သတ္တာဟ

ဗီုရုပ် မပစၞး ကုတ္ၚဲထပှ် နူကဵု အဳတလဳ ပ္ဍဲခေတ် လဒေါဝ် ၁၉ ဗွဝ်ကၠံ၊ နူကဵု တိုက်ထ္ၜးပျး Walters Art Museum

သ္ၚိအင် မထ္ၜး တ္ၚဲ ကေုာံ သတ္တာဟ နူကဵု Carolingian။ တိုက်ဗွဟ်လိက် (14456 fol. 71r) St. Emmeram Abbey။ မွဲသတ္တာဟဂှ် ပါ်လဝ် ထပှ်တ္ၚဲ၊ တုဲ ဇၟာပ်တ္ၚဲဂှ် နွံ ၂၄ နာဍဳ၊ ၉၆ ပုန်တ (မွဲအစိတ် နာဍဳ)၊ ၂၄၀ မိနေတ် တုဲ ၉၆၀ မောမေန်တာ (မွဲနာဍဳပါ်ထောအ် ၄၀ ဂအုမ်)

မွဲသတ္တာဟ ဂှ် ဒှ်အပိုင်အခြာအခိင် မတုပ်ကဵု ပွိုင်ထပှ်တ္ၚဲ မဒှ်အခိင်ကာလ မွဲဗဂေတ် နူတ္ၚဲအဒိုက် စိုပ်တ္ၚဲသ္ၚိသဝ် အတိုင်ကြက္ကဒိန်တ္ၚဲထပှ်။ စၞးမွဲသတ္တာဟဂှ် လဆောဝ်မ္ဂး ကော်စ မွဲအဒိုက်၊ လဆောဝ်မ္ဂး ကော်စ မွဲအပါတ် (နိဿဲနူဗၟာ တစ်ပတ်)။ အရေဝ်ဗၟာ တစ်ပတ် ဂှ် ဒှ်အရေဝ်ဇမၠေအ် မကၠုင်နူ "ရက်သတ္တပတ်"၊ အရေဝ်ဗၟာ ရက်သတ္တပတ် ဂှ် ဗွဲစၟတ် ဒုင်သဇိုင် ကုအရေဝ်အင်္ဂလိက် seven-day week တုဲ ဖန်ဗဒှ်လဝ် ဒှ်မာန်ရ။ အရေဝ်အင်္ဂလိက် week ဂှ် ကၠုင်နူ အရေဝ်အင်္ဂလိက်တြေံ wice မဂွံအဓိပ္ပါယ် "ကလေင်၊ ချဳ၊ ပြံင်လှာဲ"။ မွဲသတ္တာဟဂှ် ဂကူဗွဲမဂၠိုင် ကော်စ မဂွံအဓိပ္ပါယ် ထပှ်တ္ၚဲ။ ဥပမာ ဘာသာလေတ္တေန် septimana မဂွံအဓိပ္ပါယ် (မွဲထပှ်)။ နကဵုဘာသာမန် မွဲသတ္တာဟ ဂှ် မွဲဂှ် အရေဝ်မန် သတ္တာဟ ဂှ် ကၠုင်နူပါဠိ သတ္တာဟ (သတ္တ+အဟ) မဂွံအဓိပ္ပါယ် ထပှ်တ္ၚဲ။

ပွံက် ကေုာံ ကာလ

မွဲသတ္တာဟဂှ် ပံက်လဝ်အဓိပ္ပါယ် အခိင်ကာလဆက်က် လလအ်ပွိုင် ထပှ် တ္ၚဲ၊ ရံင်နကဵု နဲကဲမ္ဂး စၟတ်သမ္တီ လျးတ္ၚဲမမံက်တိုန် ပေင်ထပှ်အလန်ရ။ (ဆဂး ဒေသ ပၞိဟ်တိ ဟွံညာတ်တ္ၚဲ ပွိုင် ၆ ဂိတု၊ တ္ၚဲဟွံပၠိုတ် ၆ ဂိတု နွံဂှ်ရ စၞးမစၟတ်သမ္တီ နကဵုလျးတ္ၚဲဂှ် ဒးစၟတ်သမ္တီ နကဵု အပိုင်အခြာကာလ စက္က)

၁ သတ္တာဟ = ၇ တ္ၚဲ = ၁၆၈ နာဍဳ = ၁၀,၀၈၀ မိနေတ် = ၆၀၄,၈၀၀ စက္က။

နကဵုကြက္ကဒိန်ဂြေဂေါရဳ (ကြက္ကဒိန်ဂၠးတိ)မ္ဂး :

• ၁ သၞာံ ကြက္ကဒိန်ဂၠးတိ = ၅၂ သတ္တာဟ + ၁ တ္ၚဲ (၂ တ္ၚဲ ပ္ဍဲ ထပ်သၞာံ)
• ၁ သတ္တာဟ = ¹⁶⁰⁰⁄₆₉₅₇ ≈ 22.9984% မွဲဂိတုကြက္ကဒိန် ဗွဲသၟဟ်။

ပ္ဍဲကြက္ကဒိန်ဂၠးတိ မကော်ဂး Gregorian ဂှ် မွဲသၞာံ နွံ 365.2425 တ္ၚဲ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ မွဲသတ္တာဟဂှ် နွံ52 ⁷¹⁄₄₀₀ ဟွံသေင်မ္ဂး 52.1775 သတ္တာဟ (ဟွံတုပ် ကုကြက္ကဒိန်ဂျူလဳ (Julian year) မနွံ 365.25 တ္ၚဲ ပ္ဍဲမွဲသၞာံ ဟွံသေင်မ္ဂး 52 ⁵⁄₂₈ ≈ 52.1786 သတ္တာဟ)။ ပ္ဍဲသၞာံ ဂြေဂေါရဳ ၄၀၀ ဂှ် မွဲသၞာံ နွံ 20,871 သတ္တာဟပေင်င်၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ၂၁ ဒဳဇြေမ်ဗါ ၁၆၂၀ ဂှ် ဒှ် တ္ၚဲတ္ၚဲသ္ၚိသဝ် မတုပ်ညံင်ရဴ ၂၁ ဒဳဇြေမ်ဗါ ၂၀၂၄။

တၟော်ကဵု လၟေင်ဂၠံင်ဂိတုမ္ဂး၊ မွဲသတ္တာဟ ဂှ် နွံဒၟံင် 23.659% ပ္ဍဲမွဲဂိတု။

တ္ၚဲ ပ္ဍဲ သတ္တာဟ

Schematic comparison of the ordering of the classical planets (arranged in a circle) and the sequence of days in the week (forming a {7/3} heptagram within the circle).

ယၟုတ္ၚဲဂမၠိုင် ပ္ဍဲမွဲသတ္တာဟဂှ် ခုတ်ခဴလဝ် အတိုင်ယၟု ဂြိုဟ်ဂမၠိုင်ရ။ ယၟုတ္ၚဲမန်ဂှ် လွဳစလဝ် နူကဵု သံသကြိုတ်တြေံ၊ မကော်ဒၟံင် ဥပမာ တ္ၚဲအဒိုက် ကၠုင်နူ အာဒိတ္တဝါရ ဒှ်တ္ၚဲ မပစၞး ကုဂြိုဟ်တ္ၚဲ၊ ညံင်ရဴမန်ကီု ပ္ဍဲကဵု အင်္ဂလိက်မ္ဂး Sunday မဂွံအဓိပ္ပါယ် တ္ၚဲကီုရ။ နကဵုဘာသာဗၟာ တနင်္ဂနွေး ဂှ် တနင် ဂှ် ဗၟာတအ် လွဳဗ္စ နူမန် မဂွံအဓိပ္ပါယ် တ္ၚဲ တုဲ နွေး ဂှ် ဒှ်အရေဝ်ဗၟာ ဟွံသေင်မ္ဂး ပျူ မဂွံအဓိပ္ပါယ် တ္ၚဲ။ ညံင်ရဴဂှ်ကီု တ္ၚဲစန် ဂှ် ကၠုင်နူ စန္ဒြဝါရ မဂွံအဓိပ္ပါယ် တ္ၚဲဂိတု၊ ညံင်ရဴဂှ်ကီု ပ္ဍဲကဵုအင်္ဂလိက် Monday ဂှ် ဂွံအဓိပ္ပါယ် တ္ၚဲဂိတု။ ဗီုဗၟာ တနင်္လာ ဂှ် တနင် ဂှ်အရေဝ်မန် တ္ၚဲတုဲ လာ ဂှ် အရေဝ်ပျူ မဂွံအဓိပ္ပါယ် ဂိတု။ ယၟုတ္ၚဲမန်တြေံဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် နူကဵု လိက်တၟအ်သြိုင်နန် ဍုင်ဗုကာံ။

	တ္ၚဲအဒိုက် Sunday	တ္ၚဲစန် Monday	တ္ၚဲအၚာ Tuesday	တ္ၚဲဗုဒ္ဓဝါ Wednesday	တ္ၚဲဗြဴဗတိ Thursday	တ္ၚဲသိုက် Friday	တ္ၚဲသ္ၚိသဝ် Saturday
ဂြိုဟ်	တ္ၚဲ	ဂိတု	Mars	Mercury	Jupiter	Venus	Saturn
Greco-Roman deity	Helios-Sol	Selene-Luna	Ares-Mars	Hermes-Mercury	Zeus-Jupiter	Aphrodite-Venus	Cronus-Saturn
ဂရိတ်:	ἡμέρα Ἡλίου	ἡμέρα Σελήνης	ἡμέρα Ἄρεως	ἡμέρα Ἑρμοῦ	ἡμέρα Διός	ἡμέρα Ἀφροδίτης	ἡμέρα Κρόνου
လေတ္တေန်:	dies Sōlis	dies Lūnae	dies Martis	dies Mercuriī	dies Iovis	dies Veneris	dies Saturnī
interpretatio germanica	Sun	Moon	Tiwaz	Wodanaz	Þunraz	Frige	—
မန်တြေံ	အာဒိတ္တဝါရ်	စန္ဒြဝါရ်	အင်္ကာရ	ဗုဒ္ဓဝါရ်	ဗြဟသ္ပတိဝါရ်	သုကြဝါရ်	သၞိသ္စရ်ဝါရ်

တ္ၚဲကမၠောန် ကေုာံ လအိတ်သတ္တာဟ

ပ္ဍဲကဵုခေတ်ပစ္စုပ္ပန်ဏအ် ဍုင်ဗွဲမဂၠိုင် စၟတ်သမ္တီလဝ် တ္ၚဲကၠောန်ကမၠောန် မသုန်တ္ၚဲ နူတ္ၚဲစန် စဵုကဵု သိုက်၊ တုဲ တ္ၚဲသမၠးၜါတ္ၚဲဂှ် တ္ၚဲသ္ၚိသဝ် ကဵု တ္ၚဲအဒိုက်။ တ္ၚဲသမၠးၜါတ္ၚဲဏအ်ဂှ် နကဵုဘာသာအင်္ဂလိက် ညးကော်စ weekend မဂွံအဓိပ္ပါယ် "သတ္တာဟအိုတ်၊ လအိတ်သတ္တာဟ"။ နကဵုဘာသာဒိန်နေတ်မ္ဂး တ္ၚဲကမၠောန် မသုန်တ္ၚဲဂှ် ညးကော်စ hverdag မဂွံအဓိပ္ပါယ် ဇၟာပ်တ္ၚဲ၊ နကဵုဘာသာအင်္ဂလိက်ဂှ် ကော်စ working week (အမေရိကာန် workweek) မဂွံအဓိပ္ပါယ် "သတ္တာဟကမၠောန်"။ မအရေဝ် တအ်ဏအ်ဂှ် နကဵုဘာသာမန်မ္ဂး တ္ၚဲကမၠောန် (working week)၊ လအိတ်သတ္တာဟ (weekend) မြဴသာ်ဝွံ စၟတ်သမ္တီကေတ်မာန်ရ။