အရေဝ်ဂဒိုဟ်

အရေဝ်ဂဒိုဟ် (အၚ်္ဂလိက်: Riddle) ဒၞာဲလ္ၚဵု ဂလာန်ဂဒိုဟ် လေဝ်ကော်ဂှ် ဒှ်ဂလာန်သၟာန် သွက်ဂွံစမ်ညာဏ် မၞုံကဵု အဓိပ္ပါယ်ၜါ (ဟွံ) ဗွဲမဂၠိုင်တုဲ ဒးဗဂပ်ဖျပ်တုဲဟေင် ကလိဂွံသွဟ်မာန်ရ၊၊ ဥပမာ အရေဝ်ဂဒိုဟ်＂မၞိဟ်ပန်ဒလိင်ခါတ် မၞိဟ်က္ဍိုပ်တ္ၚာတ် အာဂတ＂ ရံင်ဗီုဏအ်မ္ဂး ညံင်ကဵု လကျာ်အာဂတတုဲ မၞိဟ်ပန်ဂှ် ဓလိင်ဏာ ဗီုကဵုဇံင် ညံင်င်ရ၊၊ ဆဂး သွဟ်ဍာံဂှ် ဒှ်ဒၟံင် (အရုတ်)ရ၊၊ အရုတ်ဂှ် ဇိုင်နွံပန်ဍေဟ်ဂှ် ဓလိင်ဏာ ဂၞာ/ဇကုဍေဟ်တုဲ က္ဍိုပ်ဍေဟ် မအာဂတ မတုပ်ညံင် ညးက္ဍိုပ်တ္ၚာတ် မွဲရ၊၊

အာရ်ချေရ် တေလောရ် (Archer Taylor)ဟီု ＂အရေဝ်ဂဒိုဟ်ဏအ်ဂှ် ဒှ်အခိုက်ကၞာကွတ် ဂကူဂၠးတိမွဲ ပိုဲတအ်ဟီုမာန်ရ၊၊＂ညးဗၟံက်ထ္ၜး အရေဝ်ဂဒိုဟ်ဏအ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲဂကူနာနာ မဂၠိုင်ကဵုကၠံ နွံတမ် ဂကူဝှေန်နိချ်၊ ဂကူဟုန်ဂရဳယာန်၊ ဂကူအိန္ဒိယာန်အမေရိကာန်၊ ဂကူကြုက်၊ ဂကူရုသ်သဳယာ၊ဂကူဒါတ်၊ ဂကူဖိလေတ်ပိန်တအ်လေဝ် နွံကီုရ၊၊ ပ္ဍဲဂကူမန်လေဝ် ကေင်နွံကၠုင်ဒၟံင်ကီုရ၊၊ ဗွဲမဂၠိုင် ဟီုဆက်ကၠုင် နကဵုပါင် နူခေတ်တၟာလအ်တုဲ ဗွဲကြဴ မၞိဟ်တအ် စပကောံချူ နကဵုလိက်ရ၊၊ ပ္ဍဲဂကူမန်မ္ဂး ကျာ်ဇၞော်အစာဝေဒဂူဂှ် ဒှ်မၞိဟ် မပကောံချူတုဲ ညးပ္တိတ်လဝ် ပ္ဍဲလိက်ကၞပ်သၟတ်ညး မၞုံယၟု ＂လျးညာဏ် ကောန်ဂကူမန်＂ မပ္တိတ်လဝ် ပ္ဍဲသၞာံ (၂၀၀၅)ဂှ်ရ၊၊

အရေဝ်ဂဒိုဟ်ဏအ် ပ္ဍဲအကြာညးမွဲကုမွဲ ဝေင်ပြိုင်ဂဒိုဟ် ရေင်သကအ်တုဲ ဟီုကၠုင်(လဝ်/ဒၟံင်)ရ၊၊ ပ္ဍဲအခိင်ဝုတ်ဗၠာဲတအ် မကောံရေင်သကအ် ဗီုကဵု ပ္ဍဲသ္ၚိဖာပ်သဳ ဒှ်တမ်ရ၊၊ ပ္ဍဲအခိင်ဒၞာဲဗီုဏအ်မ္ဂး အရေဝ်ဂဒိုဟ် မခလိန်ဒၟံင်ညိည ဥပမာ ＂ထိုက်သၠ ဆဵုကသော်၊ ထိုက်ကသော် ဆဵုမဍံက်ဍေဝ်＂ မဒှ်မဒၟံင် ညံင်ကဵု ညးပံက်ထိုက် ဂၞိန်ညးဗြဴမွဲညံင်င်ဂှ် လုပ်အဝေါင်စကာဂၠိုင်ရ၊၊ အဓိပ္ပါယ်ဂဒိုဟ်ဂှ် သြောအ်ဂန် မုဟွံဆေင် ကဵုအရာမခလိန်ရ၊၊

ကောန်ဂၞကျာ် လတက်ပလောအ်ဇမၠိင် စပုင်အကြာသၟိင်၊၊ (ရုဲ)

ကိတ်ဍုတ်လရိုအ်ယျောဝ် (ဝါ) ကိတ်ဗတ လရိုအ်အောဝ်၊၊ (ခၞဲ)

က္ဍိုပ်တၟာထမာဲပုင် ဇုတ်သကဲမွဲဂၠုင်၊၊ (ဓမင်)

တၞုင်ဖျး တၞးရိင် သတ်လွိင်ဗြဲ၊၊

က္ဍိုပ်ဆု ဇကုဇာ သော်ဇုက် ဇိုင်ပသဲ၊၊ (ဇၞိက်)

ခါဍေဟ်အာ မိပ်ကမြဴ၊ ခါဍေဟ်စဴ ဍာ်ရမတ်ဓဇူစဴကၠုင်၊၊

ခါဒှ်ပယျင် တင်ပ္ဍဲဂြိုပ်၊ ခါစိုပ်ဖျာ ဒှ်ကောန်ဂလာ၊၊ (သတ်ကယျောဝ်)

ဂဇအ်လေဝ်ရာင်၊ ကတဵုလေဝ်ရာင် စွံလတူဂနာင်လေဝ်ရာင်၊၊ (ခမောက်)

ဂၠဴဗကေတ် ကၠာန်သိုင်အိက် ဂၠဴသြာန်၊၊

ၚံက်ၚာ် ၚံက်ၚာ် ဒြပ်လကျာ်တအ်၊ ဟာရာဟာရာ ဒြပ်ဒကာတအ်၊၊

စာင်ၝောအ်တက်သၞေင် ဍုင်ချေင်တေအ်မိင်၊၊

စဂၠံင်ပါ အိက်ဂၠံင်စး၊၊ (ဝါ) စဂၠံင်ဗုင် အိက်ဂၠံင်စး၊၊

ဇြိုင်လေဝ် ဟွံဇြိုင် သာလေဝ် ဟွံသာ ညးၜါဒးဓလိင်၊၊

ညးဟွံလံက်လေဝ်ဂြိင်၊ ညးဟွံတိင်လေဝ် ကြီု၊ ညးဟွံတဵုလေဝ်ကဴ၊၊

ညးၜါဂှ် လိုန်တိ၊ ညးၜါဂှ်တကဲ တဲပန် က္ဍိုပ်ၜါ၊၊

တၞးဍေဟ် တၟာဂတဵုယန် သတ်ဍေဟ် ဗၠန်တကဲ၊၊

တၞံဍေဟ်ဂှ် အဖၠီု၊ တၞးဍေဟ်ဂှ် အဖၠာ၊ သတ်ဍေဟ်ဂှ်အဖၠုက်၊၊

တိလတူတိ၊ တိသဗဝ်ပြာန် တိလာံစ၊၊

တၞံဒုန် ကၞာင်ဇုက် သတ်ပသဲ၊၊

တင်စှ် သၞောဟ်လ္ၚီ၊၊

ထိုက်သၠ ဆဵုကသော်၊ ထိုက်ကသော် ဆဵုမဍံက်ဍေဝ်၊၊

ဒြပ်မဂဳဂှ်ဗု ဒြပ်လဓဳဂှ်လစံက် ကာလအဓဳပံက် မဂဳချအ်ဖၠံက်၊၊

မံင်ပ္ဍဲဂြိုပ် ဒှ်မံင်ဇလ၊ စိုပ်ကွာန်ဂှ် ဒှ်ဂလာ၊ စိုပ်ဘာဂှ် ဒှ်ကြုက်၊၊

ဓဝ်ပန်၊၊

ပ္ဍဲဘာနွံပိ၊ ပ္ဍဲသ္ၚိနွံၜါ၊ ပ္ဍဲဖျာနွံမွဲ၊၊

ပတ်စတ်တံင် (ပစ္စတ္တံ)၊၊

ပံက်တြင်ဂတဵု လဒဵုတြင်ပသဲ၊ ယာတ်ဍောတ်မွဲ စဲဟွံကဟ်၊၊

ဖြူ ဍေဟ်ပဝ်အာ၊ ဖြာဍေဟ်ပဝ်ကလေင် ဟွံတီလေဝ် ဒးပညုင်၊၊

ဗာ်ဖၠာ် ဆီဇွောဝ် ဆုင်မောဝ် စဍာတ်၊၊

ဗအ်တိုန် ပ္ဍဲက္ဍဟ် ဂြင်ဒှ် ပ္ဍဲဇိုင်၊၊

ဗတံစဲ တ္ၚဲရုပ်၊၊

ဗတံချအ် တ္ၚဲၜေါတ်၊၊

ဗှ်ေမၞိဟ်ပံက် အဲမၞိဟ်စုတ်၊ ခိုဟ်ကၠုင်ကဵုအဲ ပြဲကၠုင်ကဵုဗှ်ေ၊၊

မၞိဟ်ပိ မံင်ပ္ဍဲသ္ၚိ ဍေဟ်ရော ဟွံၜုင်တက် ညးကအ်၊၊

မွဲနွံပ္ဍဲဖျာ၊ ၜါနွံပ္ဍဲသ္ၚိ၊ မွဲနွံပ္ဍဲတိ၊ ပိနွံပ္ဍဲဘာ၊၊

မဂဳမွဲ ပတၠကောန်စှ်၊ ဗၟဴတှ်ကဵုဇိုင်၊၊

ယာဲဒေါန် ကောန်ဗော်၊၊

ရိုဟ်နွံလတူ တၞးနွံသၟဝ် လဒေါဝ်ကၞာင်ဗာင်၊၊

ရပ်ဗတ ကိတ်က္ဍိုပ်၊၊

လဗြဴမွဲ တိရောဟွံစှ်ေ၊ အကးရော ဟွံတိုန်၊ စပိုန်တကေတ်၊၊

လတူဇရာံ သၟဝ်ဇရာံ၊ ကောန်ကျာံမွဲ ဂြိပ်ဒၟံင်လဒေါဝ်၊၊

သ္ၚိတိုက်ပိထပ် ကၟုဲကၠုင် ဒးအပ်၊၊

ဂဇအ်ဆု ဒးဒုန်၊၊

ဇလုင်ဇိုင်ဒဵု ခၜဵုဇိုင်ကွာန် ခၞေဝ်ဇိုင်ဒပ် ကၞပ်ဇိုင်လှာ၊၊

ဟစုက်ကြုင် ဟလုင်ဒဵု၊၊

ဟၜေဟ်ဗြက် ဟပက်ဗြံက် ဟညောန်ဗြေက်၊၊

ဟတာင်ပူရေတ် ဟကေတ်ပူဒေါဝ် လ္ၚောဝ်တုဲၜိုတ်၊၊

အကြာဒဵုၜါ က္ၜင်ကျာမွဲဂြိပ်အာ၊၊

အာဂၠိုင်ပါင်ကွိုင်၊ စဂၠိုင်က္ဍိုပ်ဇြိုင်၊ တိက်ဂၠိုင်ဇိုင်ကွိုင်၊၊

ၝောအ်ဗြဲ ၝဲကျာ၊ ခၞေဝ်ဇိုင်ဒပ်၊ ကၞပ်ဇိုင်လှာ၊၊