မာတိကာသို့ ခုန်သွားရန်

ဟဝ်ချဳမေန်

ပလေဝ် လေန်ဂမၠိုင်
နူ ဝဳကဳပဳဒဳယာ
ဟဝ်ချဳမေန်
Hồ Chí Minh
Portrait of Hồ Chí Minh, c. 1947
သၠးဂၠံဂဝ် Nguyễn Sinh Cung
(1890-05-19)၁၉ မေ၊ ၁၈၉၀
Kim Liên, Nghệ An Province, French Indochina
စုတိ ၂ သေပ်တေမ်ဗါ၊ ၁၉၆၉(1969-09-02) (အာယုက် ၇၉)
Hanoi, North Vietnam
ဟိုတ်မစုတိ Heart failure
ဂကူ
  • Vietnamese
ဘာ Communist University of the Toilers of the East
Office Chairman of the Central Committee of the Workers' Party of Vietnam
ညးလျိုင်ကိုပ်ကၠာ Position established
ညးလျိုင်စဟက် Position abolished
ဗော် French Section of the Workers' International
(1919–1921)
French Communist Party
(1921–1925)
Communist Party of Vietnam
(1925–1969)
အိန်ထံင် [၁]
အံက်
ထာမ်ပလိက်:Endplainlist
ကောဒေအ်
ထာမ်ပလိက်:Endplainlist
စၟတ်တဲ

ဟဝ်ချဳမေန် (အၚ်္ဂလိက်: Hồ Chí Minh) (/hoʊ tʃiː mɪn/; ဝဳယေတ်နာမ်: [hò cǐ mīŋ̟], Saigon: [hò cǐ mɨ̄n]; Chữ nôm: 胡志明; ၁၉ မေ ၁၈၉၀ – ၂ သေပ်တေန်ပါ ၁၉၆၉) မကတဵုဒှ်မၞိဟ် ပ္ဍဲ Nguyễn Sinh Cung,[၂][lower-alpha     ၁][၄] ယၟုဍုင်ဂှ် သီုကော်စ Nguyễn Tất Thành, Nguyễn Ái Quốc, Bác Hồ ("Uncle Ho") or simply Bác ("Uncle", pronounced [ʔɓaːk̚˦˥]), ဝွံ ဒှ်သၟာပၠန်ဂတး ဂကူဝဳယေတ်နာမ် ကေုာံ သၟာပရေင်ဍုင်ကွာန် မွဲတၠရ။ ညးမဂွံဒှ် သကိုပ်ဝန်ဇၞော် ဍုင်ဝဳယေတ်နာမ် ဒကုတ်သၟဝ်ကျာ နူ သၞာံ ၁၉၄၅ စဵုကဵုစိုပ် ၁၉၅၅၊ တုဲပၠန် နဒဒှ် သမတ နူသၞာံ ၁၉၄၅ စဵုကဵု သၞာံ ၁၉၆၉။ ညးဝွံ ဒှ်မၞိဟ် မဒ္ဂေတ်ကေတ် ကွေတ်မာက်သေတ်-လဳနေတ် (Marxist-Leninist) တုဲ ညးကေတ်လဝ် တာလျိုင် နဒဒှ် ဥက္ကဌ ကေုာံ ညးအုပ်ကာနနာ ၁ ပ္ဍဲကဵုဗော်သၟာကမၠောန် ဝဳယေတ်နာမ် ရ။

ဟဝ်ချဳမေန် ဒှ်က္ဍိုပ်သကိုပ် ပၠန်ဂတး သွက်ဍုင်ဝဳယေတ်နာမ် (Việt Minh independence movement) နူကဵုသၞာံ ၁၉၄၁ စဵုကဵု ဒက်ပ္တန် စၟိန်ပြမာန် ဍုင်သမတ ဒဳမဝ်ကရာတ်တေန် ဝဳယေတ်နာမ် (ဝဳယေတ်နာမ် သၟဝ်ကျာ) ( Democratic Republic of Vietnam (North Vietnam)) ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၅၄ တုဲ ကလိဂွံဇၞး သမဂ္ဂပြင်သေတ် (French Union) ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၅၄ ပ္ဍဲပေါဲဗတိုက် (Battle of Điện Biên Phủ) တုဲ ပၞာန်အေန်ဒဝ်ချာဲနာ အာစိုပ်ဒတုဲအာရ။ ညးဝွံ ဒှ်မၞိဟ်အဓိက ပ္ဍဲ ဒပ်ပၞာန်ညးဍုင်ကွာန် ဝဳယေတ်နာမ် (People's Army of Vietnam ) ကေုာံ Việt Cộng ပ္ဍဲအခိင်ကာလ ပၞာန်ဝဳယေတ်နာမ် အကြာသၞာံ ၁၉၅၅ စဵုကဵုစိုပ် သၞာံ ၁၉၇၅ ဂှ်ရ။ ပ္ဍဲပၞာန်ဂှ် ဝဳယေတ်နာမ်သၟဝ်ကျာ ကလိဂွံဇမၞးတုဲ ပံင်ပကောံ ပၠုပ် ဍုင်သမတ ဝဳယေတ်နာမ် (ဝဳယေတ်နာမ် သၠုင်ကျာ) ပ္ဍဲ ၁၉၇၆ ရ။ ဍုင်သာဲဂေါန် (Saigon) မဒှ်ဍုင်ဇၞော် ဝဳယေတ်နာမ်တြေံဂှ် တၞဟ်န မပတိုန်ဂုဏ်စရာဲညးတုဲ သၠာဲထောအ်ယၟု နကဵုယၟုညး ဍုင်ဟဝ်ချဳမေန် (Ho Chi Minh City) ရ။ ညးဒေါအ်ဇူ အဝဵုဍုင် နကဵုပ္ဍဲသၞောဝ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၆၅ ဟိုတ်နူ ပရေင်ထတ်ယုက် ဟွံခိုဟ်တုဲ စုတိ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၆၉ ရ။

ပရူပရာ ဟဝ်ချဳမေန် ကိုပ်ကၠာ ညးဟွံကလိဂွံအဝဵု ပ္ဍဲဝဳယေတ်နာမ်ဂှ် ယှုက်ထုဲတုဲ ဟွံတီကၠးကၠးရ။ ယၟုပၞုက် ယၟုဓလုက်ညး သီုဖအိုတ် နွံၜိုတ် ၅၀၊[၅]:582 နွံဂၠိုင် စဵုကဵု ၂၀၀ လေဝ်ဒှ်မာန်ရ။[၆] ဌာန်တၟိုပ်သုက်ညးကီု သီုကဵု စၟတ်တ္ၚဲဒှ်မၞိဟ်ညးဂှ် လညာတ်ဟွံတုပ် ရေင်သကအ်တုဲ စဵုကဵုတ္ၚဲဏအ် ဟွံတီချိုတ်တ်ပၠိုတ်တ် ဏီရ။ လိက်အတ္ထုပ္ပတ္တိ မလုပ်ဗဗွဲဓဝ် ၜိုတ်ပန်ဂှ် ယၟု၊ စၟတ်တ္ၚဲ ကေုာံ တင်ဂၞင်ဂမၠိုင် ဟွံတုပ် ရေင်သကအ်အိုတ်တုဲ နူကဵုလိက် အတ္ထုပ္ပတ္တိ မလုပ်ဗဗွဲဓဝ်တအ်ဂှ်မ္ဂး ပရူပရာတၞဟ်ခြာဒၟံင် ရေင်သကအ် ဗွဲမဂၠိုင်ဏီရ။ [၇]

ပထမ အဝဲ

[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]

ဟဝ်ချဳမေန် ကတဵုဒှ်မၞိဟ် ပ္ဍဲဇရေင်အပါ Nguyễn Sinh Cung[၂][lower-alpha     ၁][၄] ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၉၀ ပ္ဍဲကွာန် Hoàng Trù (ယၟုဘာကျာ် ပ္ဍဲကွာန် ဗဒါဲ Làng Sen) မဒှ်ကွာန် မိအံက်ညးရ။ ၜိုန်ရ ဗွဲမဂၠိုင် ဒုင်လဝ်တဲ သၞာံ ၁၈၉၀ ဂှ် ဒှ်သၞာံ ညးမဒှ်မၞိဟ် ကီုလေဝ် သၞာံညးမဒှ်မၞိဟ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ဒၟံင် နာနာသာ် မပ္တံကဵု ပ္ဍဲသၞာံ [၈] ၁၈၉၁၊[၉] ၁၈၉၂၊[၁၀] ၁၈၉၄[၁၁] ကေုာံ ၁၈၉၅ တအ်ရ။[၁၂] နူ သၞာံ ၁၈၉၅ ညးဇၞော်ဂေါဝ် ပ္ဍဲဇရေင် အပါညး Nguyễn Sinh Sắc (Nguyễn Sinh Huy)'s ပ္ဍဲကွာန် Làng Sen, Kim Liên, Nam Đàn, ခရိုင် Nghệ An ရ။ ကောဒေအ်ညး နွံပိ ၝောဲ Bạch Liên (Nguyễn Thị Thanh), မဒှ်စာရေ ပ္ဍဲဒပ်ပၞာန်ပြင်သေတ်၊ ကော Nguyễn Sinh Khiêm (Nguyễn Tất Đạt), မဒှ် စာရေၜတ်တိ ကေုာံ ဆေင်ဂဥုဲခရက်၊ ကောမွဲပၠန်ဂှ် (Nguyễn Sinh Nhuận), မစုတိ နူဍောတ်တ်ရ။ အခိင်ကာလ ညးတေအ် ဍောတ်တ်တေအ်ဂှ် ကၠာညးတေအ် ဟွံဂွံအာမံင်ဘာဏီဂှ် ညးတေအ် ဗတောန်လိက် ပ္ဍဲဇရေင်အပါညး ကၠာ၊ တုဲဂှ် ညးတေအ်မံင်ဘာ Vuong Thuc Do။ ညးတေအ် ဂွံလေပ်ကၠိုဟ်ကေတ် ဗီုမချူလိက်ကြုက် ဗွဲမပြဟ်၊ တုဲပၠန် ဗတောန်ဝါဒကောန်ဖူ တုဲ ဗတောန်လိက် ဝဳယေတ်နာမ်ရ။[၅]:21 စပ်ကဵု ပရေင်ကတ်လ္ၚတ်ညးမ္ဂး ညးဝွံ ဒှ်မၞိဟ် မဒးဂၞပ် ဗလးဝဴ ကေုာံ အာရပ်ကမွဲရ။[၅]:21 နကဵုအတိုင်အခိုက်ကၞာသာသၞာကောန်ဖူမ္ဂး ကာလကောန်ညးတအ် ကလိဂွံအာယုက် ၁၀ သၞာံမ္ဂး ဒးကဵုယၟုတၟိတုဲ အပါညးကဵုညးယၟုတၟိ ငုယေန် တာတ်ထာန် Nguyễn Tất Thành ("ငုယေန် မဂွံအဓိပ္ပါယ် မစိုန်သကီု၊ ဍိုဟ်ကေက်")။

အပါညးဂှ် ဒှ်တၠပညာလပါ် သာသနာကောန်ဖူတုဲ ဒှ်အစာဘာမွဲတၠရ။ ဗွဲကြဴ ညးဂွံဒှ် နာဲဗစာ သၟိင်တၠ ပ္ဍဲခရိုင်ဍောတ်တ်မွဲ မနွံယၟု Binh Khe (Qui Nhơn)ရ။ အပါညးဂှ် နကဵုဒုဟ် မစကာအဝဵုဗၠေတ်တ်တုဲ ဒးဒုင်ဖျေဟ်ထောအ် နူတာလျိုင်၊ ဟိုတ်နူ မဖျေဟ်ဒဏ် လေအ်ဒဏ် ၁၀၂ လစုတ် ကုမၞိဟ်ဒယှ် ပ္ဍဲဒေသမွဲတၠတုဲ ဟိုတ်နူဘဲဒဏ်လေအ်ဂှ်တုဲ မၞိဟ်ဒယှ်ဂှ် ဂွံမွဲၜါတ္ၚဲတုဲ ဒးချိုတ်အာရ။[၅]:21 နူဂှ် အပါညး မဂွံဒုင်ရုဲစှ် သွက်ဂွံလုပ်ကၠောန် ပ္ဍဲကဵုရုင်အုပ်ဓုပ်ဍုင် မွဲဒၞာဲကီုလေဝ် ညးတေအ် ဟွံဒုင်တဲ မုဟိုတ်ရောမ္ဂး နကဵုညး ညးဟွံမိက်ကၠောန် သွက်ပြင်သေတ် (ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ဍုင်ဝဳယေတ်နာမ် နွံသၟဝ်ကဝ်လဝ်နဳ ပြင်သေတ်) ရ။[၁၃] ဟိုတ်ဂှ်ရ ဟဝ်ချဳမေန်ဂှ် နူကဵုဍောတ်တ်တေအ်ရ စုက်လုက်ဒၟံင် ကုပရေင်ဒစဵုဒစး အလဵုအသဳပြင်သေတ် ဟီုဂွံရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် ညးတိုန်ဘာ မံင်ဘာ ပ္ဍဲပရေင်ပညာပြင်သေတ်၊ ညးတိုန်ဘာကဝ်လိက်Collège Quốc học ပ္ဍဲဍုင် Huế ရ။ ကောဒေအ်ညး Phạm Văn Đồng ကဵု Võ Nguyên Giáp လေဝ် တိုန်လဝ် ဘာဂှ်ကီုရ။ တုဲပၠန် Ngô Đình Diệm ဗွဲကြဴ ကတဵုဒှ် သမတ ဍုင်ဝဳယေတ်နာမ် သၠုင်ကျာဂှ်လေဝ် ကေင်တိုန်လဝ် ဘာဂှ်ကီုရ။[၁၄]

ပဒတဴ ပ္ဍဲ ပြင်သေတ် အလန်ကိုပ်ကၠာ

[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]

ဗွဲကိုပ်ကၠာ၊ ပတှ်ေကေတ် ညးဝွံ ပါလုပ် ပ္ဍဲအရာမထ္ၜးဆန္ဒ ဒစဵုဒစး ပရေင်သွံရာန်ဍိက် (anti-corvée) ပ္ဍဲဍုင် Huế ပ္ဍဲဂိတုမေ ၁၉၀၈ ပ္ဍဲအခိင် ညးမတိုန်ဒၟံင်ဘာ ပ္ဍဲကဝ်လိက် Collège Quốc họcရ။ ဆဂး နကဵုသက်သဳ နူကဵုဗဟဵုအာခိပ် (Centre des archives d'Outre-mer) မ္ဂး ဂွံဆဵုကေတ် ညးစတိုန်ဘာဂှ် ဒှ်ပ္ဍဲစၟတ်တ္ၚဲ ၈ အဝ်ဂေတ် ၁၉၀၈ တုဲ မဒှ်အခိင် ကြဴနူကဵု ပေါဲထ္ၜးဆန္ဒ ဒစဵုဒစး ပရေင်သွံရာန်ဍိက် မဒှ်လဝ် ပ္ဍဲ ၉-၁၃ ဨပြဳ ၁၉၀၈ ဂှ် ဂိတုဗွဲမဂၠိုင်ရ။[lower-alpha     ၁]

ဗွဲကြဴဂှ် ညးဟီု ညးစပုန်တဝ်စၞေဟ်ကဵု ပြင်သေတ်ဂှ် စနူကဵု သၞာံ ၁၉၀၈ ဂှ်ရ။ ဆဂး ရံင်ကဵု ညးပတိုန်လိက် သွက်ဂွံတိုန် ဘာပရေင်ပကင်ရင် ကဝ်လဝ်နဳ ပြင်သေတ် (French Colonial Administrative School) ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၁၁ ဂှ်တုဲ လညာတ်ဏအ်ဂှ် ဗီုဒှ် အောန်ဒၟံင်ညိရ။ ပ္ဍဲကဵုအခိင် ညးဟီုလဝ် ညးတိတ်နူဘာ သွက်ဂွံအာ ဍုင်တၞဟ်ရ။ ဟိုတ်ဇေတ်တ်ဂှ် အပါညးတေအ် ဒးဒုင်ပတိတ်ထောအ် နူကဵုတာလျိုင်ဍုင်တုဲ ညးတေအ် ဟွံဆက်ကလိဂွံ ပရေင်အထံက်အပင် ကွးဘာ (သကဝ်လာရှိပ်) နူကဵုအလဵုအသဳ၊ ညးတေအ် တိတ်အာ လပါ်သၠုင်ကျာတုဲ လုပ်ကၠောန်ကမၠောန် ပ္ဍဲကဵု ဘာ Dục Thanh school ပ္ဍဲPhan Thiết ၜိုတ် တြဴဂိတု၊ တုဲဂှ် ညးတေအ် ဆက်တိတ်တရဴ အာဍုင်သာဲဂန်ရ။

ညးတေအ် လုပ်ကၠောန်ကမၠောန် နဒဒှ် မၞိဟ်မရီုပ္ဍဲဖဴ ပ္ဍဲကဵု က္ၜင်ပၟတ်ပြင်သေတ် Amiral de Latouche-Tréville သွက်ဂွံအာ ပြင်သေတ်ရ။ က္ၜင်ဂှ် တိတ်နူ ပ္ဍဲ ၅ ဂျောန် ၁၉၁၁ တုဲ စိုပ် ဍုင်မာသေလ် (Marseille) ဍုင်ပြင်သေတ် ပ္ဍဲ ၅ ဂျူလာင် ၁၉၁၁ ရ။ တုဲက္ၜင်ဂှ် တိတ်အာ Le Havre ကေုာံ Dunkirk တုဲ ကလေင်လုပ်မာသေလ်ပၠန် ပ္ဍဲလဒေါဝ်ဂိတုသေတ်တေမ်ပါ။ ပ္ဍဲကာလဂှ် ညးတေအ် ပတိုန်လိက် သွက်ဂွံတိုန် ဘာပရေင်ပကင်ရင် ကဝ်လဝ်နဳ ပြင်သေတ် (French Colonial Administrative School)ရ။ ဆဂး လိက်ဂရင်ဗတီညးတေအ်ဂှ် ဒးဒုင်တးပါဲထောအ်ရ။ ဟိုတ်နူဂှ်တုဲ ညးတေအ် ဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် သွက်ဂွံတိတ်တရဴဂေတ်ဂၠးတိ ပ္ဍဲကဵုက္ၜင်ဂှ်ရ။ နူသၞာံ ၁၉၁၁ စဵုကဵု ၁၉၁၇ ဂှ် ညးတေအ် ဂွံစိုပ်အာ ဍုင်ဗွဲမဂၠိုင်ရ။

ပ္ဍဲကၟိန်ဍုင်အမေရိကာန်

[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]

အဃော မကၠောန်ဒၟံင် နဒဒှ် ညးအရီုပ္ဍဲဖဴ လတူက္ၜင် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၁၂ ဂှ် ညးစိုပ်အာ ကၟိန်ဍုင်အမေရိကာန်ရ။ နူသၞာံ ၁၉၁၂ စဵုကဵု ၁၉၁၃ ဂှ် ညးမံင်လဝ် နျူယံက် ပ္ဍဲဍုင်ဟာရ်လေမ် (Harlem) ကဵု ဍုင်ဗောတ်သတောန် (Boston) ဒှ်မာန်ရ။ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ညးဟီု ညးလုပ်ကၠောန်ကမၠောန် နဒဒှ် မၞိဟ်ကၠောန်ကွာင် ပ္ဍဲဟဝ်တေဝ် ဖက်ကာဟု (Parker House Hotel)ရ။ သက်သဳ မဗဗိုန်ကဵု ဒဒှ်ရ ညးမမံင်လဝ် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုင်အမေရိကာန်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် လိက်တၞး မပလံင်ဗစိုပ်လဝ် ဌာနပကင်ရင် ကဝ်လဝ်နဳ ပြင်သေတ် (French colonial administrators) နကဵုစၟတ်တ္ၚဲ ၁၅ ဒဳဇြေန်ပါ ၁၉၁၂ တုဲ က္ဍိုပ်ရုပ်ဂှ် ကၠုင်နူ ဍုင်နျူယံက် (ပ္ဍဲလိက်ဂှ် ညးကဵုလဝ် လိက်စာ Poste Restante ပ္ဍဲ Le Havre တုဲကမၠောန်ညးတေအ်ဂှ် နဒဒှ် ကောန်က္ၜင်မွဲရ။)[၁၅]:20 တုဲပၠန် ညးပလံင်လဝ် ပေါတ်သကာတ် ကဵု Phan Chu Trinh ပ္ဍဲပဴရေတ်၊ ပ္ဍဲဂှ် ညးချူလဝ် ညးကၠောန်ဒၟံင်ကမၠောန် ပ္ဍဲဟဝ်တေဝ်ဖက်ကာဟု။ စပ်ကဵု ဟဝ်တေဝ်ဖက်ကာဟုတုဲ ဒဒှ်ရ ညးတေအ် မကၠောန်လဝ်ကမၠောန် ပ္ဍဲဟဝ်တေဝ်ဂှ် လိက်စၟတ်သမ္တီ ဆမွဲမွဲကီု ဟွံမဲရ။[၅]:51တုဲပၠန် ညးဟီုလဝ် ညးလုပ်ကၠောန် ပ္ဍဲသ္ၚိသေဌဳမွဲ ပ္ဍဲဗြောက်လေန် (Brooklyn) အကြာသၞာံ ၁၉၁၇ ကဵု ၁၉၁၈ တုဲပၠန် ကမ္မဏဳ General Motors နဒဒှ် မၞိဟ်မာန်နေဂျာမွဲရ။[၁၆]:46 တုဲပၠန် ပ္ဍဲအခိင်ညးမပဒတဴဒၟံင် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုင်အမေရိကာန်ဂှ် ညးဂွံအဆက် ကုသၟာဆာန်ဂကူကိုဝ်ရဳယာတအ်တုဲ လညာတ်ပရေင်ဍုင်ကွာန် ကြံင်မ္ၚိုဟ်ကၠုင် ပ္ဍဲညးရ။ Sophie Quinn-Judge ဟီု အရာဏအ်ဂှ် ဒှ်အရာမထေင်ကေတ်ရ။[၁၅]:20 တုဲပၠန် လညာတ်ရဲဒစဵုဒစး သွက်အခေါင်အရာအာဖရိက မကော်ဂး (Pan-Africanist) ဂှ်ကီု မၞိဟ်လမ္စံက်အမေရိကာန် Marcus Garvey လေဝ် ညးတေအ် ကေင်စုက်လုက်လဝ်ကီုတုဲ ညးတေအ် ကေင်အာတိုန်လဝ် ကောံဓရီု ပ္ဍဲဂကောံသၠုင်ပတိုန်အခေါင်နေဂရဝ် ဂၠးကဝ (Universal Negro Improvement Association)ကီုရ။[၁၇][၁၈]

ပ္ဍဲကၟိန်ဍုင်ဨကရာဇ်/အေန်ဂလာန်

[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]

ညးဟီု ပ္ဍဲအကြာ သၞာံ ၁၉၁၃ ကဵု ၁၉၁၉ ဂှ် ညးကေင်မံင်လဝ် ပ္ဍဲ West Ealing တုဲ ကြဴနူဂှ်ညိ ညးမံင်လဝ် ပ္ဍဲ Crouch End, Hornsey ရ။ ညးလုပ်ကၠောန်လဝ် ကမၠောန် နဒဒှ် မၞိဟ်မကြာတ်စပ္ၚာန် ဟွံသေင်မ္ဂး မၞိဟ်ထမောမ်ပုင် ပ္ဍဲဟဝ်တေဝ် Drayton Court Hotel ပ္ဍဲ West Ealing ရ။[၁၉] ညးဟီုလဝ် ညးဗတောန်ကၠောန် ညးမကၠောန်ကွာင် သၟဝ် မၞိဟ်ဇၞော် Auguste Escoffier ပ္ဍဲကဵု ဟဝ်တေဝ် Carlton Hotel ပ္ဍဲ Haymarket (London) ရ။ ဆဂး တင်ဏအ် သက်သဳ မထံက်ပခိုင်ကဵု ဂၠာဲဟွံမဲ။[၁၅]:25[၂၀] ဆဂး ပ္ဍဲကဵုဗဒင် New Zealand House မဒှ်သ္ၚိ သၟိင်တၠမဟာ နျူဇြဳလာန် (the New Zealand High Commission) ဗၟံက်ထ္ၜးလဝ် ပ္ဍဲကဵု ဟဝ်တေဝ် ကာရ်တောန် (Carlton Hotel) ဒဒှ်ရ ဟဝ်ချဳမေန် ကေင်ကၠောန်လဝ် ကမၠောန် ပ္ဍဲဒၞာဲဂှ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၁၃ ဂှ်ရ။ ညးသီုကဵု ကေင်ကၠောန်လဝ် နဒဒှ် မၞိဟ်မကၠောန်ကွာင် ပ္ဍဲကဵု က္ၜင် Newhaven–Dieppe ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၁၃ ဂှ်ရ။[၂၁]

ဘာပရေင်ဍုင်ကွာန် ပ္ဍဲ ပြင်သေတ်

[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
ဟဝ်ချဳမေန်၊ ၁၉၂၁

စတမ်နူသၞာံ ၁၉၁၉ စဵုကဵု ၁၉၂၃ ဂှ် ဟဝ်ချဳမေန် စိုတ်စလုပ်ကၠုင် ပ္ဍဲလပါ်ပရေင်ဍုင်ကွာန် ပ္ဍဲအခိင်ညးတေအ် မပဒတဴဒၟံင် ပ္ဍဲပြင်သေတ် ဟိုတ်နူ မစုက်လုက် ကုသကအ်ရဲ ကေုာံ သကအ်ရဲ ကု မာရ်သေလ် သချေန် (Marcel Cachin) နူကဵု ဗော်သဵုယှေဲလေတ် ဍုင်ပြင်သေတ် (Socialist Party of France) ရ။ ဟဝ်ချဳမေန်ဟီုလဝ် ညးတေအ် စိုပ်ဍုင်ပဴရေတ် နူလာန်ဒါန် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၁၇၊ ဆဂး ရုင်ဗၠာဲသၟိင်ပြင်သေတ် ကလိဂွံလဝ် ဆ လိက်သက်သဳ ညးမစိုပ်လဝ် ပ္ဍဲကဵု ဂိတုဂျောန် ၁၉၁၉ ဂှ်ဟေင်ရ။ [၁၅] ပ္ဍဲပဴရေတ်ဂှ် ညးတေအ် လုပ် Groupe des Patriotes Annamites (ဂကောံသၟာဆာန်ဂကူ ဝဳယေတ်နာမ်) ပ္ဍဲဂကောံဂှ် Phan Chu Trinh, Phan Văn Trường, Nguyễn Thế Truyền ကေုာံ Nguyễn An Ninh တအ်လေဝ် နွံကီုရ။[၂၂] ဂကောံဂှ် ပတိတ်လိက်ပရိုင် မချူလိက်ပရေင် မဆဝ်မ္ၚုဟ် သွက်ဍုင်ဝိယေတ်နာမ် ဂွံဂွံသၠးပွး နကဵုယၟု ပတောအ်လိက်ပရိုင် Nguyễn Ái Quốc ("ညးမဆာန်ဂကူ ငုယေန်")[၂၃] ဂကောံဂှ် အာတ်မိက် ညံင်ကောန်ဂကူဝဳယေတ်နာမ် ဂွံဂွံအခေါင်ညးဍုင်ကွာန် ပ္ဍဲကဵုသၟဝ်အုပ်ဓုပ်ပြင်သေတ်၊ ညံင်ဂွံသဳကၠဳ ပရေင်ဍုင်ကွာန် သွက်အခေါင်အရာ ကောန်ဂကူဝဳယေတ်နာမ်တအ်ကီုလေဝ်၊ ဆဂး ဂကောံဂှ် ဟွံဂွံဒုင် စွံအာရီု နူကဵုအလဵုအသဳပြင်သေတ်ရ။[၂၄]နကဵုဂကောံဂှ် စၞးမကဵု အခေါင်ပကင်ရင်ဇကုအပိုင် ကုကောန်ဂကူဝဳယေတ်နာမ်တအ်ဂှ် ညံင်ဂွံကဵု ညံင်ဂွံကဵု အခေါင်သၠးပွး ကုဍုင်ဝဳယေတ်နာမ်ဂှ် ညးတအ် အာတ်မိက် ဍုင်ဂကောံမဟာမိတ်ဂမၠိုင်ရ။

နူကဵုဂကောံဂှ် ပသဘင်သဳကၠဳဇၞော်မွဲတုဲ ပလံင်ဗစိုပ်လိက် ကုဍုင်ဂကောံမဟာမိတ်ဂမၠိုင် မပ္တံကဵု သကိုပ်ဝန်ဇၞော် ဗြိတိန် Georges Clemenceau ကေုာံ သမတအမေရိကာန် Woodrow Wilson တအ်ရ။ ဟိုတ်နူညးတအ် ဟွံကလိဂွံအခေါင် သဳကၠဳ ပရေင်ဍုင်ကွာန် ကုပြင်သေတ် ပ္ဍဲဍုင်ပြင်သေတ်တုဲ သွက်ဂွံဆက်လုပ်ပေါဲဗတိုက်ဗၠးၜးဂှ် ညးတအ် ရုဲစှ်ပတိုန် ဟဝ်ချဳမေန် နဒဒှ် က္ဍိုပ်သကိုပ် မထ္ၜးစဂတ သွက်ဂွံဆက်လုပ်ပေါဲဗတိုက် ဖအိုတ်ဖအး သၞောဝ်ဝါဒကဝ်လဝ်နဳ ပ္ဍဲဍုင်ဝဳယေတ်နာမ်ရ။[၂၅] စနူဂှ်တုဲ ဒုင်ယၟုဟဝ်ချဳမေန်တုဲ ညးတအ် ပ္တိတ်လိက်ရ။ မၞိဟ်မချူလိက်ဂှ် ဇေတ်တ်ဂှ် ဒှ် Phan Văn Trườngရ။[၂၆] ခြာဟွံလအ်ဂှ် ဟဝ်ချဳမေန်ဂှ် မၞိဟ်ဂမၠိုင် မတီလဝ် နကဵုယၟု Nguyễn Ái Quốc ရ။ နကဵုယၟုဏအ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲအခိင်ညးမဒုင်သၟာန်သွဟ် ကုလိက်ပရိုင်ကြုက် ပ္ဍဲကဵု ဂိတုသေတ်တေမ်ပါဂှ်ရ။[၅]

အစာချူလိက် ဗွဲမဂၠိုင် ဟီုဂး ချူဒၟံင် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၁၉ ဂှ် ယဝ်ရ သမတအမေရိကာန် ဒုင်တဲညးတေအ်မ္ဂး ညးဂှ် ဒှ်အာ မၞိဟ်ဒးဂၞပ်အမေရိကာန်မွဲတုဲ ဟွံဒှ် မၞိဟ်မစိုပ်တၞုင်တၞးမွဲလပါ်ရ။ ဆဂး ပ္ဍဲကဵုသဘင်သဳကၠဳ Versailles Conference ဂှ် ဟဝ်ချဳမေန် လးလဝ် ဂၠံင်တရဴသဵုယှေဲလေတ်မွဲမွဲတုဲရ။ ပ္ဍဲအခိင် မကၠောန်သဘင်သဳကၠဳဂှ် ညးဟီုဂလာန် ညံင်ဂွံ ဒစဵုဒစးပြင်သေတ်တုဲ ဒက်ပတန် ဝါဒသဵုယှေဲလေတ် ပ္ဍဲကဵုအာရှတုဲတုဲဒၟံင်ရ။[၂၇]

ပ္ဍဲ ဒဳဇြေန်ပါ ၁၉၂၀ ဂှ် ဟဝ်ချဳမေန် မဂွံဒုင်ရုဲစှ် နဒဒှ် ညးစၞး သွက်ဂွံအာ တိုန် ကောန်ဖရေန် ဗော်သဵုယှေဲလေတ်ဂမၠိုင် ပ္ဍဲဍုင်ပြင်သေတ် မကၠောန်ဗဒှ် ပ္ဍဲ Tours ဂှ်ရ။ နကဵုကောန်ဖရေန်ဂှ် ဒက်ပတန်ပတိုန် ဗော်သဵုယှေဲလေတ် ပြင်သေတ် (French Communist Party)ရ။ နကဵုဟဝ်ချဳမေန်ဂှ် ပါလုပ် ပ္ဍဲကဵု ကမ္မတဳကဝ်လဝ်နဳ ပ္ဍဲကဵုဗော်ဂှ်ရ။ ညးဗက်ဟီုတွဟ် ညံင်ကောန်ဂကောံတအ် ဂွံဒုင်တဲ သွက်ဂွံဖအိုတ်ကၠေအ် သၞောဝ်ကဝ်လဝ်နဳကီုလေဝ် ပ္ဍဲအာရှ သီုကဵု အေန်ဒဝ်နဳရှာကီုလေဝ် မၞိဟ်စိုတ်ဂွံလုပ်စ ပ္ဍဲလဟီုညးတေအ်ဂှ် အောန်ဗွဲမလောန်ရ။ အခိင်ညးတေအ် မနွံဒၟံင် ပ္ဍဲပဴရေတ်ဂှ် ညးဒှ်ကဝေင် ကုညးဇိင်ပလောအ် Marie Brière ရ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၈ ဂွံတီကေတ် ဒဒှ်ရ ညးသီုကေင်ဒှ်လဝ် ကဝေင် မၞိဟ် နူကဵုဂကောံသၟိင်တၠဍုင်ကိုဝ်ရိယာ Kim Kyu-sik ကီုရ။[၂၈]

ပ္ဍဲအခိင်ကာလဏအ်ဂှ် ညးတေအ် စချူကၠုင်လိက်ပရေင်၊ ဝတ္ထု မပတိတ် ပ္ဍဲကဵု ဂကောံညးမဆာန်ဂကူဝဳယေတ်နာမ်တအ်ရ။ ပ္ဍဲဂိတု မေ ၁၉၂၂ ဂှ် ညးချူလိက်ပရေင် သွက်မဂ္ဂဇြေန်ပြင်သေတ်မွဲ ပ္ဍဲလိက်ပြင်သေတ် ဟိုတ်မစကာ မအရေဝ်အင်္ဂလိက်တုဲ ဒးဒုင်ပါ်ပါဲနွံကီုရ။ [၁]:21 လိက်ပရေင်ဂှ် နကဵုသကိုပ်ဝန်ဇၞော် ဒးပတိတ်သၞောဝ် သွက်ဂွံကၟာတ်လဒဵုလဝ်ရ။ ဟိုတ်နူလိက်ပရေင် ကေုာံ တွဟ်လဟီု ညးတေအ်တအ်ဂှ်တုဲ ညးတေအ်ဂွံဒုင်ရုဲစှ် သွက်ဂွံအာတိုန်ကောံဓရီု ပ္ဍဲကၟိန်ဍုင်သဵုဗိယေတ်ရ။ ပ္ဍဲကောံဓရီုဂှ် ညးတေအ် ဂွံဒုင်ရုဲစှ် နဒဒှ် မၞိဟ်တာလျိုင်ကဆံင်လတူ ပ္ဍဲကဵု ဂကောံကောန်မျူနေတ်သဵုဗိယေတ် မွဲတၠရ။[၂၉]:23–24

ပ္ဍဲ ကၟိန်ဍုင်သဵုဗိယေတ် ကေုာံ ဍုင်ကြုက်

[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
A plaque in Compoint Lane, District 17, Paris indicates where Hồ Chí Minh lived from 1921 to 1923

ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၂၃ ဂှ် ဟဝ်ချဳမေန် တိတ်နူ ပဴရေတ်တုဲ အာဍုင်မဝ်သကဝ် မရပ်လဝ် လိက်စၠောအ်ဍုင် (ပါတ်သပေါတ်) ကြုက် နကဵုယၟ ချေန်ဝင် Chen Vang နကဵု သၟာဗၞိက်ကြုက် ရ။[၅]:86ညးတေအ် စိုပ်ဍုင်ရုရှာတုဲ ညးတေအ် တိုန်ဘာ တက္ကသိုလ်ကောန်မျူနေတ် (Communist University of the Toilers of the East)[၅]:92[၃၀] တုဲပၠန် တိုန်ကောံဓရီု ကောန်မေန်တာန်/ကောန်မျူနေတ် မရနုက်ကဵု မသုန် ပ္ဍဲကဵု ဂိတုဂျောန် ၁၉၂၄ ကိုပ်ကၠာညးတေအ် ဟွံဂွံတိတ်အာ ကန်တောန် (Canton) (လၟုဟ် ကော်စ Guangzhou) ဍုင်ကြုက် ပ္ဍဲဂိတုနဝ်ဝေမ်ပါ ၁၉၂၄။ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ညးတေအ် ကဵုလဝ်ယၟု လဳ ထူ (Ly Thuy) ရ။

ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၂၅-၁၉၂၆ ညးတေအ် ပံက် "တန်ဗတောန် ပရေင်ပညာ သၟတ် (Youth Education Classes)" တုဲ ညးတေအ် ကဵုဘာလညာတ်သဵုယှေဲလေတ် ကုသၟတ်ဂကူဝဳယေတ်နာမ် မပဒတဴ ပ္ဍဲကဵု ကန်တောန် ပ္ဍဲကဵု ဘာကွတ်ပညာပၞာန်ဝှမ်ပဴ (Whampoa Military Academy)ရ။ သၟတ်တအ်ဏအ်ဂှ် ဒှ်မဗဳဇ သွက်ပၠန်ဂတး မလုပ်ပေါဲဗတိုက် သွက်ဝါဒကောန်မျူနေတ် ပ္ဍဲဍုင်ဝိယေတ်နာမ် ရ။ အတိုင်လညာတ် William Duiker မ္ဂး ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ဟဝ်ချဳမေန် မံင်မွဲစွံ ကုဗြဴကြုက်မွဲ မနွံယၟု Zeng Xueming (Tăng Tuyết Minh) တုဲ ညးတအ် ဒက်အိန်ထံင် ရေင်သကအ် ပ္ဍဲ ၁၈ အံက်တဝ်ပါ ၁၉၂၆ ရ။[၁] အခိင် မိတ်သဟာဲညးတေအ် မဒစဵုဒစးဂှ် ညးတေအ်ဟီုကဵု ညးတၞဟ်- " ၜိုန်ရ မၞးတအ် ဒစဵုဒစးကီုလေဝ် အဲဒးကေတ်ဗြဴ၊ မူဟိုတ်ရောမ္ဂး အဲနွံပၟိက် မၞိဟ်ဗြဴမွဲ သွက်ဂွံ ဗတောန်ကဵုအဲ အရေဝ်ဘာသာ တုဲပၠန် ဂွံရံင်စံင်သ္ၚိ။"[၁] ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် သၟတ်ဗြဴကြုက်ဂှ် အာယုက် ၂၁ ညးတေအ်ဂှ် အာယုက် ၃၆။ ညးတအ် ဖျေဟ်ဒၞာဲတုဲ ပဒတဴ ပ္ဍဲကဵု ဒၞာဲကောန်မေန်တာန်ဂမၠိုင် မပဒတဴ ပ္ဍဲကဵု Mikhail Borodin ရ။[၁]

Hoàng Văn Chí ဟီု ပ္ဍဲဂိတု ဂျောန် ၁၉၂၅ ဂှ် ညးတေအ် လီဏာ သြန် ၁၀၀ ၀၀၀ piastres နူကဵု Phan Bội Châu ညးမဒှ် က္ဍိုပ်သကိုပ်ပၠန်ဂတး ကေုာံ မိတ်သဟာဲအပါညးတေအ်တြေံ ရ။[၃၁] တင်ဂၞင်မွဲဂှ် ဗၟံက်ထ္ၜး မုဟိုတ် ညးဂွံလီကေတ်သြန်ဂှ်ရော ညးပသောင်ထ္ၜးလဝ် ဒဒှ်ရ ညးနွံပၟိက်သြန် သွက်ဂွံ ဒက်ပတန် ဂကောံကောန်မျူနေတ် မွဲရ။[၃၁] ပ္ဍဲလိက် Ho Chi Minh: A Life ဂှ် William Duiker ဟီု တင်ပသောင်ထ္ၜးဝွံ ဒှ်အရာမထေင်ကေတ်လဝ်တုဲ တင်ပသောင်ကလးဂှ် ညးတေအ် တးပါဲလဝ်ရ။[၅]:126–128

ကြဴနူ ချင်ကေ ရှုက် (Chiang Kai-shek) မသီအဝဵု ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၂၇ဂှ်တုဲ ဟဝ်ချဳမေန် တိတ်နူကန်တောန်တုဲ ပ္ဍဲဂိတုဨပြဳ ၁၉၂၇ ဂှ် ညးကလေင်အာ မဝ်သကဝ်တုဲ မံင်ထောအ် ပ္ဍဲမဝ်သကဝ် ၜိုတ်မွဲကဝက်ကညင် သၞာံ ၁၉၂၇ နူဂှ် ညးကလေင်အာမံင် ပ္ဍဲပဴရေတ် ပ္ဍဲဂိတုနဝ်ဝေမ်ပါဂှ်ရ။ နူဂှ် မွဲကဆံင် ညးတေအ် ကလေင်စဴ အာရှ နကဵုဂၠံင် ဗရူဇြေလ်၊ ပါလေန်၊ သွိတ်သလာန်၊ အဳတလဳ၊ နူအဳတလဳဂှ် ညးတေအ် ဍိုက်က္ၜင် စိုပ်ၜင်ကံက် ဍုင်သေံ ပ္ဍဲဂိတုဂျူလာင် ၁၉၂၈ ရ။ "ၜိုန်ရ ပိုယ်တအ် ဒးသြာဲခြာ ရေင်သကအ် ပွိုင်ကြပ်မွဲသၞာံကီုလေဝ် ပရေင်ဒုင်စသိုင် လတူရေင်သကအ်ဂှ် ဟွံလီုလာ်အာဏီ" ဗီုဏအ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲလိက်တၞးညးရ။[၁] ပ္ဍဲအခိင်ကာလဂှ် ညးတေအ် လုပ်ချဳဓရာင် နဒဒှ် မၞိဟ်ဓလုက် သွက်ကောန်မေန်တာန် ပ္ဍဲကဵုဒေသအာရှအဂၞဲရ။

House on Memorium for Hồ Chí Minh in Ban Nachok, Nakhon Phanom, Thailand

ဟဝ်ချဳမေန် ပဒတဴဒၟံင် ပ္ဍဲဍုင်ကွာန် ပ္ဍဲကွာန်သေံ ကွာန်နချောက်၊ ခရိုင်နခေါန်ဖနောမ် (Nakhon Phanom Province၊ Nachok)[၁]:44 and xiii စဵုကဵု သၞာံ ၁၉၂၉ ကြပ်အိုတ်ရ။ နူဂှ် ညးပြံင်အာမံင် ပ္ဍဲအိန္ဒိယ၊ နူဂှ်မွဲကဆံင် ညးအာမံင် ပ္ဍဲရှင်ဟာဲ။ ပ္ဍဲဟံင်ကံင် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၃၀ လပါ်စဂှ် ညးတေအ်ကၠောန်ဗဒှ် သဘင်ကောံဓရီု ကုမၞိဟ်စၞး နူဗော်ကောန်မျူနေတ်ဝဳယေတ်နာမ်ၜါဗော်တုဲ သွက်ဂွံဒက်ပတန် ဗော်ကောန်မျူနေတ် ဍုင်ဝဳယေတ်နာမ် (Communist Party of Vietnam) ရ။ ပ္ဍဲဂိတုဂျောန်ဂှ် ညးတေအ် ဒးဒုင်ရပ် ပ္ဍဲဟံင်ကံင်ရ။ သၞာံ ၁၉၃၂ ဂှ် တၞဟ်နဂွံဖအောန်ဖျေဟ် ဒြဟတ်ဓရိုဟ် နူပြင်သေတ်တုဲ ညးတေအ် ဒးဒုင်လလောင်တြးထောအ် ဒဒှ်ရ ချိုတ်အာရ။[၁]: 57–58 တုဲဂှ် အလဵုအသဳဗြိတိန် ဗလးထောအ်ညး ပ္ဍဲဂိတုဇာန်နဝါရဳ ၁၉၃၃ ရ။ ညးတေအ် ဂွံဗၠးတိတ်တုဲ ပြံင်အာမံင် ပ္ဍဲသဵုဗိယေတ် မဝ်သကဝ်တုဲ လုပ်တိုန်ဘာ ပ္ဍဲကဵု အေန်သတဳကျုတ် လဳနေန် (Lenin Institute)ရ။[၃၂]ပ္ဍဲအခိင် မွဲကာလဏအ်ဂှ်မ္ဂး ညးဒးဒုင်ပတိတ်လဝ် နူကဵု ဂကောံကောန်မေန်တာန်၊ ဟိုတ်နူကဵု ဂွိင်ဖေက် ညးတေအ် ဖံက်သစ္စ လတူဂကောံရ။ ဆဂး နကဵုလညာတ် Ton That Thien မဂွံဆဵုကေတ်မ္ဂး ညးဝွံ ဒှ်လဝ် ကောန်ဂကောံ ကောန်မေန်တာန် ဟွံပိုတ်သကုတ်ရ။[၂၉][၃၃]

ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၃၈ ဟဝ်ချဳမေန် ကလေင်အာ ဍုင်ကြုက်တုဲ လုပ်ကၠောန် နဒဒှ် ညးမကဵုကသပ် ကုဒပ်ပၞာန်ကောန်မျူနေတ်ကြုက်ရ။[၁၅] တုဲပၠန် ညးသီုဒှ် မၞိဟ်ဇၞော် ပ္ဍဲဒပ်ဓလုက် ကောန်မျူနေတ် ပ္ဍဲကေင်ကာအာရှမွဲကီုရ။[၂၉]:39 ၜိုတ်သၞာံ ၁၉၄၀ ဂှ် ညးတေအ် စရပ်စပ် စကာကၠုင် နကဵုယၟု ဟဝ်ချဳမေန်ရ။[၁၅] ယၟုဟဝ်ချဳမေန်ဂှ် ဒှ်ယၟု နကဵုဘာသာဝိယေတ်နာမ်၊ ဟဝ် (Hồ, 胡)ဂှ် ဒှ်ယၟုဗဳဇ ဓမ္မတာ ပ္ဍဲဍုင်ဝိယေတ်နာမ်မွဲတုဲ ချဳမေန်ဂှ် ဂွံအဓိပ္ပါယ် "ညးမလေပ်ဂွံလဝ် လျးညာဏ်ကၠိုဟ်ခၠင်"၊ (志 明: ချဳ မဂွံအဓိပ္ပါယ် "စိုတ်ဓါတ်" မေန် ဂွံအဓိပ္ပါယ် "တၟး")[၅]:248–49

ပရေင်ချဳဓရာင် သွက်သၠးပွး

[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]

သၞာံ ၁၉၄၁ ဂှ် ဟဝ်ချဳမေန် ကလေင်စိုပ် ဝဳယေတ်နာမ် သွက်ဂွံ ပၠဒပ် ပ္ဍဲပရေင်ချဳဓရာင် သွက်သၠးပွး ပ္ဍဲဂကောံ ဝဳယေတ်မေန် (Việt Minh) ရ။ ပ္ဍဲသၞာံဂှ် ဂျပေန်လုပ်သဳ အေန်ဒဝ်နဳယှာတုဲ ဆက်လုပ်သီအာဒၟံင် ဍုင်အာရှအဂၞဲတၞဟ်တအ်ဂှ် ဒှ်အရာ မဖန်ဗဒှ်ကဵု အခေါင်ခိုဟ် သွက်ညးဆာန်ဂကူဝဳယေတ်နာမ်တအ်ရ။[၁၃] နကဵုယၟု မကော်ဂး "men in black (မၞိဟ်ပလောအ်လမ္စံက်" နကဵုကောန်ဂကောံ မွဲလက်ဂှ် လုပ်ကၠောန် ပ္ဍဲကဵု ဝဳယေတ်မေန်ဂှ်ရ။[၃၄] ပ္ဍဲအခိင်ကာလ ပၞာန်ဂၠးတိ ဒုတိယဂှ် ညးတေအ် ဂွံမာန်ဇၞးကေတ် ပေါဲဗတိုက် ကုပၞာန်ပြင်သေတ် ဗွဲမဂၠိုင်ရ။ ပါဲနူဂှ်တုဲ ပၞာန်ဂျာပေန် မလုပ်သီ ဍုင်ဝဳယေတ်နာမ်ဂှ်လေဝ် နကဵု အရီုအဗင်အမေရိကာန်ဂှ် ညးတေအ် ဂွံမာန်ကေတ်တၟာဂလိုင်ကီုရ။ ညးဒးဒုင်ရပ် ဖျေဟ်ထံင် ကုညးဇၞော်ဒေသကြုက် ပၞာန်ချင်ကေရှက်တုဲ ကြဴညိဂှ် နူကဵုဒပ်ကောန်မျူနေတ်တအ် လုပ်ရီုတုဲ ညးတေအ် ဂွံဗၠးတိတ်ကၠုင်ရ။[၁]:198 ညးတေအ် ဂွံဗၠးတိတ်တုဲ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၄၃ ဂှ် ညးတေအ် ကလေင်စဴ ဝဳယေတ်နာမ်ပၠန်ရ။

ဟဝ်ချဳမေန် (မရနုက်ကဵုပိ နူပါဲ၊ ဒတဴဒၟံင်) ကရောမ် ညးတာလျိုင်မဟာဗျူဟာ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၄၅

ပ္ဍဲဨပြဳ ၁၉၄၅ ညးတေအ် ဂွံဆဵုကဵု ညးတာလျိုင် ဂကောံမဟာဗျူဟာ (Office of Strategic Services - OSS) agent Archimedes Patti တုဲ ညးဟီုကဵု ညးဗိုင်ကၠောန်ပါလုပ် ပ္ဍဲအရာမထံင်ပရိုင် သွက်ဒပ်မဟာမိတ်တအ်တုဲ ညးတေအ် ကေတ်လဝ် ပ္ဍဲအရာမဆက်စၠောအ် ကုမဟာမိတ်တအ်ရ။[၃၅] ဂကောံမဟာဗျူဟာ ဒုင်တဲ တုပ်စိုတ် ကုညးတေအ်ဂှ် နူကဵု မဟာမိတ်တအ် ပလံင်ဏာ အစာဘာပၞာန် သွက်ဂွံဗတောန်ကဵု မၞိဟ်ညးတေအ်ကီု သီုကဵုအလဵုဇကုညးတေအ်ရ။ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ညးဒှ်ယဲဇွဟ်တုဲ မဂွံဒုင်လွဳယဲဇွဟ် ကုအစာဂဥုဲ နူကဵု ဂကောံဗျူဟာတအ်ကီုရ။[၃၆]

၁၄ အဝ်ဂေတ် ၁၉၄၅ ဂှ် နကဵုဂကောံညးတေအ် ဝဳယေတ်မေန် အာဂတတုဲ ဒစဵုဒစး သၞောဝ်ကဝ်လဝ်နဳ ပြင်သေတ် မကော်ဂး ပၠန်ဂတးအဝ်ဂေတ် ပွိုင် ၜါသတ္တဟတုဲ ဍုင်ကွာန် ဗွဲမဂၠိုင် ပ္ဍဲကဵုဍုင်ဝဳယေတ်နာမ် လပါ်သၟဝ်ကျာ၊ လဒေါဝ် ကေုာ သၠုင်ကျာ သီုကဵု ဍုင်ဟနောယ်ဂှ် သီဂွံတုဲ ညးဂွံဒှ် ဥက္ကဌ အလဵုအသဳယာယဳ (မကဵုယၟု ဍုင်ဒဳမဝ်ကရေသဳ ဝဳယေတ်နာမ်) တုဲ လလောင်တြး သၠးပွး ဍုင်ဒဳမဝ်ကရေတေတ် ဝဳယေတ်နာမ် ရ။[၃၇] ၜိုန်ရ ညးကဵု ဨကရာဇ်ဗဳယေတ်နာမ် ဗဴဒါဲ (Bảo Đại) လလောင်တြး ဒဒှ်ရ ဟွံဆက်ဒှ် ဨကရာဇ်ရ ကီုလေဝ် အလဵုအသဳညးဂှ် ဍုင်လဵုမွဲကီု ဟွံစၟတ်သမ္တီရ။ ညးတေအ် အာတ်မိက် သမတအမေရိကာန် Harry S. Truman ဂၠိုင်ကဵုအလန် သွက်ဂွံထံက်ဂလာန် လတူသၠးပွး ဍုင်ဝဳယေတ်နာမ် ကီုလေဝ်[၃၈] citing the Atlantic Charter, သမတအမေရိကာန် ဟွံကလေင်သွဟ်ရ။[၃၉]

တင်ဂၞင် ဗွဲမဂၠိုင် ဗၟံက်ထ္ၜးလဝ် ဒဒှ်ရ ရဲဂကောံဝဳယေတ်မေန်တအ် ပ္ဍဲအခိင် မပၠံင်အဝဵုဍုင်ဂှ် ဂစိုတ်မၞိဟ် ဟွံထံက်ဂလာန်ကဵုဇကု ဗီုကဵု က္ဍိုပ်သကိုပ် ဗော်ပရေင်ဍုင်ကွာန်တၞဟ်တအ်ရ။[၄၀] အစာပရိုင် သၟာန်ညးတေအ် စပ်ကဵု ဂစိုတ် Tạ Thu Thâu ညးမဒှ်ရဲညးတေအ်မွဲဂှ် ညးတေအ် သှ်ကဵု - "ညးလဵုမွဲဟွံဟီု ယဝ်ရ ဟွံကၠောန်ဗက် အတိုင်လၟေင်ဂၠံင်တရဴအဲမ္ဂး ဒးပသောင်ထောအ် ဖအိုတ်ရ။"[၄၁][၄၂]

ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၄၆ အခိင်ညးမစိုပ်ဒၟံင် ဍုင်သအာင်ဂှ် မၞိဟ်ဗွက်ကြဴညးတေအ် ရပ်ထောအ် မၞိဟ်ကောန်မျူနေတ်ဟွံသေင် ၂၅၀၀ တုဲ မၞိဟ် ၆၀၀၀ ပြင် ဒးဒြေပ်ဒဴရ။[၄၃] မၞိဟ်လညာတ်ပရေင်ဍုင်ကွာန် ဟွံတုပ်ကုညးတေအ် မဂၠိုင်ကဵု ကၠံ ဒးဒုင်စုတ်ထံင် ဟွံသေင်မ္ဂး ဒးဒြေပ်ဒဴနူဍုင် ပ္ဍဲကဵု ဂိတုဂျူလာင် ၁၉၄၆ ရ။[၄၄] တုဲပၠန် ဗော်ပရေင်ဍုင်ကွာန် သီုဖအိုတ် ဒးဒုင်ကၟာတ်လဒဵုတုဲ အလဵုအသဳဒေသဂမၠိုင်လေဝ် ဒးဒုင်ပလီုထောအ်[၄၅] သွက်ဂွံ ဖအောန်ဖျေဟ် မၞိဟ်ဒစဵုဒစးဇကု ဗွဲကြဴရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် ပ္ဍဲကဵုကောန်ဂရေတ် ဍုင်ဒဳမဝ်ကရေသဳ ဝဳယေတ်နာမ် ကၠာအိုတ်ဂှ် မၞိဟ်ပိဂအုံပြင်င်ဂှ် ကၠုင်နူကဵု ဂကောံဝဳယေတ်မေန် ဟွံသေင်၊ တုဲပၠန် မၞိဟ်လ္ၚဵုတအ်ဂှ် ဟွံဂွံဒုင်စှ်လဝ် နကဵုမာဲလေဝ် နွံတၟာဂလိုင်ဏီရ။ ဥက္ကဌ ဗော်ဆာန်ဂကူဝဳယေတ်နာမ် Nguyễn Hải Thần ဂှ် ဂွံဒုင် ခပတိုန် နဒဒှ် ဒု-သမတ ရ။[၄၆] နူကဵုဗော်ဂှ် သီုဂွံဒှ် ဝန်ဇၞော် ပန်တၠ ပ္ဍဲကဵု ဝန်ဇၞော်သီုဖအိုတ် နွံ စှ်ဒၞာဲဂှ်ရ။[၄၇]

ဍုင်ဒဳမဝ်ကရေတေတ် ဝဳယေတ်နာမ် မမံက်ဂတဝ်ကၠုင်

[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]

ဨကရာဇ် ဗဴဒါဲ (Emperor Bảo Đại) လလောင်တြး ဒဒှ်ရ ဇကုဂှ် ဨကရာဇ်မွဲ ဟွံသေင်ရ ပ္ဍဲ ၂ သေတ်တေမ်ပါ ၁၉၄၅ တုဲဂှ် ဟဝ်ချဳမေန် လလောင်တြး ဍုင်သၠးပွး ဝဳယေတ်နာမ်[၄၈] နကဵု ယၟု ဍုင်ဒဳမဝ်ကရေတေတ် ဝဳယေတ်နာမ် (Democratic Republic of Vietnam) ရ။ ပ္ဍဲဍုင်ဇၞော်သာဲဂေါန် ဂှ် မၞိဟ်ဒးစိုတ် လပါ်ဝဳယေတ်နာမ် ကဵု မၞိဟ်ထံက်ဂလာန် လပါ်ပြင်သေတ် ဒှ်ပေါဲဂစိုတ်ဂယိုင် ရေင်သကအ်တုဲ သကိုပ်ပၞာန်ဗြိတိတ် (General Sir Douglas Gracey) ဒးလလောင်တြး သၞောဝ်ပၞာန် (martial law) ရ။ ပ္ဍဲ ၂၄ သေတ်တေမ်ပါဂှ် က္ဍိုပ်သကိုပ် ဝဳယေတ်မေန်တအ် လလောင်အာတ်မိက် ထ္ၜးဆန္ဒ လတူသၞောဝ်ပၞာန်ရ။[၄၉]

ပ္ဍဲသေတ်တေမ်ပါ ၁၉၄၅ ဒပ်ပၞာန်ဍုင်ကြုက် ၂၀၀ ၀၀၀ စိုပ်ကၠုင် ဍုင်ဟနောဲ သွက်ဂွံဒုင်တဲ ကောန်ပၞာန်ဂျပေန် မဖျေဟ်လွဟ် ပ္ဍဲကဵုဒေသ အေန်ဒဝ်ဆာင်နာသၟဝ်ကျာဂှ်ရ။ ဟဝ်ချဳမေန် ကၠောန်ပရေင်ကဵုကေတ် ရေင်သကအ် ကုသကိုပ်ပၞာန်ကြုက် Lu Han သွက်ဂွံပလီုထောအ် ဗော်ကောန်မျူနေတ်တုဲ သွက်ဂွံ ကၠောန်ပေါဲရုဲမာဲ သွက်ဂွံဒက်ပတန် အလဵုအသဳပံင်ကောံရ။ ကာလပၞာန် Chiang ကဵုဒြဟတ်ဒမြိုဟ် ကုပြင်သေတ် ရှင်ဟာဲဂှ် ညံင်ဂွံကလေင်ပအပ် ကုကြုက်၊ နမလှဲရေင်သကအ်ဂှ် ကြုက် နုက်ကဵုပၞာန်ကြုက် နူကဵု အေန်ဒဝ်ချာင်နာဂှ် ဟဳချဳမေန် ပါဲဟွံဗၠး ဒးဒုင် ထ္ပက်စၟတ်တဲ ဒဒှ်ရ ဒုင်တဲ ဍုင်ဝဳယေတ်နာမ်ဂှ် နဒဒှ် ဍုင်မနွံကဵုအဝဵုပကင်ရင်ဇကုအပိုင် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုင်ပံင်ကောံပြင်သေတ်မွဲရ။ ဆဂး တင်လတုပ်စိုတ်ဂှ် ခြာဟွံလအ် လီုအာရ။ တင်ရန်တၟအ် တင်လတုပ်စိုတ်ဂှ် နကဵုဝဳယေတ်နာမ်ကီု သီုကဵု ပြင်သေတ်ဂှ် နွံပၟိက် မိက်ဂွံကဵု ပၞာန်ကြုက် နုက်တိတ် နူကဵု ဍုင်ဝဳယေတ်နာမ်သၟဝ်ကျာရ။ ပၞာန်ကြုက် နုက်တိတ်အာတုဲဗက်ဂှ် ပေါဲဗတိုက် အကြာဝဳယေတ်နာမ် ကဵု ပြင်သေတ် စကတဵုဒှ် လွာဲဂှ်ရ။

ပါမောက္ခ အစာဝင် Liam Kelley နူတက္ကသိုလ်ဟဝါယ် ချူလဝ် ပ္ဍဲလိက်ညး Le Minh Khai's SEAsian History Blog ဟဝ်ချဳမေန် ဟီု ညး "ဒးဆုင်အိက် ပြင်သေတ် မသုန်သၞာံဂှ် ခိုဟ်နူ ဒးစအိက်ကြုက် လ္ၚီသၞာံဏီ"[၅၀][၅၁]

ဟဝ်ချဳမေန် (ပုင်) ကရောမ်မွဲစွံ ကု Võ Nguyên Giáp (ပါဲ) ပ္ဍဲဟနောယ်၊ ၁၉၄၅

တုဲဂှ် ဂကောံဝဳယေတ်မေန် ပံင်တောဲ ကုဒပ်ပၞာန်ကဝ်လဝ်နဳပြင်သေတ်တုဲ ဗက်ဂစိုတ်မၞိဟ်မထံက်ဂလာန် ပရေင်ချဳဓရာင် ညးဆာန်ဂကူဝဳယေတ်နာမ် ပ္ဍဲကဵု အခိင်အကြာ ၁၉၄၅-၁၉၄၆[၅၂] တုဲပၠန် မၞိဟ်တရဝ်သကဳ (Trotskyist) တအ်ရ။ ရဲဝါဒတရဝ်သကဳ ပ္ဍဲဝဳယေတ်နာမ်ဂှ် ဟွံလုပ်ပြိုင်ပကာန် ပရေင်ဍုင်ကွာန် မ္ၚးဍုင်ဇၞော်ဇၞော်ကီုလေဝ်၊ ဍုင်ဒကုတ်သၠုင်ကျာဂှ် ပါလုပ်ပြိုင်ပကာန်၊ ပ္ဍဲကဵုဍုင်သာဲဂေါန်ဂှ် ညးတအ် ဒးဒုင်ဆဵုဂဗ ပရေင်ပြိုင်ပကာန် ဇၞော်ဇၞော်ရ။ နူကဵု လပါ်မ္ၚးဂှ် ညးတအ် ဆဝ်မ္ၚုဟ် ညံင်ဂွံဒစဵုဒစး ပရေင်ကမၠောန် ကလေင်ဒက်ပတန် ကဝ်လဝ်နဳပြင်သေတ်ပၠန်၊ တုဲပၠန် ညးတအ် အာတ်မိက် ရုင်ကမၠောန်ဂမၠိုင် ညံင်ဂွံပအပ်ကဵု သၟာကမၠောန်တအ် ဗွဲမပြဟ်၊ တုဲပၠန် တိဗ္ၚတအ်ဂှ် ညံင်ဂွံပအပ်ကဵု ညးမလိင်ကၠောန်ဗ္ၚတအ်ရ။[၅၃][၅၄] က္ဍိုပ်သကိုပ်သဵုယှေဲလေတ် ပြင်သေတ် Daniel Guerin ကလေင်ချပ်ဂွံ ပရူဒဒှ် ညးတေအ် မဆဵုဂဗလဝ် ဟဝ်ချဳမေန် ပ္ဍဲပဴရေတ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၄၆ တုဲ ညးအာတ်လဝ် ဟဝ်ချဳမေန် စပ်ကဵု ပရူ က္ဍိုပ်သကိုပ်ဝါဒတရဝ်သကဳ Tạ Thu Thâu ဂှ် ဟဝ်ချဳမေန် ကလေင်သှ်လဝ် "ဗွဲမတပ်တး" "Thâu ဂှ် ဒှ်ညးမဆာန်ဂကူ ဇၞော်ဇၞော်မွဲတုဲ ပိုယ်စိုတ်ဟွံခိုဟ် လတူညးကွေဟ်ဟ်ကီုရ။ ဆဂး တုဲဂှ် ညးတေအ် ဆက်ဟီု နကဵုရမ္သာင်ကြံင်င်မ္ၚုဟ်ဟ် ‘ညးလဵုဟွံဟီု ယဝ်ရ ဟွံဒ္ဂေတ်ဗက် အတိုင်ဂၠံင်တရဴ အဲမဖျေဟ်လဝ်မ္ဂး သ္ဒးပလီုထောအ် သီုဖအိုတ်ရ။’"[၅၅]

ကောန်မျူနေတ်တအ်ဂှ် ပါဲနူ ကောန်မျူနေတ်တုဲ ညးတအ် လၞိန်ဗပိန် ဖအိုတ်ကီုလေဝ် ကုပြင်သေတ်ဂှ် ညးတအ် ဂစာန်ကေတ် ဓဝ်လလံရ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၄၆ အိုတ်၊ ကြဴနူကဵု ပရေင်ဟီုဂး သဳကၠဳ ကုပြင်သေတ် ဟွံအံင်ဇၞး ပ္ဍဲမပ္တံကဵု သဘင်ကောံဓရီု Dalat ကေုာံ Fontainebleau conferences တအ်တုဲ အလဵုအသဳ ဍုင်ဒဳမဝ်ကရေသဳ ဝဳယေတ်နာမ် ဂွံတီကေတ် ဒဒှ်ရ ညံင်ဟွံဂွံဒှ်ပၞာန်ဂှ် ဝေင်ပါဲဟွံဂွံ သ္ဒးဒှ်ပၞာန်ဟေင်ရ။ ပၞာန်ပြင်သေတ် မနွံ ပ္ဍဲဟနောဲဂှ် အာထောအ်ဗုမ် ပ္ဍဲကဵု ဟာဲဖံင် (Haiphong) ဂှ် ထ္ၜးဒၟံင်သာဓက ဒဒှ်ရ ပြင်သေတ် ဟွံမဲပၟိက် သွက်ဂွံစၟတ်သမ္တီ ဍုင်ဝဳယေတ်နာမ် နဒဒှ် ဍုင်ဗၠးၜးမွဲရ။ လထောအ်ဗုမ် ပ္ဍဲဟာဲဖံင်ဂှ် ကောန်ဍုင်ဝဳယေတ်နာမ် ဒးချိုတ်အာ မၞိဟ် ၆၀၀၀ ပြင်ရ။ ပၞာန်တိုက်ပြင်သေတ် ဇက်လုပ်သီ ဍုင်ဟနောဲ မဒှ်ဍုင်ဇၞော်တၟိ ဍုင်သဵုယှေဲလေတ်ဝဳယေတ်နာမ်ရ။ ပ္ဍဲ ၁၉ ဒဳဇြေန်ပါ ၁၉၄၆၊ ကြဴနူ မကတဵုဒှ်လဝ် ပ္ဍဲဟာဲဖံင်တုဲ၊ ဟဝ်ချဳမေန် လလောင်တြးပၞာန် ကုကၟိန်ဍုင်ပြင်သေတ်တုဲ ပၞာန်အေန်ဒဝ်ချာင်နာ စကတဵုဒှ်ရ။[၅၆] ဒပ်ပၞာန် ကောန်ဂကူ ဝဳယေတ်နာမ် (Vietnam National Army) မဒှ်ဒပ်ပၞာန် ဟဝ်ချဳမေန် ဗွဲမဂၠိုင် မရပ်လဝ် ၜုန် ကဵု သေနာတ်ဂြိုပ်တအ်ဂှ် စဗတိုက်ရ။ ညးတအ် လုပ်သီကေတ် ဒၞာဲဗဒိုပ်ပြင်သေတ် နကဵု ဗလုယက် မစုတ်လဝ် မြေက်၊ ပလီုကွဳစက်ပၞာန် နကဵုမခတိုဟ်၊ မလုပ်ခတိုဟ်ဗုမ် ဂစိုတ်ဇကုတအ် ဒှ်တမ်ရ။[၅၇] ကြဴနူ ပေါဲပၞာန်မကတဵုဒှ် ဗွိုင်ၜါဂိတုတုဲ ကြဴနူ ပလီုထောအ် ဂၠံင်တရဴ ဒတန်ကိစ္စဇၞော်ဇၞော်တအ်တုဲဂှ် ဒပ်ပၞာန်ဆာန်ဂကူဝဳယေတ်နာမ်တအ် ဆုတ်နုက်ပၞာန်ရ။ ဟဝ်ချဳမေန်ဂှ် ဒးဒုင်လလောင်တြး ဒဒှ်ရ ဒးဒုင်ရပ် ကုကောန်ပၞာန်ပြင်သေတ် က္ဍိုပ်သကိုပ်ဒပ် Jean-Étienne Valluy ပ္ဍဲ Việt Bắc ပ္ဍဲပေါဲဗတိုက်ရ။ ဆဂး မၞိဟ်ဂှ် ဒှ်ဟဝ်ချဳမေန်ဟွံသေင် ဒှ်မၞိဟ် မကဵုကသပ် ဝဳယေတ်မေန်မွဲတၠ၊ ဒးဒုင်ချိုတ်အာ ဟိုတ်နူမဂစာန်ဂြိပ်တိတ်ရ။

အတိုင်လညာတ် အစာပရိုင် Bernard Fall မ္ဂး ကြဴနူ မဒှ်ပေါဲဗတိုက် ကုပြင်သေတ် သၞာံဗွဲမဂၠိုင်တုဲ ဟဝ်ချဳမေန် ဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် သွက်ဂွံကေတ် ဓဝ်ကၠိုဟ်ခၠင် ကုပြင်သေတ်ရ။ ညးစၞးပြင်သေတ် စိုပ်ကၠုင် ပ္ဍဲဒၞာဲကောံဓရီုဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်တုဲ ကာလညးစၞးပြင်သေတ် မကလေင်စဴဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ကောန်ပၞာန်ဂျပေန် ဗွဲမဂၠိုင် နွံဒၟံင် ပ္ဍဲဒပ်ဟဝ်ချဳမေန်ရ။ အပ္ဍဲဂှ် မၞိဟ်မဒးဒုင်စောဲလဝ်ဂဗုတ် ရာဇာဝတ်ပၞာန် ကာလပၞာန်ဂၠးတိဒုတိယလေဝ် နွံဒၟံင်ကီုရ။ စပ်ကဵု ကိစ္စဝွံတုဲ ဟဝ်ချဳမေန် ကလေင်ကဵုပရိုင် ကောန်ပၞာန်ဂျပေန်တအ်ဂှ် ဒှ်မိတ်သဟာဲဇေတ်တ်အိုတ်တုဲ ကုညးတအ်ဂှ် ဆလအ်လေဝ် ဟွံပလီုသစ္စ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ပိုယ်တအ် ဆက်ဗတိုက်ကၠုင်ပၞာန် (ကြဴနူပၞာန်ဂၠးတိဒုတိယတုဲ) ပွိုင်ထပှ်သၞာံ။[၅၈]

ပ္ဍဲဖေဖဝ်ဝါရဳ ၁၉၅၀၊ ကြဴနူထဍေင်ပတိတ် ပြင်သေတ် နူကဵုပယျဵုမာန်တုဲ၊[၅၉] ဟဝ်ချဳမေန် ဆဵုဂဗ ကုက္ဍိုပ်သကိုပ်ရုရှ သတာလေန် (Joseph Stalin) ကဵု က္ဍိပ်သကိုပ်ကြုက် မဝ်ဇြဳဒေါင် (Mao Zedong) ပ္ဍဲမဝ်သကဝ် ကြဴနူ အလဵုအသဳသဵုဗိယေတ် မဒက်ပ္တန် အလဵုအသဳတုဲရ။ ညးတအ် သီုဖအိုတ် တုပ်စိုတ် ကြုက် သ္ဒးကေတ်တာလျိုင် သွက်ဂွံဗိုင်ထံက်ဂလာန် ကုဝဳယေတ်မေန်ရ။[၆၀] ပ္ဍဲဂိတုအဝ်ဂေတ်ဂှ် ညးစၞးကြုက် ကဵုပရိုင် ကုသဵုဗိယေတ် ဒဒှ်ရ ညးတအ် ဖန်ဇန် သွက်ဂွံကဵုတန်ဗတောန် ကုဝဳယေန်မေန် မၞိဟ်အကြာ ၆၀၀၀၀-၇၀၀၀၀ ရ။[၆၁] စနူဂှ်တုဲ ဝဳယေတ်နာမ် ကလိဂွံဂၠံင်တိတ် သွက်ဂွံဆက်ဆောံ ကုဍုင်မ္ၚးရ။ ဟဝ်ချဳမေန် ဟီုကဵု ပြင်သေတ် "အဲဂစိုတ်ဂွံမၞးတအ်မွဲ မၞးတအ် ဂစိုတ်ဂွံမၞိဟ်အဲ စှ်တၠလေဝ် ပၞာန်ဏအ် အဲဇၞးဟေင်ရ။"[၆၂] စိုပ်သၞာံ ၁၉၅၄ ဂှ် ကြဴနူ ပၞာန်ဝဳယေတ်နာမ် ရပ်ဂွံ ပၞာန်ပြင်သေတ် ၁၀၀၀၀ ပြင်င် ပ္ဍဲကဵု ပေါဲဗတိုက် Dien Bien Phu တုဲ ပၞာန်အေန်ဒဝ်ချာင်နာ အာစိုပ်ဒတုဲရ။ တုဲကုလသမဂ္ဂ ဓဇက်လၟေင်ကမၠောန် ၜိုဟ်လလံ ပ္ဍဲဝဳယေတ်နာမ်သၟဝ်ကျာရ။

Arthur Dommen တၟော်လဝ် ပ္ဍဲကဵု ကာလပၞာန်ဂှ် ဝဳယေတ်မေန် ဂစိုတ်ထောအ် ညးဍုင်ကွာန် အကြာၜိုတ် ၅၀၀၀၀ ကဵု ၁၀၀၀၀၀ ဒှ်မာန်ရ။[၆၃] ဆဂး Smedberg ထေင်ကေတ်မ္ဂး ညးဍုင်ကွာန် မဒးချိုတ်လဝ် အောန်နူ ၁၅၀၀၀၀ ဒှ်မာန်ရ။[၆၄] ဒုင်သဇိုင် ကု တၟော် Dommen တုဲ Benjamin Valentino တော်ကေတ် ဟိုတ်နူပြင်သေတ်တုဲ ညးဍုင်ကွာန် မဒးချိုတ်အာဂှ် နွံအကြာ ၆၀၀၀၀-၂၅၀၀၀၀ ရ။[၆၅]

တင်စၟတ်

[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
  1. ↑ ၁.၀ ၁.၁ ၁.၂ ယၟုညး ကာလမသၠးဂၠံဂဝ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲလိက်မွဲတၞး နူကဵု the director of Collège Quốc học, မစၟတ်လဝ်တ္ၚဲ ၇ အဝ်ဂေတ် ၁၉၀၈[၃]

နိဿဲ

[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
  1. ↑ ၁.၀ ၁.၁ ၁.၂ ၁.၃ ၁.၄ ၁.၅ ၁.၆ ၁.၇ ၁.၈ Brocheux, Pierre (12 March 2007). Ho Chi Minh: A Biography. Cambridge University Press, 39. ISBN 978-0-521-85062-9။ 
  2. ↑ ၂.၀ ၂.၁ Trần Quốc Vượng. Lời truyền miệng dân gian về Hồ Chí Minh. BBC Vietnamese. Retrieved on 10 December 2013။
  3. ↑ Vũ Ngự Chiêu (October 23, 2011). Vài vấn nạn lịch sử thế kỷ XX: Hồ Chí Minh—Nhà ngoại giao, 1945–1946 (in vi). Hợp Lưu Magazine. Retrieved on 10 December 2013။
  4. ↑ ၄.၀ ၄.၁ Nguyễn Vĩnh Châu. Phỏng vấn sử gia Vũ Ngự Chiêu về những nghiên cứu lịch sử liên quan đến Hồ Chí Minh. Hợp Lưu Magazine. Retrieved on 10 December 2013။
  5. ↑ ၅.၀၀ ၅.၀၁ ၅.၀၂ ၅.၀၃ ၅.၀၄ ၅.၀၅ ၅.၀၆ ၅.၀၇ ၅.၀၈ ၅.၀၉ Duiker, William J. (2000). Ho Chi Minh: ALife.. New York: Hyperion။ 
  6. ↑ "Ho Chi Minh in Hong Kong 1931–1932" 57 (Jan–Mar 1957). The China Quarterly. 
  7. ↑ "Ho Chi Minh: A Post-War Re-evaluation" (3 August 1976). Mexico City: 30th Annual Congress of Orientalists. Retrieved on 21 December 2017. 
  8. ↑ Tran Dan Tien, Nhung mau chuyen ve doi hoat dong cua Ho Chu Tich (Hanoi:Nha Xuat Ban Van Hoc 1972) (1948).
  9. ↑ Yen Son. "Nguyen Ai Quoc, the Brilliant Champion of the Revolution." Thuong Tin Hanoi. 30 August 1945.
  10. ↑ In his application to the French Colonial School – "Nguyen Tat Thanh, born 1892 at Vinh, son of Mr. Nguyen Sinh Huy (subdoctor in literature)"
  11. ↑ He told Paris Police (Surete) he was born 15 January 1894.
  12. ↑ Ton That Thien 18, 1890 is the most likely year of his birth. There is troubling conflicting evidence, however. When he was arrested in Hong Kong in 1931, he attested in court documents that he was 36. The passport he used to enter Russia in 1921 also gave the year 1895 as his birth date. His application to the Colonial School in Paris gave his birth year as 1892
  13. ↑ ၁၃.၀ ၁၃.၁ Hunt, Michael H. (2016). The World Transformed 1945 To the Present. New York City: Oxford University Press, 125. ISBN 978-0-19-937102-0။ 
  14. ↑ Ngo Dinh Diem and ho Chi Minh. nguoiviet.com.
  15. ↑ ၁၅.၀ ၁၅.၁ ၁၅.၂ ၁၅.၃ ၁၅.၄ ၁၅.၅ "Quinn-Judge", "Sophie" (2002). Hồ Chí Minh: The Missing Years. University of California Press။ 
  16. ↑ Winter, Marcus (1989). Uncle Ho: Father Of A Nation. Limehouse Press, London။ 
  17. ↑ (12 December 2011) Encyclopedia of the Sixties: A Decade of Culture and Counterculture [2 volumes]: A Decade of Culture and Counterculture. ISBN 9781440801020။ 
  18. ↑ (13 November 2012) Ho Chi Minh: A Life. ISBN 9781401305611။ 
  19. ↑ The Drayton Court Hotel. Government of the United Kingdom. Retrieved on 30 January 2013။
  20. ↑ (2012) Vietnam Past and Present: The North. Chiang Mai, Thailand: Cognoscenti Books။ 
  21. ↑ Maritime Sussex. Archived from the original on 24 September 2015။ Retrieved on 12 June 2015။
  22. ↑ Gisele Bousquet, Behind the Bamboo Hedge: The Impact of Homeland Politics in Parisian Vietnamese Community, University of Michigan Press, pp. 47–48
  23. ↑ Unmasking Ho Chi Minh (1989). Archived from the original on 10 May 2015။ Retrieved on 11 June 2015။
  24. ↑ For a thumbnail of a photograph in the Library of Congress collection showing QuThành (Ho) at the Versailles Conference, see "Ho Chi Minh, 1890–1969, half-length, standing, facing left; as a member of French Socialist Party at Versailles Peace Conference, 1919", Library of Congress Prints and Photographs Online Catalog.
  25. ↑ Huynh, Kim Kháhn, Vietnamese Communism, 1925–1945. Ithaca, NY: Cornell University Press, 1982; pg. 60.
  26. ↑ Ho Chi Minh, Life and Work. Gioi Publishers. Archived from the original on 17 June 2015။ Retrieved on 17 June 2015။
  27. ↑ Brett Reilly review of "Embers of War: The Fall of an Empire and the Making of America's Vietnam" by Fredrik Logevall, Journal of Vietnamese Studies 11.1 (2016), 147.r
  28. ↑ 감시 佛 경찰문건 대거발굴…한국 임시정부 활약상 생생[permanent dead link]
  29. ↑ ၂၉.၀ ၂၉.၁ ၂၉.၂ Ton That Thien (1990). Ho Chi Minh and the Comintern. Singapore: Information and Resource Center. ISBN 978-9810021399။ 20 December 2017 တင်နိဿဲဏအ် ကလေင်စၟဳစၟတ်တုဲ။ [permanent dead link]
  30. ↑ Obituary in The New York Times, 4 September 1969
  31. ↑ ၃၁.၀ ၃၁.၁ Davidson, Phillip B., Vietnam at War: The History: 1946–1975 (1991), p. 4.
    Hoàng Văn Chí. From Colonialism to Communism (1964), p. 18.
  32. ↑ Ho Chi Minh. u-s-history.com.
  33. ↑ Hong Ha (2010). Bác Hồ Trên Đất Nước Lê-Nin. Nhà Xuất Bản Thanh Niên။ 
  34. ↑ "Ho Chi Minh Was Noted for Success in Blending Nationalism and Communism", The New York Times
  35. ↑ Interview with Archimedes L. A. Patti, 1981, http://openvault.wgbh.org/catalog/vietnam-bf3262-interview-with-archimedes-l-a-patti-1981
  36. ↑ Interview with OSS officer Carleton Swift, 1981, http://openvault.wgbh.org/catalog/vietnam-9dc948-interview-with-carleton-swift
  37. ↑ Zinn, Howard (1995). A People's History of the United States: 1492–present. New York: Harper Perennial, 460. ISBN 978-0-06-092643-4။ 
  38. ↑ Collection of Letters by Ho Chi Minh. Rationalrevolution.net. Retrieved on 26 September 2009။
  39. ↑ Zinn, Howard (1995). A People's History of the United States. New York: Harper Perennial, 461. ISBN 978-0-06-092643-4။ 
  40. ↑ Joseph Buttinnger, Vietnam: A Dragon Embattled, vol 1 (New York: Praeger, 1967)
  41. ↑ Ngo, Van (2 November 2010). In The Crossfire: Adventures of a Vietnamese Revolutionary. Oakland, CA: AK Press, 163. ISBN 978-1849350136။ 
  42. ↑ Lind, Michael (18 October 1999). Vietnam: The Necessary War. New York: Free Press, 141. ISBN 978-0684842547။ 
  43. ↑ Currey, Cecil B. Victory At Any Cost (Washington: Brassey's, 1997), p. 126
  44. ↑ Tucker, Spencer. Encyclopedia of the Vietnam War: a political, social, and military history (vol. 2), 1998
  45. ↑ Colvin, John. Giap: the Volcano under the Snow (New York: Soho Press, 1996), p. 51
  46. ↑ Vietnamese Wikipedia profile of Nguyễn Hải Thần
  47. ↑ vi:Chính phủ Liên hiệp Kháng chiến Việt Nam
  48. ↑ Vietnam Declaration of Independence. Coombs.anu.edu.au (2 September 1945). Archived from the original on 6 October 2009။ Retrieved on 26 September 2009။
  49. ↑ Karnow, Stanley. Vietnam: a History.
  50. ↑ https://leminhkhai.wordpress.com/2012/09/01/ho-chi-minh-said-what/ proof that he runs the blog
  51. ↑ Chiang Kai-shek and Vietnam in 1945 (25 April 2013).
  52. ↑ Turner, Robert F. (1975). Vietnamese Communism: Its Origins and Development. Hoover Institution Press, 57–9, 67–9, 74။  တုဲပၠန် (September 1972) "Myths of the Vietnam War", Southeast Asian Perspectives, 14–8။ ; also Dommen, Arthur J. (2001). The Indochinese Experience of the French and the Americans. Indiana University Press, 153–4။ 
  53. ↑ Daniel Hemery (1975) Revolutionnaires Vietnamiens et pouvoir colonial en Indochine. François Maspero, Paris. 1975
  54. ↑ Ngo Van (2000) Viet-nam 1920–1945: Révolution et contre-révolution sous la domination coloniale, Paris: Nautilus Editions
  55. ↑ Daniel Guerin (1954) Aux services des colonises, 1930–1953, Editions Minuit, Paris, p. 22
  56. ↑ vi:Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến
  57. ↑ Lone Sentry: New Weapons for Jap Tank Hunters (U.S. WWII Intelligence Bulletin, March 1945).
  58. ↑ Fall, Bernard. Last reflections on a War, p. 88. New York: Doubleday (1967).
  59. ↑ vi:Chiến dịch Biên giới
  60. ↑ Luo, Guibo. pp. 233–36
  61. ↑ Russian Ministry of Foreign Affairs, "Chronology", p. 45.
  62. ↑ McMaster, H.R. (1997) "Dereliction of Duty: Lyndon Johnson, Robert McNamara, The Joint Chiefs of Staff, and the Lies that Led to Vietnam", pg. 35.
  63. ↑ Dommen, Arthur J. (2001), The Indochinese Experience of the French and the Americans, Indiana University Press, pg. 252.
  64. ↑ Smedberg, M (2008), Vietnamkrigen: 1880–1980. Historiska Media, p. 88
  65. ↑ Valentino, Benjamin (2005). Final Solutions: Mass Killing and Genocide in the 20th Century. Cornell University Press. ISBN 9780801472732။ 
ကလေၚ်သီကေတ်လဝ် နူ "https://mnw.wikipedia.org/w/index.php?title=ဟဝ်ချဳမေန်&oldid=42678"