ယန် (တၞံ)

တၞံယန်
	ပ္ကဴ ကဵု တၞး
မပါ်ဂကူ အတိုင်နဲသိပ္ပံ
လောက:	Plantae
(unranked):	Tracheophytes
(unranked):	Angiosperms
(unranked):	Eudicots
လၟေင်ဂကူ:	Fabales
ဇာတ်ဂကူ:	Fabaceae
လစှ်ေဇာတ်ဂကူ:	Faboideae
ဗဳဇဂကူ:	Clitoria
လစှ်ေဂကူ:	ternatea

တၞံယန် နကဵုယၟု ရုက္ခဗေဒမ္ဂး Clitoria ternatea ယၟုဓမ္မတာ နကဵု ဘာသာအေင်္ကလိက် Asian pigeonwings bluebellvine, blue pea, butterfly pea, cordofan pea ဟွံသေင်မ္ဂး Darwin pea ဂှ် ဒှ် တၞံမလုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲတၞောဝ် Fabaceae ကေုာံ endemic တုဲ တမ်မူလဇာတိဍေဟ်ဂှ် ကၠုင် နူတကအ်တာနတေ (Ternate) ရးနိဂီု အေန္ဒောနိသျှာ။^[၁]^:215

ပ္ဍဲအိန္ဒိယ တၞံဏအ် မဂွံဒုင်စၟတ်သမ္တီ တၞံပရဲတုဲ စကာ ပ္ဍဲအရာမပူဇဴ ကေုာံ ကမၠောန်သာသနာဂမၠိုင်ရ။

ဂမ္စာဲ[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]

တမ်မူလ တၞံယန်ဝွံ ဒှ်ဒေသအဳကွေတာအာရှ၊ သီုကဵု ဒေသအာရှသၠုင်ကျာ ကေုာံ အာရှအဂၞဲ၊ ဆဂး တၞံဏအ် ပြးဇးအာ သီုကဵု တိုက်အဖရိက၊ အဝ်သတေလျ ကေုာံ အမေရိက ကီုရ။

လက်သန်[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]

တၞံယန်ဝွံ ဒှ်တၞံဍာ်ဇမၠိင်တုဲ ဒှ်တၞံမလုပ်ဂကောံမွဲ မနွံ တၞံသန္ထာန် ခၟာဲစာင်၊ တုဲ ဒှ်တၞံဇုက်ရ။ တၞံဏအ် ဒးဂၞပ် ဒၞာဲတိဍုက်ဍုက် တုဲပၠန် တိဓမ္မတာရ။ ပ္ကဴဍေဟ်ဂှ် နွံကဵု အသာ် သင္ၚေက်တၟးတၟးတုဲ နွံဒၟံင် ကုကၞင် ဍာ်မိတ်ၜတ်ၜတ်ရ။ ဍောင်ပ္ကဴဍေဟ်ဂှ် နွံ ဇမၠိင်ၜိုတ် ၄ သေန္တဳမဳတာ (4 cm (1 ¹⁄₂ in)တုဲ အနာံ နွံၜိုတ် 3 cm (1 ¹⁄₄ in)ရ။ ဂကူလ္ၚဵုဂှ် ပ္ကဴဍေဟ် အသာ်ဗု၊ အသာ်ပေန် (ဗကေတ်ၜတ်ၜတ်)။

သတ်ဍေဟ်ဂှ် နွံ ဇမၠိင်5–7 cm (2–2 ³⁄₄ in)၊ ခပေဟ်တုဲ ပ္ဍဲမွဲမွဲ ဒကေင်ဂှ် နွံမ တြဴ စဵုကဵု စှ်မရ။ သတ်တအ်လေဝ် အခိင်ၜတ်ၜတ်ဂှ် စဂွံကီုရ။

ပွမတဵုလွဳ[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]

တၞံယန်ဂှ် ဟွံလေပ် က္တဵုဒှ် ယဲဝေဒနာမွဲမွဲ^[၂]^[၃] ဆဂး တၞံဍေဟ် ဒးဒုင်ကိတ် ကုစၟဗာန်တှ်^[၂] ဠော်ဠေဝ်^[၂]^[၃]^[၄] ကဵု စဲတအ်ရ။^[၃]^[၄]

ယဲ[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]

ယဲမဒှ်စမာန်တအ်ဂှ် ဗီုကဵု တၞံသြ မဒှ်သရ၊ ရိုဟ်အုဲ တအ်မာန်ရ။^[၄]^[၃]

လွပ်[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]

စၞ[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]

ပ္ဍဲအာရှအဂၞဲ ပ္ကဴဍေဟ်ဂှ် ကေတ်တုဲ ဖျုန်ဍာ်အသာ် စၞစ၊ သီုကဵု မပဂဥုဲကီုရ။^[၅] ကောန်ဍုင်မန် ကေုာံ သေံတအ်ဂှ် ပ္ကဴကီု သီုကဵု တၞးဂှ် ဍုန်စဒၟံင် သွသောတ်။ ^[၆] ပ္ကဴဍေဟ် ပကှ်တုဲ ကၠောန်လက်ဖက်။^[၇]

ဂဥုဲသရက်[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]

နကဵု လညာတ် ဂဥုဲပြဝေဏဳအိန္ဒိယမ္ဂး တၞံဝွံ နွံဂုဏ်ဖိုလ်နာနာ မပ္တံ ကုပခိုဟ်ကဵု က္ဍဟ်၊ ပခိုဟ်ကဵု ညာဏ်၊ ပၜိုဟ်ကဵုစိုတ်၊ ဖအောန်ကဵု စိုတ်ပဟေက်တအ်ရ။^[၈] နကဵု လညာတ် ဂဥုဲပြဝေဏဳကြုက်မ္ဂး ဟိုတ်နူ ပ္ကဴဂှ် တုပ်ဒၟံင် ကုအင်္ဂမၞိဟ်ဗြဴတုဲ ဍေဟ်ပခိုဟ်ကဵု စိုတ်လိင်ဗြဴတအ်ရ။^[၉]

လဒက်ပ္တန်ဓါတု[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]

ပ္ဍဲကဵု တၞံယန်ဂှ် နွံကဵု ဓါတ်နာနာသာ် မပ္တံ ကု triterpenoid, flavonol glycoside, anthocyanins ကေုာံ steroid.^[၈] Cyclic peptides known as cliotides have been isolated from the heat-stable fraction of C. ternatea extract.^[၁၀] အသာ်သ္ၚေက် ပ္ကဴယန်ဂှ် နွံကဵု Anthocyanin ဗွဲမဂၠိုင်ရ။^[၁၁]^[၁၂]^[၁၃]

ဗီုရုပ်ဂမၠိုင်[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]

ဍာ်လက်ဖက် မကၠောန်လဝ် နကဵု ပ္ကဴယန်
ပလေင်သေံ မဖျေန်လဝ် နကဵုအသာ် ပ္ကဴယန်
ပ္ကဴယန် အသာ်သ္ၚေက်
ပ္ကဴ ကေုာံ သတ် ယန်
မ
သၟတ်ဗြဴဝဳယေတ်နာမ် ဝှ်ဒၟံင် ပ္ကဴယန်

နိဿဲ[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]

↑ Don, George (1831). A General History of the Dichleamydeous Plants (in en). J. G. and F. Rivington။ “C. Ternatea being a native to the island of Ternate”
↑ ^၂.၀ ^၂.၁ ^၂.၂ Clitoria ternatea (Pale Blue) (2021-08-19).
↑ ^၃.၀ ^၃.၁ ^၃.၂ ^၃.၃ Blackstone, Victoria Lee (2012-12-06). How to Make Blue Pea Vines Bloom.
↑ ^၄.၀ ^၄.၁ ^၄.၂ Clitoria ternatea. Missouri Botanical Garden. Archived from the original on 2023-05-30။ Retrieved on 2023-08-31။
↑ "Influences of pH on binding mechanisms of anthocyanins from butterfly pea flower (Clitoria ternatea) with whey powder and whey protein isolate" (2021-01-01). Cogent Food & Agriculture 7 (1): 1889098. doi:10.1080/23311932.2021.1889098.
↑ Pulut Tai Tai. Nyonyacooking (14 March 2015). “1 tbsp butterfly pea flowers (dried”
↑ Pantazi, Chloe (February 26, 2016). Watch this tea dramatically change from deep blue to vibrant red with a squeeze of lemon. Business Insider Deutschland. Archived from the original on September 30, 2018။ Retrieved on July 2, 2016။
↑ ^၈.၀ ^၈.၁ "The Ayurvedic medicine Clitoria ternatea-From traditional use to scientific assessment" (2008). J Ethnopharmacol 120 (3): 291–301. doi:10.1016/j.jep.2008.09.009. PMID 18926895.
↑ "Ethnobotany of Clitoria (Leguminosae)" (1991). Economic Botany 45 (4): 511–20. New York Botanical Garden Press. doi:10.1007/BF02930715.
↑ "Discovery and characterization of novel cyclotides originated from chimeric precursors consisting of albumin-1 chain a and cyclotide domains in the Fabaceae family" (Jul 2011). J Biol Chem 286 (27): 24275–87. doi:10.1074/jbc.m111.229922. PMID 21596752. PMC:3129208. Archived ၂၀၂၂-၀၅-၃၁ at the Wayback Machine
↑ "Acylated anthocyanins of Clitoria ternatea flowers and their acyl moieties" (1990-01-01). Phytochemistry 29 (3): 949–953. doi:10.1016/0031-9422(90)80053-J. ISSN 0031-9422. Bibcode: 1990PChem..29..949T.
↑ "Five New Anthocyanins, Ternatins A3, B4, B3, B2, and D2, from Clitoria ternatea Flowers" (1996-01-01). Journal of Natural Products 59 (2): 139–144. doi:10.1021/np960050a. ISSN 0163-3864. PMID 8991946.
↑ "Structure of ternatin A1, the largest ternatin in the major blue anthocyanins from clitoria ternatea flowers" (1990-01-01). Tetrahedron Letters 31 (20): 2921–2924. doi:10.1016/0040-4039(90)80185-O. ISSN 0040-4039.

[Gen_History-1] Don, George (1831). A General History of the Dichleamydeous Plants (in en). J. G. and F. Rivington။ “C. Ternatea being a native to the island of Ternate”

[NParksSing-2] ၂.၀ ^၂.၁ ^၂.၂ Clitoria ternatea (Pale Blue) (2021-08-19).

[SFGate-3] ၃.၀ ^၃.၁ ^၃.၂ ^၃.၃ Blackstone, Victoria Lee (2012-12-06). How to Make Blue Pea Vines Bloom.

[Missouri-4] ၄.၀ ^၄.၁ ^၄.၂ Clitoria ternatea. Missouri Botanical Garden. Archived from the original on 2023-05-30။ Retrieved on 2023-08-31။

[5] "Influences of pH on binding mechanisms of anthocyanins from butterfly pea flower (Clitoria ternatea) with whey powder and whey protein isolate" (2021-01-01). Cogent Food & Agriculture 7 (1): 1889098. doi:10.1080/23311932.2021.1889098.

[6] Pulut Tai Tai. Nyonyacooking (14 March 2015). “1 tbsp butterfly pea flowers (dried”

[BusinessInsider-7] Pantazi, Chloe (February 26, 2016). Watch this tea dramatically change from deep blue to vibrant red with a squeeze of lemon. Business Insider Deutschland. Archived from the original on September 30, 2018။ Retrieved on July 2, 2016။

[Mukherjee-8] ၈.၀ ^၈.၁ "The Ayurvedic medicine Clitoria ternatea-From traditional use to scientific assessment" (2008). J Ethnopharmacol 120 (3): 291–301. doi:10.1016/j.jep.2008.09.009. PMID 18926895.

[9] "Ethnobotany of Clitoria (Leguminosae)" (1991). Economic Botany 45 (4): 511–20. New York Botanical Garden Press. doi:10.1007/BF02930715.

[10] "Discovery and characterization of novel cyclotides originated from chimeric precursors consisting of albumin-1 chain a and cyclotide domains in the Fabaceae family" (Jul 2011). J Biol Chem 286 (27): 24275–87. doi:10.1074/jbc.m111.229922. PMID 21596752. PMC:3129208. Archived ၂၀၂၂-၀၅-၃၁ at the Wayback Machine

[11] "Acylated anthocyanins of Clitoria ternatea flowers and their acyl moieties" (1990-01-01). Phytochemistry 29 (3): 949–953. doi:10.1016/0031-9422(90)80053-J. ISSN 0031-9422. Bibcode: 1990PChem..29..949T.

[12] "Five New Anthocyanins, Ternatins A3, B4, B3, B2, and D2, from Clitoria ternatea Flowers" (1996-01-01). Journal of Natural Products 59 (2): 139–144. doi:10.1021/np960050a. ISSN 0163-3864. PMID 8991946.

[13] "Structure of ternatin A1, the largest ternatin in the major blue anthocyanins from clitoria ternatea flowers" (1990-01-01). Tetrahedron Letters 31 (20): 2921–2924. doi:10.1016/0040-4039(90)80185-O. ISSN 0040-4039.

[၁]

[၂]

[၃]

[၄]

[၅]

[၆]

[၇]

[၈]

[၉]

[၁၀]

[၁၁]

[၁၂]

[၁၃]