သၞာံ ကရေင်

ဒိင်ကရေင်

သၞာံ ကရေင် (ဝါ) ကြက္ကဒိန် ကရေင် (အၚ်္ဂလိက်: Karen Year or Karen calendar)ဂှ် ညံင်ရဴကြက္ကဒိန်မန်ကီု ဒှ်ကြက္ကဒိန် မပံင်နှဴ ကြက္ကဒိန်ဂိတု (lunar) ကဵု ကြက္ကဒိန်တ္ၚဲ (solar)၊ မဗက်အာ အတိုင်လၟေင် ကြက္ကဒိန်ဂိတုတုဲ တ္ၚဲမယအ်တအ်ဂှ် ထပ်ဗပေင်စုတ် နကဵု ဗီုပြင် ထပ်ဒဂိုန်ဂှ် ဒှ်အရာ မဗက်အတိုင်လၟေင် ကြက္ကဒိန်တ္ၚဲရ။ အရာတၟေင် အကြာ ကြက္ကဒိန်မန် ကဵု ကြက္ကဒိန်ကရေင်ဂှ် တ္ၚဲသၠာဲသၞာံ ကေုာံ လၟိဟ်သၞာံ ဟွံတုပ် ရေင်သကအ်ရ။ သၞာံကရေင်ဂှ် စရိုဟ် နူကဵု ဘဳသဳ ၇၃၉၊ တုဲ ဂိတုကရေင်ကၠာအိုတ် ပ္ဍဲမွဲသၞာံဂှ် ကရေင်မန် (ပိုးကရင်)မ္ဂး ကော်စ ဂိတု "ထိုင်ခုတ်ဖို"၊ ကရေင်ဗၟာ (စကောကရင်) ကော်စ ဂိတု"သလေ" မတုပ်ကဵု ပ္ဍဲဂိတုပုဟ်မန်ရ။

နကဵုအခိုက်ကၞာ ၜိုန်ရ ဂကူကရေင်တအ် ကၠောန်ကၠုင် သဘင်ကၠောအ်သၞာံ နူကဵုအခိင်ဗွဲမလအ်၊ ဂကူကရေင် မွဲဒေသကဵု မွဲဒေသ ကၠောန် တ္ၚဲဟွံတုပ်ရေင်သကအ်တုဲ တၞဟ်နဂကူကရေင်တအ် ဂွံဒှ်မွဲတုဲ နူကဵု ဂကောံကရေင်ဒေါကလု ဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် ရုဲစှ်ကၠောန် တ္ၚဲတုပ်ပ်ဂှ် စကတဵုဒှ် နူကဵု သၞာံ ၁၉၃၈ ရ။ ဒှ်တ္ၚဲ ကၟာတ်ရုင်အလဵုအသဳတုဲ ဒှ်သဘင်ကိစ္စဇၞော်အိုတ် ပ္ဍဲကဵုဂကူကရေင်တအ်ရ။

ဝင်

အစာသာန်ဗဝ် (သရာ စံဘော်) ညးမဒှ် အမာတ်ကၠတ်ထဝ် ဂကူကရေင် မပစၞး နူကဵု ခရိုင်သာယာဝတဳဂှ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၃၅ ဂှ် ညးတေအ် ပတိုန်ထ္ၜး ပ္ဍဲပါလဳမာန် (ခေတ်ကဝ်လဝ်နဳ) သွက်ဂွံ စၟတ်သမ္တီ "တ္ၚဲကောန်ဂကူကရေင်" ရ။ ဆဂး နူကဵု ဂကောံပကင်ရင်ကဝ်လဝ်နဳ ဗြိတိန် (British Colonial Administration) ပ္တိုန်ထ္ၜး စၞး မစၟတ်သမ္တီ တ္ၚဲကောန်ဂကူကရေင် ဂှ် စၟတ်သမ္တီ "တ္ၚဲသၞာံတၟိကရေင်" မ္ဂး ဒးရးဂပ်ဝ်ဂၠိုင်ရ။ ဆဂး က္ဍိုပ်သကိုပ် ကောန်ဂကူကရေင် ပ္ဍဲပါလဳမာန်တအ် ဟွံဒးဂၞပ်တုဲ သၞာံ ၁၉၃၇ ဂှ် ကလေင်ပတိုန်ပၠန်လေဝ် ဟွံအံင်ဇၞးရ။ ဟိုတ်နူဂှ်တုဲ ဂကောံကောန်ဂကူကရေင် (Karen National Association - KNA)မကော်ဂး ဗီုကရေင် ဂကောံဒေါကလုဂှ် ဆက်ဂစာန် ညံင်ဂွံ စၟတ်သမ္တီ တ္ၚဲသၞာံတၟိကရေင် ရ။

တ္ၚဲသၞာံတၟိနာနာ

ပ္ဍဲကဵုဂကူကရေင် မနွံကဵု အရေဝ်တၞဟ်ခြာ ဘာသာတၞဟ်ခြာ တိဍာ်တၞဟ်ခြာဂှ် ကၠောန်ကၠုင် သဘင်သၞာံတၟိ ဟွံတုပ် ရေင်သကအ်ရ။ ကရေင်ခရေတ်ယာန်ဂှ် ကၠောန်သဘင်သၞာံတၟိ အတိုင် ကြက္ကဒိန်ရးပလိုတ် (ကြက္ကဒိန်အင်္ဂလိက်) ပ္ဍဲဂိတုဇာန်နဝါရဳ (၁)၊ ကရေင်ဗုဒ္ဓဘာသာတအ်ဂှ် ကၠောန်သဘင်သၞာံတၟိ အတိုင်သဘင်သင်္ကြာန်မန်၊ ကရေင် ပ္ဍဲဒဵုကီု သီုကဵု ကရေင်တိဗလး လ္ၚဵုတအ်ဂှ် ကၠောန်သဘင် ပ္ဍဲကဵု ဂိတုပုဟ် (၁) မံက်၊ ကရေင်ရှ်ေသှ်ေ "တၠဂုဏ်ရသိ (တလကုရသေ့)တအ်ဂှ် ကၠောန်ပ္ဍဲ ဂိတုဖဝ်ရဂိုန် (၁) စွေက်၊ ကရေင်ဒေသဘာအင် ဘာသာလယ်ကယ် မဒှ် ခရေတ်ယာန် သင်ဗလိုက်တအ်ဂှ် ကၠောန်ပ္ဍဲ အဒိုက်ပထမ ပ္ဍဲဂိတုဇှ်ေ၊ ကရေင်ဒေသဍုင်ရေင် (ဒုံရင်း) (ပ္ဍဲတွဵုရးကရေင်) ဘာသာလယ်ကယ် မဒှ်ခရေတ်ယာန် သင်ဗလိုက်တအ်ဂှ် ကၠောန် ပ္ဍဲ တ္ၚဲအဒိုက်ပထမ ပ္ဍဲဂိတုကထိုန်၊ ကရေင် ပ္ဍဲဍုင်သေံ ဒေသ (တေအ်သဳအဝ်) ဂှ် ကၠောန်ပ္ဍဲ ဂိတုမာဃ် အကြာ (၁) မံက် ကဵု (၁၀) မံက်၊ ကရေင် ပ္ဍဲဍုင်သေံ ဒေသလာန်ပါန်ဂှ် ပ္ဍဲဂိတုစဲ၊ ပါဲနူဂှ်တုဲ ကရေင်လတူဒဵုတအ်ဂှ် စၟတ်သမ္တီလဝ် တ္ၚဲချိုတ်တ်ပၠိုတ်တ်ဟွံမဲ ညးဇၞော်ဂမၠိုင် ချပ်ဂၞန်ရေင်သကအ်တုဲ ပ္ဍဲတ္ၚဲမဒးရးဂှ် ကၠောန်ကၠုင် သဘင်သၞာံတၟိအိုတ်ရ သဘင်ညးတအ်မကၠောန်ကၠုင်ဂှ် ဒှ်သဘင်သီသြောအ်တုဲ ဗ္စတၠတိရ။

မရုဲစှ် တ္ၚဲ

သရာယာနှင်း ဇာတိ နူကွာန်တကူဆိတ်၊ ခရိုင်မြံင်မြ မပဒၟံင် အစာဘာ ပ္ဍဲဒေသဘာပန် (ဖာပွန်) ဗွဲမလအ်ဂှ် ညးတေအ် ကေတ်နင် ကြက္ကဒိန်ခတဵု (ပျဉ်ပြားပြက္ခဒိန်) မွဲတုဲ ညးတေအ် ထ္ၜးကဵု ပ္ဍဲကောံဓရီု ဂကောံကောန်ဂကူကရေင် (ဒေါကလု)ဂှ် ဒဒှ်ရ ဂကူကရေင်တအ် စကာကၠုင် ကြက္ကဒိန်ခတဵု (ပျဉ်ပြားပြက္ခဒိန်) နွံ (၁၂) ဂိတုဂှ် ညးတအ် စရိုဟ် နူဂိတုပုဟ်ရ။ တုဲပၠန် ညးမဒှ် ညးအုပ်ကာနာနာ ဂကောံဒေါကလု မာန်ဘခေန် လေဝ် ညးတေအ် ပတိုန်ထ္ၜး လိက်ဂတဵုဇၞော် ကရေင်မန် (ပိုးကရေင်) ပ္ဍဲမုက်လိက် ၅၂ မပတိတ်လဝ် ကိုပ်ကၠာ နူသၞာံ ၁၉၃၇ ဂှ် ချူဗၟံက်ထ္ၜးလဝ် မွဲသၞာံ ၁၂ ဂိတု၊ ဂိတုပုဟ် ဂှ် ဒှ်ဂိတုကိုပ်ကၠာအိုတ်ရ။ ဟိုတ်သာ်ဂှ်တုဲ နူကဵု ဂကောံဒေါကလု ဂှ် ဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် ဂိတုပုဟ် (၁) မံက်ဂှ် ဒှ်တ္ၚဲသၞာံတၟိကရေင် ရ။

မရုဲစှ် သၞာံ

တ္ၚဲသၞာံတၟိကရေင် ဂှ် ညးတအ် ကလိဂွံတုဲ သွက်သၞာံဂှ် ညးတအ် ရံင်ကဵုလိက် အစာဝင် ဂျဳ၊ အုက်၊ လုစ် (G.H.Luce)၊ ဂျဳ၊ အဳ၊ ဟာဝေယ် (G.E. Harvey) ကေုာံ ဦးဖိုးကျားတအ်တုဲ ညးတအ် စှ်ေစိုတ် ဂကူကရေင်တအ် စလုပ်စိုပ် ဒေသဍုင်ဗၟာဂှ် နူကဵု ဘဳသဳ ၇၃၉ တုဲ နကဵု သရာမဝ်လဝ် (သရာမိုးလို)ဂှ် ပတိုန်ထ္ၜး သက္ကရာဇ်ကရေင်ဂှ် ဒးစရိုဟ် နူသၞာံဂကူကရေင် မစလုပ်ဍုင်ဗၟာ ဘဳသဳ ၇၃၉ တေအ်ထေက်ရ။ (သၞာံ မပတိုန်ထ္ၜးဂှ် ဒှ်အေဒဳ ၁၉၃၆၊ ထပ်စုတ် ဘဳသဳ ၇၃၉ တုဲ ပ္ဍဲသၞာံဂှ် သက္ကရာဇ်ကရေင် ဒှ်အာ ၂၆၇၅)။

မပဒတန် ပ္ဍဲကၠတ်ထဝ်

နကဵု အမာတ်ကၠတ်ထဝ်သၟဝ် စောဂျောန်သေန် ဒဳ ဖဝ်မေန် (Saw Johnson -D- Pomin) ထ္ပက်စၟတ်တဲတုဲ ပတိုန်ဂလာန် ပ္ဍဲကဵု ကၠတ်ထဝ်သၟဝ် ပ္ဍဲ ၂၃ အဝ်ဂေတ် ၁၉၃၇။ နူဂှ် အမာတ်ကၠတ်ထဝ်လတူ အစာသာန်ဗဝ် (ဆရာစံဘော်) ကေုာံ ဝန်ဇၞော်စောဖေသာ ဆက်ပတိုန် ပ္ဍဲဂကောံအလဵုအသဳ (Cabinet Executive Power) ဒံက်တာဘမဝ်တုဲ နူကဵု အလဵုအသဳ တုပ်စိုတ်တုဲ စတမ်နူ သၞာံ ၁၉၃၈ တုဲ တ္ၚဲသၞာံတၟိကရေင်ဂှ် နဒဒှ် တ္ၚဲကၟာတ်ရုင် ပ္ဍဲသၞောဝ်ဂှ် စၟတ်သမ္တီကဵုရ။

သဘင်

ဇၟာပ်မစိုပ် ဂိတုပုဟ် (၁) မံက်မ္ဂး ကောန်ဂကူကရေင် မၞိဟ်ဇၞော်ဇၞော် ဍောတ်တ်တအ် ကောံကၠုင် ဒၞာဲမကၠောန်သဘင် ပ္ဍဲအခိင် နူဂယးတုဲ ရှ်ေသှ်ေအလာံကောန်ဂကူကရေင်၊ ဗဂိုဟ် ဂြင်ပြေင်၊ တက်ဖံၚဴ၊ လှ်ေဒိင်ကရေင် ကေုာံ ကၠောန်သဘင်ပကာန်ဒြဟတ်နာနာ၊ ကေုာံ ထ္ၜးပျး မဆေင်ကဵု ဂကူကရေင်နာနာသာ်ကီုရ။ တုဲပၠန် တ္ၚဲသၞာံတၟိကရေင်ဂှ် ပ္ဍဲကဵု ဂကူကရေင်မ္ဂး ဒှ်တ္ၚဲကိစ္စဇၞော်အိုတ်တုဲ ဒှ်သဘင်ဇၞော်အိုတ် မဒှ် တ္ၚဲဂကူကရေင်နာနာတအ် ကၠောန်ကၠုင်မွဲစွံရ။