ဂစွံ၊ တၞံ

တၞံဂစွံ
မပါ်ဂကူ အတိုင်နဲသိပ္ပံ
လောက:	Plantae
(unranked):	Tracheophyta
(unranked):	Magnoliopsida
(unranked):	Myrtales
လၟေင်ဂကူ:	Myrtales
ဇာတ်ဂကူ:	Combretaceae
ဗဳဇဂကူ:	'Terminalia'
ယၟုရုက္ခဗေဒ
Terminalia citrina Roxb. ex Flem.
ယၟုတၞဟ်
Bucida comintana Blanco Combretum arboreum Miq. Embryogonia arborea Teijsm. & Binn. Myrobalanus citrina Gaertn. Terminalia arborea Koord. Terminalia comintana Merrill Terminalia curtisii Ridl. Terminalia hilia Buch. -Ham. ex Wall. Terminalia multiflora Merrill Terminalia teysmannii Koord. & Valet.

တၞံဂစွံ (အၚ်္ဂလိက်: Assamesနကဵုယၟု သိပ္ပံ (Terminalia citrina), ဗၟာ: ကြစု၊ သေံ:สมอเทศ) ဝွံ ဒှ်တၞံဆု မနွံကဵု သတ် မတုပ်ညံင် သတ်ဂမောဝ် (Terminalia chebula - myrobalan)တုဲ သတ်ဍေဟ်ကီု သီုကဵုတၞံဍေဟ်ဂှ် လုပ်ဂဥုဲနာနာသာ်ရ။

ဗမံက်ထ္ၜး

တၞံဂစွံဂှ် ဒှ်တၞံသၚေက်တွဵုမွဲဂကူ ဇၞော်သၠုင်စဵုကဵု အကြာ ၂၀-၃၀ မဳတာ။ ၝောအ်ဆုဍေဟ် နွံ စဵုကဵု ဗွိုက်အနာံ (diameter) ၁၀၀ သေန်ဒဳမဳတာဒှ်ရ။ တမ်မူလ ဒၞာဲဍေဟ်မတိုန်မာန်ဂှ် အာရှဒိုဟ်ဗမံက် မပ္တံကဵု ဍုင်ဘူတာန်၊ အိန္ဒိယ လပါ်ဨသာန်၊ ဍုင်မန်ဗၟာ၊ ဍုင်မလေရှာ၊ ဍုင်အေန်ဒဝ်နဳရှာ ကေုာံ ဍုင်ဖိလိပိန်တအ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ပကဴဍေဟ် အသာ်ဗုဗုမနွံကဵု ဍာ်မိတ်၊ မနွံကဵု သၟူပသ။ သတ်ဍေဟ်ဂှ် နွံသဏ္ဌာန် ခဍမ်သြဝိဒ် (ovoid) မကေက်ညိညိ။

တဗျဂုဏ်

ဂစွံ ၇ သာ် ပိုယ်တိတ်ပျးကဵုဂုန်။

ဂုန်ဂစွံ ၆ ကၠင် ညးၜါဝွံတုန် ဂၠိုန်လောန်နူညးတုဲရ၊ ညး ၅ ဂုန်တုပ်ရ။ ရှ်ဂစွံ ၇ သာ်မ္ဂးဂှ် ဖျိုတ်၊ ရိင်၊ ကတင်၊ ဍာတ်၊ ပ္ဍုင်၊ သ္ကတ်(သ္ကဟ်!)

• ◼︎ ရှ်ဍေံဖျိုတ်ရိင်ဂှ် ဍေံပၠေင်ယဲသြိုဟ်၊
• ◼︎ ရှ်ဍာ်က္တင်ဂှ် ဍေံပၠေင်ကၠေံယဲကၠင်ကၟတ်၊
• ◼︎ ရှ်ဍေံသ္ကတ် ဍေံပ္ၚတ်ကဵုကျာ၊
• ◼︎ ရှ်ဍေံပ္ဍုင်ဂှ် ဍေံဗ္ဂဵုပၟတ်ဂၞဴ၊

လၟေင်ဂုန်သတ်ဂစွံပၠန်

ဗၞတ်ဂွံစမ္ဂးဂှ်ရဴမိမဥပ္ပကာကဵုကောန်ကီု ဂစွံလုပ်တဴပ္ဍဲဂၞဴဟွံမှဲကဵုယဲ၊ မွဲနဲပၠန် -

• ◼︎ သဝ်စှ် ဟွံသၟဟ်ပၟတ်ပယေဝ်မွဲ၊
• ◼︎ ပၟတ်ပယေဝ်စှ် ဟွံသၟဟ်ကဵုဒတိုန်တ္ၚဲ
• ◼︎ ဒတိုန်တ္ၚဲစှ် ဟွံသၟဟ်သိုဟ်မိမွဲ၊
• ◼︎ သိုဟ်မိစှ် ဟွံသၟဟ်ဂစွံမွဲ၊

ဍေံမနွံဂုန် ၅ ပြကာ

• ◼︎ ဍေံဇလိင်ကဵုအယုက်
• ◼︎ ဍေံအပ်ကဵုဓါတ်၊
• ◼︎ ဍေံပၠေင်ယဲတၞီ၊ ယဲဇုတ်၊ ယဲသြ၊ ဍေံဗဂဵုကဵုပၟတ်ဂၞဴ၊

ဂစွံ ၇ သာ်ဂုန်တုဲရ၊ ဂစွံ ၆ ကလင် ၇ ကလင်ဂုန်ဂၠိုင်နူညး ၅ ကလင်တေံညိ။

• ◼︎ ဂစွံဝိဇ္ဇယာ ဍေံထၜောံတဴရဴသာ်တ္ကံကီု၊
• ◼︎ ဂစွံရောဟိဏဳ မွဲကလင်ကီု ဍေံဟွံပြာကတ်၊
• ◼︎ ဂစွံပုတ္တဏ မွဲဍေံသွတ် ၃ ကၠင် ယဲဂၞဴမဇွောဝ်တဴနဆီ ဍေံမပၠေင်ကဵု၊
• ◼︎ ဂစွံအမုတ်တာ ကာလဍေံသွတ် ၃ ကလင်ကီုယဲကၠင်ကၟတ်ဍေံမပၠေင်ကဵု၊
• ◼︎ ဂစွံမုတ်ဏဳ ၅ ကၠင် ဍေံမပၠေင်ကၠေံယဲကျာမချံမုဟ်ဂြိုဟ်၊
• ◼︎ ဂစွံအယာ ၆ ကၠင် ဍေံပၠေင်ဆီဂပဝ်ပ္ဍဲဂၞဴ၊
• ◼︎ ဂစွံဝန္တာ ၇ ကၠင် သာ်ဍေံရဴသာ်ထဝ်ကီု ထိုင်သးဂုန်ဟွံမာန်ရ၊

ဂစွံဗွဲခမၞောန် ၇ သာ်ဟီုတုဲရ။ (ကၠင် - ကလင် - တၠင် - တလင် ချူမံင်နာနာသာ်ရ) ချူဆာဲလဝ်နူလိက်မန်တမၠာ “တဗျဂုန်၊ ရောဂနိဒါန်” ရောင်။