ဖျဴသွဝ်ဨကရာဇ် ကေုာံ ဖျဴသွဝ်ခမဳသၚ်
လိက်ပရေၚ်ဝွံ ဒှ်လိက်ပရေၚ် ဒံက်တာသဳလတေဇ (Ph.D) တက္ကသိုလ် မဟိဍိန် ချူလဝ်တုဲ တက်တြးပ္တိတ်လဝ်ပ္ဍဲလိက်ကၞပ် "လိက်ကၞပ် သဘၚ်ဖျဴသွဝ် အန္တိမအဂ္ဂိဇျာပန ကျာ်ဇၞော်အ္စာ ဘဒ္ဒန္တစန္ဒောဘာသ၊ ရာမညနိကာယ ဘာကအ်ချ၊ ကွာန်ကအ်ချ" ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၉ မဒှ်ရ။ လိက်ပရေၚ်ဝွံ အတိုၚ်ဗွဲသၟဝ်မ္ဂး -
ပ္ဍဲအရာစုတိချိုတ်ဟီုဂှ် ခရှ် ကေုာံ ခမဳသၚ် ၜိုန်ရတုပ်သၟဟ် ညးသ္ကအ်ကီုလေဝ် ဇွသၚ်မ္ဂးဂှ် တုဲဒှ်အာ သ္ၚိတ်သ္ၚိတ်ဇြဇြ ညံၚ်ရဴကမ္မဌာန်ခရှ် ဟွံသေၚ်ရ။ စပ်ကဵုကၠောန်သ္ဘၚ်သဘၚ် ဥတုဇကလာပ်ရုပ်ဂှ် ဟွံတုပ်သၟဟ်ညးသ္ကအ်ပၠန်ရ။ ဟီုကၠးကၠးမ္ဂး ကိစ္စကမ္မဌာန်ခရှ်ဂှ် ၜိုန်ရဒှ်သေဋ္ဌဳမွဲတၠကီုလေဝ် ဟွံတၟေၚ်အာ နူဇွသၚ်သာမညမွဲရ။ သဘၚ်ဖျဴသွဝ် ခမဳသၚ်ဂှ် ယဝ်ကျာ်ဇၞော်အ္စာ ဒယှ်တှ် ဝှ်ဇၞော်ဇၞော် ညံၚ်ရဴအ္စာတၠခ္ဍၚ် သဘၚ်ဇွသၚ်ဂှ် စဳဂၠိုၚ်ခ္ဍၚ်ရ။ ပဲါနူရန်တၟအ်ကုသိုလ်တုဲ ဟိုတ်နူမိက်ဂွံရော်ဂုဏ်အ္စာ အလန်လက္ကရဴအိုတ်ဂှ်ရ မန်ပိုဲကၠောန်ကာကုသိုလ် ညံၚ်ရဴဖျဴသွဝ်ဨကရာဇ်ကီုရ[၁]။ ထံက်ရံၚ်ကဵုဂလာန် ပြကိုဟ်လောကသမုတ္တိမ္ဂး "ကောန်ဂကူတအ် တီဂုဏ်မိမၜါတုဲ သီုရာဒနာမိက်ကဵု ဍုၚ်ဇၞော်နိဗ္ဗာန်ဂှ် ညးမဒှ်ကောန် ကောန်စဴတအ် ဇွမိမကလောတွဳဝါရ အ္စာအ္စာဥပ္ပဇ္ဇျာယ် ညးမဇၞော်အာယုဝုဍ္ဎိတအ် သဳလဝုဍ္ဎိတအ် ဂပ်ဝ်ဒးစံၚ်ဒန်ရောၚ်" ဂးရ။ ပ္ဍဲလိက်ပရေၚ်ဝွံ ညးချူလိက်ဏအ် မိက်ဂွံချူဏာ ပရူပရာဗီုပြၚ် ဇွသၚ်မကၠောန်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲဍုၚ်မန်ပိုဲရ။ ဇွခမဳသၚ်တအ် စဴအာသွဝ်တုဲ မုဟိုတ်ဒးကၠောန်တဴတၟေၚ်တၟေၚ်တၟဟ်တၟဟ်ရောဟီုမ္ဂး ရံၚ်ကဵုဂလာန်မ္ဂး "ဇွသၚ်ဂှ် ကၠောန်တဴညံၚ်ရဴ သဘၚ်ဖျဴသွဝ်ဨကရာဇ်ရောၚ်" တုဲ အခိုက်ကၞာဖျဴသွဝ် ခမဳသၚ်မန် ဗီုလဵုဂွံတုပ်ကဵုဖျဴသွဝ် ဨကရာဇ်ရောဂှ် ပ္ဍဲလိက်ပရေၚ်ဝွံ ကြက်သ္ၚဳဂၠိပ်အာရောၚ်။
အခိၚ်ညးချူလိက်ဏအ် ကၠောန်ဒၟံၚ်သုတေသန သွက်တဆိပ်ကြာဒံက်တာ(Doctor) ပ္ဍဲတက္ကသိုလ် မဟိဍိန် ဍုၚ်သေံ နကဵုက္ဍိုပ်လိက် "A comparative Study of Monastic Funearal Traditions between the Dhamma Yuttika Nikaya And Ramanna Nikaya in Mon State, Myanmar" အခိုက်ကၞာ ဖျဴသွဝ် ဂကောံဂိုဏ်ဓမ္မယုတ္တိကနိကာယ ကေုာံ ရာမညနိကာယ ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်မန်ဂှ် စပ်ကဵုကိစ္စဖျဴသွဝ်တုဲ ဂွံအခေါၚ်သဳကၠဳ ကုခမဳသၚ်မန် ကျာ်ဇၞော်အ္စာ တၠဂုဏ်အ္စာ အ္စာလိက်တအ် ဗွဲမဂၠိုၚ်အိုတ်ကီုရ။ ကာလသၟာန်တဴ "မုဟိုတ်ဂွံကၠောန် ဇွသၚ် ကျာ်ဇၞော်အ္စာတအ် သဘၚ်ဇၞော်ဇၞော်ဂှ်ရော ကျာ်" ကလိဂွံသွဟ် နူညးတအ် နာနာသာ်အိုတ်ရ။ "ပိုဲဂွံလ္ၚတ်ကေတ် သဘၚ်ဖျဴသွဝ် တၠဳပိုန်ကျာ်တြဲဂှ် ကၠောန်တဴညံၚ်ရဴ သၟိၚ်စက္ကဝဝ်တုဲ သဘၚ်ဖျဴသွဝ် ခမဳသၚ်မန်တအ်ဂှ် ကၠောန်တဴညံၚ်ရဴဨကရာဇ် ပဒေသရာဇ်" ဂလာန်ညးသှ်ဂှ် သီုကိတ်ညဳကဵု ပြကိုဟ်လောကသမုတ္တိ (ပြကိုဟ်မန်တြေံတြေဟ် စပ်ကဵုကိစ္စပရူအခိုက်ကၞာမန် စံၚ်ဇွဂြဇုတ်) ကီုရောၚ်။ အတိုၚ်ကၠုၚ်နူပြကိုဟ် လောကသမုတ္တိတုန် "ဨကရာဇ် ကဵုခမဳသၚ် စံၚ်မွဲစွံဂွံ စဳရေၚ်တုပ်တုပ်ဂပ်ဝ်၊ ကဠာထဝ် ဂြောပ်သ္ၚာဂပ်ဝ်ရ။ ကမ္မဌာန်ကျာ် ကဵု သၟိၚ်စက္ကဝဝ် သ္ဂးစဓမ္မတာ" ရ။ အဓိပ္ပါယ်တုန် - ဨကရာဇ် ကဵု ခမဳသၚ် ဖျဴသွဝ်တုပ်ပ်တုဲ ကျာ်ကဵုသၟိၚ်စက္ကဝဝ် ဖျဴသွဝ်မွဲဗီုဓဝ်ဂွံရောၚ်။
ပ္ဍဲကဵုမဟာပရိနိဗ္ဗာနသုတ် (ဒဳဃနိကာယ၊ သုတ္တန္တပိဋကတ်)ဂှ် ကျာ်တြဲကဵုလဝ် နဲကဲဗီုသ္ဂောံစဳရေၚ် ကေၚ်ကာသရဳရဓါတ် တၠဳပိုန်ကျာ်တြဲရ။ "ယွံအာနန် အဲကျာ်သ္ပပရိနိဗ္ဗာန်တုဲမ္ဂး ဖျဴသွဝ် ညံၚ်ရဴညးဖျဴသွဝ်သၟိၚ်စက္ကဝ်ညိ" သာ်ဝွံ ကျာ်တြဲဟီုဗ္ကန်လဝ်နွံတဴရ။ ဍာံဒၟံၚ်ရ။ အခိၚ်တၠဳပိုန်ကျာ်တြဲ ကြပ်သ္ပပရိနိဗ္ဗာန်ဂှ် ခမဳသၚ်ဂမၠိုၚ်ကီု သီုကဵုဨကရာဇ် ဟွံတီကေတ်ဗီုဂွံစဳရေၚ် ရုပ်ကလာပ်ကျာ်တုဲ ကျာ်သ္ဒးဟီုတွံကဵု ညံၚ်သ္ဂောံဖျဴသွဝ် ဗီုပြၚ်သၟိၚ်စက္ကဝဝ်ရ။ ကိတ်ညဳကဵုဂလာန် ကၠုၚ်နူပြကိုဟ်လောကသမုတ္တိရောၚ်။
ကျာ်တြဲသ္ပပရိနိဗ္ဗာန်တုဲ သွက်သ္ဂောံသ္ပပူဇဴသရဳရဓာတ်မသှ်ေသၟေဟ်ဒၟံၚ်ဂမၠိုၚ်ဂှ် ဂကောံသၟိၚ်တအ် ကၠောန်တဴသ္ဘၚ်သာဓုကဳဠန ကော်ဂးဝေၚ်သဘၚ်ဒးရးဆာဲ ဗၞတ် (၇) တ္ၚဲ (၇) ဗ္တံရောၚ်။ ကောန်သၟိၚ်မလ္လာဂမၠိုၚ် ပူဇဴတဴကျာ် နကဵုဍာ်မြမောဝ် မပ္တံကဵုစၠန်တုဲ သီုကဵုဒယှ်ေ တိၚ်တိုက်တဴ နကဵုရမျာၚ်ဒွက်နာနာသာ်ရ။ စိုပ်ဌာန်ဂှ်တုဲ ညးတအ်သ္ပပူဇဴလ္ၚောဝ်တဴခန္ဓကာယ တၠဳမၞုံကုပိုန်ကျာ်တြဲ နကဵုဒွက်ဗဗိုန်ကၠောန်တဴကၞာထး ဌာန်ဇၞူသွက်သ္ဂောံပဒတဴရ။ တ္ၚဲတေံသဝ်ကၠုၚ်တုဲ ညးတအ်ချပ်တဴ "သြ သွက်သ္ဂောံဖျဴသွဝ်တၠဳမၞုံကုပိုန်ကျာ်တြဲဂှ် တ္ၚဲသဝ်အာယျသွံ၊ တ္ၚဲယးတေံ ပိုဲဖျဴသွဝ်ဏောၚ်လေဝ် " နနယ်သာ်ဏအ် လောန်ၜက်အာဗၞတ်တြဴတ္ၚဲရ။ ရဴသာ်ဝွံ ဝေၚ်သဘၚ်သာဓုကဳဠန ဗၞတ် (၇) တ္ၚဲတုဲ ညးတအ်စံၚ်သ္ပပူဇဴရ။
ၜိုန်ဒှ်သာ်ဂှ်ကီုလေဝ် ပ္ဍဲပိဋကတ်ပိ ဗီုသ္ဂောံစဳရေၚ်ကိစ္စကေၚ်ကာ ဖျဴသွဝ်ခမဳသၚ်တအ်ဂှ် ကျာ်ပညပ်လဝ်ဝိနယ် ဖျေံလဝ်ဥပဒေဟွံမွဲရောၚ်ဂှ် အ္စာသုတေသနတအ် ဟီုသ္ဂးလဝ်ရ။ ပ္ဍဲအရာစံၚ်ဇွဂြဇုတ်ခမဳသၚ် တၠဳမၞုံကုပိုန်ကျာ်တြဲပိုဲ ဟွံပညပ်လဝ်ဝိနယ်တုဲ မွဲကွာန်ကဵုမွဲကွာန်၊ မွဲဂကောံကဵုမွဂကောံ၊ မွဲဂိုဏ်ကဵု မွဲဂိုဏ်၊ မွဲဍုၚ်ကဵုမွဲဍုၚ် ဗီုပြၚ်ကၠောန်ပူဇဴတဴ ကိစ္စအန္တိမအဂ္ဂိဇျာပနလေဝ် ဖျဴသွဝ် ဟွံတုပ်ညးသ္ကအ်ရ။ ဗွဲမဗဗွဲကဵုအခိုက်ကၞာ ဍုၚ်ကွာန်ညးကဵုညးတုဲ ညံၚ်သ္ဂောံကိတ်ညဳကဵုပၟိက်ကျာ် ကၠောန်တဴဇွသၚ်ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ ကိစ္စဝွံ ပ္ဍဲပိဋကတ်ထေရဝါဒကီု ပ္ဍဲသုတ်အဘိဓရ်ဝိနယ်တအ်ဂှ်ကီု ဟွံဂွံဆဵုကေတ်ရ။ စေဝ်ပၞောန်ဝိနယ် စပ်ကဵုခမဳသၚ်မွဲမွဲဇကုစဴအာသွဝ်တုဲ ဗီုပြၚ်ဂွံပါ်ပရအ် အရပ်အစပ်ဒြပ်ခမဳဂှ်ဟေၚ် နွံတဴပ္ဍဲပါဠိမဟာဝါ (မတသန္တကစဳဝရက္ခန္ဓ) ရ။ အ္စာအၚ်္ဂလိက် T. w. Rhys Davids တီ ဒဗယူ ရာဲဒေဗေတ် ကေၚ်ဟီုလဝ် နွံတဴမွဲသာ်ဂှ် "ဝိနယပိဋကတ် ၜိုန်ဟီုပညပ်လဝ်ပရောပရာ ဘဝခမဳမွဲဇကု ဗီုသ္ဂောံမံၚ် စံၚ်ဇပ်ဍပ်ပေၚ်တဴကီုလေဝ် ကုခမဳတအ်ဂှ် ဟွံသ္ဂးလဝ် ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ အ္စာသုတေသနတအ် ဖျေံသန္နိဌာန် ကျာ်တြဲကဵုတာလျိုၚ်ကဵုခရှ်တအ် သွက်သ္ဂောံဖန်ဖက် ကိစ္စစံၚ်ဇွဂြဇုတ်ကဵုခမဳတအ် ဒှ်မာန်ရော။ စပ်ကဵုကိစ္စခမဳ စဴအာသွဝ်တုဲ ပ္ဍဲပိဋကတ်ပိနွံတဴမွဲဒၞဲါဂှ် ကျာ်တြဲတၠညး ကဵုတဴစၞောန်ထ္ၜးကဵု ဗီုပြၚ်သ္ဂောံဖျဴသွဝ် ဇွသၚ်ခမဳဗာဟိယဒါရုစိယထေရ်၊ ကျာ်တြဲဟီုပညုၚ်တဴသာ်ဏအ်ရ "ဇွရုပ်မသှ်ေသၟေဟ်ဂှ် စွံလ္တူဇံၚ်ခါတ်မွဲမွဲတုဲ ရေၚ်တၠုၚ်ဏာသုသာန်၊ စိုပ်ဌာန်သုသာန်တေံမ္ဂး စံၚ်ဇွဂြဇုတ်တုဲ ဒက်ပ္တန်တဴ စေတဳမွဲတၞုၚ်ညိ" ၜိုန်ဂှ်လေဝ် ဒၞဲါဏအ်ကျာ်တြဲ တၠညး မိက်ဂွံပညပ်တဴဝိနဲ ထ္ၜးနဲကဲဖျဴသွတ် ခမဳတအ်တုဲ ဟီုတဴဟွံသေၚ်ရ။ ဗွဲတၟေၚ် ရံၚ်ကဵုကိစ္စက္တဵုဒှ်အခိၚ်ဂှ် ဒၞဲါဂှ်တုဲဟေၚ် ကျာ်တြဲဟီုပညုၚ်လဝ်ရောၚ်။
ဟိုတ်ဂှ်ရ ဇၟာပ်ဇၟာပ်ဇွခမဳတအ် သ္ဒးကၠောန်သ္ပဗက် ညံၚ်ရဴသာ်ဏအ်ဖအိုတ်ဟွံသေၚ်ရ။ ပ္ဍဲကဵုသံယုတ္တနိကာယ် စုန္ဒသုတ် ကေုာံ ဥက္ကစေလသုတ်တအ်ဂှ်လေဝ် စၞောန်ထ္ၜးလဝ် ဗီုပြၚ်စဳရေၚ်မှာထေရ်သာရိပိုတ် ကေုာံ မှာထေရ်မောဂ္ဂလာန် သ္ပပရိနိဗ္ဗာန်ဂှ် နွံတဴရ။ ဍာံဒၟံၚ်ရ ကိစ္စစပ်ကဵုဖျဴသွဝ်တအ်ဂှ် ဟိုတ်နူကိစ္စဟွံဇၞော် သွက်သ္ဂောံအာစိုပ်ဍုၚ်ဇၞော်နိဗ္ဗာန်တုဲ ကျာ်တြဲဟီုပညပ်လဝ်ရောၚ်။ ဗွဲမဗဗွဲကဵုအခိၚ်ကာလတုဲဟေၚ် ကၠောန်အာမာန်ရ။ ယဝ်ဒှ်တဴသာ်ဂှ်မ္ဂး ကိစ္စစံၚ်ဇွဂြဇု ခမဳသၚ်မန်တအ် သီုမသ္ပပူဇဴတဴ နကဵုပြာသာဒ်ထဝ် လှ်ေဒယှ်ေဒိၚ်၊ နမပူဇဴတဴနာနာသာ်တအ်ဂှ် ကၠုၚ်နူအခိၚ်လဵုရော ဟီုဂှ် ဒှ်တၚ်စိုတ်လုပ်စထေက်ရ။
ညးချူလိက် မိက်ဂွံပတိုန်ထ္ၜးမွဲဂှ် ကိစ္စဖျဴသွဝ် ကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠတအ်ဂှ် ဒှ်အခိုက်ကၞာယေန်သၞာၚ်မန် ဖျဴသွဝ်ဨကရာဇ်ရောၚ်။ နူမန်ပိုဲကျဍုၚ် ဟွံမွဲကဵုဍုၚ်နန်တုဲ ခမဳသၚ်တအ်ဂှ် ဒှ်ညးအာဂတပၠတရဴကောန်ဂကူ ဒှ်တဴညံၚ်ရဴသၟိၚ်တၠညးဍုၚ်ကွာန်တအ်ရောၚ်။ ကာလခမဳသၚ်မွဲဇကု စုတိစဴအာသွဝ်မ္ဂး ရံၚ်အာကဵုအာယုဝုဍ္ဎိ အာယုက်ညးတအ်ဂၠိၚ်ကီု၊ သဳလဝုဍ္ဎိ ဒ္ဂေတ်ပဋိပတ်ညးတအ် ခိုဟ်ကီုတုဲ ညံၚ်ရဴသၟိၚ်ဨကရာဇ်ကီု နကဵုသဘၚ်ပူဇဴမဇၞော်ကဵုဇြဟတ်ကၠောန်တဴရ။
နူကဵုလိက်ကၞပ်တြေံတြေဟ်တေံ ဗီုပြၚ်ဖျဴသွဝ် ဨကရာဇ်မန် သၟိၚ်မန်တအ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ညိညဇြိုၚ်သာကီုရ။ စပ်ကဵုကိစ္စစံၚ်ဇွဂြဇုတ် သၟိၚ်ဨကရာဇ်တုဲ နာဲသုန်ထန် သြဳပါန်ၚေန် ပ္ဍဲကဵုလိက်ပရေၚ်ညး "အခိုက်ကၞာပြဝေဏီမန် ပရေၚ်စဳရေၚ် ဇွဨကရာဇ်" ချူလဝ်ဂှ် ကံက်နုတ်ပ္တိတ်တုဲ ပတိုန်ထ္ၜးဏာဒၞဲါဏအ်ရ။ အတိုၚ်ဂလာန်ညးမ္ဂး ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်ဍုၚ် ၇၉၀ သၞာံ၊ (1421 A.D) တၠညးရာဇာဓိရာဇ်စုတိစဴအာသွဝ်တုဲ သွက်သ္ဂောံဝေၚ်သဘၚ်ဖျဴသွဝ်တၠညးဂှ် ကောန်ညးသၟိၚ်သုဒေါဓမ္မရာဇာဓိရာဇ် သိုၚ်ပ္တိုန်ပြာသာဒ်နန်ထဝ်(၉) ထပ်မစိစောန်လဝ် နကဵုရတ် (၉) ပြကာတုဲ ဇွတၠညးရာဇာဓိရာဇ်ဂှ် ပ္တိန်စွံလဝ် လ္တူပြာဿဒ်ထဝ်ဂှ်တုဲ ပူဇဴတဴ ဗၞတ် (၇) တ္ၚဲ (၇) ဗ္တံရ။ သီုကဵုကၠောန်ဗဒှ်သဘၚ်ဓရ် (၇) တ္ၚဲကီုရောၚ်။ ကြဴနူစံၚ်ဇွတုဲ ဇုတ်မသှ်ေသၟေဟ်တအ်ဂှ် သၠိုၚ်စုတ်ပ္ဍဲဇရေၚ်စေတဳမွဲတၞုၚ် ဗၞတ် (၁၀) ဖိဟ် ဇရေၚ်ကျာ်မံက်တဴရောၚ်။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ဍုၚ်ဗဂေါဟံသာဝတဳဂှ် ဒှ်ဒၞဲါထာဝရ ဒၞဲါတၠညးရာဇာဓိရာဇ် တန်တဴရောၚ်သ္ဂးရ။ သၟိၚ်ဓမ္မစေတဳပၠန်လေဝ် ပ္ဍဲမဂွံအာယုက် (၇၂) သၞာံ၊ ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်ဍုၚ် ၈၅၃ သၞာံ (1484 A. D) က္တဵုဒှ်ယဲဝေဒနာကျာ အာစိုပ်အနိစ္စဓဝ်တုဲ ဥပရာဇာကေုာံအမာတ်ဂမၠိုၚ် ကၠောန်တဴသ္ဘၚ်ပူဇဴမဇၞော်ကဵုဇြဟတ်ရောၚ်။ ဇွသၟိၚ်ဓမ္မစေတဳတုန် စွံပတန်လဝ်တုဲ ဒက်စုတ်ကျာ်စေတဳ ပ္တိုန်ၝောံကိုဋ်က္ဍိုၚ်ကျာ်တုဲ စွံပတန်လဝ်ဗၞတ်ပိဂိတုရ။ ဝေၚ်တဴသ္ဘၚ်နာနာသာ် မပ္တံလက်ပၠုဲလက်ဗန် ညံၚ်ရဴဝေၚ်ဇြဟတ်ခေတ်လၟုဟ်ဂၠိုၚ်သာ်ရောၚ် သ္ဂးလဝ်ရ။ သီုကဵုတဴဒါန် ခမဳဂြိုပ်မွဲတ္ၚဲလ္ၚီ လ္ၚီဇကု ဗၞတ်မွဲဂိတု ခမဳဍုၚ်လ္ၚီဇကု ဗၞတ်ၜါဂိတု ပံၚ်ဒှ်ပိဂိတုရောၚ်။ ရံၚ်ကဵုဂလာန်ဝွံတုဲ ဥတုဇကလာပ်ရုပ်သၟိၚ်ဓမ္မစေတဳဂှ် စွံပတန်လဝ် ဗၞတ် (၃) ဂိတုရောၚ် ဂွံတီကေတ်ရ။ တုပ်တဴညံၚ်ရဴသာ်ဂှ်ကီုရ ပ္ဍဲလိက်မဂ္ဂဇြေန်အနာဂတ်မန် အ္စာနာဲဟံၚ်နန်လေဝ် ဗီုသၟိၚ်ဓမ္မစေတဳ ဖျဴသွဝ်ကဵုဨကရာဇ်ဗြဴတၠညးဗညာထဴ ကော်ခဴဂးမိစဴဗု နွံဒၟံၚ်ကီုရ။
ရံၚ်ကဵုတၠုၚ်လအာ ဗီုဖျဴသွဝ်ဨကရာဇ်တၠတိမန် ၜါတၠလ္တူဂှ်တုဲ ဖျဴသွဝ်ခမဳသၚ်မန် ကေုာံဖျဴသွဝ်ဨကရာဇ်ဂှ် တုပ်သၟဟ်ဒၟံၚ်ရောၚ်ဟီုဂွံရ။ သီုဖျဴသွဝ်ၜါဂကူဂှ် ပြသာဒ်ထဝ်နွံ၊ လှ်ေကွာဲ၊ လှ်ေဒိၚ်၊ လှ်ေဒိၚ်ပူဇဴနွံ၊ ပ္ဍဲအရာလှ်ေဒိၚ် ပူဇဴသဘၚ်ဖျဴသွဝ် ခမဳသၚ်မန် အခိၚ်တ္ၚဲဏအ်ဂှ်လေဝ် လက္ချန်ပူဇဴလှ်ေကွာဲဨကရာဇ် မံက်ထေၚ်လဵုဒၟံၚ်ရ။ မုဟိုတ်ရောမ္ဂး ပ္ဍဲသၞာံခရေစ် ၂၀၁၈ ပ္ဍဲဍုၚ်သေံတေံ ကၠောန်သ္ပသဘၚ်ဖျဴသွဝ် ဨကရာဇ်ဍုၚ်သေံ ရာမ (၉) ဂှ် ညးချူလိက်ဂွံလ္ၚတ်ဗဵုကေတ်ရ။ ပိုဲကေၚ်စွံသတိမွဲဂှ် အမာတ်ညးရပ်ကဠာ ကြောတ်စုတ်လဝ်ရုပ်ကလာပ်ဨကရာဇ်ဂှ် ကၠာနူဟွံဂွံရပ်ရုပ်ကလာပ်ဏီမ္ဂး ပၚ်ယာပ္တိုန်တဲသၠုၚ်စွံလ္တူကၞေၚ် သီုပၚံက်ပနှာတ်လဝ်စး ပကေက်ဏာတၚ်တဲၜါ ကလအ်လ္ၚောဝ်ဖျေံက္ဍိုပ်သာ်ဏအ်တုဲမ္ဂး ရပ်တဴဂလာပ်ရုပ် ဨကရာဇ်ရ။ တုပ်တဴညံၚ်ရဴသာ်ဂှ်ကီု အခိုက်ကၞာမန်လှ်ေဒိၚ်ဂှ် စနူခေတ်လဵုဟွံတီ ဆ္ဂး ပိုဲဂွံဆဵုကေတ်မွဲဂှ် ကောန်ဒိၚ်မန်တအ်ဂှ် ကၠာနူဟွံဂွံယိုက်ဇွကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠတအ်ဏီမ္ဂး လ္ၚောဝ်ဖျေံက္ဍိုပ် ညံၚ်ရဴအမာတ်သေံတအ်တုဲဟေၚ် ယိုက်တဴဇွအ္စာဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ Mon Royal Funeral custom can still be seen in Mon monastic funearl ceremony အခိုက်ကၞာ ယေန်သၞာၚ်ဖျဴသွဝ်ဝၚ်နန်မန်ဂှ် ဂျိုၚ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲသ္ဘၚ်ဇွသၚ်မန်ဏီရောၚ် မိက်ဂွံသ္ဂးရ။အခိၚ်တ္ၚဲဏအ် စပ်ကဵုကိစ္စစံၚ်ဇွဂြဇုတ် သဘၚ်ဖျဴသွဝ်ဇွသၚ်တုဲ ပိုဲဂွံဆဵုကေတ် ဂလာန်ပါ်ပဲါနူဂကူမန်ပိုဲ ဗွဲမဂၠိုၚ် နူကဵုမ္ၚးကီု နူကဵုမဳဒဳယာကီုရ။ "ဖျဴသွဝ်ဂှ် ဒတုဲဖဵုဟာ ? လလေၚ်ဖဵုဟာ ? သာ်ဏအ် ပုစ္ဆာပြသၞာ ဗွဲမဂၠိုၚ်မံက်ဂတဝ်ကၠုၚ်ကီုရ။ ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂၠိုၚ် အခိၚ်တ္ၚဲဏအ် ဟီုပရောဇွသၚ်မ္ဂး ပိုဲညာတ်ကေတ်ပေါဲဇာတ်၊ ပေဲါလက်ပၠုဲ၊ ပေါဲဝေၚ်မိပ်၊ ပေါဲသွက်သ္ဂောံပြေကၠေံအာရီုစိုတ်ဂၠိုၚ်ရ။ ရံၚ်ကဵုပိုဒ်ဏအ်တုဲ ညးဗွဲမဂၠိုၚ် ပါ်ပဲါကၠုၚ် သဘၚ်ဖျဴသွဝ်ပ္ဍဲဍုၚ်မန် ဒးတုဲဖိုလ်အောန်လလေၚ်ဖဵုဂၠိုၚ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ ၜိုန်ရလက်ပၠုဲလက်ဗန် ပေဲါမိပ်နာနာသာ်တအ် ဒှ်ဆအယာံမာတ် အာရီုမတ် ကတောဝ် မၞိဟ်တအ်ကီုလေဝ်၊ အခိုက်ကၞာ ကၠောန်ပြာသာဒ် လှ်ေဒယှ်ေဒိၚ်တအ်ဂှ် ဒှ်အာဲကၟာဲယေန်သၞာၚ်မန်ပိုဲ ပေၚ်ၚ်ရ။ ယဝ်ခါရ ပိုဲဟွံမၚ်မွဲအာဲကၟာဲဏအ်မ္ဂး ဍေံကၠေံအာဗွဲမလောဲသွာမိက်ဂွံသ္ဂးရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ကၠောန်သ္ပတဴသဘၚ်ဖျဴသွဝ်ဂှ် ယဝ်ကၠောန်တဴဒးဒးရးရးမ္ဂး ဒှ်ထိၚ်ဒက်မၚ်မွဲအာဲကၟာဲ ဒှ်ဆက်ဏာလမျီုယေန်သၞာၚ်မန်ရောၚ်။
စပ်ကဵုစံၚ်ဇွဂြဇုတ်ဂှ် မိက်ဂွံတံက်သာဓကဍုၚ်သေံမွဲရ။ ပ္ဍဲကဵုဍုၚ်သေံ နူကဵုခေတ်အာယုဒ္ဓယာတုဲ စဵုကဵုစိုပ်ခေတ်ဨကရာဇ် ရာမ (၄) ကော်ဂး သၟိၚ်မောၚ်ကုဋ် ညးတအ်ကၠောန်တဴပြာသာဒ်ဇၞော်တဴဗွဲမလောန် ကော်ဂးဖရမဟာပသာဒ သွက်သ္ဂောံစံၚ်ဇွဂြဇုတ် ညးဝၚ်နန် မပ္တံဨကရာဇ်၊ ဥပရာဇာ၊ ဂၞကျာ်၊ ကောန်သၟိၚ်တြုံ၊ ကောန်သၟိၚ်ဗြဴ ညးဝၚ်နန်တအ်အိုတ်သီုရ။ ဗွဲတၟေၚ်စံၚ်ဇွဂြဇုတ် ဨကရာဇ်တအ်မ္ဂး ပြာသာဒ်ဇၞော်ခ္ဍၚ်ရ။ အ္စာသုတေသန ဗဳ ဂျေ ထာဝဳလ် (B. J. Terwiel) ပ္ဍဲသက္ကရာဇ် ခရေစ် ၂၀၁၅ ညးဂၠိုက်ဂၠဲါဂွံနၚ်ဗီုရုပ်ကသူ နွံၚုဟ်မး သွက်ညးလ္ၚတ်ဝၚ်တအ်ဗွဲမလောန်ရ။ ချူလဝ်ဗီုသ္ဘၚ်ဖျဴသွတ်ဨကရာဇ်ခေတ် အယုဒ္ဓယာ သၟိၚ်ဖေတ်ရာဇာ ပ္ဍဲ A.D. 1704 တေံရ။ ပ္ဍဲကဵုရုပ်ကသူဏအ် ဂွံဆဵုကေတ်ပြာသာဒ်ခၞံဗဒှ်လဝ် phetrail သွက် သဘၚ်ဖျဴသွဝ်သၟိၚ်ဖေတ်ရာဇာဂှ် ဇၞော်တဴဗွဲမလောန်ရောၚ်။
သေံတအ်လေဝ် အခိၚ်ကၠာတေံမ္ဂး စံၚ်တဴဇွဨကရာဇ် နကဵုပြသာဒ်ညးကော် ဖရမဟာပသာဒး၊ အတိုၚ်ယၟုဂှ်ရ မဟာပသာဒ ပြာသာဒ်ဇၞော်ဏအ်ဟီုမ္ဂး ဇၞော်တဴဗွဲမလောန် ဗီုပြၚ်သိုၚ်ခၞံပြာသာဒ်ဇွသၚ်ပိုဲမန် အခိၚ်တ္ၚဲဏအ်ရ။ တုပ်ပၟာညံၚ်ရဴသာ်ဂှ်ကီုရ။ စဵုကဵုလၟုဟ် ပ္ဍဲလ္တူအေန်တာဏေတ် လပှ်ကျာ ပိုဲဂွံဆဵုကေတ်မာန်ဒၟံၚ်ဏီ ဗီုပြာသာဒ်စံၚ်ဇွသွက်ဨကရာဇ်ရာမ (၄) ကော်ဂး ဨကရာဇ်မောၚ်ကုဋ်၊ စိုပ်လက်ထက်ဨကရာဇ်ရာမ (၅) ညးသၠာဲကဵုကၠောန်ပ္တိတ်ဗီုပြၚ် ပြာသာဒ်စံၚ်ဇွတၟိမွဲ နကဵုဗီုပြၚ်ဒဵုသိန္နရာဇ် ဍောတ်နူဖရမဟာပသာဒတေံတၟာဂလိုၚ်ရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် စိုပ်အခိၚ်ဨကရာဇ်သေံရာမ (၅) ကော်ဂးသၟိၚ်စူဠာလောၚ်ကိုန်ဂှ် ပရေၚ်ပြံၚ်သၠာဲပ္ဍဲဍုၚ်သေံက္တဵုဒှ်ဒၟံၚ်ဇၞော်ဇၞော်ရ။ အခိၚ်ဂှ်မ္ဂး ဍုၚ်ပိုဲဏအ် စိုပ်အာသၟဝ်တဲ အၚ်ဂလိက်တုဲ ဍုၚ်သေံလေဝ် အေၚ်ဂလိက် ကေုာံ ပြၚ်သေတ်တအ် ပၠံၚ်ပိုၚ်ပြဳဒၟံၚ်ရ။ အခိၚ်ဍန်ဂြက်ဒၟံၚ် ဗီုဗီုဏအ်ဂှ် ပရေၚ်ပြံၚ်သၠာဲဍုၚ်လေဝ် နွံပၟိက်ဒၟံၚ်ရောၚ်ဂှ် ဨကရာဇ်ရာမ (၅) ညာတ်ကေတ်တုဲ ဟီုတိုန် စပ်ကဵုကိစ္စကၠောန်သ္ဘၚ်စံၚ်ဇွ ညးဝၚ်နန်တအ် ဗီုဏအ်ရ။
"ကၠောန်တဴမဟာပသာဒဂှ် မၞိဟ်လေဝ်ဍောၚ်ၜိုတ် သြန်လေဝ်အိုတ်ဂၠိုၚ်လောန်ရောၚ်။ ကၠောန်တဴ ဗီုဗီုဏအ်ဂှ် ဟွံကိတ်ညဳကဵု ပရေၚ်ပြံၚ်သၠာဲက္တဵုဒှ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲဍုၚ်ပိုဲလၟုဟ်တုဲ ဒှ်ပ္တိုန်စရာဲထာဝရလေဝ်ဟွံသေၚ် ဒှ်ဒတုဲဖဵုညးမွဲသ္အာၚ်လေဝ် ဟွံသေၚ်ရ။ ဆ္ဂး ပြသၞာရဒှ်ဂၠိုၚ်။ အဲဟွံမိက်ကဵုညးတအ်ထေၚ်ဗၠေတ်အာ ဒဒှ်ရ ညးတၠဂုဏ်တအ်ဂှ် ယဝ်ထေက်ကဵုပူဇဴ နကဵုဂုဏ်ဇၞော်ဇၞော်တအ်ဂှ်နွံမ္ဂး ထေက်ကဵုပူဇဴဇၞော်ဇၞော်ရ။ ဆ္ဂး သွက်အဲတှ်ေ ပြသၞာဟွံမွဲရ။ အဲဟီုသောၚ်သောၚ်ရ ကိစ္စကၠောန်တဴ ဖရမေရုမာသ် (ပြာသာဒ်စံၚ်ဇွ ဨကရာဇ်သေံ) ဇၞော်လောန်အာနူဗ္ၜတ်ဂှ် အဲဟွံမိက်ကဵုကၠောန်ရ။
နိဿဲ
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]- ↑ လိက်ကၞပ် သဘၚ်ဖျဴသွဝ်အန္တိမအဂ္ဂိဇျာပန ကျာ်ဇၞော်အ္စာ ဘဒ္ဒန္တစန္ဒောဘာသ (၁၃၈၁)၊ ညးဒါန်လိက် အံၚ်သူ (သုဝဏ္ဏဘူမိ)။ တက်တြးပ္တိတ်နူ - ရာမညနိကာယ ဘာကအ်ချ၊ ကွာန်ကအ်ချ၊ ပွိုၚ်ဍုၚ်လၟိုၚ်။ မုက်လိက် ၂၄-၂၈။