚ်လဝ်လတူတေံ စၟတ်သမ္တီကၠုၚ် တိကွာန် (တိပဓာန်ကွာန်) (ဟွံသေၚ်မ္ဂး) တိဥပစာကွာန် တုဲ ထိၚ်ဒဝ်မၚ်မွဲကၠုၚ်လဝ် တိဍာ်ဇကုရ။

(က) ကမၠောန်ဂယိုၚ်လမျီု မစကာသုၚ်စောဲတိဂမၠိုၚ်

ကောန်ဂကူမန်တအ်ဂှ် ပပဓာန်ကဵု ကမၠောန်တဵုလွဳဂှ်ရ စကာတိဍာ်တုဲ ကၠောန်ဒၟံၚ်ကမၠောန်ဂယိုၚ်လမျီု ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂၠၚ်ရ။ သွက်ကၟိန်သ္ၚိဇကု ဂွံရုံဂပ်သၟးဟွံက သီုပရေၚ်ပိုန်ဒြပ် ဒေသဇကုမွဲ ဂွံဖောအ်ဗြေဝ်ဇၞော်မောဝ်ဂှ်လေဝ် ကၠောန်ကၠုၚ်မံၚ်အိုတ်ရ။ စကာတိဍာ်တုဲ ကၠောန်ဒၟံၚ် ပရေၚ်ဂယိုၚ်လမျီု အတိုၚ်သၟဝ်ဏအ်အိုတ်ရ။

(က-က) ပွမတဵုလွဳသြောံ

ကောန်ဂကူမန်တအ်ဂှ် တဵုလွဳကၠုၚ်ဒၟံၚ်သြောံ နဒဒှ်ကမၠောန်တဵုလွဳအဓိကမွဲရ။ ပ္ဍဲဒေသတိဗလး မၞုံပွ္ပဳပွူကွာန်ကဵု ဇရေၚ်ပြၚ်ၜဳ မၞုံပ္ဍဲပွိုၚ်ဍုၚ် (၁၁) ပွိုၚ်ဍုၚ် နူ ကမ္မတဳဗမံက်ပတိတ် ပရေၚ်စကာတိဍာ် အခိုက်ကၞာတမၠာ ပ္ဍဲဒေသမန် မအာစိုပ်လဝ်တအ်ဂှ် တဵုလွဳလဝ် သြောံတိဗလးအိုတ်တုဲ ပ္ဍဲပွိုၚ်ဍုၚ်လ္ၚဵု (ဍာ်ဗု၊ လှာဒကှ်၊ ရေဝ်၊ ကအ်ကြိက်) တအ်ဂှ် ဗာ်ဂြိုပ်စံၚ်ဂူ ကပှ်ဂိုၚ်ဆောံတုဲ ကၠောန်ဒၟံၚ်သြောံဂူလေဝ် နွံတဴကီုရ။

(က-ခ) ပွမတဵုလွဳဗ္ၜိုတ်

ကောန်ဂကူမန်တအ်ဂှ် နူခေတ်အလဵုအသဳ မဆလ တေံဟေၚ် ဟိုတ်နူဗွဝ်ဖျာဗ္ၜိုတ် မံက်ကၠုၚ်တုဲ တိအရိုၚ်တိဂြိုပ် မၞုံဇရေၚ်ပွဳပွူကွာန်ဇကုဂှ် ဗာ်စံၚ်ၚးတးတုဲ တဵုကၠုၚ်တၞံဗ္ၜိုတ်အိုတ်ရ။ စိုပ်လက်ထက်အလဵုအသဳပၞာန်ပၠန်လေဝ် ၚုဟ်ဗ္ၜိုတ် ဆက်ထပက်တိုန်မံၚ်ပၠန်ဂှ်ရ ဆက်တဵုသၠဲပတိတ် တၞံဗ္ၜိုတ်တုဲ ၜက်ၜေတ်ဒး တိညးဂမၠိုၚ်ပိုၚ်ပြဳလေဝ် နွံရ။ ပ္ဍဲကာလပစ္စုပ္ပန်ဝွံ ဗ္ၜိုတ်ဂှ် ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်မန်မ္ဂး နဒဒှ်အပေါတ်ဗၞိက် မလုပ်ဗွဝ်ဖျာဍုၚ်နာနာမွဲ ကေတ်လဝ်ဒၞာဲတုဲ ဆက်တန်တဴမံၚ်ဖိုဟ်ရ။

(က-ဂ) ပွမတဵုလွဳသတ်ဆုသတ်ဒုန်

ကောန်ဂကူမန်တအ်ဂှ် ပ္ဍဲကၠအ်သွဝ်ဇကု တဵုလဝ်တၞံသတ်ဆုသတ်ဒုန်နာနာ ဗွဲမဂၠိုၚ် (မပ္တံကဵု ဒူရေန်၊ မၚ်ဂုတ်၊ ပၞဴ၊ လဳမဴ၊ သဳဠော၊ ကြုက်၊ အဏာတ်၊ ပၞဟ်၊ ၜုက်၊ ဝုန်၊ ဓနေၚ်) မပါလုပ် သီုတၞံသတ်ဂမၠိုၚ်ရ။ ပ္ဍဲပွိုၚ်ဍုၚ်ရေဝ်၊ ပွိုၚ်ဍုၚ်ပံၚ်ကေုာံ ပွိုၚ်ဍုၚ်မုဟ်ဍုၚ်တအ်ဂှ် ကမၠောန်တဵုကၠအ်သွဝ် နွံတဴဗွဲမဂၠိုၚ်ရ။

(က-ဃ) ကမၠောန်ပတိတ်ၜဵု

ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်မန်ဝွံ သအာၚ်နူကမၠောန် ကၠောန်ဗ္ၚတဵုသြောံ၊ တဵုဗ္ၜိုတ်၊ တဵုတၞံသတ်ဆုသတ်ဒုန်တုဲ ကမၠောန်ပတိတ်ၜဵုလေဝ် နွံတဴရ။ ပ္ဍဲကွာန်ပ္ၚ ပွိုၚ်ဍုၚ်ဇြပ်ဗုဂှ် တိခံက်ၜဵု မၞုံမွဲလ္ၚီဨကပြၚ်တုဲ အပ္ဍဲဂှ် ဖဴၜဵုပုဂ္ဂလိက (၄၀) က္ဍိုပ်ကၠံကဵု ကမၠောန်ပတိတ်ၜဵု အလဵုအသဳပိုၚ်ပြဳလေဝ် နွံတဴကီုဂှ်ရ ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်မန်မ္ဂး ဒှ်ဒၞာဲကၠောန်ပတိတ်ၜဵု ဂၠိုၚ်အိုတ်ရ။ သအာၚ်နူဂှ်ပၠန် ပ္ဍဲကွာန်ကြုက်ပိ၊ ကွာန်ဝါဂၠံၚ်၊ ကွာန်စက်စာဲ ပွိုၚ်ဍုၚ်ဇြပ်ဗုကီု၊ ပ္ဍဲကွာန်ဝါကပိုဟ် ပွိုၚ်ဍုၚ်ပံၚ်ကီု၊ ပ္ဍဲကွာန်သၞေဟ်ခရေၚ်၊ ကွာန်ပလိုၚ်ဂြဳ ပွိုၚ်ဍုၚ်ရေဝ်ကီု ကၠောန်ပတိတ်မံၚ် ၜဵုဒမျိုၚ် (ၜဵုစဲတ္ၚဲ) တုဲ ၜဵုမတိတ်နူတွဵုရးဍုၚ်မန်ဂှ် မၞုံ (၂၀) က္ဍိုပ်ကၠံ အလုံဍုၚ်မွဲရောၚ် နူဂကောံတၠကမၠောန်ကၠောန်ပတိတ်ၜဵု ဆိၚ်ဆလဝ်ရ။

(ခ) ကမၠောန်ဂယိုၚ်လမျီု မရပ်စပ်စကာသုၚ်စောဲဍာ်ဂမၠိုၚ်

ပ္ဍဲဒေသတိဍာ် ကောန်ဂကူမန်တအ် တန်တဴမံၚ်စံၚ်ဂှ် ၜဳဇမၞော် (၄) တၞုၚ် မတွံဂး ၜဳသြၚ်လောန်၊ ၜဳဂြာၚ်၊ ၜဳအာတ္ထရံ (ၜဳဇမိတ်) ကေုာံ ၜဳရေဝ်တအ် နွံတန်တဴတုဲ ကြုၚ်စောဝ်နာနာတအ်လေဝ် ဇွောဝ်လုပ် အပ္ဍဲၜဳတအ်ဂှ်အိုတ်ရ။ ပ္ဍဲမွဲဒမြိပ် ကြုၚ်စောဝ် တအ်ဂှ်ပၠန် ကၟာလှာတအ် နွံတဴမံၚ် အလဵုလဵုဍေံကီုရ။ သအာၚ်နူဂှ်ပၠန် လပါ်ဒိုဟ်ပလိုတ် ဒေသတိဍာ် ကောန်ဂကူမန်တအ်ဂှ် ပြၚ်ၜဳ မၞုံဇမၠိၚ် (၅၆၆) ကဳလဵုမဳတာကဵု ၜဳဇမၞော် (ၜဳမှာသၟိတ်) မုဟ်တၟအ် (မုတ္တမ) တအ် နွံတဴမံၚ်ဂှ်ရ ကမၠောန်ဍာ်ဂှ် ဒှ်ကမၠောန် ဂယိုၚ်လမျီုအဓိက သွက်ကောန်ဂကူမန်တအ်ရ။ စကာဍာ်ၜဳကြုၚ်ဂှ်တုဲ ပ္ဍဲခံက်ဝါဗ္ၚ မၞုံဇရေၚ်ၜဳကြုၚ်တအ်ဂှ် ပတိုန်ဍာ်တုဲ ကၠောန်တဴ သီုကမၠောန်တဵုလွဳရ။

(ခ-က) ကမၠောန်ရပ်ကဍာ်ပတေက်

ကောန်ဂကူမန် မတန်တဴမံၚ်စံၚ် မွဲဒမြိပ်ၜဳဇမၞော် (၄) ကဵု ပွဳပွူစောဝ်ကြုၚ်တအ်ဂှ် သအာၚ်နူကမၠောန်တဵုလွဳတုဲ ကမၠောန်ရပ်ကဍာ်ပတေက်တအ်ဂှ်လေဝ် နဒဒှ်ကမၠောန်အခိုက်ကၞာတမၠာမွဲ ကၠောန်ကၠုၚ်အိုတ်ရ။ ကမၠောန်ရပ်ကဍာ်ပတေက်ဝွံ ဟိုတ်နူဖ္ဍိုက်ဗပေၚ်ကဵု ပရေၚ်ဇွောံမ ဍိုက်ပေၚ်ဂီုကၠီုအပ္ဍဲဒေသတုဲ စောဝ်ကြုၚ်တအ်ဂှ် ဒှ်သယံဇာတ ညးဂမၠိုၚ်ပိုၚ်ပြဳ အပ္ဍဲဒေသရ။

(ခ-ခ) ကမၠောန်ရပ်ကၜဳ

မွဲဒမြိပ်ပြၚ်ၜဳ တွဵုရးဍုၚ်မန်ကဵု ရးတၞၚ်သြဳဂှ် ကွာန်တမ္ၚာမန် နွံတဴဗွဲမဂၠိုၚ်တုဲ ကွာန်တမ္ၚာမန်တအ်ဂှ် ဗွဲမဗဗွဲကဵုအခိၚ်ရာသဳ ရပ်ကအိုတ်တုဲ၊ ဗွိုၚ်ဍာ်ရပ်ကဂှ် ပလဝ်စၟတ်သမ္တီ အကြာ (၁) တိုၚ်ကဵု (၅) တိုၚ်တုဲ ရပ်ကအိုတ်ရ။ မွဲဒမြိပ်ပြၚ်ၜဳဒေသမန်ဂှ် ရပ်ကေတ်မာန် ကၜဳနာနာကေုာံ ၚုဲနာနာ မပါလုပ် သီုၚာဲ၊ ၚာၚ်တအ်ရ။ အပေါတ်မတိတ်နူ ဗလးဍာ်ၜဳ ဒေသတိဍာ်မန်တအ်ဂှ် ထံက်ပၚ်ကဵု ပရေၚ်ဇွောံမ ဍိုက်ပေၚ်ရုံဂပ် အပ္ဍဲဒေသသၟးဟွံက ပလံၚ်ဗစိုပ် အလုံကၟိန်ဍုၚ်မွဲမာန်တုဲ၊ ၚာဲကဵု ၚာၚ်တအ်ဂှ် ပလံၚ်ဗစိုပ်သွံရာန် စဵုကဵုဍုၚ်သအာၚ်မာန်ရ။

(ခ-ဂ) ပရေၚ်ပလံၚ်ဗစိုပ်

ပ္ဍဲဒေသတိဍာ်မန်ဝွံ ပ္ဍဲကဏ္ဍပရေၚ်အာတရဴကဵု ပရေၚ်ပလံၚ်ဗစိုပ်ဂှ် အခိၚ်တမၠာတေံ စကာ ကၠုၚ် ၜဳကြုၚ်အိုတ်ရ။ ခေတ်လၟုဟ်ပၠန် အလဵုအသဳတအ် သိုၚ်ကၠုၚ်ဒဒန်၊ လးကၠုၚ်ဂၠံၚ်ကွဳစက် တုဲဒှ်အာဗွဲမဂၠိုၚ်တုဲ ပရေၚ်အာတရဴကဵု ပရေၚ်ပလံၚ်ဗစိုပ်တအ်ဂှ် ကလိတ်ကလောတ်ကၠုၚ်ရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် ပရေၚ်အာတရဴ၊ ပရေၚ်ဇက်ပလံၚ်ဗစိုပ် မွဲဒမြိပ်ၜဳကြုၚ်တအ်ဂှ် သွက်ကောန်ဂကူမန် ညးဒေသတအ် ပၟိက်ဇၞော်တဴမံၚ်ဖိုဟ်ရ။သွက်မပ္တံကဵု ပရေၚ်ဇက်ဂယိုန်ပလံၚ်ဗစိုပ် အပေါတ်ကညောတ် မတိတ်နူဒေသကဵု ပရေၚ်ဖျေံဖံၚ်ဆုဖံၚ်ဒုန်တအ်ဂှ် ဆက်စကာဒၟံၚ် ၜဳကြုၚ်တအ်ဖိုဟ်ရ။

(ဂ) ဗီုပြၚ်ပါ်ခြာသမ္တီ ပယျဵုဒၞက်တိဍာ်

အတိုၚ်တၚ်သၟာန်သၟုက်သဳကၠဳ ကမ္မတဳဗမံက်ပတိတ် ပရေၚ်စကာတိဍာ် အခိုက်ကၞာတမၠာ ပ္ဍဲဒေသမန် မ္ဂး၊ ကောန်ဂကူမန် တအ်ဝွံ ပ္ဍဲအရာပိုၚ်ခြာၜတ်ကၞာတ် ပယျဵုဒၞက် တိဝါဗ္ၚ၊ တိကၠအ်သွဝ်ကဵု တိကၠအ်ဗ္ၜိုတ်တအ်ဂှ် ဟွံစကာ အပေါတ်ကွတ်ပညာ ဂတာပ်ခေတ် မပ္တံကဵု စက်ၜတ်တိ ဃ္ပဆ (ဃလဴဗအလ ္ပဴစိတိဴနိနဂ ဆယစတမေ) တအ်တုဲ စကာဒၟံၚ် သၞောတ်မပိုၚ်ခြာၜတ်ကၞာတ် ပယျဵုဒၞက် အတိုၚ်အခိုက်တြေံဖိုဟ်ရောၚ်ဂှ် ကောန်ညးဒေသတအ် သဳကၠဳပတိုန်ထ္ၜးအိုတ်ရ။

ဗီုပြၚ်မပိုၚ်ခြာၜတ်ကၞာတ်ပယျဵုဒၞက် အတိုၚ်အခိုက်တြေံတအ်ဂှ်တုန်í

1. ပ္ဍဲဒေသ မၞုံကဵုပရေၚ်အုပ်ဓုပ်အလဵုအသဳ ဍိုက်ဍိုက်ပေၚ်ပေၚ်မ္ဂး သၟာဗ္ၚမန်တအ်ဂှ် သွက်တိဗ္ၚဇကု ဒးကဵုဒၟံၚ်အခေါန်တိ လၟေၚ်သၞာံဂှ်ရ ဂွံတီကေတ် စၟတ်ဂၞန်ဝါ၊ စၟတ်ဂၞန်ဂအာၚ် တိဝါဗ္ၚဇကုတုဲ ဂွံတီကေတ် သမၠဲဒၞာဲဒတန်တိဝါဗ္ၚဇကုရ။
2. ပ္ဍဲအရာမပိုၚ်ခြာၜတ်ကၞာတ်ပယျဵုဒၞက် တိဝါဗ္ၚ မတဵုလဝ်သြောံဂှ် ပအဓိကကဵု ဇဵုဗၞၚ်တုဲ ပိုၚ်ခြာအိုတ်ရ။ တိဝါဗ္ၚလ္ၚဵုတအ်ဂှ် ပိုၚ်ခြာလဝ် ပယျဵုဒၞက် နကဵုစၟတ်သက်သဳမွဲမွဲ မကၠးပြာကတ် အပ္ဍဲဖလာတ်ဝါ မပ္တံကဵု ကၟိုန်၊ တၞံဆု၊ တၞံတာ၊ ကၟာ၊ စောဝ်၊ အုပ်ရာပ်၊ တိုၚ်တၟအ်တအ်လေဝ် နွံတဴအိုတ်ရ။
3. ပ္ဍဲအရာမပိုၚ်ခြာၜတ်ကၞာတ်ပယျဵုဒၞက် ကၠအ်ဗ္ၜိုတ်၊ ဥဒျာန်ကၠအ်သွဝ်တအ်ဂှ်တုန် ဗစူတဵုလဝ် ဒပ်ဒၞးဂမၠိုၚ်၊ တိုၚ်တၟအ်၊ တၞံဆုဂမၠိုၚ်တုဲ ပိုၚ်ခြာလဝ် ပယျဵုဒၞက်အိုတ်ရ။ ဥဒျာန်ကၠအ်သွဝ်လ္ၚဵုတအ်ဂှ် စၟတ်ပိုၚ်ခြာလဝ်ပယျဵုဒၞက် နကဵုစောဝ်ကြုၚ်သၟတ်၊ မြံၚ်သၟတ် မၞုံတဴမံၚ်အလဵုလဵုဍေံလေဝ် နွံတဴကီုရ။ တိကၠအ်လ္ၚဵုပၠန်ဂှ် ခဲါၜံက်မြံၚ်တုဲ သက်လဝ်ပယျဵုလေဝ် နွံရ။ ကၠအ်ဗ္ၜိုတ်လ္ၚဵုတအ်ဂှ် သွက်ဂွံဒၞာ ဘဲဒဏ်ပၟတ် ကၠောန်လဝ်ဂၠံၚ်ပၟတ်တုဲ၊ ပလဝ်ပယျဵုကဵု ဂၠံၚ်ပၟတ်ဂှ်လေဝ် နွံရ။
4. ပ္ဍဲအရာမပိုၚ်ခြာစၟတ်သမ္တီ ပယျဵုဒၞက်တိဂူတအ်ဂှ်တုန် ပပယျဵုကဵု ဖျေၚ်ဒဵု၊ ဂဗာဲဒဵု၊ စောဝ်တုဲ ပိုၚ်ခြာပယျဵုဒၞက်ရ။ တိဂူလ္ၚဵုတအ်ဂှ် ပသမ္တီကဵု တၞံဆုဇမၞော်တုဲ ပါ်လဝ်ပယျဵုအိုတ်ရ။ အပ္ဍဲအရာ မသွံရာန် သၠာဲပြံၚ်တၠ တိဝါဗ္ၚ၊ တိကၠအ်ဗ္ၜိုတ်ကဵု ဥဒျာန်ကၠအ်သွဝ်တအ်ဂှ်လေဝ် စကာဒၟံၚ် သၞောတ်မပိုၚ်ခြာၜတ်ကၞာတ် ပယျဵုဒၞက် အတိုၚ်အခိုက်တြေံတုဲ သွံရာန်အိုတ်ရ။

(ဃ)နူမိမ ပွမကဵုအာဲ ကုကောန်ဇာတ်

ပ္ဍဲအရာမိမတအ် ကဵုအာဲ ကုကောန်ဇာတ်တအ်ဂှ်တုန် အဆံၚ်သၟဝ် မဗမံက်လဝ်ဂမၠိုၚ် ပါလုပ်ရ။

1. ပ္ဍဲအရာကဵုအာဲ၊ ပါ်ပရအ်အာဲတအ်ဂှ်တုန် အတိုၚ်အလေံပြဝေဏဳ အခိုက်ကၞာ ကောန်ဂကူမန်တအ်ဟေၚ် မိမၜါ စုတိကလိလောန်အာတုဲ တိဍာ်၊ သ္ၚိ၊ ကမၠောန်ကၟိတ်ကေုာံ ထဝ်သြန်လှုဲလှာ် မိမတအ် မပိုၚ်ပြဳကၠုၚ်လဝ်ဂှ် မဒးပါ်ပရအ်ကဵု ကောန်ဇာတ်တအ် တုပ်တုပ်တုဲ ကောန်ဇာတ်တအ် ကလိဂွံအခေါၚ်ဒုၚ်စသိုၚ်တုပ်တုပ်ရ။ ပ္ဍဲအရာမပါ်ပရအ်ကဵု အာဲကၟာဲမိမတအ်ဂှ် ယဝ်ရကလိဂွံ တိဝါဗ္ၚ (ဟွံသေၚ်မ္ဂး) တိကၠအ်ဗ္ၜိုတ် (ဟွံသေၚ်မ္ဂး) တိဥဒျာန်ကၠအ်သွဝ်မ္ဂး တိမကလိဂွံဂှ် ကော်ခဴစ တိအာဲ ရ။
2. ၜိုန်ရမိမၜါ မတ်နွံပြာကတ် ဂျိုၚ်တဴမံၚ်ကီုလေဝ် ယဝ်ရညးတအ် ကၠောန်စ ဝါဗ္ၚကၠအ်သွဝ်ညးတအ် ဟွံမာန်မ္ဂး မိမၜါ (ဟွံသေၚ်) အပ္ဍဲမိမၜါ မမိက်ကဵုမွဲမွဲ ပအပ်ကဵု ကောန်ဇာတ်လ္ၚဵုလ္ၚဵုတအ်တုဲ လိၚ်စတိမာန်ရ။ သာ်ဂှ်ဟွံသေၚ်မ္ဂး တိဗ္ၚကၠအ်သွဝ်မိမတအ်ဂှ် ဖျေံကဵုကောန်ဇာတ်တအ် ကၠောန်စ နကဵုအလန် မွဲတၠမ္ဂး နူ (၃) သၞာံ စဵု (၅) သၞာံတုဲ ကောန်ဇာတ် မဒးအလန်ကၠောန်စတအ်ဂှ် ဒးကဵုမိမ သြန်လိၚ်တိ (ဟွံသေၚ်မ္ဂး) သြောံလိၚ်တိရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် ကောန်ဇာတ် မဒးအလန်ကၠောန်စတအ်ဂှ် ပိုၚ်ပြဳတိဍာ်ဂှ် ဟွံသေၚ်ရ။
3. မိမၜါ မတ်ပၠိုတ်ဗ္ဒန်အာမ္ဂး ကောန်ဂၠုတအ်ဂှ် ပစၞးမိမတုဲ အပေါတ်ကညောတ်မိမတအ် မပိုၚ်ပြဳလဝ်အိုတ်သီု (သ္ၚိ၊ တိဍာ်၊ ကမၠောန်တၞဟ်တၞဟ်) တအ်ဂှ် ပ္ဍဲဂတမတ် ကလောမသ မိမအရာပ်ဂမၠိုၚ် ပါ်ပရအ်ကဵုတုပ်တုပ် ကုကောန်ဇာတ် မဒုၚ်စအာဲတအ် အတိုၚ်ညးဂမၠိုၚ်ဒုၚ်တဲတုပ်စိုတ်တုဲ ပြံၚ်သလာဲယၟု ညးမပိုၚ်ပြဳအိုတ်ရ။
4. ကာလပါ်အာဲမ္ဂး ကောဒေံတအ် ပ္ညဳပ္ညပ်ညးသကအ်တုဲ လ္ၚဵုတအ်ဂှ် နွံပၟိက်ကဵုတိအာဲကီုလေဝ်လ္ၚဵုတအ်ဂှ် ဟွံမွဲပၟိက်မ္ဂး ညးမၞုံပၟိက်တအ်ဂှ် ကဵုၚုဟ်မး မထေက်ကြိုက်တုဲ နုက်ကေတ်တိအာဲဂှ်ရ။ နနဲဝွံဟေၚ် တိအာဲ မပ္တံကဵု တိဗ္ၚ၊ ကၠအ်သတ်ဆုသတ်ဒုန်၊ ကၠအ်ဗ္ၜိုတ်မကလိဂွံလဝ်တအ်ဂှ် ပ္ဍဲဂတမတ် သကိုပ်အုပ်ဓုပ်ကွာန်ကေုာံ မိမညးဍုၚ်ကွာန် နကဵုပရေၚ်ထံက်ဂလာန် ကောဒေံတအ် ပသက်သဳတုဲ ပြံၚ်သလာဲယၟုတၠတိဍာ်ဂှ်ရ။
5. တိဍာ်မိမတအ် မပိုၚ်ပြဳကၠုၚ်လဝ်တအ်ဂှ် ပါ်ပရအ်ကဵု ကောန်ဇာတ်တအ် တုပ်တုပ်တုဲ ကောန်ဇာတ်တအ်ဂှ်ပၠန် တိအာဲဇကု မကလိဂွံလဝ်ဂှ် ဆက်ကဵုအာဲကဵု ကောန်ဇာတ်ဇကုတအ် မာန်ရ။ သာ်ဂှ်ဟွံသေၚ် အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ်ဇကု မိက်ဂွံကလေၚ်သွံလေဝ် သွံစမာန်ရ။
6. ကောန်ဇာတ်လ္ၚဵုတအ်ဂှ် စွံၚုဟ်မးကဵု အာဲကၟာဲတိဍာ် မိမတအ် မပိုၚ်ပြဳကၠုၚ်လဝ်ဂှ်တုဲ မိက်ဂွံထိၚ်ဒက် သီဂိုၚ်စွံလဝ်ဂှ်ရ ဟွံမိက်သွံကဵု မၞိဟ်မ္ၚး ဟွံသေၚ်ကဵု မသကောဒေံတအ်တုဲ သလာဲစၠောံတဲ ပြံၚ်ပဆုဲတၠမ္ဂး အကြာကလောကောဒေံ မသဇကုတအ်ဟေၚ်ပြံၚ်သလာဲ စၠောံကေတ်တဲအိုတ်ရ။

(ၚ) အတိုၚ်အခိုက်ကၞာ ဗစပူဇဴ ကလော်ဒေဝတဴ ဇုဇဗဴလ မဒှ်တၠတိတြေံ

ပ္ဍဲအခိုက်ကၞာပြဝေဏဳ ကောန်ဂကူမန်ဝွံ တိဗ္ၚကၠအ်သွဝ်ဇကုတအ်ဂှ် ကလော်ဒေဝတဴ ဇုဇဗဴလ တၠတိတြေံတအ် မၚ်မွဲရံၚ်စံၚ်မံၚ် အိုတ်ရောၚ် ပတှ်ေတဴအိုတ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ သၟာဗ္ၚမန်တအ်ဂှ် ဗစပူဇဴ ကလော်ဒေဝတဴတၠတိ မွဲသၞာံ (၂) ဝါ (ဟွံသေၚ်မ္ဂး) (၁) ဝါ ဇၟာပ်ဇၟာပ်သၞာံအိုတ်ရ။ အခိၚ်တမ်သၞာံ ကိုပ်ကၠာနူဟွံဂွံကၠောန်ဗ္ၚကဵု အခိၚ်မုဟ်ကျာ ရတ်သီ ခံက်သြောံ၊ ခံက်ပလေၚ် မကၠောန်လဝ်ကၠာအိုတ် တုဲဒှ်အာမ္ဂး ဗစတၠတိ (ပူဇဴကလော်ဒေဝတဴ) အိုတ်ရ။ ရဴသာ်ဝွံ ပူဇဴဒေဝတဴတၠတိ ဇုဇဗဴလဂှ် ကောန်ဂကူမန်တအ် ကော်ခဴစ ဗစတၠတိ (ဝါ) ဗစကလော် (ဝါ) ဗစပၟၚ်တိ (ဝါ) ပပၟိက်အိုတ်ရ။

ပ္ဍဲအရာဗစတၠတိ အခိုက်ကၞာမန်ဝွံ ကာလလ္ၚတ်ကေတ် ပ္ဍဲပွိုၚ်ဍုၚ် မၞုံအပ္ဍဲဒေသတိဍာ်မန် (၁၁) ပွိုၚ်ဍုၚ်ဂှ်မ္ဂး စၞစ၊ ကွာၚ်ၜဲ၊ ၜဳယိုဟ်ၜန် မဗစပူဇဴ မွဲဒေသကဵု မွဲဒေသဂှ် ဟွံတုပ်ညးသကအ်ရ။ ပ္ဍဲပွိုၚ်ဍုၚ်သဓီု၊ ပွိုၚ်ဍုၚ်ပံၚ်၊ ပွိုၚ်ဍုၚ်မုဟ်ဍုၚ်ကဵု ပွိုၚ်ဍုၚ် ဇြပ်ဗုတအ်ဂှ် ဗစပူဇဴ နကဵုကွာၚ်မပၞဟ် အခိုက်ကၞာမန်တုဲ၊ ပ္ဍဲဒေသလ္ၚဵုဂှ် နကဵုကွာၚ်ၜဲယိုဟ်ၜန်နာနာ၊ ပ္ဍဲဒေသလ္ၚဵုဂှ် နကဵုစာၚ်ပရာၚ် အတိုၚ်မွဲကဵု အရက်မွဲပလၚ်၊ ပ္ဍဲဒေသလ္ၚဵုပၠန် နကဵုက၊ ၚုဲ၊ ပလေၚ် ကေုာံ သတ်ဗြဴ ဗစပူဇဴအိုတ်ရ။

သၟာကမၠောန်ဍာ် ဒေသလ္ၚဵုတအ်ဂှ် ကာလရပ်က မၞုံအပ္ဍဲကၟာလှာဇကု သွက်သ္ဂောံကလိတ်ကလောတ် စှ်ေစိုတ်တုဲ ပ္ဍဲအရာမဗစပူဇဴ ဒေဝတဴပၟၚ်ကၟာ ပၟၚ်လှာတအ်ဂှ် ဘိၚ်ဗစံက် လေဝ် ပါလုပ်မွဲသာ်ကီုရ။

(ပ္ဍဲလက်ထက်ကဝ်လဝ်နဳ အၚ်္ဂလိက်ဂှ် ပ္ဍဲအရာမဗစပူဇဴ ဒေဝတဴပၟၚ်ကၟာ ပၟၚ်လှာ ပ္ဍဲဒေသ မရာန်ကေတ်ဘိၚ်ဗစံက် လောဲသွာတအ်ဂှ် ဗစပူဇဴ သီုဘိၚ်ဗစံက်အိုတ်ရ။ ပ္ဍဲခေတ်ကာလလၟုဟ် ဘိၚ်ဂှ် ဟိုတ်နူလုပ်အဝေါၚ် ဂဥုဲၜူမာဲ ဟွံလုပ်သၞောဝ်ကီု၊ ဟိုတ်နူသ္ဂောံရာန်ကေတ် ဝါတ်ဂါတ်ခက်ခုဲကီု၊ စၞးဘိၚ်ဗစံက်ဂှ် ထပက်အဇာ အိက်ၜံက်တဝ်တုဲ ဗစပူဇဴကၠုၚ်အိုတ်ရ။)

တၚ်ရန်တၟအ် ဗစပူဇဴ ကလော်ဒေဝတဴဇုဇဗဴလ မဒှ်တၠတိတြေံ အတိုၚ်လဟီုတၠတိ သၟာဗ္ၚမန်တအ်ဂှ်တုန်í

• သြောံၜဲခၞေဝ်ကေဝ် ဇကုမတဵုလွဳလဝ်တအ် ညံၚ်သ္ဂောံခိုဟ်ဍိုပ်ဍဴတုဲ ပတိတ်ဍေံ ညံၚ်သ္ဂောံခိုဟ်။
• တၞံသြောံ၊ ဒကောၚ်သြောံ ဇကုမတဵုလွဳလဝ်တအ် ညံၚ်ဟွံဂွံဒးစၟ (ဝါ) ညံၚ်စၟဟွံဂွံပလီု။
• အပ္ဍဲကာလ ထဲတိ၊ ဇိက်ဗ္ၚ၊ ပတံသြောံ ပ္ဍဲခံက်ဝါဂှ် ညံၚ်သ္ဂောံစ္ဍး နူဘဲအန္တရာဲသတ်ဂမျိဂမ္တာန် မပ္တံကဵု ဇြုံ၊ ဂဂဳ၊ အယဴ။
• တၠတိကဵု သၟာကမၠောန် မကၠောန်ဒၟံၚ် ဝါဗ္ၚတအ် ညံၚ်အန္တရာဲ ဟွံဂွံကတဵုဒှ်။
• သၟာကမၠောန် မကၠောန်ဗ္ၚ မပ္တံကဵု ညးထဲတိ၊ ညးပတံသြောံတအ် ယဝ်ဟီုဂးဝေၚ်ဂြိုၚ် လုလောန်ဒးအာမ္ဂး ဇုဇဗဴလတၠတိ (ပၟၚ်တိ) တအ် ညံၚ်ဟွံဂွံကေတ်ဒုဟ်ရပ်စဂှ် ဗစပူဇဴ သွက်သ္ဂောံပရဟ်ဒုၚ်ဂုန်၊ ကလေၚ်ဒုန်ဂုန်။
• ပ္ဍဲကာလ ပြေၚ်၊ ဂၠဴ မစကာဒၟံၚ် ပ္ဍဲကမၠောန်ဝါဗ္ၚတအ် ကၠေံအာမ္ဂး သွက်သ္ဂောံကလိဂွံ အရီုအဗၚ် ဇုဇဗဴလတၠတိ (ပၟၚ်တိ)။

နကဵုဓဝ်ပတှ်ေ မသဂးကၠုၚ်လတူဏအ်ဂှ်တုဲ ဗစပူဇဴ တၠတိ (ပၟၚ်တိ) အိုတ်ရ။

ကာလဗစပူဇဴ တၠတိ (ပၟၚ်တိ) မ္ဂး သၟာဗ္ၚတၠတိတအ်ဂှ် အတိုၚ်ဇကု နွံပၟိက်ဂှ် အာတ်အရီုအဗၚ် ရာဒၞာမိက်မာန်ရ။ ဇၟာပ်ဇၟာပ်သၞာံ ညံၚ်သ္ဂောံဗစပူဇဴမာန်ဆက်ဆက်ဂှ်လေဝ် ကဵုကတိပါၚ်တုဲ ရာဒၞာ သွက်ကမၠောန်ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်ဇကု သ္ဂောံခိုဟ်တၟိုဟ်အိုတ်ရ။

(စ)ဓဝ်ပတှ်ေတမၠာ စပ်ကဵုပရေၚ်စကာတိဍာ် အခိုက်ကၞာတမၠာ

အတိုၚ်ပရေၚ်စကာတိဍာ် အခိုက်ကၞာ ကောန်ဂကူမန်တအ်မ္ဂး ပသဇိုၚ်ကဵု ဝေါဟာမန် မပ္တံကဵု ကြာပ်၊ ကြေပ်၊ ဟေၚ် - ဗၠေၚ်၊ ဒစေၚ် - ဍာ်စှ်ေလပါ်ဇကု ဇကုဂွံ၊ မွဲကော် တုဲ ဒ္ဂေတ်ဗက် ပ္ဍဲကိစ္စမစကာ ဒၞာဲတိဍာ်အိုတ်ရ။

ဝေါဟာ ကြာပ်၊ ကြေပ် ဝွံ ရန်ကဵု တိဍာ်ဇကု ဒးဒုၚ်ကြာပ်လဝ်တုဲ သဂးလဝ်ရ။ ပ္ဍဲအရာမစကာတိဍာ်ဂှ် ပ္ဍဲဒၞာဲအကြာကောဒေံညး ၜါမပိုၚ်ပြဳလဝ်ဂှ်ကီု၊ ပ္ဍဲဒၞာဲအကြာ ကောန်ကဵုယာဲ မပိုၚ်ပြဳလဝ်ဂှ်ကီု ပ္ဍဲဒၞာဲမဖှ်သာ်ဝွံ ဒးဒုၚ်ကြာပ်လဝ်တုဲ ညးသအာၚ်ဟွံသေၚ်ကဵု ကလောဒေံညးတအ် ညံၚ်ဟွံဂွံရာန်ကေတ်ဂှ်အတိုၚ်အခိုက်တမၠာ ဒၠောံဗတောန်ကဵုလဝ်သတိရ။ ဟိုတ်ဍေံဂှ်တုန် အကြာကောဒေံညး ၜါမပိုၚ်ပြဳလဝ်ကဵု အကြာကောန်ကဵုယာဲ မပိုၚ်ပြဳလဝ်တအ်ဂှ်ပရောပရာပြသၞာမမိက်ကဵုမွဲမွဲ ကတဵုဒှ်ကၠုၚ်မ္ဂး ပြသၞာညးတအ် ဂွိၚ်ဖေက်ပူကၠုၚ်ဇကု၊ ဂွိၚ်ဖေက်ဒးဒုၚ်ကရေပ် အကြာပြသၞာတုဲ ညးဟွံသေၚ်ကဵု ကလောဒ္ညာတ်တအ် ရာန်ကေတ်တိဍာ် အကြာညးတအ် ဟွံထေက်ရောၚ် ညးတမၠာတအ် ဒၠောံဗတောန်လဝ်ရောၚ်။ သအာၚ်နူဂှ်ပၠန် ဂလာန်ပတှ်ေမွဲသာ်ပၠန်ဂှ်တုန် အကြာမသကလော ကောဒေံဂှ် သွက်ဂွံဒၞာတာ ညးမ္ၚးမမိက်ကဵုမွဲမွဲ လုပ်ကေတ်ဒၞာဲတိဍာ်တုဲ အတိုၚ်အခိုက်တမၠာ ဖျေံလဝ်စေဝ်ပၞောန်ရောၚ် ဟီုဂးအိုတ်ရ။

အကြာကၟိန်သ္ၚိၜါ (ဟွံသေၚ်မ္ဂး) အကြာဂအာၚ်ၜါ မဒှ်မသကောဒေံဂှ် ယဝ်ဇကုလုပ်သိုၚ်သ္ၚိတုဲ တန်တဴမံၚ်စံၚ်မ္ဂး ဒှ်ဘဲလေပ်ရောၚ် ဓဝ်ပတှ်ေ (ကွေတ်) မဖှ်သာ်ဝွံ ပ္ဍဲဂကူမန်ကီု သီုပ္ဍဲဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ် မတန်တဴမံၚ်စံၚ် ပ္ဍဲသကုတ်အသၟဝ်ကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲဏအ်ကီု ဂိုၚ်ကေတ်လဝ်နွံရောၚ် ရဴသာ်ဝွံ သုတေသဳ စပ်ကဵုအလေံအခိုက်ကၞာ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ် ဟီုအိုတ်ရ။ တၚ်ရန်တၟအ် စပ်ကဵုစဵုဒၞာမၚ်မွဲ ပရေၚ်ပိုၚ်ပြဳတိဍာ်လေဝ် နွံမာန်ကီုရ။

ဟေၚ်၊ ဗၠေၚ် မ္ဂးဂှ်တုန် တိဍာ်မဒစေၚ်ဗၠေၚ် နူဂတမုက်တဝ်တဝ် မမိက်သ္ဂးရ။ တိဂအာၚ် မဒစေၚ်ဗၠေၚ် နူမိမ၊ ကော ဒေံ၊ ကလောမသတအ်ဂှ်လေဝ် မၞိဟ်နူမ္ၚးမွဲမွဲ ပတၠရာန်ကေတ် ဟွံထေက်ရောၚ် မမိက်သ္ဂးရ။ ယဝ်ရရာန်တုဲ လုပ်ပတၠအကြာ ညးတအ်မ္ဂး အခိၚ်မိမ၊ ကောဒေံ၊ ကလောမသညးတအ် ကတဵုဒှ်ပြသၞာညးသကအ် ပြသၞာဂှ် ဂွိၚ်ဖေက်လုပ်ထုဲကၠုၚ်ကဵုဇကုတုဲ ဒၞာတာလဝ်ရောၚ်။ လ္ပပတၠ တိဍာ်မဒစေၚ်ဗၠေၚ် နူဂတမုက်ဇကုညိ’ မသ္ဂးလဝ်ဂှ်တုန် ပ္ဍဲအရာကိစ္စမရာန်ကေတ် သ္ၚိ၊ ဂအာၚ်သ္ၚိ အပ္ဍဲအရာပ်ဂှ် ပသတိဇၞော်ဇၞော်တုဲ ဒ္ဂေတ်ဗက်အိုတ်ရ။

ဒစေၚ်၊ ဍာ်စှ်ေလပါ်ဇကု ဇကုဂွံ မ္ဂးဂှ်တုန် မွဲဒမြိပ်ဖျေၚ်ဒဵု ဗြဲဂူတုဲ နူစးကုန်ဒဵု ဍာ်ဇွောဝ်စှ်ေ လပါ်ဇကုမ္ဂး တိဇကုရောၚ် ပကၠုၚ်လဝ်သမ္တီအိုတ်ရ။ ဂအာၚ်တိဍာ် ဍာ်မဇွောဝ်စှ်ေ လပါ်ဖျေၚ်ဒဵုမွဲလပါ်၊ ညးတၞဟ်တအ် တဵုလွဳမံၚ်မ္ဂး တိဍာ်ဂှ် တိဍာ်ဇကုရောၚ် ခုတ်စၟတ်သမ္တီကၠုၚ်လဝ် အခိုက်ဟွံမွဲအိုတ်ရ။ သအာၚ်နူဂှ်ပၠန် နကဵုစောဝ်ကြုၚ်၊ ပါ်လဝ် ပယျဵုဒၞက်တိဍာ်လေဝ် နွံတဴအိုတ်ရ။

ဒုၚ်သဇိုၚ်ကဵု မၞိဟ်မွဲကော်တုဲ ပသမ္တီကၠုၚ် ပရေၚ်ပိုၚ်ပြဳတိဍာ်ဂှ် ကော်ခဴစ မွဲကော် ရ။ ရမ်သာၚ်မၞိဟ် မမိက်ကဵုမွဲမွဲ က္ညာၚ်ကော်ဏာဂှ် မၞိဟ်မၞုံပ္ဍဲဌာန်ဇမ္ၚောဲမွဲတၠ အယာံမာတ်မိၚ်ကေတ်မာန် ဇမ္ၚောဲသမၠဲတိဂှ် ကော်ခဴစ မွဲကော် ရ။ သမၠဲတိ ဗွိုၚ် မွဲကော် ဂှ် မၞုံၜိုတ် (၂၀) ဨကရောၚ် ဆိၚ်ဆကေတ်မာန်ရ။ မမိက်သ္ဂးဂှ်တုန် ကၟိန်သ္ၚိမွဲမွဲ သွက်ဇွောံမဗုၚ်ဂၞဴ ဂွံရုံဂပ် သကုတ်သကကဵုလဝ် အခေါၚ်ပိုၚ်ပြဳတိဍာ် ၜိုတ် (၂၀) ဨကရ။ သမၠဲတိ ဂၠိုၚ်နူလတူဂှ် နွံတဴမာန်ကီုလေဝ် ယဝ်ရဗော်ကၟိန်သ္ၚိဇကု ကၠောန်ဟွံမာန်မ္ဂး ပါ်ပရအ်ကဵု မၞိဟ်ဟွံမွဲကဵုတိဍာ် မမိက်ကဵုမွဲမွဲအိုတ်ရ။ အခိုက်အလိုက်ဗီုပြၚ်ဏအ်ဂှ် မဒှ်အခိုက်အလေံ ဗုဒ္ဓဘာသာတုဲ၊ ရန်တၟအ်လဝ် သွက်သ္ဂောံဝေတ်လဒမ်ထိၚ်ကြာပ် ဓဝ်လောဘ ကဵု ညးမွဲကေုာံညးမွဲ ညံၚ်ဟွံဂွံ ပၠံၚ်ၜးသီကေတ်တိဍာ်ညးသကအ်ရောၚ်။

အတိုၚ်ဝေါဟာမန် မသဂးလဝ်လတူဏအ်မ္ဂး ဗီုပြၚ်ပါ်ခြာသက်စေဝ်ပယျဵုဒၞက်တိဍာ်ဝွံ မဒှ်အခိုက်ကၞာ ကောန်ဂကူမန်တအ် ဒုၚ်တဲဒ္ဂေတ်ဗက်ကၠုၚ် နူခေတ်အဆက်ဆက်တေံရောၚ်။ ပ္ဍဲဒေသ မသ္ၚောဲခြာကဵုဍုၚ်တအ်ဂှ် အတိုၚ်ဒၠောံဗ္တောန်၊ စေဝ်ပၞောန်၊ အခိုက်ကၞာဂှ်ဟေၚ် ဒ္ဂေတ်ဗက်ကၠုၚ်မံၚ် စဵုကဵုအခိၚ်လၟုဟ်ရောၚ် ရဴသာ်ဝွံ ညးမစၟတ်ဂိုၚ်သမ္တီတၚ်နၚ် စပ်ကဵုပရေၚ်တိဍာ်မွဲတၠ နူပွိုၚ်ဍုၚ်ရေဝ် ဟီုရ။

နိဿဲ

မှတ်တမ်း မိရိုးဖလား မြေယာအသုံးပြုမှု လူထုတွေဆုံဆွေးနွေးပွဲ မွန် ကရၚ် တနၚ်္သာရီရှိ မြိုနယ် ၁၁ ခု။ Published by Mon Region Land Policy Affair Committee (MRLPAC) 2019