ကဏ္ဍ:ဝင်
 ဝၚ်(အၚ်္ဂလိက်: History, Burmese; သမိုၚ်း) ဟီုမ္ဂးဂှ် ဒှ်အရာမလ္ၚတ် ပရူမဒှ်လဝ်တုဲ ပ္ဍဲအခိၚ်အတိက်တေအ် နူကဵု မချူစၟတ်သမ္တီလဝ် နကဵုလိက်ရ၊၊ ပွမလ္ၚတ် ခေတ်ကၠာဟွံစၟတ်သမ္တီ မချူလဝ် နကဵုလိက်ဏီတအ်ဂှ် ညးကော်စ မလ္ၚတ် ခေတ်ကိုပ်ကၠာစၟတ်သမ္တီဝၚ် (prehistory) ရ၊၊ ခေတ်ကိုပ်ကၠာစၟတ်သမ္တီဝၚ်ဂှ် နကဵုမၜံက်ခါဲ ပ္ဍဲဒၞာဲဝၚ်တအ်တုဲ ဗၟံက်ထ္ၜး ပရူမဒှ်လဝ် ပ္ဍဲခေတ်ဂှ်ရ၊၊ ဘာသာဝၚ်ဂှ် ဒှ်အရာ မလ္ၚတ် ပရူလညာတ်သမ္တီ ကောန်မၞိဟ်တအ်၊ ဗီုပြၚ် ဂကောံမၞိဟ်တအ် မဒက်ပ္တန်လဝ်၊ ပရူမကတဵုဒှ်လဝ် ပ္ဍဲအခိၚ်အတိက်၊ ပရူဗီုမပြံၚ်လှာဲကၠုၚ်လဝ်၊ ပရူဗီုမချဳဓရာၚ်ကၠုၚ်လဝ်၊ ဟိုတ်အဆက်အစပ် ပရူဒဒှ် မွဲကုမွဲတအ် ပ္ဍဲအခိၚ်အတိက်တေအ်ရ၊၊ မအရေဝ် အရာမဆေၚ် ကုပရူဒဒှ်အတိက်တအ်ဂှ် စၟတ်သမ္တီ၊ ကလေၚ်ဗၟံက်ပတိုန်၊ ပကောံပကေဝ်၊ ပတိုန်ထ္ၜး၊ ကေုာံ ကံက်အဓိပ္ပါယ် တၚ်ဂၞၚ် မကတဵုဒှ်လဝ် ပ္ဍဲအခိၚ်အတိက် ဒှ်တမ်ရ၊၊ တၠပညာ မချူဝၚ်ဂှ် ညးကော် အစာဝၚ် ရ၊၊ အရာ (ဝါ) လိက်တၠပညာတအ် မပတိုန်ထ္ၜး မပါ်ပါဲ သ္ၚေဝ်ဂၠေပ် ပရူဒဒှ်အတိက် အဆက်အစပ် ဟိုတ် ကေုာံ ဖဵုတအ်လေဝ် ပါလုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲဝၚ်ကီုရ၊၊ အစာဝၚ်တအ် လဆောဝ်မ္ဂး သ္ၚေဝ်ဂၠေပ် ပါ်ပါဲ နိယာမပရူဒဒှ်အတိက်တုဲ ဗီုလဵု ဆက်စပ် ကုပရူမကတဵုဒှ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲအခိၚ်ပစ္စုပ္ပန်ဏအ်ရ၊၊ ပေါမ်၊ ဇာတ် (stories) တအ်ဂှ် ဒှ်အရာမဆေၚ်ကဵုယေန်သၞာၚ်မွဲတုဲ တၚ်ဂၞၚ် နူပေါမ် ဇာတ်တအ်ဂှ် စကာ နဒဒှ် တၚ်ဂၞၚ်ဝၚ် ဟွံဂွံရ၊၊ ဥပမာ (ပေါမ် မိဍောၚ်ကှ်ေထဝ်၊ ပေါမ်မိၝောအ်နန်) တအ်ဂှ် ဒှ်အရာ အာဲကၟာဲယေန်သၞာၚ် (cultural heritage) ရ၊၊ လဆောဝ်မ္ဂး ပရူလ္ၚဵု ဗီုကဵု ဝၚ်ကျာ်၊ ဝၚ်သၟိၚ် နကဵုအၚ်္ဂလိက် မကော်စ legends တအ်ဂှ်လေဝ် စကာ နဒဒှ် တၚ်ဂၞၚ်ဝၚ် ဟွံဂွံရ၊၊ ပ္ဍဲမန် ဟိုတ်မဟီုဝၚ် သီုဖအိုတ်တုဲ အရာလဵု မဒှ်ဝၚ် မလုပ်လၟိဟ် အရာမဒှ်ဍာံ၊ အရာလဵု မဒှ်ပေါမ် မလုပ်လၟိဟ် အရာမဖန်ဗဒှ်ဂှ် ပါ်စဝါတ်ဒၟံၚ်ရ၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ပ္ဍဲမန် ဒၞာဲမအရေဝ် အၚ်္ဂလိက် legend ဂှ် ဒးဖန်ဗဒှ်ပတိုန် အရေဝ်တၟိမွဲထေက်ရ၊၊ ရံၚ်ကဵု ပ္ဍဲလိက်တြေံ မဂွံဆဵုကေတ် ဥပမာ (ပေါမ်သၟိၚ်အသး) ဂှ်တုဲ ပ္ဍဲမန် ဝၚ်မ္ဂး မဂွံအဓိပ္ပါယ် တုပ်ကဵု (history)တုဲ ပေါမ်ဂှ် တုပ်ကဵု (legend)အၚ်္ဂလိက် ဗီုဏအ် ဟီုဂွံကီုရ၊၊ ယဝ်ရ ဟီုဗီုဏအ်မ္ဂး သွက်အရေဝ်အၚ်္ဂလိက် story ဂှ် ဗီုလဵု ဂွံဟီု ဗီုမန်ပၠန်ရော၊၊ ပ္ဍဲဝၚ်ဂၠးတိမ္ဂး ဟေရဝ်ဒဝ်တုသ် (Herodotus) အစာဝၚ်ဂရိတ် နူကဵု ၅ ဗွဝ်ကၠံဘဳသဳဂှ် ဒှ်မၞိဟ် မလ္ၚတ်ဆေၚ်ကဵုဝၚ်ကၠာအိုတ်တုဲ ညးတအ် စၟတ်သမ္တီလဝ် ＂မအံက်ဝၚ်＂၊ ပ္ဍဲအခိၚ်တုပ်ပ် အစာဝၚ်ဂရိတ်မွဲပၠန်ဂှ် ဒှ် အစာဝၚ်ထုသာဲဒိဒ် (Thucydides)ရ၊၊ ညးတအ်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ် မဖျေဟ်ရိုဟ်ကၞက် မဆေၚ်ကဵု ပညာမလ္ၚတ် ဘာသာဝၚ် ပ္ဍဲခေတ်လၟုဟ်ဟီုဂွံရ၊၊ ညးၜါဂှ် ဟေရဝ်ဒဝ်တုသ် ဂှ် ဒှ်မၞိဟ်လ္ၚတ် မဆေၚ်ကဵု ယေန်သၞာၚ်အခိုက်ဘဝမၞိဟ် မပြံၚ်လှာဲတုဲ ထုသာဲဒိဒ်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ် မလ္ၚတ်ပရူဝၚ်သၟိၚ်တၠ ကေုာံ ပေါဲပၞာန်ဂမၠိုၚ်ရ၊၊ ပ္ဍဲရးဗၟံက်မ္ဂး လိက်ဝၚ်တမ်သၞာံကၞောတ်သၞာံ (Spring and Autumn Annals) မဒှ်လိက်ဝၚ်ဍုၚ် ဂကူကြုက်ဂှ် ချူခၞံလဝ်တုဲ ပ္ဍဲဘဳသဳ ၇၂၂ (မူလိက် နူဘဳသဳ ၂ ဂှ်ရ ဂွံသှ်ေၜက်) ရ၊၊ ပရူဒဒှ် မချူလဝ် ပ္ဍဲအခိၚ်တမၠာတေအ်ဂှ် ဒုၚ်သဇိုၚ်ကု သဘာဝဝၚ် ကေုာံ သက်သဳနူနာနာသာ်တုဲ ပရူမချူလဝ် အတိက်တအ်ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ် ကလေၚ်ကံက်အဓိပ္ပါယ်တၞဟ် ပြံၚ်လှာဲထောအ်တၟိတအ်ဂှ် ဆက်နွံဒၟံၚ် လၟိုန်ရ၊၊ ဘာသာဝၚ်ဂှ် ပ္ဍဲဘာသာကောန်ၚာ်ကီု သီုကဵု နဒဒှ် ကဆံၚ်တၠပညာ မကတ်လ္ၚတ် ပ္ဍဲတက္ကသိုလ်ဂှ် ဆက်ကတ်လ္ၚတ်ဒၟံၚ်ဖိုဟ်ရ၊၊ |
| ဆက်ဗှ် ပရူဝၚ်... |
မုက်လိက်ဂမၠိုင် ပ္ဍဲ ကဏ္ဍ "ဝင်"
ဗွဲသၟဝ်ဏအ်ဂှ် ဒှ်လၟိဟ် မုက်လိက်ဂမၠိုၚ် ၉ စပ် ကုကဏ္ဍဏအ်ရ၊၊ သီုဖအိုတ် နွံ ၉