သင်ဗလိုက်ခရေတ်ယာန်မန် ကၟာဝက်

ဂကောံသင်ဗလိုက်ခရေတ်ယာန်မန် ကၟာဝက် ဂှ် နွံ ဇြပ်ၜါ လပါ်ဗမံက်ၜဳ အရာပ်ဝါယာပ်ဂှ် နွံမွဲဇြပ်၊ အလပါ်ပလိုတ်ၜဳ အရာပ်ထံင်ကှ်ေဂှ် နွံမွဲဇြပ်၊ ဇြပ်အရာပ်ထံင်ကှ်ေဂှ် ဒှ်ဇြပ်တြေံ။ ဂကောံသင်ဗလိုက်ခရေတ်ယာန်မန် ကၟာဝက်ဂှ် စပ္တန်လဝ် နူသၞာံ ၁၈၇၁ ဂိတုအံက်တဝ်ဗါ ၄ မဒှ် ဂကောံသင်ဗလိုက်ခရေတ်ယာန်မန် ကိုပ်ကၠာအိုတ် မပါ်တၞဟ်ခြာ နူဂကောံသင်ဗလိုက်ခရေတ်ယာန်မန်-ဗမာရ။ ပ္ဍဲခေတ်ဂျပါန်ဂှ် ဇြပ်ညးတအ် ဒးဒုင်ပ ဗဒိုပ်ပၞာန်ဂျပေန်၊ တုဲပၠန် အစာဓရ် ကေုာံ အစာဘာ နူကဵု ဂကောံသင်ဗလိုက်တအ်လေဝ် ဒးဒုင်ရုပ် ပျဲပျာံတုဲ အစာဓရ် နာဲအံင်ဗဝ် ဒးချိုတ်အာ ပ္ဍဲထံင်မတ်မလီုရ။

ဗီုရုပ် ဇြပ်သင်ဗလိုက် အရာပ်ထံင်ကှ်ေ ဍုင်ကၟာဝက်

ဝင်

ညးမပ္တန်သာသနာသင်ဗလိုက်ခရေတ်ယာန် ယုဒသန် ဂကူအမေရိကာန် စိုပ်ကၠုင် ဍုင်လ္ဂုင် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၁၃ ဂိတုဂျူလာင် ၁၂ ရ။ ညး ကေုာံ သမ္ဘာညးဂှ် ဒှ်ညး မပတန်သာသနာသင်ဗလိုက် ဂကူအမေရိကာန် စိုပ်ကၠုင် ဍုင်မန်ဗၟာကိုပ်ကၠာအိုတ်ရ။ ညးတအ် ပဒတဴ ပ္ဍဲဇြပ်မွဲတုဲ စန်ဒက် ဟီုတွဟ် ပရူကျာ်ထာဝရ ပ္ဍဲဍုင်လ္ဂုင်ဂှ်၊ လုကဴ ပွိုင် မသုန်သၞာံပြင်ပြင် ဟီုတွဟ်ဒၟံင် ပတန်ဒၟံင်သာသနာဂှ် သၞာံ ၁၈၁၉ ဂှ် က္လိဂွံ နာဲနဝ် ညးမဒှ်ဂကူမန် ဒုင်မ္ၚဵုၜါတ္တိဇာံ ဒုင်မ္ၚဵုဗလိုပ်ဍာ် ပ္ဍဲဍုင်မန်ဗၟာ ကိုပ်ကၠာအိုတ်ရ။

ပၞာန်အင်္ဂလိက်-ဗၟာ က္တဵုဒှ် ပ္ဍဲအကြာသၞာံ ၁၈၂၄ ဂိတုမာတ် ၅ ကဵု ၁၈၂၆ ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ ၂၄ တုဲ အတိုင်တင်လတုပ်စိုတ်လိက်ကသုက်ရန္တပဝ် အကြာအင်္ဂလိက် ကဵု ဗၟာ ဒေသ အာသာံ၊ မဏိပူရ်၊ ယခေင် ကေုာံ တၞင်သဳ ဂှ် ဒးပ္အပ်ကဵု အင်္ဂလိက်၊ သၟေဟ်ဂှ် အင်္ဂလိက် က္လေင်ပအပ် ကဵုဗၟာပၠန်တုဲ ဍုင်လ္ဂုင်ဂှ် က္လေင်စိုပ်အာ သၟဝ်တဲ ပကင်ရင်သၟိင်ဗၟာပၠန်ရ။ ညးသြိုင်ဇြပ်ကိုပ်ကၠာအိုတ် ပ္ဍဲဍုင်မတ်မလီု ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၂၇ ဂိတုနဝ်ဝေမ္ဗာ၂၅ မကော်ဂး ဇြပ်မန်ဗၟာ။

ယုဒသန်စိုပ် မတ်မလီုတုဲ ဂွံၜိုတ်မွဲသၞာံဂှ် မၞိဟ်ဗွဲမဂၠိုင် ဂကူကရေင်၊ ဂကူဗၟာ၊ ဂကူမန်၊ ဂကူဂလာဂမၠိုင် ဒုင်ကေတ် မ္ၚဵုၜါတ္တိဇာံအိုတ်ရ။ ပၞောဝ်ကဵု ဂကူမန် မဒုင်ကေတ် ၜါတ္တိဇာံဂမၠိုင်ဂှ် နာဲမျာတ်ကျဝ် ညးမဒှ် ဒေအ်သၟိင်တၠကိုပ်ကၠာအိုတ် ခရိုင်ကအ်ပဉ္စလိုန် (ဗွဲကြဴ မကော်စ ခရိုင်မတ်မလီု)ရ။ အခိင်ဂှ် ညးကလိဂွံ အာယုက် ၅၀၊ ဟိုတ်နူ ညးလုပ် သာသနာခရေတ်တုဲ သမ္ဘာညး ထောအ်ကၠေအ်ညး၊ တုဲပၠန် ကောဒေအ်ညးဂမၠိုင်လေဝ် ထပိုတ်ကၠေအ် သက္ကရာဇ်အိုတ်ရ။ ဗွဲကြဴ ညးဂွံဒှ် အစာဓရ်ကိုပ်ကၠာအိုတ် ပ္ဍဲဂကူမန်တအ်ရ။

ဂကောံသ္ၚိကၟိန်မန် မွဲသ္ၚိပၠန်ဂှ် နာဲမာံဗော် (Nai Mehm Boke) ကဵု ဣစဳတဳ (Hpwe Tee)၊ နာဲမာံဗော်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ် မန်ဍုင်ဗဂေါ၊ လကျာ်ရာံ မလေပ်လိက်မန်ခိုဟ်ဟ်မွဲတၠ၊ ဣစဳတဳ ဂှ် ဒှ်ကောန်လွဳဗစ ညးမပတန်သာသနာခရေတ် မေတ်သေတ်ဝိတ် (Mrs. Wade) နာဲမာံဗော် ဒုင်ကေတ် မ္ၚဵုၜါတ္တိဇာံတုဲ လိက်သၠပတ်သမ္မာ ကေုာံ ဒွက်ဓမ္မခရေတ်ယာန်ဂမၠိုင်ဂှ် ညးကၠာဲစၠောအ် နကဵုဘာသာမန်ရ။ သၠပတ်သမ္မာတၟိဂှ် တက်ပ္တိတ် ပ္ဍဲ ၈ အဝ်ဂေတ် ၁၈၄၇ ရ။

နာဲတ ကောန်ကွာန်ကၟာဝက် ပလဝ် ခမဳ ၂၀ ဝှ်၊ အစာလိက် သီုဒှ် အစာဂဳတမွဲ ကြဴနူ မဂွံဗှ်လ္ၚတ် သၠပတ်သမ္မာဂမၠိုင်တုဲ ဒှ်ခရေတ်ယာန် ဒုင်မ္ၚဵုၜါတ္တိဇာံ ပ္ဍဲ ဂိတုမေ ၉၊ ၁၈၆၉၊ ကရောမ်ညးဂှ် မၞိဟ်ဗြဴ ကောန်ကွာန်ကၟာဝက်ပိတၠလေဝ် ဒုင်မ္ၚဵုၜါတ္တိဇာံကီုရ။ ညးတအ် ဒှ်ကောန်ကွာန်ကၟာဝက် ညးမပတှ်ေကေတ် သာသနာခရေတ် ကိုပ်ကၠာအိုတ်ရ။ တုဲဂှ် မသ ကလောကောဒေအ်ညးဂမၠိုင်လေဝ် လုပ်ဒုင်ကေတ် သာသနာခရေတ်အိုတ်ကီုရ။ ဒွက်ဓမ္မခရေတ်ယာန် ဗွဲမဂၠိုင် ညးကၠာဲစၠောအ်လဝ် ဗီုမန်၊ တုဲပၠန် ကဗျဗၞုဟ်ဂုဏ်ကျာ်ၜိုတ် ၃၀ ပိုဒ်ဂှ် ညးချူဇန်လဝ်တုဲ ကဗျဒွက်တအ်ဂှ် စဵုကဵု အခိင်လၟုဟ် ကောန်သင်ခရေတ်ဂမၠိုင် ဒယှ်ေဖ္ဍောတ်ဒၟံင်ရ။

စတမ်နူဂှ်တုဲ ညးတၠသိက္ခာ Rev. J. R. Haswell (ကောန်)ဂှ် စကၠောန် ကမၠောန်သာသနာ ပ္ဍဲကၟာဝက်တုဲ ဇြပ် ဂကောံသင်ဗလိုက်ခရေတ်ယာန်မန် မ္ၚးဍုင်မတ်မလီုဂှ် စသြိုင်ကိုပ်ကၠာအိုတ် ပ္ဍဲကွာန်ကၟာဝက်ဂှ်ရ။ အစာနာဲရေဗေန် (Akya Nai Reuben) ဒှ်အစာဓရ် ပ္ဍဲဇြပ်ကၟာဝက်ဂှ် ကိုပ်ကၠာအိုတ်ရ။ နာဲယင်ခိန် ဂှ် ဒှ်အစာဘာ သွက်ကောန်င္ၚာ် ဘာခရေတ်ယာန်ရ။

ဂကောံသင်ဗလိုက်ခရေတ်ယာန်မန် ကၟာဝက်ဂှ် စပ္တန်လဝ် နူသၞာံ ၁၈၇၁ ဂိတုအံက်တဝ်ဗါ ၄ မဒှ် ဂကောံသင်ဗလိုက်ခရေတ်ယာန်မန် ကိုပ်ကၠာအိုတ် မပါ်တၞဟ်ခြာ နူဂကောံသင်ဗလိုက်ခရေတ်ယာန်မန်-ဗမာရ။

ပ္ဍဲသဘင်သဳကၠဳဓမ္မ ဂကောံသင်ဗလိုက်ခရေတ်ယာန်မန်ဗၟာ ရးတၞင်သဳ သၞာံ ၁၉၀၇ ဂှ် ဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် တုပ်စိုတ် ဒဒှ်ရ နကဵု မန် ပံက် ဂကောံသင်ဗလိုက်တၞဟ်ခြာထေက်တုဲ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ သဘင်သဳကၠဳဓမ္မ ဂကောံသင်ဗလိုက်ခရေတ်ယာန်မန် အလန်ကိုပ်ကၠာအိုတ် ကၠောန်ဗဒှ်လဝ် ပ္ဍဲ စၟတ်တ္ၚဲ ၂၀-၂၁ ဖေဖဝ်ဝါရဳ ၁၉၀၈ ပ္ဍဲဍုင်မတ်မလီုရ။ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် နကဵု ဂကောံသင်မန်ဂှ် နွံပန်ဇြပ်၊ မတ်မလီုမန်၊ ကၟာဝက်၊ မုဟ်ဍုင် ကေုာံ ကၠအ်သတ်။ သီုဖအိုတ် ကောန်ဂကောံ နွံ ၃၁၀ တၠ၊ အစာဓရ် ၄ တၠ၊ အစာသၠပတ်ညးဗြဴ မွဲတၠ။

ပ္ဍဲအခိင်ကာလ ပၞာန်ဂၠးတိအလန်ဒုတိယ ပၞာန်ဂျပါန် လုပ်သီဂွံဍုင် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၄၂တုဲ ဇြပ် မနွံပ္ဍဲအရာပ်ထံင်ကှ်ေဂှ် ကောန်ပၞာန်ဂျပါန်တအ် သီကေတ် ပဗဒိုပ်ဇကုရ။ ဂျပါန်တအ် ဖျေဟ်လဝ် ဗဒိုပ် ပ္ဍဲဇြပ်ဂှ်တုဲ စိုပ်အခိင်ဟုံဍာ်မ္ဂး မၞိဟ်ဇၞော်အိုတ် ဗိုလ်ပၞာန် သၠောတ်နင်ဂၠိက် နူဇသ္ၚောဲတုဲ ကွာ်ကၠုင် ဟုံဍာ် ပ္ဍဲစေဝ် စုတ်လဝ် ဍာ်ဂမ္တဴဂှ်ရ။ စေဝ်ကၠေင်တိကာတ္တရာ ဇၞော်မွဲ မစုတ်လဝ် ဍာ်ဂမ္တဴ ကဵု ဍာ်လမုဟ် ၜိုတ်ဘာ်စေဝ်ပြင်ပြင်တုဲ ညးမွဲတုဲမွဲပၠန် လုပ်ဟုံဍာ်ဂှ်ရ။ ဇြပ်ဂှ် နွံဒၟံင် ဇိုင်ဂၠံင် မုက်မၞိဟ်။ “မၞိဟ်ဗြဴဗြဴ အာအာကၠုင်ကၠုင် ဆဵုညာတ်ဒးဂွကဵုဍေဟ်တုဲ ဒးဂစာန်အာပြဟ်ပြဟ်ရ။ ဗလေတ်ထောအ်မုက် ဖျေဟ်ထောအ်မတ် ဗွဲသၟဝ်၊ သ္ပဝ်ဂၠံင်ဂွံ သ္ပဝ်ထောအ်၊ သတ်အရိုင်တအ်ဂှ် ဂွဟွံလေပ်။ အဟိန်ကွာန်ကၠုင်ဟုံဍာ်ဂှ် ရပ်ထ္ၜလဝ် လိင်ဇကု အင်္ဂဇာတ်ဇကု (အဓက်-အဓံက်ဇကု)တုဲ ထ္ၜးကဵု ဗြဴဗြဴတအ်ရ။”

ပ္ဍဲဂိတုဨပြဳ ၈၊ ၁၉၄၅ ဂှ် နကဵုဂျပါန် စုတ်စောဲဒုဟ် က္ဍိုပ်သကိုပ် သာသနာခရေတ်ယာန်တအ်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ် မလုပ်စ လ္ပါ်အင်္ဂလိက်ဂးတုဲ ကၠုင်ရပ်ဏာ ညးတၠသိက္ခာအစာဓရ် အစာအံင်ဗဝ်၊ အစာနာဲပျေန် (အစာလှကျဝ်) ညးမဒှ် အစာဘာခရေတ်ယာန် ပ္ဍဲဇြပ် ကၟာဝက်ဂှ်ရ။ ညံင်ရဴညးတအ်ကီု အစာဓရ် ဇြပ်ကွာန်ပင အစာနာဲဖျဵုချဵု၊ အစာဓရ် နာဲအံင်ဖေ နူဇြပ်မတ်မလီုတအ်လေဝ် ဒးဒုင်ရပ်တုဲ ကြိုင်လဝ် ပ္ဍဲထံင်မတ်မလီု ဖအိုတ်ရ။ ညးတအ် ဒးဒုင်ၜုင်တက် ပျဲပျာံ ဗွဲမဓဇန်တုဲ အစာနာဲအံင်ဗဝ်ဂှ် ကြဴနူမဒးဒုင်ရပ်တုဲ ၁၂ တ္ၚဲတုဲ ဒးချိုတ်အာ နကဵုဘဲပျဲပျာံဂှ်ရ။ အခိင်ကာလ ဒပ်ပၞာန်မဟာမိတ်တအ် မထောအ်ဗုမ် ထံင်မတ်မလီု ပ္ဍဲဂိတုမေ ၂၉ ဂှ် Mr. Harold Devine ညးမပတန်သာသနာ အကြာမန်တအ် ဒးဗုမ်တုဲ ချိုတ်အာ ပ္ဍဲထံင်ဂှ်၊ ကၟာင်ထံင်သရိုဟ်တုဲ အစာဖျဵုချဵု၊ အစာအံင်ဖေ၊ အစာလှကျဝ်တအ် ဂွံဒြေပ်တိတ် ဗၠးနူထံင်ဂှ်ရ။