ကကှ်ကှ်

ကွာန်တမ္ၚာ မစဲဒၟံင်က ပ္ဍဲတ္ၚဲ – Van Gogh 1882

ကကှ်ကှ် (ဝါ) ကသော (အၚ်္ဂလိက်: Dried fish,ဗၟာ: ငါးခြောက်) ဂှ် ဒှ်က မပကှ်လဝ် သွက်ဂွံကၠောန် စၞစ။ ကထနေက်ဂှ် ယဝ်ရစွံလဝ် အတိုင်ဂှ်မ္ဂး ခြာဟွံလအ် အုဲအာ ဗွဲမလောန်သွာမာန်ရ။ မစဲဗကှ်ဂှ် ဒှ်နဲကဲ မပတိတ်ဍာ်တုဲ ဂွံစွံစၞ အခိင်လအ်အ်မာန်ရ။ နကဵု နဲမစဲဗကှ် ပတိတ်ဍာ် နူကဵုစၞဂှ် ရန်တၟအ် ညံင်အနုဇဳဝဂမၠိုင် ညံင်ဟွံဂွံဂျိုင်တိုန် ပ္ဍဲကဵုစၞတုဲ စၞဂှ် ညံင်ဟွံဂွံအုဲလီုရ။ ဟိုတ်စၞဂမၠိုင် မဂွံအုဲ မဂွံအုတ်ဂှ် ဟိုတ်နူကဵု အနုဇဳဝ (စၟဍောတ်တ်သောဲသောဲ) တအ် ဂျိုင်တိုန် ပ္ဍဲကဵု စၞတအ်ဂှ်တုဲ အနုဇဳဝတအ် စစၞတအ်ဂှ်ရ။ အနုဇဳဝတအ် ဂွံဂျိုင်တန်တဴမာန်ဂှ် ဍေဟ်နွံပၟိက် ဍာ်။ ဍာ်မနွံ ပ္ဍဲအရာမွဲမွဲဂှ် ပ္တိတ်ထောအ် နကဵု နဲ မကသ္ၚဲ ပ္ဍဲကျာ၊ မစဲ ပ္ဍဲတ္ၚဲ၊ ဂဒဵုကဵုယက်တအ်ရ။

နူကဵု အခိင်တမၠာတေအ်ရ ကဂှ် ညးတအ် ဂိုင်ဒေပ်လဝ် နကဵုနဲ မစဲဗကှ်၊ နကဵုနဲဂဒဵု ကေုာံ နကဵုနဲမဂွပ်။ နဲကဲတြေံအိုတ် ဗီုမဂိုင်ဒေပ်ကဂှ် ဒှ်နဲ ကဵုဍေဟ် ကှ်အာ နကဵုကျာ ဟွံသေင်မ္ဂး နကဵုတ္ၚဲရ။ နဲကဲမဂိုင်ဒေပ်က နကဵုကကှ်ကှ်ဂှ် ဒှ်နဲကဲတြေံတြဟ်မွဲတုဲ ကကှ်ကှ်ဂှ် စွံဂွံ ဂၠိုင်ကဵုသၞာံရ။ တုဲပၠန် နဲကဲဂှ်လေဝ် ဒှ်နဲကဲ မလောဲသွာတုဲ ဟွံဒးအိုတ် င္ၚုဟ်မးဂှ်ရ နကဵု သၟာတမ္ၚာတအ်ကီု သီုကဵု နကဵု ပ္ဍဲသ္ၚိကၟိန်မွဲမွဲဂှ် ကၠောန်ကၠုင်ဒၟံင် စဵုကဵု တ္ၚဲဏအ်ရ။

မဂၠိုင်ကဵုနဲ[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]

ကနေဝ်က ပ္ဍဲဍုင်နဝ်ဝေ၊ ဗီုမစဲဗကှ်က။

ကသော မစဲဗကှ်ဒၟံင် ပ္ဍဲတ္ၚဲ ပ္ဍဲ မဒဂါသကာ (Madagascar)

ကကှ်ကှ် နာနာသာ် ပ္ဍဲကဵုဖျာ မဏိပူရ်၊ အိန္ဒိယ။

စပ်ကဵု ကကှ်ကှ်တုဲ အတိုင်ရာသဳဍုင်မန် မဒှ်ဒေသကမ္တဴတုဲ မစဲဗကှ် နကဵုတ္ၚဲဖအိုတ်ရ။ အရာသီုဖအိုတ်ဂှ် ဖန်လဝ် ညံင်ဂွံကှ်ပြဟ်၊ ၜဵုဂွံလုပ်ကၠောအ်ပြဟ်ရ။ ကသၟတ် ကေုာံ ကထပှ်ေပှ်ေ ဗီုကဵု ကကၠာ်၊ ကလတာ်ကၠဵုဂှ် ကရေက်ဗုင် ပ္တိတ်ထောအ် ဗုင်အိက် စုတ်ၜဵုတုဲ စဲအတိုင်ဂှ်ရ။ ကဇၞော်ညိ ဖျုန်တီုမ္ဂး ညးပါ်ကရေက် လပါ်စးတုဲ စဲဗကှ်အတိုင်ဂှ်။ ယဝ်ရ ဇၞော်ဇၞော် ကရေက်လပါ်စးတုဲ ကလေင်ရေဲထောအ် ဍောတ်တ်ပၠန်။

ယဝ်ရ ရံင်နကဵုအခိုက်မၞိဟ်ဂၠးတိ ဍုင်နာနာမ္ဂး ကကှ်ကှ်ဂှ် နွံၜါဂကူ ညးကော်စ ဗီုအင်္ဂလိက် Stockfisk ကဵု Clipfish ။

Stockfish[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]

Stockfish ဂှ် ဒှ်ကကှ်ကှ် မဟွံစုတ်လဝ်ၜဵု၊ မဗကှ်လဝ် နကဵုကျာလမုဟ်။ နဲကဲဏအ်ဂှ် ပ္ဍဲဒေသ ဇြောမ်လမုဟ် (ဒေသဂံက်ဂံက်) ဗီုကဵု ဍုင်နဝ်ဝေ၊ ဍုင်အာက်သလာန် တအ်ဟေင် ကၠောန်ဂွံရ။ မုဟိုတ်ရောမ္ဂး ဒေသတအ်ဂှ် ဂံက်လောန်တုဲ အနုဇဳဝဂျိုင်တန်တဴ ဟွံမာန်၊ ကဂှ် ဒးကျာ ဍာ်မနွံ အပ္ဍဲကဂှ် သ္ၚဲအိုတ်တုဲ ကှ်မာန်ရ။

Clipfish[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]

Clipfish ဂှ် ကိုပ််ကၠာ ဟွံစဲဗကှ်ဂှ်ဂွပ်လဝ် ကဵုၜဵု မွဲလစုတ်ကၠာရ။ နကဵုနဲကဲဏအ်ဂှ် ဂကူပဝ်တူဂြဳတအ် ကဂှ် ဂွပ်လဝ် ကဵုၜဵု ၂-၃ သတ္တာဟတုဲ ပ္တိတ်စဲရ။ ဆဂး နကဵု အခိုက်ဒေသမန်မ္ဂး ယဝ်ရဂွပ်လဝ်လအ်မ္ဂး ကဂှ် ဂွံသၟူအာဲတုဲ ညးဂွပ်စွံ ဆပွိုင် နာဍဳညိညလေဝ်နွံရ။ ပ္ဍဲဒေသ ဇြောမ်ကမ္တဴ ဗီုကဵုဍုင်မန်ပိုယ်ဂှ် ပ္ဍဲအခိင်လလအ် ဍာ်မနွံ အပ္ဍဲက ဂွံသ္ၚဲအိုတ်ဂှ် အနုဇဳဝကတဵုဒှ် အပ္ဍဲက မာန်ဒၟံင်တုဲ ကမလေပ်အုဲမာန်ရ။ ၜဵုဂှ်လေဝ် ပကဵု ညံင်အနုဇဳဝ ဟွံဂွံဂျိုင်တိုန် ပ္ဍဲကမွဲနဲကီုရ။

ပရေင်ထတ်ယုက်[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]

ကဂှ် ဟိုတ်မနွံကဵု ဓါတ်ပြဝ်တိန် (Protein) နာနာသာ် တုဲပၠန် နွံကဵု ဂရိဟ်ဇမၠိင် ကၠေင်အသိဒ် သြမေဂါ၃ (long-chain omega 3 fatty acids)တုဲ ပခိုဟ်ကဵု ပရေင်ထတ်ယုက်မၞိဟ်မစတအ်ရ။^[၁] ကဂှ် စဲဗကှ်ထောအ်တုဲ ဓါတ်ဗြဝ်တိန် ကေုာံ ကၠေင်အသိဒ်သြမေဂါ၃ တအ်ဂှ် ဂလိုင်လဵု မသှ်ေဒၟံင်ဏီရောဂှ် တၠပညာတအ် လ္ၚတ်တုဲ ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲကဵု ကကှ်ကှ်တအ်ဂှ် ဓါတ်ပြဝ်တိန် မနွံကဵု ဍာ်ဒကေဝ်သမၠုင်၊ ကၠေင်မကိတ်ညဳကဵု ပရေင်ထတ်ယုက် မပ္တံကဵု ဂရိဟ်ဇမၠိင် ကၠေင်အသိဒ် သြမေဂါ၃ (long-chain omega-3 fatty acids) ဗီုကဵု ကၠေင်eicosapentaenoic acid (EPA) ကေုာံ ကၠေင်docosahexaenoic acid (DHA))တအ် ပါဲနူဂှ်တုဲ ဓါတ်အဟာရတၟေင် မပ္တံကဵု ဓါတ် ဣသြဒေန် (iodine) ဓါတ်ဇြိန်/သောတ် (zinc)၊ ဓါတ်ဗရိုတ် (copper)၊ ဓါတ်သေလေနိယာံ (selenium) ကေုာံ ဓါတ်ကာလ်သဳယာံ/ဓါတ်ခပဵု (calcium) တအ် နွံဗွဲမဂၠိုင်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ကကှ်ကှ်ဂှ် ဒှ်စၞ မကိတ်ညဳကဵု ပရေင်ထတ်ယုက်မွဲရ။^[၂] ဆဂး အရာပိုယ် မဒးစွံသတိဂှ် ၜဵု၊ ၜဵုဂှ် ဒှ်အရာမနွံပၟိက် ဗွဲတၟေင် သွက်ခန္ဓကာယပိုယ်ကီုလေဝ် ယဝ်ရ ပိုယ်စ ၜဵုဂၠိုင်လောန်အာမ္ဂး ကတဵုဗဒှ်ကဵု ယဲဆီၜေတ်မာန် တုဲပၠန် ကဵုအန္တရာယ် ကုကောန်တၟအ် (ကျောက်ကပ်) မာန်ရ။^[၃]

ဗီုရုပ်ဂမၠိုင်[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]

ညးဗြဴ စဲဒၟံင်က ပ္ဍဲအေန်ဒဝ်နဳရှာ၊ ၁၉၇၁
ဖျာကကှ်ကှ် ပ္ဍဲဖျာကောက်၊ ဗင်္ဂလာဒေသ်
ကသ္ၚဲဒၟံင်က (stockfish) ပ္ဍဲ အာက်သလာန် (Iceland)
Platforms, called fish flakes, where cod dry in the sun before being packed in salt
စဲဗကှ်ဒၟံင်က မဂွပ်လဝ် နကဵုၜဵု ပ္ဍဲသၞေဟ်မလ်ပေ (Malpe Harbour)
ဂဒဵုက မဒှ်နဲမပတိတ်ဍာ် နကဵုယက်
ဖျာကကှ်ကှ် ပ္ဍဲကောလကတ္တာ၊ အိန္ဒိယ
စဲလဝ် ကကှ်ကှ် ပ္ဍဲဟံင်ကံင်

နိဿဲ[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]

↑ Dried fish as health food, Matis ohf Report Summary (Matis). open.
↑ Dry Fish and Its Contribution Towards Food and Nutritional Security (Food Reviews International). open.
↑ 6 things you thought you knew about salt that just aren’t true (Queensland Government). open.

Grandidier, A. (1899). Guide de l'immigrant à Madagascar (in fr). Paris: A Colin et cie။
Kurlansky, Mark (1997). Cod: A Biography of the Fish That Changed the World. New York: Walker. ISBN 0-8027-1326-2 ISBN 0-8027-1326-2.

[1] Dried fish as health food, Matis ohf Report Summary (Matis). open.

[2] Dry Fish and Its Contribution Towards Food and Nutritional Security (Food Reviews International). open.

[3] 6 things you thought you knew about salt that just aren’t true (Queensland Government). open.

[၁]

[၂]

[၃]