ၜံက်
[ၜံက်]
ကြက်မၞိဟ်ဂှ်ပုၚ် ကြုက်ဍုၚ်ဂှ်ပၞာန်
ကြုက်မၞိဟ်ဂှ်ဒှ်မံၚ်ပုၚ်ဖိုဟ် မူဟိုတ်မၞိဟ်စောဲၜံက်တံ ထပိုတ်ၜံက်ဟွံမာန်တုဲ ဟီုမံၚ်ၜံက်မွဲတၞုၚ် ပုၚ်မွဲပ္ၚာန်ဂှ်ရော? ထေက်ကဵုဒးသ္ပ သုတေသန လ္တူၜံက်ဏံထေက်ကွေံရ၊ ၜက်ဏံဂှ် သုၚ်ကၠုၚ်နူစကဝ်တန်ရဟာ? သာ်ဂှ်ဟွံသေၚ် ဗီုလဵုဂွံစိုပ်ကၠုၚ် ပ္ဍဲမၞိဟ်ရောဂှ် ယဝ်ရလ္ၚတ်မ္ဂး အတိုၚ်ဗွဲသၟဝ်ဏံ ဂွံဆဵုကေတကမာန်ရောၚ်-
လောန်ကၠုၚ်သၞာံၜိုတ် ၜါလ္ၚီ(၂၀၀၀) တေံ မၞိဟ်ဂမၠိုၚ် စံၚ်တၞးဆု တၞံဆုတံဂှ် ကေၚ်ခရေတ်ကေတ်သၟုဟ်ဍေံ နဒဒှ်ဂဥုဲမွဲဂကူရ။ၜိုန်ဂှ်ခမူဗီုၜံက်တုဲ သုၚ်ဂှ် ဟွံကေၚ်ဆဵုကေတ်ရ။
သက္ကရာဇ်ခရေတ် (၁၄၉၂)ကောန်ဍုၚ်ယူရောပ်ပ မၞုံယၟု ကိုဝ်လာန်ဗာတ် ကၠုၚ်ဇရေၚ်တ္ကံ မဟာမာဗ္ဒဲါတိုက်အမေရိကဂှ်တုဲ ဂွံဆဵုကေတ်ညးအရိုၚ်ဂမၠိုၚ် စံၚ်ဒၟံၚ်တၞးဆုမွဲဂကူတုဲ ခရေတ်ဒၟံၚ် ယက်တၞးဆုဂှ် ဗွဲမသာယျေန်ရ။ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်မၞိဟ်အရိုၚ်ဂှ်လေဝ် ဆက်ကွာဲကဵုတၟာဲတဲကုကိုဝ်လာန်ဗာတ်တုဲ ဂဥုဲတၞးဂှ် စိုပ်အာတိုက်ယူရောပ်ပတေံ ကီုရ။
မၞိဟ်အရိုၚ်နွံပ္ဍဲဇရေၚ် ဇိုၚ်ၜဳဍုၚ်ဗေန်နဳဇွဳဠာ ပ္ဍဲတိုက်အမေရိက သၠုၚ်ကျာဂှ် ထၜမ်လဝ် ဂဥုဲတၟးသီုညးဖ္အိုတ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲလိက်စၟတ်သမ္တီပ္ဍဲသက္ကရာဇ် (၁၄၉၉)တေံရ။
ပ္ဍဲခေတ်ဂှ်ကီု ကောန်ဂကူသပိန်ဂမၠိုၚ် အာစိုပ်တ္ကံဂျူဗာတုဲ ဂွံဆဵုကေတ်မၞိဟ်အရိုၚ်ဂမၠိုၚ် ခရေတ်ဒုၚ်မံၚ်သၟူ ခမူမွဲဂကူ သၠဟ်ညံၚ်ၜံက်ခမူ ခေတ်ပိုဲဏံကီုဂှ် စၟတ်သမ္တီလဝ်ရ။ ရံၚ်ကဵုဟိုတ်စဏံတုဲ ဂဥုဲတၞးဏံဂှ် ကၠုၚ်နူဒေသတိုက်အမေရိကတေံဟီုစမာန်ရ။
ပ္ဍဲသက္ကရာဇ် (၁၅၆၅) ဂှ် ဂဥုဲတၞးစိုပ်အာ ဍုၚ်အေန်ဂလာန်တုဲ အခိုက်သုၚ်ၜံက်တဝ်တံ ဂၠိုၚ်တိုန်ညံၚ်ဍာ်ဒဳကီုရ။ ဗွဲကြဴဏံ ဂဥုဲတၞးဂှ် ပြးဇးအာအလုံမွဲတိုက် ယူရောပ်မွဲတုဲ နဒဒှ်ဂဥုဲမွဲဂကူလေဝ် သုၚ်စောဲကၠုၚ်ရ။ ဗီုဒှ်ဂှ်ပ္ဍဲၜိုတ်ခရေတ် (၁၆၆၄-၁၆၆၆) တေံဂှ် ပ္ဍဲဍုၚ်အေန်ဂလာန်က္တဵုဒှ်ယဲ ပလိက်တုဲ မၞိဟ်ချိုတ်အာ ဗွဲမဂၠိုၚ်ရ။ တၞဟ်နဂွံစဵုဒၞာယဲဂှ် မၞိဟ်သၟတ်ဂမၠိုၚ် မွဲတ္ၚဲမွဲတၞုၚ်ဒးသုၚ်ၜံက်ရ။ ရဴဝွံ ဂွံဆဵုကေတ်ပ္ဍဲလိက်စၟတ်သမ္တီရ။ ယဲပဲါနူဂှ်ပၠန်လေဝ် နဲလွဳယဲ ထဂိုဟ်စုတ်သၟုဟ်ဂဥုဲ ပ္ဍဲဂၠံၚ်ကသုၚ်အိက်လေဝ် နွံရ။
မဂဥုဲက္လိဂွံ နူအ တိုက်အမေရိကဂှ် ကၠောံအာတိုက်ယူရောပ်ပနူဂှ်ကၠောံအာတိုက်အာဖရိက တိုက်အာယှသကုတ်လ္ဒောဝ်ကေုာံ ဍုၚ်ကြုက်တံ ဗွဲမဂၠိုၚ်ရ။ ပ္ဍဲအခေတ်ဂှ် ဇၟာပ်မၞိဟ်တြုံသုၚ်ၜံက်လေပ်အာရ။ ယဝ်ရ ဟွံသုၚ်ၜံက်မ္ဂး ဟွံဒှ်မၞိဟ်တြုံခိုဟ်က္ဆံၚ်ဏံစိုပ်ကၠုၚ်ရ။
ညံၚ်ရဴမၞိဟ်ဒးစိုတ်ၜံက်ဂၠိုၚ်ဂှ် ဍုၚ်လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ် ကၟာတ်စဵုဒၞာၜံက်လေဝ် က္တဵုဒှ်ကၠုၚ်ကီုရ။ ပ္ဍဲခရေတ် (၁၆၀၄)ဍုၚ်အေန်ဂလာန် လက်ထက်သၟိၚ်ဂျုၚ် (ကိုပ်ကၠာ) ဂှ် သုၚ်ၜံက်မ္ဂး က္တဵုဒှ်ယဲကဴဇြဏောဝ်ဟီုတုဲ စဵုဒၞာကၠုၚ်ကီုရ။ ခရေတ် (၁၆၃၄) ဂှ် ပ္ဍဲဍုၚ်ရုယှာ ညးသွံရာန်သုၚ်စောဲဂဥုဲတၞးတံ သီုဖ္အိုတ်ရပ်ဂွံမ္ဂး ရေက်ထပိုတ်ကၠေံမုဟ်ကေုာံကဵု ဒုဟ်ဒဏ်ဓဇန်ဓဇန်ကီုရ။ ညးမက္လိဂွံလောန်အာဒုဟ် ဂၠိုၚ်ကဵုအလန်မ္ဂး ဒးဒုၚ်ဘဲဒဏ်ဂစိုတ်ရ။ ပ္ဍဲ (၁၇) ဗွဝ်ကၠံတေံ ဍုၚ်ဒါၚ်မာတ် ဍုၚ်သွိဒေန် ဍုၚ်နလ်တာလာန် ဍုၚ်သေဿဠဳ ဍုၚ်အဝ်သကြဳယျကဵု ဍုၚ်ဟာန်ဂေရဳဂမၠိုၚ် ပ္တိတ်သၞောဝ်ဥပဒေ သုၚ်ၜံက်ဟွံဂွံကီုရ။ ဆဂးသၞောဝ်ဂှ် ဟွံဓလီုဖဍိုက်ကွေံကွေံရ။
နူဂှ် ဗီုဂွံစိုပ်ကၠုၚ် ၜံက်ခၟူနကဵုစက္ခောဏံ ဂှ် သၟာလအာတ်မစောဲၜံက်တံဂှ် ရာန်သုၚ်ဟွံမာန်တုဲ ဗက်ဂၠာဲကပှ်ဍုတ်ၜံက် ညးတၞဟ် ကၠဟ်လဝ်ဂှ်တုဲ ခမူကဵုစက္ခောတုဲသုၚ်ရ။စနူဂှ်တုဲ ကၠောံအာအလုံဍုၚ်ရ။ ပ္ဍဲ (၁၈) ဗွဝ်ကၠံ ပ္ဍဲဍုၚ်အဳတလဳကဵုဍုၚ်ပဝ်တူကဳ သၟာပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်ဂမၠိုၚ် ကၠောန်ခမူၜံက်နကဵုစက္ခောတုဲ ပ္တိတ်ၜံက်ရ။ ပ္ဍဲခရေတ် ၁၈၅၃ ဍုၚ်ဟာဗာနာတ္ကံဂျူဗာဂှ် ကၠောန်ပ္တုတ်ရုၚ်စက်ၜံက် ကၠာအိုတ်ရ။
ဆဂး ကၠောန်လဝ် ဗီုမၞိဟ်ဗြဴရတံခၟူလၟုဟ်ရ။ နူဂှ် သၟာပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်ဂမၠိုၚ် ညံၚ်ညးတၞဟ် စိုတ်ဂွံလုပ်စဂှ် ဂစာန်ကၠောန်လဝ် ကျေဝ်ကျေဝ် လိၚ်ကေတ် ကောန်သၟိၚ်ဒယှ်ဒယှ်တုဲ ကဵုတက်ဗီု ဗီုသုၚ်ၜံက်အကြာရုပ်ဒမျိုၚ်တံတုဲ မၞိဟ်သုၚ်ၜံက် ဂၠိုၚ်ကၠုၚ်ရ။
ပ္ဍဲဍုၚ်ပိုဲဏံဂှ် ပ္ဍဲအကြာရာဇဝၚ်ပိုဲမန်ကီု ပ္ဍဲအကြာတၞဟ်ဟ်ကီု ယဝ်ရလ္ၚတ်ရံၚ်ချိုတ်တ်ပၠိုတ်တ်မ္ဂး ဨကရာဇ်မန်ပိုဲသုၚ်ဒၟံၚ်ၜံက် ကောန်ဂကူမန်ပိုဲ အခိုက်သုၚ်ၜံက် နွံမံၚ်ဏောၚ်ဂှ် ဟွံဆဵုကေတ်ရ။ ဆဂး အတိုၚ်ရာဇာဝၚ်ဗၟာတံမ္ဂး ၜံက်ဏံ စနူသက္ကရာဇ်ဍုၚ် (၉၉၁) လက်ထက်သၟိၚ်ဗၟာ တလောန်မေန်တယျာ ဍေံတံဂှ် စိုပ်ကၠုၚ်ဒေသလပါ်ဍေံတံရ။ အခိုက်ဒုၚ်ကၟုဲ နပၠံၚ်ကဵု ဂဥုဲ သုၚ်ၜံက် ဒှ်အခိုက်ဗၟာတံရောၚ်။ ဆဂး လက္ကရဴဏံ ပ္ဍဲသက္ကကရာဇ် ၁၁၁၉ သၟိၚ်မန် ကၟိန်နန်မန် ဒးကဝ်အာတုဲ ဘဝဂကူပိုဲဒးမံၚ် သၟဝ်ဂကူဗၟာအယုတ်မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဂှ်တုဲ ယဲသုၚ်ၜံက်ဏံ ကၠောံကၠုၚ်နူကဵု ဍေံတံဂှ် အဲထေၚ်ကေတ်ရ။
ပိုဲတီကေတ် ဟိုတ်ဝၚ်ၜံက် ဒဒှ်စကၠုၚ်နူမၞိဟ်အရိုၚ်တံတုဲ သၟာပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်ဂမၠိုၚ် ပဂေတ်ဝေၚ်က္ဍဟ်လ္တူဘဝပိုဲဂှ်တုဲ ပိုဲကလေၚ်ပံက်ရံၚ်အဘိဓာန် ဟိုတ်ဖဵုရှ်သာဍေံပၠန်မ္ဂး ဂွံဆဵုကေတ်မာန်ရ။
ပိုဲဇြောတ်ပြောတ် ပ္တိတ်ၜံက်မွဲတဲမ္ဂး ဗၞတ်ဗ္ၜတ်သၟုဟ်ဂဥုဲမတၟုဲတဴနကဵုဓါတ်ဂျိ, မပ္တံနေတ်ကဵုတောန်,ဘာနဇဵုပါၚ်ယေန်ကာဗန်မဵုနံက်သာ်,ပါၚ်ရဵုဖေန်ဖိနဝ်,ဖဝ်မေတ်အက်သေတ်,နာ်တရေတ်အက်သေတ်,အေက်ဇြဳတုန်တုန် တံပါလုပ်ခက်ဗာန်ဂွံကသအ်ညးသုၚ်ၜံက်ဂှ် (၉၀) က္ဍိုပ်ကၠံရ။
ပ္ဍဲကဵုဓာတ်ဂမၠိုၚ် ဓာတ်ကာဗန်မိနံက်သာ်မွဲပရေံဓဇန်အိုတ်တုဲ ဓာတ်နေစ်ကဵုတေန်ဂှ် ဒှ်ဓာတ်အဓိကပ္ဍဲၜံက်ဂှ်ရ။ ဓာတ်ဂျိဂမၠိုၚ်ဂှ် ပိုဲဇြောတ်ပၠောပ် ဂၠိုၚ်ကဵုအလန်မ္ဂး ဓာတ်ဂျိဂှ် ကောံဂၠိုၚ်ကၠုၚ်တုဲ ကဵုဒဒိုက်ကုခန္ဓကာယပိုဲမာန်ရ။ ဟိုတ်နူၜံက်တုဲ ယဲအဓိကက္တဵုဒှ်မာန်ဂှ်
(၁) ယဲကဠေန်ပ္ဍဲကသအ် (ဒဳဗဳ) (၂) ယဲသ္ၚိကျာ်ကသအ်ဂုဟ်ဖေါဝ် (၃) ယဲကတေၚ်ကျာကသအ်ဂုဟ် (၄) ယဲဂန္ဓမာလာ (ဂေန်ဇြာ) ကသအ်ကေုာံဂန္ဓမာလာတၞဟ်ဟ် (၅) ယဲကောန်တၟံ (၆) ယဲဆီၜေတ် (ကတေၚ်ဆီဍန်) (၇) ယဲထိုၚ်စၞတံ က္တဵုဒှ်မာန်ရ။
ဟိုတ်နူသုၚ်ၜံက်တုဲ ခမုဟ်ယက်အိက်ၜံက်ဂှ် ခက်ဗာန်ဂွံကတေၚ်ကျာကသအ်တုဲ က္တဵုဒှ်လှေဟ်ရ။လှေဟ်ဂမၠိုၚ် ပလီုကၠေံ ကသော်ၜတ်တ် ပ္ဍဲကတေၚ်ကျာဂှ်တုဲ လံညိ ကတေၚ်ကျာဂှ် ကၟာတ်အာတုဲ ကတေၚ်ကျာ ပ္ဍဲကသအ်ဂမၠိုၚ် ဖေါဝ်တေၚ်ကၠုၚ်တုဲ မွဲခဏခဏခ္ဍက်တုဲ (Emphysema) စောဲဂွံလေပ်ရ။
ဓါတ်မလေပ်ဗဒှ်ကဵုယဲ ဂန္ဓမာလာ တၞဟ်ဟ်မပ္တံပ္ဍဲကသအ်,ပ္ဍဲဂၠံၚ်ယွီု ပါၚ်,လတာ်,တံဂှ် လေဝ် ပါလုပ်ဒၟံၚ်နဒဒှ်အဓိကမွဲတုဲ ညးမထၜမ်ဂဥုဲတဲဂှ် မလေပ်ဒှ်ယဲဂန္ဓမာလာပ္ဍဲပါၚ်လတာ်ရ။ ဓါတ်ဂျိခၟုဟကယက်ၜံက်ဂှ် ခ္ဍဳလျတ်ဒးမံၚ် ခန္ဓကာယပိုဲလၟိုန်တုဲ ကလာရုပ်ပိုဲက္တဵုဒှ် မူဟွံဍာံတုဲ က္တဵုဒှ်ယဲ ဂန္ဓမာလာမာန်ပေၚ်ပၚ်ရောၚ်။
ပဲါနူဂှ်ပၠန် ဓာတ်နဳကဵုတေန်ဂှ် မလေပ်ကဍန်ကဵုကတေၚ်ဆီတုဲ ညးသုၚ်ၜံက်လောန်န်ကာဲကာဲတံဂှ် က္တဵုဒှ်ယဲ ကတေၚ်ဆီဍန်တၞဟ်ဟ်သာ်မာန်ရ။
ကတေၚ်ဆီ ကောန်တၟံဍန်မ္ဂး ယဲကောန်တၟံမပ္တံကဵု ကောန်တၟံထအံၚ် ကောန်တၟံအုဲတံက္တဵုဒှ်ကၠုၚ်ရ။ ပဲါနူဂှ်ပၠန် ဆီနွံပ္ဍဲကောန်တၟံတေံဂှ်လေဝ် ကှ်ကလောံကၠုၚ်မာန်ရ။ ဗွဲတၟေၚ်တှ်ေ မၞိဟ်ဗြဴသုၚ်ၜံက်လေဝ်လေပ် သီုသုၚ်ဂဥုဲပလီုဂဝ်ပၠန်တှ်ေ က္တဵုဒှ်ယဲကတေၚ် ဆီကောန်တၟံဍန် ဂၠိုၚ်နူမၞိဟ်ဓမ္မတာမသုန်ချရ။ ကတေၚ်ဆီနွံပ္ဍဲဇိုၚ်တဲဂမၠိုၚ် ဍန်ဂြက်ကၠုၚ်မ္ဂး ဇိုၚ်အုဲတဲအုဲ ဒးရေက်ကုတ်ဇိုၚ်တဲတံ မလေပ်ကတဵုဒှ်ရ။ မၞိဟ်ဗြဴက္တဵုဒှ်ယဲဂန္ဓမာလာပ္ဍဲသ္ၚိကောန်ဗွဲမဂၠိုၚ်တံဂှ် ဒှ်သၟတ်ဗြဴသုၚ်ၜံက်လေပ်တံသၟးရ။
လောန်ကၠုၚ်ၜိုတ်(၂၀)သၞာံတေံ အ္စာသုတေသနဂမၠိုၚ်ဂွံတီကေတ် ဟိုတ်နူခၟုဟ်ၜံက်ပွဳပွူတုဲ ဟွံဟီုဂး တြုံဗြဴ ကတဵုဒှ်ယဲမာန်ရ။ မွဲအခိၚ်တေံ ယဲဂန္ဓမာလာ ကသအ်ကဵုယဲ ကတေၚ်ဆီကောန်တၟံတံဂှ် ဒှ်ပ္ဍဲညးသုၚ်ၜံက်လေပ်တံဟေၚ် ၜိုန်ထေၚ်ကီုလေဝ် လၟုဟ်ပ္ဍဲ ကၟိန်ဍုၚ်အမေရိကာန်တေံ ပ္ဍဲ ကဵုညးချိုတ်အာနကဵုယဲ ကသအ်ဂမၠိုၚ်ဂှ် မၞိဟ်ၜိုတ် (၃၀၀၀) ပြၚ်ဂှ် ဒှ်ညးသုၚ်ၜံက် ဟွံလေပ်တံတုဲ တၟေၚ်ကွေံကွေံရ။ ညံၚ်သာ်ဂှ်ကီု ညးသုၚ်ၜံက် ဟွံလေပ်တံ ချိုတ်အာမ္ဂး နကဵုယဲကတေၚ်ဆီ ကောန်တၟၠံ ၊ မွဲသၞာံဂှ် နူကဵုပိလက် (၃၀၀၀၀) စဵုကဵုမသုန်လက် (၅၀၀၀၀) ရ။ ဟိုတ်နူသၟုဟ်ယက်ၜံက်ပွဳပွူဂွံတီကေတ်ရ။
သၟုဟ်ယက်ၜံက်ဂှ် တိတ်ဒှ်ၜါသာ် (၁) ယံက်ၜံက်နူတမ် (၂) ယက်ၜံက်တိတ်ဟဗဵုရ ယက်ၜံက်တမ်ဟီုဂှ် ဒှ်ယက်ၜံက် ခြောတ်ပၠေပ်ပ္ဍဲဂၠံၚ်ယွီုညးသုၚ် ၜံက်ဂှ်ရ။ ယက်ၜံက်တိတ်ဟဗဵု ၜံက်မဍေန်လဝ်တုဲ ယက်မဓဂုဲမံၚ်ပ္ဍဲက္ဍိုပ်ဍေံဂှ် မဟီုရ။
ယံက်ၜံက်တုတ်ဟဗဵုဂှ် ဗၞတ်ဗ္ၜတ်ဒြဟတ် ဓါတ်မလေပ်ပလီုကၠေံ ကလာရုပ် ပိုဲမၞိဟ်တံဂှ် ဂၠိုၚ်နူယက်ၜံက်တမ်ဏီရ။ ပ္ဍဲကဵုရုၚ်သ္ၚိဌာန်ကျာလုပ်တိတ်အောန်အောန်တံဂှ် သာတုဲဒးသ္ပဂရုဏီရ။ လဂွံကဵုသုတေသန ပ္ဍဲ (၁၉၈၁) တေံမ္ဂး သၟတ်ဗြဴဟွံကေၚ်သုၚ်ၜံက် ပ္ဍဲဍုၚ်ဂျပေန်တံဂှ် က္တဵုဒှ်ယဲဂန္ဓမာလာကသအ်ဂၠိုၚ်ကၠုၚ်ဂှ်လေဝ် ဟိုတ်နူယက်ၜံက်ပွဳပွူရ။
သၟတ်တြုံပ္ဍဲဍုၚ်ဂျဖေန်ဂမၠိုၚ် ဟိုတ်နူသုၚ်ၜံက်သဳခ်ရိတ် ဂၠိုၚ်လောန်တုဲအာယုက်သုၚ်ၜံက်လောန်အာနူ (၁၄) သၞာံမ္ဂး ကောန်ဗြဴ ညးတံကလိဂွံယဲ ဂန္ဓမာလာကသအ်ဂၠိုၚ်ကၠုၚ်ဂှ်လေဝ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ ဗွဲတၟေၚ်တှ်ေ သၟတ်ဗြဴမပဒတဴပ္ဍဲသ္ၚိကၟိန်မၞိဟ်ဂၠိုၚ်ဂၠိုၚ် ကျာလုပ်တိတ်လေဝ် ဟွံခိုဟ် မၞိဟ်သုၚ်ၜံက်လေဝ် နွံဒၟံၚ်မ္ဂး သွက်ကလိဂွံယဲဂှ် နွံစဒှ်ရ။
သၟတ်ဗြဴမၞုံကဵုယဲဒိုက် (ဂဝ်ဂၞဴ) တံဂှ် အလဵုဇကုညးသုၚ်ၜံက်ကဵုဒှ် ဟိုတ်နူယက်ၜံက်ပွဳပွူကဵုဒှ် ကောန်ဖျုန်ဂြိုဟ်ညးတံဂှ် ယဲဇၞော်ပါနူဂဝ်တံကီု ဂိတုတ္ၚဲဟွံပေၚ်ကီု၊ ကၠေၚ်က္ဍဟ်ညာဏ်သမ္တီဟွံခိုဟ်ကီု၊ ပရေၚ်ထတ်ယုက်ဟွံခိုဟ်ကီု က္တဵုဒှ်မာန်တုဲ စဵုကဵုဂဝ်ဂၞဴလီုက္တဵုဒှ်မာန်ရ။
အန္တရာဲဘဲၜံက်ဏံဂှ် ယဝ်ဒှ်မံၚ်ဗီုဂျိပတိုဟ်တၠိၚ်သၞာံ ကၠၚ်ပၟတ်ခဍောတ်စဒးထၜူဓဝဲါဂှ်မ္ဂး ဇၟာပ်မၞိဟ်ဝေၚ်ပဲါအိုတ်ရ။ သုၚ်ၜံက်မွဲတၞုၚ် မုလေဝ်ဟွံဒှ် သုၚ်မွဲဂိတု,မွဲသၞာံ မုလေဝ်ဟွံဒှ်တုဲ မၞိဟ်တံဟွံဖေက်စကွေံကွေံရ။ အန္တရာဲ ပ္ဍဲၜံက်မွဲဂှ် ယဝ်ပါ်ပ္တိတ်ဓာတ်ဂျိဍေံသၟးမ္ဂး ကၞိမွဲချိုတ်မာန်ကီုလေဝ်၊ ပိုဲမၞိဟ်ဂှ် ဟိုတ်နူဓာတ်ကြံၚ်နူကၞိၚ်ဂၠိုၚ်ကဵုချတုဲ ရုပ်ရဴဟွံမံက်ရ။
လၟုဟ်ပ္ဍဲကဵုလ္တူဂၠးတိဏံ ညးတံတီဒဒှ်ၜံက်ဏံဟွံခိုဟ်တုဲ ပ္ဍဲဂိတုမေ (၃၁) ဂှ်မ္ဂး စၟတ်သမ္တီလဝ် တ္ၚဲဂၠးကဝ်ဟွံသုၚ်ၜံက် (World No Tobacco Day) ရ။ ဍုၚ်ဗွဲမဂၠိုၚ်မပ္တံဍုၚ်အမေရိကာန်၊ ဍုၚ်ကြုက်တံဂှ် ညးတံဂွိၚ်ကဵု ကောန်ဍုၚ်ကွာန်ညးတံဂှ် ၜိုတ်စဵုဒၞာမာန် ကဵုမာန် ညးတံစဵုဒၞာအိုတ်ရ။
မပ္တံကဵုဍုၚ်ကြုက်တံဂှ် ဟိုတ်နူမၞိဟ်သုၚ်ၜံက်ဍုၚ်ညးပေၚ်အာ ပိကၠံပြကောဋိကိုဋ် (၃၀၀, ၀၀၀,၀၀၀,)တုဲ စတံနူ၁၉၉၅ ဂိတုဇန်နဝရဳ (၁)ဂှ်တုဲ ပ္ဍဲလိက်ပရိုၚ်ကီု ပ္ဍဲလိက်ကၞပ်တၞဟ်ဟ်ကီု ပ္ဍဲပလံၚ်ဓာတ်ကီု ပ္ဍဲဓူရဓါတ် (TV) တံဂှ် ကြီုလလောၚ်တြးပရူၜံက်ဟွံဂွံ၊ ပ္ဍဲအကြာဂၠံၚ် ယဝ်ရဆဵုဒးဗါန်လဝ် မွဲတၞးမ္ဂး ကုမ္ပဏဳၜံက်ဂှ် ဒးလေဲသြန်ရ။
ဗွဲကြဴဏံ ကလေၚ်ပ္တိတ်ကမိၚ်မွဲပၠန်ဂှ် ညးဂှ်သုၚ်ၜံက် အကြာမၞိဟ်မ္ဂး ဒးဒဏ်သန်ဒဝ်လာ အမေရိကာန် မွဲဒကေဝ်ရောၚ်၊ ပ္ဍဲဍုၚ်ပရာဇြဳပၠန် ညးဟွံပေၚ်အာယုက် (၁၈)မ္ဂး သုၚ်ၜံက်အခေါၚ်ဟွံမွဲ မၞိဟ်အာလ္တူအာယုက် (၁၈) ဂှ်ပၠန် လေဝ် ညးဟွံကလိဂွံ အခေါၚ်သုၚ်ၜံက် ယဝ်ရပ်ဂွံမ္ဂး ဒးဒဏ်ဇၞော်ကဵဒြဟတ်ရောၚ်။ ပ္ဍဲဍုၚ်အမေရိကာန်ပၠန်တၞဟ်နဂွံဖအောန်ကၠေံမၞိဟ်သုၚ်ၜံက်တုဲ ကြီုၜံက်အခေါၚ်ဟွံမွဲ၊ သွံၜံက်အကြာဂၠံၚ် ဍာန်ဟွံဂွံရ။
ဍုၚ်ပိုဲဏံဂှ် ပ္ဍဲသက္ကရာဇ် (၁၁၉၃) တေံဂှ် အတိုၚ်သုတေသန ပရေၚ်ထတ်ယုက်တံ ဂၠာဲဂွံမ္ဂး မၞိဟ်မံၚ်ပ္ဍဲဍုၚ်သုၚ်ၜံက်လၟိဟ် ၃၁ ဒသမ ၅ က္ဍိုပ်ကၠံ၊ မၞိဟ်ပ္ဍဲဂြိုပ် ၃၆ ဒသမ ၈ က္ဍိုပ်ကၠံဂှ် သုၚ်ၜံက်ရ။ ပ္ဍဲ(၁၉၉၄) ကလေၚ်သ္ပ သုတေသနပၠန် ဂွံဆဵုကေတ်လၟိဟ်မၞိဟ်သုၚ်ၜံက် အလုံကၟိန်ဍုၚ်မွဲ ၄၆ ဒသမ ၆ က္ဍိုပ်ကၠံရ။ လၟိဟ်ဂၠိုၚ်တိုန်မံၚ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် အလဵုအသဳတၠအဝဵုတံ ဟွံသ္ပတီဏီရ၊ သီုဘိက်ကော်ပၠောပ်ကုမ္ပဏဳၜံက်တံရ။ ပ္ဍဲကဵုဓူရဓါတ် (TV) ကီု၊ ပ္ဍဲကဵုပလံၚ် ဓာတ်ကီုဂှ် ကုမ္ပဏဳၜံက်တံဒှ်မံၚ်အ္စာရ။ အတိုၚ်ညးတၞဟ်တံဟီု ဍုၚ်ဗၟာဏံ ကော်ဘိက်မံၚ် (ဘိၚ်,အရက်,ၜံက်,မှံက်မုစ္စလေန်တုဲ ဂၠာဲပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်ရ။ အတိုၚ်ဍေံတံတက်တၚ်ပ္တဝ်က္ဍိုပ်ဍေံ တမျိုတာလုံကြာန်မာယျေနေအ် လူမှုယျေ မျေအ်မာယျေ " ဂှ် ဒှ်အာဆလံက်ဂြိပ်ကဵု ညးတၞဟ်ဟေၚ်ရ။
ဟိုတ်ဂှ်ရ ပိုဲဂကူမန်တံ ယဝ်ရဆာန်ကောန်ဖျုန်ဂြိုဟ်ဇကု၊ ယဝ်ရဆာန်ဇကု ယဝ်ရဂိုဟ်ဒြပ်လေပ်မ္ဂး ၜံက်ဟွံမွဲ ၚုဟ်မးသွက်ဘဝဂှ် လ္ပဒုၚ်ဗဂေတ်မတ်ကဵု ရဲသၟာပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်တံညိ၊ ၜံက်ဏံဗဵုလဵုဂွံထပိုတ်ရော ယဝ်သၟာန်မ္ဂး အတိုၚ်ပိုဲသ္ပကၠုၚ်သုတေသနမ္ဂး တ္ၚဲဏံထပိုတ်မ္ဂး တ္ၚဲဏံပိုတ်ရ။ တ္ၚဲပ္ဍဲမၞိဟ်သုၚ်ဂှ်ဟေၚ်ရ။ မၞိဟ်ဟွံဂွံသုၚ်ၜံက်ဂှ် ဍေံဟွံချိုတ် ဟွံဂွံစပုၚ်ဟေၚ် ချိုတ်ရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ၜံက်ကဵုပရေၚ်ထတ်ယုက် ၝောံဒးဂၞပ်ဂှ် ရုဲကေတ်ရသဟာဲ…………။ ။
✍ကောန်စေက်✍(ချူ)☞☟
{ရာမညမာံဝါန်ၛာဲ}
ဗ္စိုပ်/➩➭➬
ခန္ဓကာယပိုဲသီုဖ္အိုတ် ဂွံထတ်ယိုတ်မံၚ်ဂှ် ဒှ်ဆီပ္ဍဲလတေၚ်ပိုဲရ၊ ဆီတံ ဂွံက္တဴဂွံအး ဇ္ၚးဂှ် ကသအ်ပိုဲကဵု ဒြဟတ်ခ္ဍိုက်ကဵုရ၊ ဒၟာနူဂှ်ရ၊ မၚ်မွဲကသအ်ညံၚ်ဟွံဂွံဒှ်ယဲညိ။ ပိုဲသုၚ်ဖျေံၜံက်မ္ဂး ကသော် (ချောဲ) နွံလ္တူကသအ် (မကဵုဒြဟတ်ကဵုက္သအ်) ဂှ်အေဲအာမ္ဂး ကသအ်ဂှ် ဒြဟတ်ဍိုန်ကၠုၚ်မ္ဂး ဂမ္တဴကဵုဆီလေဝ်ဟွံမာန် ဖ္အးကဵုဆီလေဝ်ဟွံမာန်ကၠုၚ်မ္ဂး ယဲဗွဲမဂၠိုၚ် က္တဵုဒှ်ကၠုၚ်မာန်ရ။