ဝၚ်ကွာန်ကၞာလဵု

ကွာန်ကၞာလဵုဂှ် ဒှ်ကွာန်ကောန်ဂကူမန် သၟာကၠောန်ကၠအ်တအ် ပ္တန်လဝ်တုဲ ကွာန်ဝွံ နွံဒၟံၚ်ပလိုတ်ကွာန်တၟံဗြဴတုဲ တၞီလုပ်လၟိဟ်ဒၟံၚ် အပ္ဍဲပွိုၚ်ဍုၚ်ကျာ်မြဟ်ရ။ ကွာန်ကၞာလဵုဂှ် နကဵုဘာသာဗၟာမ္ဂး ကနာလို (ဝါ) ကနိုၚ်လို သာ်ဏအ် ဍိုက်ဗက်လဝ်ရမျာၚ်တုဲ သၚ်္ကေတကွာန်မွဲမွဲ ကော်ခဴတဴအိုတ်ရ။

ကောန်ကွာန်ကၞာလဵု ဗွဲမဂၠိုၚ်တအ်ဂှ် ပြံၚ်ကၠုၚ်နူကဵုဍုၚ်ကၟာဝက်တေံရ။ ကွာန်ပလိုတ်ဒဵုဗွဲမဂၠိုၚ် မပ္တံကဵု နာၚ်သၠုၚ် ကၠအ်သတ်တအ်ကီု ကွာန်ဝၚ်ဒါ ကအ်ခၠဲတအ်ကီု ထောံဌာန်တိုပ်သုက်ဇကုတုဲ ကၠုၚ်ကၠောန်စကၠအ်သွဝ် လွဳတဵုတၞံဗၜိုတ်အိုတ်ရ။ ဟိုတ်နူခေတ်တအ်ပြံၚ်သၠာဲတုဲ နူကဵုဘဝသၟာဇိက်ဗ္ၚတအ်ဂှ် ကမၠောန်မဒးရးကိတ်ညဳကဵုခေတ် တဵုလွဳတၞံဗၜိုတ်ရုဲစှ်ကေတ်တုဲ နူဘဝသၟာဇိက်ဗ္ၚဂှ် ပြံၚ်သၠာဲကၠုၚ်ဘဝ ရဲကၠောန်ဗၜိုတ်အိုတ််ရ။ အခိၚ်တမၠာတေံ ရဲတဵုကၠအ်ထၜိုတ်ဂမၠိုၚ် အခိၚ်ကသီုမ္ဂး ညးတအ်တဵုသြောံဒဵု (တောၚ်ယာ) တုဲ အခိၚ်ကညၚ်မ္ဂး ညးတအ်ကွာတ်ထၜိုတ် ကၠောန်ကမၠောန်ထၜိုတ်အိုတ်ရ။

ရဲကွာန်ကၞာလဵုဗွဲမဂၠိုၚ်တအ်ဂှ် ပြံၚ်ကၠုၚ်နူဍုၚ်ကၟာဝက်တေံတုဲ အခိုက်ကၞာမန်ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂမၠိုၚ် တုပ်သၟဟ်ကဵု ရဲပလိုတ်ဒဵု ဍုၚ်ကၟာဝက်တေံရ။ အခိၚ်ပၠန်ဂတး မန်ကဵုဗမာတေံမ္ဂး ကွာန်ကၞာလဵုဂှ် ဒှ်ကွာန်ဇွောံမ ဂကူမန််တံတုဲ ဗီုရာဇဝၚ်ရဲကၞာလဵု ယိုက်ဒိုက်ထံက်ပၚ်ရီုဗၚ်လဝ် ဂကောံဗော်မန်ပိုဲတအ်ဂှ် လဴပူစဟွံအိုတ်ရ။ ဆ္ဂး အခိၚ်လၟုဟ်သက္ကရာဇ်ဍုၚ် ၁၃၈၄ -သၞာံဏအ်မ္ဂး ဂကူဗမာအညာ နူဒေသဗမာသ္ကုတ်လ္တူတေံ ဂၠာဲဌာန်ချောဲၜတ်ဍာ်ကေဝ်တုဲ စိုပ်ကၠုၚ်ကွာန် သိုၚ်ကၠုၚ်သ္ၚိဌာန် ဂၠိုၚ်တဴကၠုၚ်ဒၟံၚ်သိုက်က်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။

ကၞာလဵု ကွာန်တြေံ

ကွာန်ကၞာလဵုလၟုဟ်ဂှ် ဒှ်ကွာန်ကၞာလဵုတၟိတုဲ ပြံၚ်ဆုဲလဝ် နူကဵုကွာန်တြေံ ကော်ခဴစ ကၞာလဵုကွာန်တြေံရ။ ကၞာလဵုကွာန်တြေံဂှ် သ္ၚောဲနူကၞာလဵုကွာန်တၟိဏအ်တုဲ နူကွာန်တၟိဏအ် ဒးလုပ်အာ ဗၞတ်(၅) မိနေတ်ပၠန်ရ။ ပ္ဍဲကဵုကွာန်တြေံတေံဂှ် အခိၚ်လၟုဟ်မ္ဂး သှ်ေတဴဒၟံၚ် ဗၞတ်အရှာံဘုတ်ဘာတုဲ ကျာ််စေတဳတအ်သၟးရ။ သ္ၚိတာဲ ရဲသၟာကၠအ်ထၜိုတ်တအ်ဟေၚ် ဗွဲတၟေၚ်မံၚ်တဴဒၟံၚ် ဇိုၚ်ဝုတ်ဒိုဟ်တအ်ဂှ်ရောၚ်။ ဝၚ်တမ်မူလတေံ ယဝ်ရဒးကပှ်လဴမ္ဂး ဒေသကၞာလဵုကွာန်တြေံဝွံ သၟာကၠောန်ကၠအ် ဂကူကရေၚ်စိုပ်ကၠုၚ်ကၠာရ။ ယၟုမူလကွာန်ကၞာလဵုဂှ် ဂကူကရေၚ်တအ် ကော်ခဴစ လုမ်မောဝ် လုပ်ဖရ။ "လုမ်" မ္ဂးဂှ် လှာတုဲ "မောဝ်"ဂှ် ဂွံအဓိပ္ပါယ်ၝောံရ။ ဖ ဂှ် နွံကဵုအဓိပ္ပါယ်ကၟက်ရ။ ယၟုကရေၚ်ဂှ် ယဝ်ဒးကလး နကဵုဘာသာမန်မ္ဂး ကွာန်လှာၝောံ လှာကၟက်ရောၚ်။ ကၞာလဵုကွာန်တြေံဂှ် ပ္တန်လဝ်ဗၟံက်ဍာ်လှာၜါမတုဲ အခိၚ်လၟုဟ် ဍာ်လှာတအ်ဂှ် ဟိုတ်နူရဲကၠောန်ကၠအ်တအ် စလုပ်ဒၟံၚ် သိုက်သိုက်သဳသဳတုဲ လှာတအ်ဂှ်လေဝ် ဒိုဟ်တိိုန်ဒၟံၚ် ညောန်ကဵုကၠက်ရ။ ဗွဲစၟတ်တုန် - ဟိုတ်ဂွံကော်ခဴစကွာန်ကၞာလဵုဂှ် ပ္ဍဲကဵုကၠအ်လဇုရေ တဵုလဝ်လဵုမွဲကၞာတုဲ ဇၟာပ်ညးမအာကၠအ်တအ် စိုပ်တာဲညးမ္ဂး ဇူဒီု သုၚ်ဍာ်နုၚ်သွုၚ် ပြေစလၟေၚ်ခန္ဓကာယ မွဲချိုန်ခဏရ။ မၞိဟ်တအ်လေဝ် ယဝ်ဒးချိၚ်စညးသ္ကအ်ကီု ယဝ်ဒးပညုၚ်စ ဂၠံၚ်ဍာံဂြိုပ်တအ််ကီုမ္ဂး စၞောန််ပညုၚ်တဴ ဒၞာဲကၞာလဵုဏအ်ဂၠိုၚ်တုဲ ဌာန်ဂှ်လေဝ် ဂွံအာယၟုကၞာလဵုရောၚ်။ လက်ကရဴဏအ် ဒၞဲါလဇုရေတဵုလဝ်ကၠအ် သ္ၚိဌာန်ဒှ်တိုန်တုဲ ဌာန်ဂှ်လေဝ် ကွာန်ကၞာလဵု သာ်ဏအ် ညးကော်ခဴစတိုန်အိုတ်ရ။

ဝၚ်ပြံၚ်ကွာန်

အခိၚ်မန်ကဵုဗမာ ပၠန်ဂတးမံၚ်ညးသ္ကအ် ဗွဲမသ္ကာတ်မြဟ်ဂှ် ကွာန်မန်မပှော်ဒၟံၚ် နူကဵုဂၠံၚ်ဍာန်ဂမၠိုၚ် ဒးဒုၚ်ဂွဵုဂွိုက်ကဵု ပၞာန်ဗမာတအ်ဂၠိုၚ်ရ။ ပ္ဍဲအခိၚ်ဂှ် ကွာန်မန်မပှ်ေဒၟံၚ်တအ်ဂှ် ဒှ်ဒၞဲါဗဒိုပ် ဗော်မန်သၟာရပ်လွဟ်တအ်ရ။ ကွာန်လ္ၚဵုတအ်ဂှ် ပၞာန်ဗမာတအ် ပတိတ်အသံအာဏာ သွက်ဂွံဆုဲပြံၚ်လုပ်ကၠုၚ်ဗဒဲါ ဂၠံၚ်ဇၞော််ဂၠံၚ်ကွဳစက်တအ်ဂှ်ရ။

ဟိုတ််နူဂှ်ရ ပ္ဍဲမွဲသၞာံဓဝ် ကွာန်မန်ပန်ကွာန် ကွာန်ဍုၚ်ဇြာမွဲကွာန် ကၞာလဵုကွာန်တြေံမွဲကွာန် ကွာန်တဝ်ပလောံမွဲကွာန် ကွာန်မတေဲမွဲကွာန် ဒးပြံၚ်ဆုဲလုပ် ဗ္ဒဲါဂၠံၚ်ကွဳစက် ဒၞဲါမၞိဟ်အာကၠုၚ်ဂၠိုၚ်ရ။ ပ္ဍဲအခိၚ်ပြံၚ်ကွာန်ဂှ် အလဵုအသဳဗမာ ထံက်ပၚ်ယာတ်မွဲဂတှ်ေ၊ ကၞဴမွဲၝောံ၊ သ္ၚုမွဲကဠတ်တုဲ စိုပ်ဂိတုဝှ်မ္ဂး ဒးပြံၚ်တိတ်အာ ဒၞဲာကွာန်တၟိတေံဖအိုတ်ရောၚ် နွံတဴအသံရ။ ဂအာၚ်သ္ၚိတၟိတအ်ဂှ် နာဲမျေတ်အံၚ် ညးစဍုၚ်ကျာ်မြဟ် ထပက်ကဵုစၟတ်တဲတုဲ အလဵုအသဳတအ် ဖန်ဖက်ဖျေံကဵုဒၞဲါဝဲါ မသက္ကုၚ္ၚုဟ်ရ။

ၜိုန််ဂှ်လေဝ် ရဲကလိဂွံဂအာၚ်တိတအ်ဂှ် ထံက်ပၚ်ထောံကဵုမသြန်ဗၞဟ်ညိည ကုရဲတၠတိတအ်ဂှ်အိုတ်ရ။ ကၞာလဵုကွာန်တြေံဂှ် ဆုဲပြံၚ်စိုပ်ကၠုၚ် ဒၞဲာကၞာလဵုကွာန်တၟိလၟုဟ်ဝွံတုဲ ရဲကွာန်ဍုၚ်ဇြာဂှ် ဟိုတ်နူဂၠံၚ်ဍာန် သၠာတ်ခိုဟ်ဒၟံၚ်ကဵုကွာန်ခဍး (ကွာန်ကရေၚ်) တေံဂှ်ရ။ ပြံၚ်ဆုဲအာ ကွာန်ခဍးတေံအိုတ်ရ။ ရဲကွာန်ဍုၚ်ဇြာ မစိုပ်အာကွာန်ခဍးတေံဂှ် ဟိုတ်နူဒးနှဴရဴဒၟံၚ်ကဵု ဂကူကရေၚ်တအ်တုဲ ဟွံဒှ်တသိုက်စိုတ်ရ။

နာဲကောန်ကၠဵု နာဲယှိုဲတအ် ဆာန်ဍူတဴဒဒိုက်ကောန်ညးဍုၚ်ဇြာ ပ္ဍဲကွာန်ခဍးတေံတုဲ ချူပတိုန်လိက်ကုဗော်မန်ပိုဲတေံရ။ ရဲဍုၚ်ဇြာတအ်် ပဒ္တဴပ္ဍဲခဍး ဂွံဗၞတ်ၜါပိသၞာံတုဲ က္လေၚ်ပြံၚ်ကၠုၚ် ပ္ဍဲကၞာလဵုကွာန်တၟိဏအ်ရ။ ဌာန်ညးကောန်ဍုၚ်ဇြာတအ်ဒၟံၚ်ဂှ် လၟုဟ်ကော်ခဴစအရာပ်ဍုၚ်ဇြာရ။ ကွာန်ဍုၚ်ဇြာပိုဲဏအ်ဂှ် မၞိဟ်နူကဵုဍုၚ်ဇြာ ကၟာဝက်တေံ ပြံၚ်ကၠုၚ်လတ်တုဲစိ ကွာန်ဂှ်ကော်ခဴစ ကွာန်ဍုၚ်ဇြာရောၚ််။

ကွာန်ဍုၚ်ဇြာကဵု ကၞာလဵုကွာန်တြေံဂှ် ခြာဒၟံၚ််ကြုၚ်မွဲတုဲ တရဴဍေံဂှ် ဗၞတ်မွဲတိုၚ်ဒှ်မာန်ရ။ နူကွာန်တြေံဂှ် ပြံၚ်စိုပ်ကၠုၚ် ကၞာလဵုကွာန်တၟိဏအ်ဂှ် သ္ၚိဗၞတ် (၁၆၅) သ္ၚိဓဝ်ရ။ အခိၚ်လၟုဟ်မ္ဂး ဒှ်အာသ္ၚိ (၃၀၀) သ္ၚိပြၚ်ၜက်ကၠုၚ်ရ။ ဂအာၚ်သ္ၚိတၟိတၟိတအ်ဂှ်လေဝ် ဖျေံလဝ်နွံတဴ ဗွဲမဂၠိုၚ်ဏဳရ။

ကၠအ်နွံဗ္ဒာဲဇိုၚ်ဂၠံၚ်ဇၞော်တအ်ဂှ် မွဲဂအာၚ်မ္ဂး ဒးရာန် ၁၅၀ ဒကေဝ်။ ဂအာၚ်ကၠအ်လ္ပာ်ပ္ဍဲညိဂှ် မွဲဂအာၚ်မ္ဂး ၇၅ ဒကေဝ်၊ ဂအာၚ်ကြဴနူဂှ်ပၠန် ၅၀ ဒကေဝ် စဵုကဵုကဆံၚ် ၅ ဒကေဝ်၊ အခိၚ်ပြံၚ်ကွာန်ဂှ် ထၜိုတ်မွဲပံၚ် (၆၀) ဂတှ်ေဓဝ််တုဲ အခိၚ်လၟုဟ် ထၜိုတ်မွဲပံၚ် ၁၅၀၀ ဒကေဝ် တိုန်ကၠုၚ်ရ။ ဂအာၚ်ဘာဗ္တောန်လိက်ဂှ် ရာန်လဝ် ၂၅၀၀ ဒကေဝ်ရ။ ကၠာတဲဂှ် ဗလးကွာန်တၟိဂှ် အလဵုအသဳကဵုပြံၚ်ပဆုဲဏာ အကြာဂၠံၚ်ကျာအေၚ် အလန်ကြဴဏအ် ဍေံထဝ်ဖျေံ အကြာကွာန်ဂူၜဴ ကဵု ကွာန်တၟံဗြဴရ။

နာဲယှိုဲတအ်ကဵု ဥက္ကဋ္ဌကွာန်တၟံဗြဴအုံပလိုတ် နာဲချေတ်သာန်တအ်ကီု ထံက်ဂလာန်ကဵု ဒၞဲါဂအာၚ်တိကွာန်တၟိလၟုဟ်ဝွံတုဲ ဂွံအခေါၚ်ပြံၚ်ကၠုၚ် နူကွာန်တြေံတေံရ။ ပယျဵုကွာန်ဂှ် ဖျေံလဝ် အကြာကတိုက်ကြေဟ်(ကုန်ကြေဟ်) ကဵု တၞံကြုက်ပိတၞံတေံရ။

အခိၚ်ပြံၚ်လဝ်ကွာန်တၟိတၟိဝွံ မန်ကဵုကရေၚ် ဒှ်ပန်ညးသ္ကအ် ပ္ဍဲဍုၚ်ကျာ်ပိတေံတုဲ အသိၚ်ဂှ် ခ္ဍဳလျတ်အာဇၟာပ်ပ်ဌာန် ဒၞဲါကွာန်မန်ကရေၚ် ပဒတဴတအ်ဂှ်ရ။ ရဲတၠကၠအ် နူကၞာလဵုကွာန်တြေံ ဟိုတ်နူသ္ၚောဲအာကဵုကၠအ်ဂူယာတအ်တုဲ ဂကူကရေၚ်လ္ၚဵုတအ် ဘပဠကေတ် ကၠအ်ဂူတအ်ဂှ်မွဲသာ်၊ ပ္ဍဲကၞာလဵုကွာန်တၟိဏအ်ဂှ်လေဝ် ဟိုတ်နူကမၠတ်ဒမၠ ပၠံၚ်ၜးစဒၟံၚ်ကီုတုဲ ရဲပြံၚ်လဝ်ကွာန်ဂမၠိုၚ် နွံပၟိက်မိက်ဂွံကလၚ်စဴ ကွာန်တြေံတေံပၠန်ရ။

မံၚ်ပ္ဍဲကွာန်တၟိ ပဒ္တဴဂွံ ဗၞတ်(၈) သၞာံ၊ (၉) သၞာံတုဲ မန်ကဵုဗမာ ဂွံအာဓရ်ညဳသာ ဟိုတ်ဂှ်ရ ဍုၚ်ကွာန်လေဝ်ညိၚ်ဝတ်အိုတ်တုဲ ညးမွဲလေဝ် ဟွံဒှ်က္လေၚ်စဴတုဲ ဆက်မံၚ်အာစဵုကဵုလၟုဟ်ရ။ အခိၚ်လၟုဟ်မ္ဂး ကွာန်ကၞာလဵုဝွံ သာယျာတၟးတၟောန်ကၠုၚ်ရ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၃၈၂ ဂှ် ဂၠံၚ်ဇၞော်ကွာန်ဂှ် လးကတ္တရာမာန်တိုန်ကီု၊ ၜံက်ခဲါဏာကၟာဍာ် ကွာန်မွဲမ သွက်ဂွံရပ်စပ် အလုံကွာန်ကီု၊ ပ္ဍဲကဵုသၞာံ ၁၃၈၃ ဂှ် ပၟတ်ဍုၚ် ပၟတ်ဂၠံၚ်ဂှ်လေဝ် စၠောံပၠောပ်အလုံမွဲကွာန်မာန်ကၠုၚ်ကီု ဂွံဆဵုကေတ်ရ။

ဆက်ဗှ်လ္ၚတ်

ကၞာလဵု၊ ပွိုင်ဍုင်ကျာ်မြဟ်

နိဿဲ

၁။ ၁၃၈၄၊သၞာံ။ ဖဝ်ရဂိုန်၊ဂိတု။ စၟတ််သမ္တီ သ္ဘၚ်ဖျဴသွဝ် အန္တိမအဂ္ဂိိဇျာပန ကျာ်ဇၞော်အ္စာၜါဇကု၊လိက်ကၞပ်။