အာနာန် ဗညာရဆုန်

အာနာန် ဗညာရဆုန် MPCh, MWM, TChW, OMRI, KmstkNO
อานันท์ ปันยารชุน
Anand Panyarachun in 2010
18th Prime Minister of Thailand
လလအ်တာလျိုင် 10 June 1992 – 22 September 1992
Monarch	Bhumibol Adulyadej
Preceded by	Meechai Ruchuphan (Acting)
Succeeded by	Chuan Leekpai
လလအ်တာလျိုင် 2 March 1991 – 23 March 1992
Monarch	Bhumibol Adulyadej
Preceded by	Chatichai Choonhavan
Succeeded by	Suchinda Kraprayoon
Governor of Siam Commercial Bank
Incumbent
Assumed office 2 October 1992
လလအ်တာလျိုင် 30 June 1984 – 1 March 1991
Ambassador of Thailand
လလအ်တာလျိုင် to West Germany 1979 – 1984 to the United States 1972 – 1976 to Canada 1967 – 1972 to the United Nations 1964 – 1976
ပရူပရာပူဂ္ဂိုလ်ဂမၠိုင်
သၠးဂၠံဂဝ်	(1932-08-09) ၉ အဝ်ဂေတ်၊ ၁၉၃၂ Bangkok, Krung Thep, Siam (now Bangkok, Thailand)
ဂကူ	Thai
ပွံင်(ဂမၠိုင်)	M.R. Sodsri Panyarachun (née Chakrabandhu)
ဘာမအံက်	Trinity College, Cambridge
စဳ	Diplomat
စၟတ်တဲ

အာနာန် ဗညာရချုန် (အၚ်္ဂလိက်: Anand Panyarachun, သေံ: อานันท์ ปันยารชุน, ရမ်သာင် [ʔāː.nān pān.jāː.rā.t͡ɕʰūn]) က္တဵုဒှ်မၞိဟ် ပ္ဍဲ သၞာံ ၁၉၃၂ ဂိတုအဝ်ဂေတ် ၉ ဒှ်တၞောဝ်ဒတောဝ်သၟိင်တၠမန်၊ သကိုပ်ဝန်ဇၞော် ရးနိဂီုသေံ ၜါအလန်၊ အလန်ပထမ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၉၁ -၁၉၉၂ တုဲ မွဲအလန်ပၠန် ပ္ဍဲကဝက်သၞာံ ၁၉၉၂။ ညးဝွံ ဒှ်မၞိဟ် မပလေဝ်ပခိုဟ်ပတိုန်လဝ် သၞောတ်ပရေင်ပိုန်ဒြပ် ကေုာံ သၞောတ်ပရေင်ဍုင်ကွာန် ဍုင်သေံ၊ တုဲပၠန် ဒှ်မၞိဟ် မဓဇက်ချူလဝ် သၞောဝ်ဥပဒေသဇိုင် ညးဍုင်ကွာန် ရးနိဂီုသေံတုဲ ဥပဒေသဇိုင်ဂှ် စဒ္ဂေတ်ဗက် လမျီုလုပ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၉၇ တုဲ ဒးဒုင်ပလီုထောအ် ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၀၆။ နာဲအာနာန် က္လိဂွံ လာပ် Ramon Magsaysay Award ဟိုတ်နူ မယိုက်ဂၠေင်လဝ် ဂလေင်ဍုင် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၉၇။ ပ္ဍဲအခိင် မဒှ် ကလုတ်ရးနိဂီုသေံ ပ္ဍဲကုလသမဂ္ဂဂှ် ညးအုပ်ကာနာနာ ဦးသန့်ဟီု ဂကူမန်ကၠေအ်ကၠက်အိုတ်အာရဂှ် ညးကလေင်ဟီုကဵု ဦးသန့် "That is not true. I am Mon." မအရေဝ်ဏအ်ဂှ် ပြာကတ်ဒၟံင် အကြာမန်သေံကီု သီုကဵု မန်ဍုင်မန်ရ။

ပရေင်ပညာ၊ ကဆံင် ကေုာံ ပရေင်ပိုန်ဒြပ်

နာဲအာနာန်ဂှ် ဒှ်ကောန်ဒဒေအ် ပ္ဍဲကောန်သီုဖအိုတ် ၁၂ နူမိမ သေဋ္ဌဳ အပါဂှ် ဒှ်ဂကူမန် တုဲ မိဂှ် ဒှ် ကြုက်သေံစာတ်(Hokkien) အပါညး နာဲသောန် (เสริญ ปันยารชุน)၊ အပါနော်ညး พระยาเทพประชุน ဂှ် ဒှ်ကောန်မၞိဟ်တၞောဝ်ဒတောဝ် သၟိင်တၠ ဂကူမန် ပ္ဍဲလက်ထက်သၟိင်ရာမမသုန် ။အပါညး အာတိုန်ဘာ ပ္ဍဲအေန္ဂလာန် နကဵု ထံက်ပင်ပညာ ဨကရာဇ်၊ တုဲ ဗွဲကြဴ ဒှ်ညးမကောပ်ကာဲ ဘာမရာဇ် (royal school) ပ္ဍဲဍုင်သေံဖအိုတ်၊ နူဂှ် မွဲကဆံင် ဂွံဒှ် ညးတၠပိုန်ဒြပ် ဇၞော် ပ္ဍဲကဵု သၞာံ ၁၉၃၀တအ်ရ။ အပါနော်ညး သြိုင်ဘာလကျာ်မန် ပ္ဍဲရာဇ်ချ်ပူရဳ မကော်ဂး ဝါတ်ခဴချောန်ဖြာန် (Wat Khao Chon Phran)။ အတိုင် နာဲအာနာန် မလဴထ္ၜးမ္ဂး မိနော် လပါ်မိညးဂှ် ဒှ်ညးမဂွံလဝ် နာမ်သကုလ် (ယၟုဗဳဇ) လူ Lau (Chinese: 刘)။ ဇုဇညးတအ် လုပ်ကၠုင် ရးနိဂီုသေံ ပ္ဍဲခေတ်လဒေါဝ်၁၈ ဗွဝ်ကၠံ၊ တုဲ ဗွဲကြဴ ဒှ်ဂကောံသ္ၚိကၟိန်ကြုက် ကိစ္စဇၞော်မွဲ ပ္ဍဲကဵု ရးနိဂီုသေံဂှ်ရ။ သၟာပရေင်ဍုင်သေံ (Korn Chatikavanij) ဂှ် ဒှ်မၞိဟ်တၞောဝ်ဒတောဝ်ညးတအ်မွဲကီုရ။ နာဲအာနာန် တိုန်ကဝ်လိက် Dulwich College ပ္ဍဲလာန်ဒါန် တုဲ ဗွဲကြဴ ဂွံဆက်တိုန် ကဝ်လိက် Trinity College, Cambridge တုဲ ဘာတုဲ ကလိဂွံဗြမဟိမု ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၅၅။

နာဲအာနာန် ယိုက်ဂၠေင် ကေင်ကာသၟိင် ပ္ဍဲဍုင်သအာင် နဒဒှ် ကလုတ်ဍုင်သေံ မပ္တံကဵု ပ္ဍဲရုင်ကုလသမဂ္ဂ၊ ကနေဒါ၊ သဟရးအမေရိကာန် ကေုာံ ဂျာမနဳပလိုတ် သီုဖအိုတ် ပွိုင် ၂၃ သၞာံရ။ ပ္ဍဲအဃော ညးမယိုက်ဂၠေင်ဒၟံင် တာလျိုင် နဒဒှ် ကလုတ်ဍုင်သေံ ပ္ဍဲကုလသမဂ္ဂ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၇၀ ပ္ဍဲသဘင်သဳကၠဳစပ်ကဵု ကောန်ဂကူဂမၠိုင် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာ (Conference on the minorities in Burma) ပ္ဍဲတ္ၚဲဒုတိယ ဂှ် ညးအုပ်ကာနာနာ ကုလသမဂ္ဂ ဦးသန့် ဟီု မန်လက်ကြဴအိုတ်ဂှ် ကၠက်အာရ "The last Mon is dead" တုဲ လဝါဲဂှ်ဟေင် နာဲအာနာန် ကတဵုဟီု "အရေဝ်ဂှ် ဟွံဍာံ၊ အဲဂကူမန်ရ "That is not true. I am Mon."။

ဂိတုဇာန္နဝါရဳ ၁၉၇၆ ဂှ် ညးဂွံခပတိုန် နဒဒှ် ညးအုပ်ကာနာနာ ဌာနဝန်ဇၞော်ကာဍုင်သအာင် ထာဝရ၊ တုဲ သွက်ဒပ်ပၞာန်အမေရိကာန် ဂွံနုက်တိတ်အာ နူရးနိဂီုသေံဂှ် ဒှ်မၞိဟ် မဖန်ဇန်လဝ် အဓိကမွဲရ။ ဗွဲကြဴ ပ္ဍဲအခိင်ပၞာန်သီအဝဵု ဂိတုအံက်တဝ်ဗါဂှ် နာဲအာနာန် ဒးဒုင်စၟတ်သမ္တီ နဒဒှ် သၟာကောန်မျူနေတ်မွဲတုဲ စကာ သြဇာဇကု နူဌာနဝန်ဇၞော်ကာဍုင်သအာင်တုဲ ဆက်စၠောအ်ဒၟံင် ကလုတ်သမာန် အကြာ ရးနိဂီုသေံ ကဵု ရးနိဂီုကြုက်။ ညးဒးဒုင်စၟဳစၟတ်တုဲ ဒးဒုင်ပလံင်စွံ ပ္ဍဲကဵု ဒၞာဲဌာနလျိုင် ကိစ္စဟွံဇၞော် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၇၉ ဂှ်တုဲ ဗွဲကြဴ ညးတိတ်ထောအ် နူကမၠောန်သၟိင်တၠတုဲ လုပ်ကမၠောန်ပုဂ္ဂလိကရ။ ညးဂွံဒှ် ဒု-ဥက္ကဋ္ဌ ဂကောံသမဂ္ဂသဟ Saha-Union Group ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၇၉ တုဲ ဗွဲကြဴ သၞာံ ၁၉၉၁ ဂှ် ဂွံဒှ် ဥက္ကဋ္ဌ ဂကောံဗေါတ် ဒါရိုက်တာဂမၠိုင်ရ။ စတမ်နူ သၞာံ ၁၉၈၄ ဂှ် ညးဂွံဒှ် ဒါရိုက်တာ ဘာဏ်သဳယာမ်ကောမ္မရှေယ် (Siam Commercial Bank)။

အလန်ပထမ ကမၠောန်ပရေင်အုပ်ဓုပ်

နာဲအာနာန် ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၀

ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၉၁ ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ ၂၃ နကဵု ဂဥုပ်ဗိုလ် ဌာနပၞာန် သုန်ဓန် ခေါင်သောမ်ပေါင် (Sunthorn Kongsompong) ကေုာံ သကိုပ်ဂဥုပ်ဗိုလ်ဇၞော် သုချိန္ဒာ (Suchinda Kraprayoon) သီအဝဵုဍုင်တုဲ ဖျေဟ်ထံင် သကိုပ်ဝန်ဇၞော် ချတိချာဲ (Chatichai Choonhavan) မညးဒှ် က္ဍိုပ်သကိုပ် မဂွံဒုင်ရုဲစှ် နကဵု သၞောတ်ဒဳမဝ်ကရေသဳရ။ ပၞာန်သီအဝဵုဍုင်တုဲ ဒက်ပ္တန် ကံင်သဳပညိင်ဝတ်ဍုင် (National Peace Keeping Council - NPKC) သွက်ဂွံ ဆက်ပကင်ရင်အာ ဍုင်ရ။ နကဵု ပၞာန် သွက်ပယျေဝ်မုက်ဇကု ကေုာံ သွက်က္လိဂွံ ဓဝ်ပတှ်ေ နူဨကရာဇ်ဘုမ္မိဗောလ် တုဲ ခပတိုန် နာဲအာနာန် နဒဒှ် ဝန်ဇၞော်ကာလအကြာ ရ။

နကဵု နာဲအာနာန်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ် မစုက်လုက်ကြပ်ကြပ် ကုဗွိုင်နန် တုဲပၠန် ဒှ်မၞိဟ်မဂွံဒုင်ရှ်ေသှ်ေရဴဂဴ နူကဵု ဂကောံသၟိင်တၠဂမၠိုင်ကီု သီုကဵု သၟာပရေင်ပိုန်ဒြပ်ဂမၠိုင်၊ တုဲပၠန် နကဵု လပါ်ညးဍုင်ကွာန်ကီု သီုကဵု လပါ်ဍုင်သအာင်ဂှ် ညးဂွံဒှ် မၞိဟ်ညးဂမၠိုင်မဒုင်တဲမွဲရ။ ညးဂှ် ဒှ်မၞိဟ် မဂွံဒုင်ထိုင်သး မၞိဟ်မနွံကဵု အစောန်စရာဲ၊ မၞိဟ်မယဵုလဂူတပ်တး၊ တုဲပၠန် စပ်ကဵု ပရေင်စလာပ်ဗဇဴ၊ ယှုက်ထုဲ ပရေင်လှုဲလှာ်တအ်ဂှ် မွဲလှ်ေ ဟွံကေင်နွံကၠုင်လဝ်ရ။

ပ္ဍဲအခိင် နာဲအာနာန် မဒုင်တဲ ကဆံင် သကိုပ်ဝန်ဇၞော်တုဲ နကဵု နာဲအာနာန် ဟီုပသောင်ကလး နကဵုညး ဒုင်တဲ စှ်ေစိုတ် အရာဒပ်ပၞာန် မကၠောန်ပလဝ် သီုဖအိုတ် ဟွံသေင်၊ ညးဆက်ကၠောန်အာ ဗွဲမဗၠးၜးရ။ ညးကဵု ဒြဟတ်ဒမြိုဟ် ကုကံင်သဳပညိင်ဝတ်ဍုင် ညံင်ဂွံ ဗလးကဵု သကိုပ်ဝန်ဇၞော်တြေံ နာဲချတိချာဲ ဗွဲမပြဟ်ရ။

ပွမဒက်ပ္တန်

သၞောဝ်ဥပဒေသဇိုင် ကာလအကြာဂှ် ပဒတန် ပ္ဍဲ ဂိတုမာတ် ၁၊ ၁၉၉၁၊ ကံင်သဳပညိင်ဝတ်ဍုင်ဂှ် က္လေင်ပဒတန် နဒဒှ် မထိင်ဒဝ်ဍုင်ရ။ ဆဂးဂှ်၊ နာဲအာနာန် ဂွံအခေါင် ရုဲစှ် ခပတိုန် မၞိဟ်ကောန်ဂကောံအလဵုအသဳ (cabinet) အတိုင်ပၟိက်ဆန္ဒညးရ။ ပ္ဍဲကဵု မွဲဒမြိပ် ဘဝသကိုပ်ဝန်ဇၞော်ညးဂှ် က္ဍိုပ်သကိုပ်ပၞာန်တအ် ကဵုဒြဟတ်ဒမြိုဟ် ကုနာဲအာနာန် အဆက်အဆက် သွက်ဂွံ ပ္တိတ်ကဵု လှုဲကုဒပ်ပၞာန်ဂၠိုင်ဂၠိုင်ရ။

ဂကောံအလဵုအသဳ နာဲအာနာန်ဂှ် မဂွံအထိုင်အသး ညးဂမၠိုင် နဒဒှ် ဂကောံတၠပညာ၊ မနွံကဵု အစောံစရာဲ ကေုာံ မဟွံမဲ ကုပရေင်အုပ်ဓလီု ဗွဲမတေင်ဂြတ်ရ။ လိက်ပရိုင်တအ် ချူဟီု ပ္တိုန်စ ဒဒှ်ရ ဂကောံအလဵုအသဳ နာဲအာနာန်တအ်ဂှ် ဒှ်ဂကောံအလဵုအသဳ ခိုဟ်အိုတ် ဗီုဂှ် နကဵု ရးနိဂီုသေံ မလှ်ေ ဟွံကေင်ဂွံလဝ်ဏီရ။ ပၞောဝ်ကဵု ဂကောံအလဵုအသဳဂမၠိုင်ဂှ် နာဲပြေမ် တိန်သုလနောန္ဒ (Prem Tinsulanonda) တအ် ပါလုပ်ရ။ မၞိဟ် နာဲအာနာန် မရုဲစှ်လဝ် ဗွဲမဂၠိုင် ဂွံဆက်ဒှ် မၞိဟ်မကဵု ကသပ် ပရေင်ပိုန်ဒြပ် ကေုာံ ပရေင်ဍုင်နာနာ ပ္ဍဲကဵု လက်ထက် သကိုပ်ဝန်ဇၞော်ပြေမ်ဂှ်ရ။ တုဲပၠန် လ္ၚဵုဂွံဆက်ဒှ် ဝန်ဇၞော်ကာဍုင်သအာင်ရ။ ဂကောံအလဵုအသဳဂှ် ပလီုဖအိုတ်ထောအ် အရာမဖေက်လကိုတ်ဒၟံင် ကမ္မဏဳဗလိုက်တမ်ရိုဟ် နူကဵု ဍုင်သအာင်ဂမၠိုင်ရ။

ပရေင်ပလေဝ်ပလေတ်ဂမၠိုင်

ဂကောံအလဵုအသဳ နာဲအာနာန်တအ်ဂှ် ဂ္စာန်ကမၠောန် ဂၠိုင်နူ အလဵုအသဳကိုပ်ကၠာနူညးဏီရ။ နကဵု ဂကောံအလဵုအသဳဂှ် ပ္တိတ်စရင်ဂၠိင်ဂၠိင်မွဲ မဒှ်စရင် ဒၞာဲမသ္ဒးကလေင်ပလေဝ်တအ်ရ။ ပ္ဍဲကဵု စရင်ဂှ် စပ်ကဵု ပရေင်ပညာ၊ ပရေင်ထတ်ယုက် ညးဍုင်ကွာန်၊ ပရေင်ပတိတ်ကပေါတ်၊ ကမၠောန်ဗ္ၚ (တဵုလွဳ)၊ ကမၠောန်ကွတ်စက်၊ ပွဳပွူသဘာဝ တုဲ သွက်ဂွံ သၠုင်ပ္တိုန် ကဆံင်ဘဝမံင်စံင်မၞိဟ်တအ်ရ။ နကဵု ဌာနပရိုင် ကံက်ပၟိက်လညာတ် ညးဍုင်ကွာန် ပ္ဍဲ ကၞောတ်ဂိတုဂျူလာင် ၁၉၉၁ဂှ် ညးဍုင်ကွာန် ၆၁ တၟအ်ကၠမ်လပါ်လတူဂှ် နွံဓဝ်ပတှ်ေ အလဵုအသဳ နာဲအာနာန် ဂၠိုင်နူ အလဵုအသဳ မရုဲစှ်လဝ် နကဵုမာဲ ကိုပ်ကၠာဂှ်ဏီရ။

ပၞောဝ်ကဵု တင်ပလေဝ်ပလေတ်ဂမၠိုင်ဂှ် တင်ပလေဝ်ပလေတ် သၞောတ်အကံက်အခေါန်ဂှ် တၟေင်တၞဟ်ခြာအာ ဗွဲမဂၠိုင်၊ မသၞောတ် နွံကဵု သၞောတ်အခေါင်င္ၚာင် (Value added tax – VAT) တုဲ ဖျအ်ဖျေဟ် အခေါန်ကမၠောန် (corporate taxation) ကေုာံ အခေါန်သြန်လုပ် (income taxation) တအ်ရ။ အရာဗွဲမဂၠိုင်ဂှ်လေဝ် ဖန်ဗဒှ် နကဵု င္ၚုဟ် သၟးသၟးရ။ ကောန်ဍုင်သေံတအ်လေဝ် နွံအခေါင် ဗလိုက်တမ်ရိုဟ် ဍုင်သအာင် သီုဟွံဒး ကေတ်အခေါင် နူကဵု ဘာဏ်သေမ်။ ဘာဏ်ဍုင်သအာင်လေဝ် အခေါင်ပံက် ဘာဏ်ပ္ဍဲသေံဂွံ၊ တုဲပၠန် ညံင်ဘာဏ် ဍုင်မ္ၚး ဂွံကၠုင်ပံက် ပ္ဍဲဍုင်ဇကုဂှ်လေဝ် ဖန်ကဵုလဝ် နာနာသာ်ကီုရ။ တုဲပၠန် အခေါင်မပံက်ကမ္မဏဳ၊ မစကမၠောန်တၟိတအ်ဂှ်လေဝ် ဖန်ဇန်လဝ် ညံင်ဂွံလောဲသွာ၊ တုဲပၠန် စပ်ကဵု အခေါန်ပၠန်လေဝ် ဟွံတေင်ဂြတ် ဖန်လဝ် ဗွဲမလောဲသွာကီုရ။ လပါ်ဒြဟတ်လလဳလေဝ် မထိင်လဝ် င္ၚုဟ်ဂှ်လေဝ် ဖျအ်ဖျေဟ်ကီုရ။

ပရေင်ကမၠောန် လဒက်ပ္တန်ဆက်စၠောအ် (infrastructure project) မစဖန်လဝ် နူကဵုအလဵုအသဳချတချာဲ ဗွဲမဂၠိုင်ဂှ်လေဝ် နကဵုအလဵုအသဳဏအ် ဆက်ကၠောန်ပတုဲမာန်ကၠုင် ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠေင်ကီုရ။ ဗွဲမဂၠိုင် ကမၠောန်လဒက်ပ္တန်ဆက်စၠောအ်တအ်ဂှ် ဗလးကဵု ကုမ္မဏဳဂမၠိုင်ရ။ ပရေင်ကမၠောန် နကဵုအလဵု အလဵုအသဳမကၠောန်တအ်ဂှ်လေဝ် ကဵုကၠောန် ဗွဲမဗၠးၜးတုဲ ကဵုအေဂျေန်သဳ မ္ၚးအလဵုအသဳ ဒှ်မၞိဟ်မစၟဳစၟတ်ကမၠောန်ရ။ တင်ရန်တၟအ် မဂွံကၠောန် ဗီုဏအ်ဂှ် တၞဟ်နမဂွံဖအောန်ဖျေဟ် ပရေင်စလာဘ်ပရဲတအ်ရ။

ရန်တၟအ်ကဵု ပရေင်ပိုန်ဒြပ်ဍုင် ဂွံဇၞော်မောဝ်တိုန်တုဲ၊ ညးမဒုင်ကာညးဍုင်ကွာန်တအ်ဂှ် သၠုင်ပ္တိုန်ကဵု သြန်ဂိတု ၂၃ တၟအ်ကၠံ၊ သွက်ကောန်ကမၠောန်အလဵုအသဳတအ်ဂှ် သၠုင်ပ္တိုန်ကဵု သြန်ဂိတု ၂၀ တၟအ်ကၠံ၊ တုဲပၠန် င္ၚုဟ်ကမၠောန်သဝ်အိုတ်ဂှ် သၠုင်ပ္တိုန်ကဵု ၁၅ တၟအ်ကၠံရ။ တုဲပၠန် အလဵုအသဳ နာဲအာနာန်ဂှ် ဖျေဟ်ကဵု ဗာတ်ဂျေတ်ဍုင် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၉၂ ကုကွာန်ဂမၠိုင် ပ္ဍဲကဵု ကမၠောန်ဇၞော်မောဝ်ကွာန်ညး ဗီုပၟိက်စိုတ်ညးမနွံ ညးဒေသကွာန်တအ် ကၠောန်ကေတ်ကေတ်ရ။

အရာကိစ္စဇၞော် အလဵုအသဳနာဲအာနာန် မကၠောန်လဝ်တအ် မပ္တံ ကု -

• ဒက်ပ္တန်ပ္တိုန် ဒၞာဲဨရိယျာ ဗၞိက်ဗၠးၜးအာသဳယာန် (ASEAN Free Trade Area)
• ဖျေဟ်ဗီုပြင်ကမၠောန် မဗတိုက်စဵုဒၞာယဲအေဒ်သ် (AIDS/HIV policy) ဗွဲမစိုပ်တရဴ။
• ဗွဝ်ဖျာဒြဟတ်လလဳ ဂှ် ပလေဝ်ပလေတ်လဝ် ပ္ဍဲဒၞာဲဏအ်ဂှ် ဒက်ပ္တန် ကမၠောန်ပ္တိတ်ဒြဟတ်လလဳဗွဲမဗၠးၜး ကေုာံ အပ္ဍဲပွိုင် ၁၀ သၞာံ ကမၠောန်ဒြဟတ်လလဳ ညးဂွံဒှ် ဗွဲမဗၠးၜး ကေုာံ ပအပ်ကဵု ကမ္မဏဳပူဂိုလ်။ သမဂ္ဂသဟ (ဗွဲကြဴ နာဲအာနာန် မဒှ်ဥက္ကဋ္ဌ) ဂှ် က္လိဂွံအခေါင် သြိုင်ခၞံ ရုင်ပ္တိတ်ဒြဟတ်လလဳ နကဵု တၟအ်ချးဂၠိုင်အိုတ်။
• ဖျေဟ်ပ္တိတ်ကဵု သြန်ၜါတ်ဂၠိုင်ကဵုဗဳလဳယာန် ကုကမ္မဏဳ တေလေကောမ် အေရှ (Telecom Asia) (လၟုဟ် ကော်ကေတ် ကမ္မဏဴဳ True) သွက်ဂွံ သြိုင် ကေုာံ ကၠောန်လာင်ဖုင် ၜါမဳလဳယာန် ပ္ဍဲဍုင်ၜင်ကံက်။ ပ္ဍဲကဵု ကမ္မဏဳဏအ် သကိုပ်ပၞာန်မသီအဝဵုဍုင် တုဲ မခပတိုန် နာဲအာနာန် နဒဒှ် သကိုပ်ဝန်ဇၞော် ကြဴနူ ညးဒေါအ်ဇူ နူကမၠောန်ဍုင်တုဲ ဂွံဒှ် ဥက္ကဋ္ဌ ပ္ဍဲကဵုကမ္မဏဳဏအ်။
• ပဒေါအ်ဇူထောအ် ပရေင်ကမၠောန်မသြိုင်ဂၠံင်ကွဳပၟတ်လတူကျာ မအာကဵု သၞေဟ်ၜင်ကျာ။

ကာဍုင်သအာင်

ပ္ဍဲကဵု ဍုင်သအာင်လေဝ် နာဲအာနာန် က္လိဂွံ မုက်လပါ်ခိုဟ်ကီုရ။ အခိင်ပၞာန်သီအဝဵုတၟိတၟိဂှ် ၜိုန်ရ ဍုင်သအာင်ဂမၠိုင် ဒစဵုဒစးပါ်ပါဲကီုလေဝ် ဗွဲမပြဟ်ဂှ် နာဲအာနာန် ဖန်ဇန်တုဲ ကလေင်ခိုဟ်အာပၠန်ရ။ နာဲအာနာန် အာဝေင် ရးနိဂီုကြုက် ပ္ဍဲဂိတုသေပ်တေမ္ဗာ ၁၉၉၁၊ ရးနိဂီုဇပါန် ပ္ဍဲဒဳဇြေမ္ဗာ ၁၉၉၁၊ တုဲ ဂွံဆဵုဂဗ ကုသမ္မတအမေရိကာန် ဂျောဒ် အုက် ဒဗျူ ဗုသ် (George H. W. Bush) ပ္ဍဲသဟရးအမေရိကာန်။

ပ္ဍဲကဵု ဍုင်ဝုတ်ဒိုဟ်တအ်လေဝ် ညးကလိဂွံ ဆက်ဆောမ်ခိုဟ်ကွေဟ်ကီုရ။ ပရေင်ဆက်ဆောံ ကုရးနိဂီုလဴဂှ် ခိုဟ်တိုန် ဗွဲမလောန်၊ နကဵု သေံ ဗာတ်ဂျေတ်သွက်ရီုဍုင်သအာင် ၂၀၀ မဳလဳယာန်ဂှ် ကဝက်ဂှ် ကဵုထံက်ပင်ဏာ လဴ။ ပ္ဍဲအခိင်ကာလ နာဲအာနာန်ဂှ် နကဵု သေံ ဂွံပါလုပ် ပ္ဍဲအရာမကလေင်ပ္တန် ပရေင်ၜိုဟ်လလံ ပ္ဍဲဍုင်ကမ္ဗောဒဳယျာ ဒၞာဲကိစ္စဇၞော်၊ တုဲပၠန် ပရေင်ဆက်ဆောမ် ကုဍုင်ဝဳယေတ်နာမ်လေဝ် စဒက်ပ္တန် ဓဝ်ပတှ်ေ ရေင်သကအ်ရ။

နကဵုအလဵုအသဳသေံ လက်ထက် နာဲအာနာန် ကိစ္စဍုင်သအာင် ဟွံခိုဟ် ပရေအ်ဂၠိုင်တိုန်ဂှ် ကုအလဵုအသဳပၞာန်ဗၟာရ။

အရာမဟွံတုပ်စိုတ် ကု ကံင်သဳပညိင်ဝတ်ဍုင်

နာဲအာနာန် ဟွံတုပ်စိုတ် သွက်ဂွံ ဂလိုင်ပတိုန် ဗာတ်ဂျေတ် သွာင်ပၞာန်။ နူကဵု ဒပ်ပၞာန် အာတ်မိက် သွက်ဂွံပ္တိတ်ကဵု ဗာတ်ဂျေတ် သီုဖအိုတ် သြန်ၜါတ် ၅၃ ဗဳလဳယာန်ဂှ် နကဵု နာဲအာနာန် တးပါဲ။ ဂကောံတၠအဝဵုပၞာန် သကိုပ်ပၞာန်ကျာ ကသေတ် ရောဇန္နိလ် (Kaset Rojananil) ပါ်ပါဲ လတူအလဵုအသဳ နာဲအာနာန် ဒဒှ်ရ ကၠောန်ကမၠောန် ဟွံစိုပ်တရဴ၊ ဟွံမာန်ကမၠောန်တုဲ အာတ်မိက် ကဵုနုက်တိတ်ရ။ နကဵု သူချိန္ဒာ ပသောင်ကလး ဒဒှ်ရ သၟာပၠန်ဂတးကောန်မျူနေတ် နွံဒၟံင် ပ္ဍဲကဵု ဒေသအေန္ဒောချာင်နာဏီဂှ်ရ နကဵု ရးနိဂီုသေံ နွံပၟိက်ဒၟံင် ဒြဟတ်ပၞာန်ဇၞော်ဇၞော်ဏီရ။ ဂိတုနဝ်ဝေမ္ဗာ ဂှ် နာဲအာနာန် ပသောင်ကလး လညာတ်ညး ပရေင်ဂီုကၠီုဍုင်ဂှ် နွံတန်တဴဒၟံင် ပ္ဍဲကဵု ဒြဟတ်ပၞာန် ဟွံသေင်၊ ပရေင်ဂီုကၠီုဍုင်ဂှ် နွံပ္ဍဲ ပရေင်ဇၞော်မောဝ် ပရေင်ပိုန်ဒြပ် ကဵု ပရေင်ဍုင်ကွာန်။ ပ္ဍဲအခိင်ကာလလၟုဟ်ဂှ် "ဒြဟတ်ပၞာန်ဂှ် ဒုင်လျိုင် သွက်ဂီုကၠီုဍုင် ဟွံမာန်ရ။ လုကဴ ညးဍုင်ကွာန်တအ် ဟွံဂွံအခေါင်ဟီုဂး ကၠောန် ပရေင်ဍုင်ကွာန် ဗွဲမဗၠးၜးဏီ ကဵု အခေါင်အရာ မဂွံဂျိုင်တန်တဴ ဘဝ မနွံကဵု င္ၚုဟ်မးဏီမ္ဂး ဍုင်လဵုလေဝ် ဟွံဂွံဒုင်စသိုင် ဂီုကၠီုရ။" "Military might is no longer a guarantee of national security. No nation can feel secure as long as its citizens are deprived of freedom of political expression and of the opportunities for a better and more meaningful life."

သၞောဝ်ဥပဒေသဇိုင် နကဵု ဒပ်ပၞာန်မဓဇက်လဝ်ဂှ် နာဲအာနာန် ဟွံတုပ်စိုတ်ကီုရ၊ ဆဂး သၞောဝ်ဥပဒေသဇိုင်ဂှ် လလောင်တြး ပဏာဒတန်အတိုင်ဂှ်ရ။ ဗွဲကိုပ်ကၠာအိုတ် ညးဟွံတုပ်စိုတ် ဒဒှ်ရ သၞောဝ်ဥပဒေသဇိုင်ဂှ် ဓဇက်လဝ် နကဵု မၞိဟ်သကိုပ်ပၞာန်မရုဲစှ်လဝ်ဂှ်ဟေင်၊ ပဏာဒတန်အတိုင်ဂှ်။ တုဲပၠန် ပ္ဍဲကဵု ၁၆ နဝ်ဝေမ္ဗာ ဂှ် နာဲအာနာန် ဟီုလဴထ္ၜး ဒၞာဲတင် ညးဟွံဒုင်တဲ ပ္ဍဲကဵု သၞောဝ်ဥပဒေသဇိုင် မချူလဝ် ပ္ဍဲကဵု စၠတ်ဓရ်လတူ မၞိဟ်စၞး နူကဵု ဒပ်ပၞာန်မခပတိုန်လဝ် ၃၆၀ တၠ မတုပ်ကဵု လၟိဟ် မၞိဟ်စၞး နူကဵု ညးဍုင်ကွာန် မရုဲစှ်လဝ် နကဵုမာဲ ပ္ဍဲကဵု စၠတ်ဓရ်သၟဝ် ဂှ်ရ။ စၞးဂှ် နကဵု နာဲအာနာန် ကဵုကသပ် ပ္ဍဲစၠတ်ဓရ်လတူ ဂှ် ဖအောန်ဖျေဟ်မၞိဟ်။ ရုင်ဗစာသၞောဝ်ဥပဒေသဇိုင် ဒပ်ပၞာန်မဓလီုလဝ်ဂှ် တးပါဲ လညာတ်ညးရ။ စပ််ကဵု ကိစ္စဂှ် နာဲအာနာန် ကလေင်ဟီု ဆ မအရေဝ် "အဲစိုတ်လီု" "I'm disappointed".

အလန်ဒုတိယ ပ္ဍဲအလဵုအသဳ

လတူအလဵုအသဳ သုချိန္ဒာဂှ် ညးဍုင်ကွာန်တအ် ထ္ၜးဆန္ဒတုဲ နကဵုဒပ်ပၞာန် ရပ်စပ် ဗွဲမသကာတ်မြဟ် ရာန်သကိုတ်တုဲ နကဵု ဨကရာဇ်လေဝ် ဒးလုပ်ပသောင်ကီုတုဲ ပ္ဍဲဂိတုမေ ၂၄၊ ၁၉၉၂ ဂှ် သုချိန္ဒာ နုက်တိတ် နူတာလျိုင် သကိုပ်ဝန်ဇၞော်ရ။ ၜိုန်ရ ဗော်ဒစဵုဒစးတအ် အာတ်မိက် ပလီုကၠေအ် အလဵုအသဳကီုလေဝ် နကဵု မသုန်ဗော် မပံင်ကောံတုဲ ဒက်ပ္တန်လဝ် အလဵုအသဳပံင်ကောံဂှ် ဆက်တုဲ မိက်ဂွံဆက်ထိင်လဝ် အဝဵုဏီဖိုဟ်ရ။ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ညးတအ် ဟီု ကုအာထိတ် ဥရာဲရာဇ် ညးအခေါင်မဟီုဂး စၠတ်ဓရ် သွက်ဂွံ ခပတိုန် သောမ်ဗောန် (Somboon) သွက်ဂွံ ခပတိုန် သကိုပ်ဝန်ဇၞော်ရ။ ဆဂး ကြဴနူ အာထိတ် မချပ်ဂၞန် ကုကံင်သဳလာ ပြေမ် တုဲ ညးတေအ် မင်လ္ဇထောအ်ရ။ တုဲဂှ် ညးလလောင်တြး စဵုကဵု ပရေင်ပလေဝ်ပလေတ် မဆေင်ကဵု သၞောဝ်ဥပဒေသဇိုင် ဟွံတုဲဒှ်ဏီ စဵုကဵု ဂိတု ဂျောန် ၁၀ ၁၉၉၂ ဂှ်၊ ညးလဵုမွဲလေဝ် ညးဟွံရုဲစှ်ဏီ။ တုဲပၠန် ညးဟီု သကိုပ်ဝန်ဇၞော် အလန်ဏအ်ဂှ် သ္ဒးဒှ် ညးဍုင်ကွာန် (ပၞာန်ဟွံသေင်) ရ။

ပ္ဍဲ ဂိုတဂျောန် ၁၀၊ ၁၉၉၂ ဂှ် စၞးမရုဲစှ် သောမ်ဗောန်ဂှ် ညးရုဲစှ်ဏာ နာဲအာနာန် သွက်ဂွံလုပ်ဒုင်လျိုင် ပ္ဍဲတမ်ဇိုင် သၟိင်တၠတိ/ဨကရာဇ်ရ။ တင်လလောင်တြးဂှ် ပါဲနူ ဂကောံဗော်အလဵုအသဳပံင်ကောံတအ်တုဲ မၞိဟ်ဗွဲမဂၠိုင် တုပ်စိုပ် ပေင်တြပ်စိုတ်အိုတ်တုဲ ဟီုဂး ကုအာထိတ် နဒဒှ် မၞိဟ်ဖံက်သစ္စ ကုညးတအ်ရ။

ကြဴနူ နာဲအာနာန် မဂွံဒုင်ရုဲစှ် နဒဒှ် သကိုပ်ဝန်ဇၞော်တုဲ ညးလလောင်တြး ဂကောံအလဵုအသဳညး ပ္ဍဲဂှ် မၞိဟ်ညးဂမၠိုင်မရှ်ေသှ်ေရဴဂဴ မၞိဟ်မနွံကဵု အစောံစရာဲ ၂၀ တၠ နူကဵု အခိင်အလဵုအသဳညးကိုပ်ကၠာတေအ် ပါလုပ်ဒၟံင်ရ။ ပရေင်ကမၠောန် အဓိက အလဵုအသဳအာနာန်ဂှ် သွက်ဂွံ ကလေင်ပခိုဟ်ပတိုန် ပရေင်ပိုန်ဒြပ်၊ သွက်ဂွံ ကၠောန်ဗဒှ် သဘင်မာဲ မနွံကဵု ဗၠးၜး ကေုာံ စှ်ေကဵု ဗဗွဲဓဝ်၊ တုဲပၠန် သွက်ဂွံ ပ္တိတ်ထောအ် သကိုပ်ဗိုလ်ဇၞော်ဇၞော်လ္ၚဵု နူကဵု တာလျိုင်ရ။

သၞောဝ်ပညိင်ၜိုဟ်လလံ ကာလအကြာ မဒှ်သၞောဝ် မကဵုအခေါင် ပၞာန်ဒစဵုဒစး ညးထၜးဆန္ဒတအ်ဂှ် နုက်ပလီုထောအ် ပ္ဍဲ ဂိတုဂျူလာင် ၂၉၊ ဂိတုအဝ်ဂေတ် ၁ ဂှ် ညးနုက်ပ္တိတ်ထောအ် သကိုပ်ပၞာန်ကျာ မာရှလ်ကသေတ် (Marshal Kaset)၊ သကိုပ်ဗိုလ် ဣဿရပေါင် (General Issarapong)၊ ကေုာံ သကိုပ်ဗိုလ်ချာဲနရောင် (General Chainarong)။

သၞာံ ၁၉၉၂ လပါ်အိုတ်ဂှ် ညးကၠောန်သဘင်မာဲတုဲ ဂွံရုဲစှ်ပ္တိုန် သကိုပ်ဝန်ဇၞော် Chuan Leekpai ရ။

ကမၠောန် ကြဴနူ ပရေင်ဍုင်ကွာန်

ကြဴနူ သဘင်မာဲ ၁၉၉၂ တုဲ နာဲအာနာန် က္လေင် လုပ်ကၠောန် ပ္ဍဲ ဂကောံသမဂ္ဂသဟ။ ညးဒေါအ်ဇူ နူကဵု ဂကောံသမဂ္ဂသဟ သၞာံ ၂၀၀၂။

သဘင်သဳကၠဳ ချူသၞောဝ်ဥပဒေသဇိုင်

သၞာံ ၁၉၉၆ နာဲအာနာန် မဂွံဒုင်ရုဲစှ်ပ္တိုန် ပ္ဍဲဂကောံ သဘင်သဳကၠဳချူသၞောဝ်ဥပဒေသဇိုင် တုဲ မဂွံဒုင် ခပတိုန် နဒဒှ် ဥက္ကဋ္ဌ ကမ္မတဳချူသၞောဝ်ဥပဒေသဇိုင် ရ။ သၞောဝ်ဥပဒေသသဇိုင် ညးဂှ် မဂွံဒုင်ကော်စ သၞောဝ်ဥပဒေညးဍုင်ကွာန် သၞာံ ၁၉၉၇ ("Peoples' Constitution" of 1997)။ သၞောဝ်ဥပဒေဂှ် ကြဴနူ ပၞာန်သီအဝဵု အလဵုအသဳတက်သိန် ရှိန္နဝါတ္တြ (Thaksin Shinawatra) ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၀၆ တုဲ သၞောဝ်ဂှ်လီုအာရ။ သၞောဝ်ဥပဒေညးဍုင်ကွာန်ဂှ် ပလေဝ်ပလေတ်လဝ် တင်ကိစ္စဇၞော် နွံတၟာဂလိုင်၊ မပ္တံ ကု -

• အလဵုအသဳ ဗဟဵုရပ်ဇုက် ဟွံသေင်၊ ဗီုကဵု ကာလရုဲစှ် ဂကောံအုပ်ဓုပ်ဒေသ ကေုာံ ဂကောံအုပ်ဓုပ်ခရိုင်ဂမၠိုင်မ္ဂး ရုဲစှ် ပ္ဍဲဒေသညး ကဵုညး။ ပရေင်အုပ်ဓုပ်ဘာလေဝ် ဟွံမဲ ကုပရေင်ဗဟဵုရပ်ဇုက်၊ ဆဂး ဂကောံကေင်ကာ ပရေင်ပညာတအ် သီုဗၟံက်ရုပ်ရဴ ကမၠောန်ဟွံဂတာပ်။
• ဒက်ပ္တန် အေရှေန်သဳအလဵုအသဳ ဗွဲမဗၠးၜး ဗွဲမဂၠိုင် မပ္တံကဵု ကမ္မရှေန်မာဲ၊ ဂကောံစၟဳစၟတ်စရင်သြန် (the Auditor-General) ကေုာံ ကမ္မရှေန်အခေါင်အရာမၞိဟ်ဍုင်။
• ဍာ်ဒကေဝ် မၞိဟ်မဒုင်ရုဲမာဲ သွက်ပါလဳမာန်တအ်ဂှ် အောန်အိုတ် ကဆံင်ပညာ သ္ဒးနွံ ကဆံင်ဗာတ်ချ်လာဒဳဂရဳ (bachelor's degree)။
• ညံင်ဗော်ဒြဟတ်ဇၞော်မွဲမွဲ ဟွံဂွံ ဓလီုဏာ ဗော်ဒြဟတ်ဍောတ်တ်တုဲ ဖန်ဗဒှ်လဝ် ညံင်ဂွံဒှ် သၞောတ်အလဵုသဳပံင်ကောံ။

ကမ္မရှေန် ပညဳပညပ် ကောန်ဂကူ

စတမ်နူ ဂိတုမာတ် ၂၀၀၅ နာဲအာနာန် ယိုက်ဂၠေင်လဝ် တာလျိုင် ဥက္ကဋ္ဌ ကမ္မရှေန်ပညဳပညပ်ကောန်ဂကူ သွက်ဂွံ က္လေင်ဒက်ပ္တန် ပရေင်ၜိုဟ်လလံ ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံဒေသသကုတ်သၠုင်ကျာရ။ ပရေင်ဟွံၜိုဟ်လလံ ပ္ဍဲကဵု ဒေသသကုတ်သၠုင်ကျာဂှ် နကဵု သၟိင်သေံ ရပ်စပ် နကဵု နဲကဲတေင်တေင်တုဲ ပရေင်ကတံင်ကတဴဂှ် က္တဵုဒှ် ဂၠိုင်တိုန်ခဍင်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ညးပါ်ပါဲ လတူဗီု အလဵုအသဳတက်သိန် မရပ်စပ် ကိစ္စဂှ်ရ။

ကၞောတ်တဲ နာဲအာနာန် ပ္တိတ်လညာတ် ပ္ဍဲ ဂိတုဂျောန် ၅၊ ၂၀၀၆ မပ္တံ ကု - Among them were

• ကၠောန်ဗဒှ်ကဵု သၞောဝ်အေဿလာမ်
• ဖန်ကဵု အရေဝ်ဘာသာယဝဳ နဒဒှ် အရေဝ်မစကာရုင် ပ္ဍဲကဵု ဒေသ။
• ဒက်ပ္တန် ဂကောံမင်မဲၜိုဟ်လလံ မဟွံရပ်လွဟ်သေနာတ်။
• ဒက်ပ္တန် ဌာနပရေင်အုပ်ဓုပ် ဗွဲမၜိုဟ်လလံ ပ္ဍဲကဵု ဒေသပယျဵု လပါ်သၠုင်ကျာ။

တင်ပ္တိုန်ထ္ၜးဂှ် နကဵု ကံင်သဳဖြေမ် တးပါဲ။ မုဟိုတ်ရောမ္ဂး နကဵု သေံမွဲ နဲကဲလဵုလေဝ် ဒုင်တဲဟွံမာန် လတူတင်ပတိုန်ထ္ၜးဂှ်ရ။ နကဵု ကံင်သဳဂှ်ဟီု ဍုင်ပိုယ်ဍုင်သေံ အရေဝ်ပိုယ် အရေဝ်သေံ ပိုယ်ဒးကေတ်ဂုဏ်စရာဲ ပိုယ်ဂွံဒှ် ဂကူသေံ တုဲပၠန် အရေဝ်သေံ မဒှ်အရေဝ် စကာရုင်။

တာလျိုင်တၞဟ်

နာဲအာနာန် ဂကောံဗွဲသၟဝ်ဝွံလေဝ် ပါလုပ်လဝ် နကဵု ဒၞာဲအဓိကကီုရ။

• Trilateral Commission
• International Advisory Board of American International Group (AIG)
• Carlyle Group
• Carlyle Group

နဒဒှ် ကလုတ်ရးနိဂီုသေံ ပ္ဍဲကဵု ဂကောံ UNICEF ဂှ် ညးယိုက်ဂၠေင်လဝ် နူသၞာံ ၁၉၉၆။ ပ္ဍဲကာလ နဝ်ဝေမ္ဗာ ကဵု ဒဳဇြေမ္ဗာ ၂၀၀၄ ဂှ် နာဲအာနာန် မဂွံဒုင် ခပတိုန် နကဵု ညးအုပ်ကာနာနာ ကဝ်ဖဳအာနာန် သွက်ဂွံဒှ် ဥက္ကဋ္ဌ ပ္ဍဲ High-Level Panel on Threats, Challenges and Change [၁] [၂] of the United Nations.

တဆိပ်တြာ မရာဇ်

နာဲအာနာန် ဂွံဒုင်ကေတ် တဆိပ်တြာ မရာဇ် နူကဵု သၞောတ်မအဲပရဲ ရးနိဂီု

• 1991 - Knight Grand Cordon (Special Class) of the Most Exalted Order of the White Elephant
• 1988 - Knight Grand Cordon (Special Class) of The Most Noble Order of the Crown of Thailand
• 2003 - Knight Grand Cross (First Class) of the Most Admirable Order of the Direkgunabhorn
• 1991 - Knight Grand Commander (Second Class, higher grade) of the Most Illustrious Order of Chula Chom Klao
• 1967 - King Rama IX Royal Cypher Medal (Third Class)

တဆပ်တြာ နူရးနိဂီုသအာင်ဂမၠိုင်

• 1961 - Commander of the Order of Merit of the Italian Republic (Third Class)
• 1970 - Order of Diplomatic Service Merit Grand Gwanghwa Medal (First Class), Republic of Korea
• 1971 - Star of Merit 1st Class, Indonesia
• 1990 - Grand Officer of the Order of the Crown (Second Class), Belgium
• 1991 - Grand Cordon of the Order of the Rising Sun, Japan
• 1996 - Honorary Knight Commander of the Civil Division of the Most Excellent Order of the British Empire (KBE), United Kingdom
• 2007 - Commander Grand Cross of the Royal Order of the Polar Star, Sweden