သဒ္ဒါမန်
သဒ္ဒါ (အၚ်္ဂလိက်: grammar) ဟီုမ္ဂးဂှ် ဒှ်သၞောတ်ဝ် ဗီုလဒက်ပတန် အရေဝ်ဘာသာမွဲမွဲရ။ အဓိက တင်ရန်တၟအ် မလ္ၚတ် သဒ္ဒါ ပ္ဍဲအရေဝ်ဘာသာမွဲမွဲဂှ် တၞဟ်န ဂွံကၠိုဟ်တုပ် ရေင်သကအ်၊ တၞဟ်နဂွံဝေင်ပါဲ အရာမကၠိုဟ်ဗၠေတ် ရေင်သကအ်တုဲ ဗီုဇကု မိက်ဂွံဟီု မိက်ဂွံသ္ဂးဂှ် ညးတၞဟ်မွဲမွဲ ဂွံမိင်ကေတ် ဟွံသေင်မ္ဂး ဂွံဗှ်ကေတ်မ္ဂး ညံင်ဟွံဂွံ ကၠိုဟ်အာ အဓိပ္ပါယ်တၞဟ်၊ ညံင်ဟွံဂွံ ကံက်အဓိပ္ပါယ်တၞဟ်ခြာ နူဇကုမိက်ဂွံဟီုဂှ်ရ။ "သဒ္ဒါ" ဟီုမ္ဂးဂှ် ဒှ်အရေဝ် မကၠုင် နူပါဠိ "သဒ္ဒ" မဂွံအဓိပ္ပါယ် ရမ္သာင် (ဝါ) လဟီု။ ဟိုတ်ဂှ်ရ သဒ္ဒါမန် ဟီုမ္ဂး တၠုင်လအာ မဟီုအရေဝ်မန်ရ။
သဒ္ဒါမန်ဂှ် ဒက်ပတန်လဝ် နကဵု "ကတ္တာ - ကြိယာ - ကမ်" မတုပ်ညံင် ဘာသာအင်္ဂလိက် "subject-verb-object" တုဲ တၞဟ်ခြာ ကုသဒ္ဒါဗၟာ မဒက်ပ္တန်လဝ် နကဵု "ကတ္တာ-ကမ်-ကြိယာ"။ ၜိုန်ရ ကောန်ဂကူမန်တအ် စုက်လုက် ကုအရေဝ်ဘာသာတၞဟ် မပ္တံကဵု ဗၟာ၊ ပါဠိ မတၞဟ်ခြာ ကုအရေဝ်မန်ကီုလေဝ် ပ္ဍဲလဟီု အရေဝ်မန်တအ်ဂှ် ဟီုဒၟံင် အတိုင်ပကတိတြေံဖိုဟ်တုဲ ပ္ဍဲကဵုလိက် ကေုာံ လဟီု ပ္ဍဲဝိုင်ဇၞော်ဇၞော်တအ်ဂှ် အခိုက်အလိုက် အရေဝ်ဘာသာတၞဟ် ဗီုကဵု အခိုက်ပါဠိ အခိုက်ဗၟာ လုပ်ပြံက်ဒၟံင်ညိညဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ ပ္ဍဲလိက်ဝွံ ဒုင်သဇိုင် ပသက်သဳ ကုလိက်မန်တြေံတုဲ နာဲဗဳထဝ် မန်ဇြာ ချူဗၟံက်ထ္ၜးဏာရ။
နိရုတ္တိ[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
"သဒ္ဒါ" ဟီုဂှ် ကၠုင်နူ အရေဝ်ပါဠိ "သဒ္ဒ" မဂွံအဓိပ္ပါယ် ရမ္သာင်၊ ဟွံသေင်မ္ဂး အရေဝ်။ နကဵုဘာသာအင်္ဂလိက် မကော်ဒၟံင် grammar ဂှ် ကၠုင်နူအရေဝ်ဂရိတ် γραμματικὴ τέχνη (grammatikē technē) မဂွံအဓိပ္ပါယ် "ကွတ် လိက်"၊ γραμματικὴ (လိက်) τέχνη (ကွတ်)။
ဝင်[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
ၜိုတ်မဂွံဆဵုကေတ် သက်သဳဝင်ခိုင်င်ကၠိုက်က်မ္ဂး ဂကူမန်တအ် စချူကၠုင်လိက် နကဵုအရေဝ်ဘာသာဇကုဂှ် နူအကြာသၞာံ အေဒဳ ၜိုတ် ၈ ဗွဝ်ကၠံတေအ်ရ။ ပြဟ်နူဂှ်လေဝ် ဒှ်မာန်ရ။ အရေဝ်မန်ဂှ် ညးပါ်လဝ် အရေဝ်မန်ခေတ်တြေံ (အကြာ ၈ - ၁၁ ဗွဝ်ကၠံ) အရေဝ်မန်ခေတ်လဒေါဝ် (၁၂-၁၅ ဗွဝ်ကၠံ) အရေဝ်မန်ခေတ်တၟိ (ကြဴနူ ၁၅ ဗွဝ်ကၠံ)။ အရေဝ်မန် ခေတ်လဒေါဝ်ကဵု ခေတ်တၟိဂှ် ကြပ်တုပ်ဂၠိုင်တုဲ အရေဝ်မန်ခေတ်တြေံဂှ် တၞဟ်ခြာ နူ အရေဝ်မန် ခေတ်တၟိ တၟာဂလိုင်ရ။ အရေဝ်မန်ခေတ်နာနာတအ်ဂှ် ရမ္သာင်ဂၠိင် ရမ္သာင်ဇြိုဟ် ရမ္သာင်ဂၠေအ် ဗီုဏအ် တၞဟ်ခြာဂၠိုင်တုဲ ဗီုသဇိုင် တၠုင်လအာ ဒက်ပတန် သဒ္ဒါမန် ကတ္တာ-ကြိယာ-ကမ်ဂှ် ဟွံပြံင်လှာဲရ။
လဒက်ပတန်ဝါကျဂမၠိုင်[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
ဝါကျကတ္တာ-ကြိယာ-ကမ်[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
| ကတ္တာ | ကြိယာ | ကမ် |
|---|---|---|
| အဲ | စ | ပုင် |
"အဲ စ ပုင်။"
ဝါကျမန် ဇေတ်ဇေတ် ဍန်ဍန် မွဲဂှ် တၞဟ်နဂွံလ္ၚတ်လောဲတုဲ ပိုယ်တအ် ပါ်ထောအ်ပိုဒ် ခုတ်ကဵုထောအ်ယၟု ဒၞာဲဍေဟ်ကဵုဍေဟ်မ္ဂး
"အဲ" မဒှ်ညးမကၠောန် မပ မစဂှ် ညးကော်စ ကတ္တာ (subject)၊
"စ" မဗၟံက်ထ္ၜး မုအဲမပဂှ် ညးကော်စ ကြိယာ (verb)၊
"ပုင်" မဒှ်အရာ မဒးဒုင်စ မဒးဒုင်ပ ကုကတ္တာဂှ် ညးကော်စ ကမ် (object)။
ဟိုတ်ဂှ်ရ သဇိုင်ဝါကျမန်မွဲဂှ် ဒက်ပ္တန်လဝ် နကဵု ကတ္တာ-ကြိယာ-ကမ် ("subject-verb-object")။
ဝါကျ ကမ်+ဂှ်/ဝွံ-ကတ္တာ-ကြိယာ[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
"ကမၠောန်ဂှ် အဲကၠောန်။"
"ကွာင်ဂှ် အဲစ။"
"ဝေါအ်ပုဏျ တြလဝဏ္ဏ ဇိုန်။" (နူလိက်တၟအ် ၜါန်တလာတ်၊ ဍုင်လဴ)
| ကမ် | + ဂှ်/ဝွံ (article) | ကတ္တာ | ကြိယာ |
|---|---|---|---|
| ကမၠောန် | ဂှ် | အဲ | ကၠောန် |
| ကွာင် | ဂှ် | အဲ | စ |
| (ဝွံ)ပိုန် | (ဝွံ) | တၠဝဏ္ဏ | ဇိုန် |
ပ္ဍဲကဵုဝါကျ မိက်ဂွံစွံအာရီု လတူကမ်မ္ဂး ကမ်ဂှ် ဒုင်စုတ် "ဂှ် (ဟွံသေင်မ္ဂး ဝွံ" တုဲ စွံဂတတုဲ မချူလေဝ် ဒှ်ဝါကျမန် နူခေတ်တြေံမွဲရ။ ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲကာလ ညးမတုဲကုသိုလ်မွဲမွဲမ္ဂး တၞဟ်ဂွံ မိက်ဂွံ ပတၟေင် ကာကုသိုလ် ညးတအ်မပတုဲလဝ်ဂှ်တုဲ ကာကုသိုလ် (ဟွံသေင်မ္ဂး) မဒါန် ညးတအ် မဒှ်ကမ်ဂှ် စွံဂတတုဲ ချူရ။ ပ္ဍဲလိက်တြေံ ဝါကျကၠာအိုတ်ဂှ်မွဲဟေင် စွံ "ဝွံ/ဝေါအ်" ဂတ (ဥပမာ ဝေါအ်ပုည်/ ဝွံပိုန်) ဂွံဆဵုကေတ်တုဲ ဝါကျတၞဟ်တအ် ဗွဲမဂၠိုင်မ္ဂး (ပုည်ဝေါအ်/ပိုန်ဝွံ) ဗီုဏအ်ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ ဆဂး လိက်ဗွဲကြဴညိဂှ် ဝွံစွံဂတဂှ် အောန်အာရ။
"ဝွံ" ကေုာံ "ဂှ်" ၜါဝွံ အဓိပ္ပါယ်တုပ်ပ် ဒှ်အရာ မစၞောန်ထ္ၜး ဗဗိုန်ကဵု ကုအရာမွဲမွဲရ။ ဥပမာ "မၞိဟ်ဂှ်ရ ကေတ်ဏာ ဒြပ်အဲ။" ပ္ဍဲကဵုမၞိဟ် လတူဂၠးတိဏအ် သီုဖအိုတ်ဂှ် ညးတၞဟ်ဟွံသေင် မၞိဟ်မွဲ ဗွဲမကၠးဖ္ဍး စၞောန်ပညုင်တုဲ စုတ် "ဂှ်" ရ။ ဝွံ ကေုာံ ဂှ် ပ္ဍဲလိက်မန်ဂှ် တုပ်ကဵု ပ္ဍဲလိက်အင်္ဂလိက် "the" မကော်ဂး "article" ရ။ အခိင်လဵု စကာ "ဝွံ" အခိင်လဵု စကာ "ဂှ်" ၜါဏအ် ပါ်လဝ် ဗွဲမကၠးဖ္ဍး ဟွံမဲတုဲ ဗွဲသာမည "ဝွံ" ဂှ် စကာ ပ္ဍဲအရာမပြဲပြဲ ကေုာံ မၞိဟ်တုဲ "ဂှ်" ဂှ် စကာဂွံ ဇၟာပ်ဒၞာဲ သီုကဵုမၞိဟ်ရ။
မုဟိုတ် မဂွံချူဝါကျ ဗီုဏအ်ရော ယဝ်ရသၟာန်မ္ဂး ဝါကျ မဗၟံက်လဝ် ဗွဲလတူပိဂှ် ယဝ်ရ ချူ နကဵုတၠုင်လအာ ဝါကျ ကတ္တာ-ကြိယာ-ကမ် မ္ဂး
(၁) အဲကၠောန်ကမၠောန်။
(၂) ကွာင်ဂှ် အဲစ။
(၃) တၠဝဏ္ဏ ဇိုန် ပိုန်။
မ္ဂး ဝါကျ(၁) ဒၞာဲကမ် (ကမၠောန်)ဂှ် ကမၠောန်မုရော ဟွံကၠးဖ္ဍး။ ဝါကျ(၂) ကွာင် မဒှ်အရာကမ် မဒးဒုင်စဂှ် ကွာင်တၞဟ်ဟွံသေင်၊ ကွာင်ဂှ်ဟေင် မိက်ဂွံဟီုတုဲရ။ ညံင်ရဴဂှ်ကီု ဝါကျ(၃) ပိုန်ဂှ် ပိုန်လဵု။ တၞဟ်နမဂွံဝေင်ပါဲအရာမဒှ်ယေဘူယျတုဲ ဒးချူ နကဵုဝါကျ (ကမ်+ဂှ်/ဝွံ-ကတ္တာ-ကြိယာ) ရ။
တင်စၟတ် ပ္ဍဲဝါကျ ဥပမာ "ကျာ်ဇၞော်အစာပါလိတဝွံ ဒှ်မၞိဟ်ဇာတိ ဍုင်ကၟာဝက်ရးဇြာရ။" ၜိုန်ရ စုတ်လဝ် "ဝွံ"ကီုလေဝ် ဟွံဒှ် တၠုင်လအာဝါကျ (ကမ်+ဂှ်/ဝွံ-ကတ္တာ-ကြိယာ) ရ။
ဝါကျ ကမ်ၜါ[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
"အဲကဵု ဣစဳ ကမွဲ။"
ပ္ဍဲဝါကျဏအ် "ဣစဳ"၊ "က" ၜါဝွံ ဟိုတ်မဒှ်အရာ မဒးဒုင် သီုၜါတုဲ ဝါကျဏအ် ဒှ်ဝါကျ မနွံကဵု ကမ်ၜါရ။ ကမ်ၜါဂှ် ညးကလေင်ပါ်လဝ် ကမ်မဒးဒုင်တပ်ပ်ဂှ် ညးကော်စ "ပဓါနကမ်" ကမ်မဒးဒုင် မွဲလစှ်ေဂှ် ညးကော်စ "အပဓါနကမ်"။ နကဵုဥပမာမ္ဂး ပ္ဍဲဝါကျဏအ် "က" ဂှ် ဟိုတ်မဒးဒုင်ကဵု တပ်ပ်ဂှ်ရ ညးကော်စ "ပဓါနကမ်"၊ ဣစဳ မဒးဒုင်ကဵု မွဲလစှ်ေဂှ် ညးကော်စ "အပဓါနကမ်"။
| ကတ္တာ | ကြိယာ | အပဓါနကမ် | ပဓါနကမ် |
|---|---|---|---|
| တၠဝဏ္ဏ | ဇိုန်ကဵု | ကျာ် ကေုာံ ဘာ | ပြေင်မွဲလ္ၚောဝ် |
| အဲ | ကဵု | ဣစဳ ကဵု/ကေုာံ အမူ | ကမွဲ |
| အဲ | ကဵု | ညး | ခတှ် |
| အဲ | လေဲကဵု | ညး | လှုဲ |
| သၟိင်ဍုင်မန် | ထံက်ပင် | ဘာဗတောန်လိက်မန် | သြန် ၁၀ ကိုဋ် |
| အစာ | ကဵု | ကွးဘာ | လိက် |
ပ္ဍဲဝါကျကမ်ၜါဏအ်လေဝ် တၞဟ်နမိက်ဂွံကဵု စၞောန်ထ္ၜးဗဗိုန် အရာကမ်ဂှ်တုဲ ပဓါနကမ်ဂှ် စွံဂတ စုတ်စၞောန် "ဂှ်/ဝွံ"တုဲ ချူ နကဵုတၠုင်လအာ "ဝါကျကမ်ဂတ" ဂွံကီုရ။
| ပဓါနကမ် | ဂှ်/ဝွံ | ကတ္တာ | ကြိယာ | အပဓါနကမ် |
|---|---|---|---|---|
| ပြေင်မွဲလ္ၚောဝ် | ဂှ် | တၠဝဏ္ဏ | ဇိုန်ကဵု | ကျာ် ကေုာံဘာ |
| ကမွဲ | ဂှ် | အဲ | ကဵု | ဣစဳ ကဵု အမူ |
| ခတှ် | ဂှ် | အဲ | ကဵု | ညး |
| လှုဲ | ဂှ် | အဲ | လေဲကဵု | ညး |
| သြန် ၁၀ ကိုဋ် | ဂှ် | သၟိင်ဍုင်မန် | ထံက်ပင် | ဘာဗတောန်လိက်မန် |
| လိက် | ဂှ် | အစာ | ကဵု | ကွးဘာ |
ပ္ဍဲဝါကျကမ်ၜါဝွံ ချူ ပဓါနကမ် စွံလက္ကရဴ ကြိယာတုဲ ဂတ အပဓါနကမ်ဂှ် ဒုင် "ဝိဘတ်" (ကု)တုဲ ချူလဝ် ဒှ်အခိုက်လိက်မန် နူကဵု ခေတ်တြေံမွဲရ။
| ကတ္တာ | ကြိယာ | ပဓါနကမ် | ဝိဘတ် | အပဓါနကမ် |
|---|---|---|---|---|
| ဖိုလ်ရီုဝွံ | ဇိုန် | ပိုန် | ကု | မိမဖအိုတ် |
| တၠဝဏ္ဏ | ဇိုန်ကဵု | ပြေင်မွဲလၚောဝ် | ကု | ကျာ် ကေုာံ ဘာ |
| အဲ | ကဵု | လှုဲ | ကု | ညး |
ဆက်လ္ၚတ် နူကဵုလိက်တြေံဂမၠိုင်[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
လိက်မန် ခေတ်အကြာ အေဒဳ ၈-၉ ဗွဝ်ကၠံ[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
လိက်တၟအ်မန် ပ္ဍဲကဵု ခေတ်ဏအ် ဂွံဆဵုစအောန်တုဲ ၜိုတ်မဂွံဆဵုဂှ်လေဝ် ဝါကျဂၠေအ်ဗွဲမလောန်ရ။ ဝါကျတအ်ဂှ် ကြပ်တုပ်ဒၟံင် သီုဖအိုတ်ရတုဲ ပ္ဍဲလိက်ဝွံ ကံက်ကေတ် နူလိက်တၟအ်ပါင်ထီုနရာဲ နူဍုင်သေံ ကဵု လိက်တၟအ်ၜါတ်တလာတ် နူဍုင်လဴတုဲ သ္ၚေဝ်ဂၠေပ်ဏာရ။
လိက်တၟအ်ပါင်ထီုနရာဲ[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
ပၞောဝ်ကဵု လိက်တၟအ်မန် မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲခေတ် ဒစာံဗွဝ်ကၠံတေအ်ဂှ် လိက်မဂွံဆဵုကေတ် လတူဗဒင်ပါင်ထီု လပါ်တဲပါယ် ပ္ဍဲထီုနရာဲ၊ ကွာန်ခေါဝေါင်၊ ဍုင်သာရပူရဳ၊ ဍုင်သေံဂှ် နွံပေင်ဝါကျတုဲ လ္ၚတ်ကေတ် ဗီုသၞောတ်လိက်မန် အခိင်တေအ်ခိုဟ်ရ။ ပ္ဍဲထီုဂှ် နွံ ကျာ်ပဋိမာရုပ်မွဲဇကု မပုတ်လဝ် ပ္ဍဲဗဒင်ထီုဂှ်။ အခိင်တေအ် သၟိင်တၠ ကေုာံ ညးဍုင်ကွာန်တအ် ဝေင်သဘင် ပ္ဍဲသလာတ်မ္ၚးထီုဂှ်တုဲ လုပ်လ္ၚောဝ် ကျာ်ပဋိမာရုပ်ဂှ် ဒှ်မာန်ရ။ မရံင်ကဵု မကြိယာ ကၠောအ်တုဲ မွဲအခိင်တေအ် ဂွံစိုပ်ထီုဂှ် ဒးကၠောအ်ဍာ် ဒှ်မာန်ရ။ လိက်ဂှ် အတိုင်ဗွဲသၟဝ်ဝွံရ။
က္လန်အနုရာဓပုရ ကောအ် ကုကန္ဒရ် ဇန်ဇိဟ် ရန်လေဟ် ကောမ္ညးဍောင် ဗလိ နာယ်သိနာဝ ဟန္နး တောယ် လောပ်ဍေယ်ဝေါအ်
နကဵုလိက်မန်ခေတ်လၟုဟ်မ္ဂး-
သၟိင်ဍုင်အနုရာဓပုရ ကောအ် ကုကန္ဒရ်၊ သၟာဒယှ်ေ၊ သၟာလှ်ေ၊ ညးဍုင်ကွာန် ဗလိ နာဲသိနာဝဟန္နးတုဲ လုပ် ပ္ဍဲ(ထီု)ဝွံ။
ဝါကျ[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
ဝါကျဏအ် ဒက်ပ္တန်လဝ် နကဵု ကတ္တာ၊ ကြိယာ။
က္လန်အနုရာဓပုရ ဒှ်မၞိဟ်မကၠောန်ပတုဲ ဒှ်ကတ္တာ၊ မၞိဟ်မကၠောန်ပ ကရောမ်ညး မပ္တံ ကန္ဒရ်၊ ဇန်ဇိဟ်၊ ရန်လေဟ်၊ ကောမ္ညးဍေင် တအ်ဂှ် ဒှ် ကရောမ် ကတ္တာ။ အရာညး(တအ်)မကၠောန်ပ သီုဖအိုတ် ကၠောအ်၊ ဟာန္ဂး၊ လောပ် တအ်ဂှ် ဒှ်ကြိယာ။ ပ္ဍဲလိက်ဝွံ အရာမဒးဒုင်ပ (ကမ်) ဟွံမဲရ။ ဍေယ်ဝေါအ် ဂှ် ဒှ်အရာ မစၞောန်ဒၞာဲဒတန် မကတဵုဒှ်။
| ကတ္တာ | ကြိယာ | ကမ် | စၞောန်ဒၞာဲ | |
|---|---|---|---|---|
| က္လန်အနုရာဓပုရ | ကၠောအ် | - | - | |
| က္လန်အနုရာဓပုရ | လုပ် | - | ဍဲဝွံ | |
| အဲ | စ | ပုင် | ပ္ဍဲဖဴ |
လိက်တၟအ်ၜါတ်တလာတ် ဍုင်လဴ[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
ဝေါအ်ပုဏျ တြလဝဏ္ဏ ဇိန်တ ကျာက် ကောအ် ဗိဟာရ် ပြေင်မောယ်လာင်ဂရ် ဇ္လောဝ်မောယ်လာင်ဂရ် ဝေါအ်ဍေက် မာင်ဇုအ် ဣမောအ် - - တနှာပဗမောယ် ရိဂ္ဂါဝိတယ မာင်-ောယနောဝ်ဇ မောယ် ဍေးအဗါလ။(လိက်တၟအ် ၜါန်တလာတ်၊ ဍုင်လဴ)
ဝွံပုည။ တၠဝဏ္ဏ ဇိုန်ကဵု ကျာ် ကေုာံ ဘာ ပြေင်မွဲလၚောဝ်၊ ဂၠဴမွဲလၚောဝ်။ ဝွံဍိက် မာင်ဇုအ် ယၟု - - တနှာပဗမွဲ၊ ရိဂ္ဂါဝိတယ မာင်-ောယနောဝ်ဇမွဲ ဍေဟ်အဗါလ။
လိက်မန် ခေတ် ၈-၉ ဗွဝ်ကၠံ မချူလဝ် စရင်ကာကုသိုလ် ကြပ်သီုဖအိုတ်ဂှ် ညးစကဵု ”ဝေါအ်ပုဏျ/ ဝေါအ်ပုည” ကြပ်သီုဖအိုတ်ရ။ ဝေါအ်ဂှ် ဒှ်ပိုဒ်စၞောန် မပစၞး ကုအရာမွဲမွဲ မဂွံအဓိပ္ပါယ် ဣဏအ်။ ဝေါအ် ပ္ဍဲလိက်ဏအ်ဂှ် ပလဝ်စၞး ကုမဒါန် ညးမကဵုလဝ် ကုကျာ် ကေုာံ ဘာလကျာ်ရ။ ပုဏျ/ပုည ဂှ် ဒှ်မအရေဝ် သံသကြိုတ်/ပါဠိ။ ပ္ဍဲပိုဒ် ဝေါအ်ပုဏျ ဂှ် ပုဏျဂှ် စကာလဝ် နဒဒှ် ဝိသေသန မပတၟေင် ကု ဝေါအ်။
တြလဝဏ္ဏ ဇိန်တကျာက် ကောအ် ဗိဟာရ် ပြေင်မောယ်လာင်ဂရ်၊
ဝါကျဝွံ ဒှ်ဝါကျ ကမ်ၜါ။ တၠဝဏ္ဏ (ကတ္တာ)၊ ဇိန်တ (ကြိယာ)၊ ကျာက် / ဗိဟာရ် (အပဓါနကမ်)၊ ပြေင်မောယ်လာင်ဂရ် (ပဓါနကမ်)
နကဵု အရေဝ်မန်ခေတ်လၟုဟ်မ္ဂး
တၠဝဏ္ဏ ဇိုန်ကဵု ကျာ် ကေုာံ ဘာ ပြေင်မွဲလ္ၚောဝ်။
အတိုင်ဝါကျဝွံဟေင် ပ္ဍဲအရေဝ်မန် ဓမ္မတာဂှ် ဟီုဒၟံင်ဖိုဟ်ရ။
ဥပမာ - အဲကဵု ဣစဳ ကဵု အနာဲ ကမွဲ။
ဝါကျ[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
| ကတ္တာ | ကြိယာ | အပဓါနကမ် | ပဓါနကမ် |
|---|---|---|---|
| တၠဝဏ္ဏ | ဇိုန်ကဵု | ကျာ် ကေုာံ ဘာ | ပြေင်မွဴလ္ၚောဝ် |
| အဲ | ကဵု | ဣစဳ ကဵု/ကေုာံ အနာဲ | ကမွဲ |
| အဲ | ကဵု | ညး | ခတှ် |
| အဲ | လေဲကဵု | ညး | လှုဲ |
| သၟိင်ဍုင်မန် | ထံက်ပင် | ဘာဗတောန်လိက်မန် | သြန် ၁၀ ကိုဋ် |
| အစာ | ကဵု | ကွးဘာ | လိက် |
ဝါကျဗီုဏအ်ဂှ် အင်္ဂလိက် စကာ နကဵု prepositional phrase တုဲ အပဓါနကမ် ဂှ် စုတ် to မွဲမတုဲ စွံထောအ် လက္ကရဴ။
The lord Wanna offers a pair of water buffaloes to pagoda and tempel.
ညံင်ရဴ အင်္ဂလိက်ကီု လိက်မန် ပ္ဍဲခေတ်တြေံတေအ်လဝ် စုတ်ဝိဘတ် ကု ဂတတုဲ အပဓါနကမ်ဂှ် စွံလက္ကရဴ နွံကီုရ။ ဆက်ဗှ် ဗွဲသၟဝ်ဝွံညိ။
တၠဝဏ္ဏ ဇိုန်ကဵု ပြေင်မွဲလၚောဝ် ကုကျာ် ကေုာံ ဘာ။
လိက်မန် အကြာ အေဒဳ ၁၀ - ၁၃[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
လိက်အကြာသၞာံ ၁၀ ကဵု ၁၃ဗွဝ်ကၠံဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် နူကဵု ဍုင်မန် ကေုာံ ဍုင်ဗၟာ သ္ဂုတ်လဒေါဝ် (ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲဒေသဗုကာံ) ဂၠိုင်တုဲ ပိုယ်တအ် ဂွံလ္ၚတ်ကေတ် အခိုက်အလိုက်သဒ္ဒါမန် နူကဵုလိက်မန်ခေတ်တြေံ ပ္ဍဲကဵုအခိင်ဏအ် ဗွဲမဂၠိုင်မာန်ရ။
လိက်တၟအ်ထီုကအ်ဂေါန်[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
အဆက်ပိုဒ် (relative clause)
ရုပ်ကျာက်ဝေါအ် ဨယ်ဂၞကျာက် မုး(ဟ်)တး မအ်ဒၟောင် ပ္ဍေယ် ဍုင်ဒုအ်ဝေါပ် မအ်ပူစ်စ္လတ်
ရုပ်ကျာက်တြယ်ဝေါအ် ကုအ်တိအ် ကျာက်တၟောအ် မအ်တာဝ် ပ္ဍေယ် ဒုအ်ဝေါပ်လး(ဟ်) မအ်တာဝ် ပ္ဍေယ်ရာသ်လးဟ် ဨယ်ကုအ် တွသ် ဨယ်စောမ် မအ်ပူစ် သ္အောရ်အစာရ် စ္အာင် မအ်ပူစ် ကျာက်တၟောအ်။ (လိက် ပ္ဍဲသ္ၚာကျာ် ထီုကအ်ဂိုဟ်၊ ဍုင်ဖာအင်)
နကဵု လိက်မန်ခေတ်လၟုဟ်
ရုပ်ကျာ်ဝွံ အဲဂၞကျာ် မုဟ်တဟ်/မုတ္တမ မဒၟံင် ပ္ဍဲဍုင်ဒုအ်ဝေါပ် မပုတ်စ္လတ်။ ရုပ်ကျာ်တြဲဝွံ ကုတိ၊ ကျာ်တၟောအ် မတဴ ပ္ဍဲရးလေဝ်(ကီု) အဲ ကုကွးအဲကွေဟ် မပုတ်၊ ဖ္အောဝ်အစာသ္အာင် မပုတ် ကျာ်တၟအ်။
လိက်ဝွံ သီုဖအိုတ် နွံၜါဝါကျ။ ဝါကျကၠာဂှ် ညးလဴပရူ ရုပ်ကျာ်တၟအ် ညးမချူလဝ်လိက်ဂှ်။ ဝါကျလက္ကရဴဂှ် ညးချူပရူ ကျာ်တိ ကေုာံ ကျာ်တၟအ် မၞုံ ပ္ဍဲဍုင်ရး ဒၞာဲတၞဟ်တၞဟ်တအ်။ ဆဂး လိက်မန် ဗွဲမဂၠိုင် ဂတကြိယာဂှ် စုတ် "မ" မ္ဂး ဒှ်အာ ဝိသေသနဂှ်ရ ပ္ဍဲကဵုလိက်ဝွံ ချူလဝ် နကဵုဂကောံပိုဒ်လေဝ်ဒှ်မာန်ရ။
ရုပ်ကျာ်ဝွံ အဲဂၞကျာ်မုတ္တမ မဒၟံင် ပ္ဍဲဍုင်ဒုအ်ဝေါပ် မပုတ်စ္လတ်။
ဝါကျဏအ် ဟိုတ်နူမိက်ဂွံ ပတၟေင် ဗမံက်ထ္ၜး ရုပ်ကျာ် မဒှ်ကမ်တုဲ ကမ်စွံလဝ် ဂတ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ပ္ဍဲသဒ္ဒါမန် ကတ္တာ ကဵု ကြိယာ အရာၜါဏအ် ပရးဟွံဂွံကီုလေဝ် ကမ်ဂှ် ၜိုန်ရ ဗွဲမဂၠိုင် မၞုံလက္ကရဴ ကြိယာကီု၊ စွံဂတ ကတ္တာလေဝ် ဂွံရ။ တုဲပၠန် မိက်ဂွံဗၟံက် ပရူဂၞကျာ်တုဲ စကာလဝ် အဆက်ပိုဒ် (relative clause) ဟိုတ်မဗၟံက်ထ္ၜး အရာတၟေင် ဂၞကျာ် မဒှ်မနာမ်တုဲ adjective clause လေဝ်ကော်ရ။
အဲဂၞကျာ်မုတ္တမ မဒၟံင် ပ္ဍဲဍုင်ဒုအ်ဝေါပ်။ ရုပ်ကျာ်ဝွံ အဲဂၞကျာ်မုတ္တမ မပုတ်စၠတ်။
I, the queen of Matarben, lives in Du’vop. This Buddha image I garved.
စၞးမချူဗီုဏအ်ဂှ် ညးစကာ အဆက်ပိုဒ် မဒှ်အဆက် အရာ မဗၟံက်ထ္ၜး ပရူဂၞကျာ်ဂှ်တုဲ ညးချူဗီုဏအ်။
ရုပ်ကျာ်ဝွံ အဲဂၞကျာ်မုတ္တမ မဒၟံင် ပ္ဍဲဍုင်ဒုအ်ဝေါပ် မပုတ်စ္လတ်။
This Buddha image I, the queen of Matarben, who lives in Du’vop garved.
လိက်တိကျွန်းတော်ကျွန်[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
ဝေါအ်လ္အတ်ကုန်သင်နာယ် မရုံမ်ထလေႝစာရ်ဍေးဟ် ဍေဟ်မုစ်ဒသ်ကျာက် ဝိပါက်ရုံမ်ဝေါအ် ဇန်ပုန် ကုအှမ္ဗောအ် အှအ်ဗာအ်လ္အတ် ဝ ဝ ဝ ။
ဝွံ ဖအိုတ် ကောန်သင်နာဲ မရီုတၠဳအစာဍေဟ် ဍေဟ်မိက်ဒှ်ကျာ်။ ဖိုလ်ရီုဝွံ ဇိုန်ပိုန် ကုမိမ ဖအိုတ်။
This, all the monks who helped their teacher, the case of it they want to be Buddha.
လိက်ဝွံ နွံၜါဝါကျ။ "ဝွံ ဖအိုတ် ကောန်သင်နာဲ မရီုတၠဳအစာဍေဟ် ဍေဟ်မိက်ဒှ်ကျာ်။" မွဲဝါကျ။ "ဖိုလ်ရီုဝွံ ဇိုန်ပိုန် ကုမိမဖအိုတ်။" ဂှ် မွဲဝါကျ။
ပ္ဍဲဝါကျကၠာဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ကြိယာ "ရီု" ကေုာံ "မိက်ဒှ်" ၜါမ။ ဂတရီုဂှ် စုတ်အက္ခရ် "မ"တုဲ ပထောအ် နဒဒှ် ပိုဒ်သမ္ဗန်။ ‘မရီုတၠဳအစာဍေဟ်’ ဂှ် ဒှ် အဆက်ပိုဒ် (relative clause)။ ဒှ်အရာ မဆက်ပံက်အဓိပ္ပါယ် ပရူခမဳတအ်ဂှ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ပ္ဍဲဝါကျကၠာဂှ် "မိက်ဒှ်" ဟေင် ဒှ်ကြိယာရ။
ပ္ဍဲဝါကျ လက္ကရဴဂှ် "ဇိုန်" ဂှ် ဒှ်ကြိယာ ရ။ တုဲပၠန် ဂတ အပဓါနကမ်ဂှ် ညးစုတ်လဝ် "ကု" ဂှ် ပိုယ်ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ အရာဝွံ တၞဟ်ခြာ နူကဵု လိက်တၟအ် ၜါတ်တလာတ် ဍုင်လဴရ။
| ကတ္တာ | ကြိယာ | ကမ် | |
|---|---|---|---|
| ဝွံဖအိုတ် ကောန်သင်နာဲ မရီုတၠဳအစာဍေဟ် ဍေဟ် | မိက်ဒှ် | ကျာ် | |
| အဲ | စ | ပုင် |
| ကတ္တာ | ကြိယာ | ပဓါနကမ် | ဝိဘတ် | အပဓါနကမ် |
|---|---|---|---|---|
| ဖိုလ်ရီုဝွံ | ဇိုန် | ပိုန် | ကု | မိမဖအိုတ် |
| တၠဝဏ္ဏ | ဇိုန်ကဵု | ပြေင်မွဲလၚောဝ် | ကု | ကျာ် ကေုာံ ဘာ |
အဆက်ပိုဒ် (relative clause)[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
အဆက်ပိုဒ် ဟီုမ္ဂးဂှ် ဒှ်အရာ မဆက်ပသောင်ကလး၊ ဒှ်အရာမဆက်ဗၟံက်ထ္ၜး အရာ ဂတဂှ်ရ။ ပ္ဍဲကဵုလိက်တိကျွန်းတော်ကျွန်ဏအ်မ္ဂး ပ္ဍဲပိုဒ် "ဝွံဖအိုတ် ကောန်သင်နာဲ မရီုတၠဳအစာဍေဟ်" ဂှ် ကောန်သင်နာဲ ဂှ် မိက်ဂွံ ဆက်ပသောင် ဆက်ဗၟံက်ထ္ၜး ကောန်သင်နာဲလဵုရောတုဲ ကောန်သင်နာဲ ညးမရီုလဝ် တၠဳအစာညးတအ်ဂှ် မိက်ဂွံဟီုရ။ အဆက်ပိုဒ် ဗီုဏအ်ဂှ် ပ္ဍဲကဵု လိက်တၟအ် ကျာ်ယှိုယ်သဳခုင် ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ဂၠိုင်ကွေဟ်ဟ်ရ။ ဥပမာ
အုတ် ဒုဿဳလ် မဒၟသ် မသႝ နသဳလ် ဒုံဟိစ် မဒၟသ် မမႝလ်ဂေါး (နကဵု မန်ခေတ်လၟုဟ်) အိုတ် ဒုသဳလ မဒှ် မသ နသဳလ ထၟိက် မဒှ် မြမောဝ်ဂှ် (လိက်တၟအ်ပရူသၟိင်/ယှိုဲသဳခုင် ဂ၊ ၁၃-၁၄)
စပ်ကဵု အဆက်ပိုဒ်ဝွံ လိက်မန်ခေတ်နာနာဂှ် စုတ် အက္ခရ် "မ" ဂတ မကြိယာမွဲမွဲတုဲ ကၠောန်ဗဒှ်ကၠုင်ဒၟံင်ရ။ အခိုက်ဝွံ ပ္ဍဲကဵု ဘာသာဗၟာ ဟွံမဲတုဲ လိက်မန်ခေတ်လၟုဟ်ဂှ်လေဝ် မၞိဟ်မစုတ်အောန်ကၠုင်ကီုဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။
နကဵုဥပမာ လိက်မန် ခေတ်လဒေါဝ် လိက်တၟအ်ကျာ်ထပှ် ဍုင်ဗဂေါ၊ မချူလဝ် ပ္ဍဲအခိင် တၠညးမိစောဗု ကေုာံ သၟိင်ဓမ္မစေတဳဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ဗီုဏအ်ရ။
စေတဳဒပတ်ဝေါဂဟ်၊ ဂၞကျာက် မဟာသုဘဒ္ဒာ၊ မဒဟ် ဂၞကျက်ဇမၞောက် သၟိင်မဟာတိဿ၊ မပတလ ဍုင်ဟံသာဝတဳ ပ္ဍေဲကာတမၠာတုယ်၊ မဒက်လောရ် လုကဴအဒ္ဓာန်မလောအ် မနိဟ်တုယ် မဂလာယ်င်္ဂီ ဒြပ်တဂဟ် ခါဲကၠေအ်တုယ်၊ လိုမ်လာက်အာအိုတ်။
နကဵု လိက်မန် ခေတ်လၟုဟ်
စေတဳထပှ်ဝွံဂှ် ဂၞကျာ်မဟာသုဘဒ္ဒာ မဒှ်ဂၞကျာ်ဇမၞော် သၟိင်မဟာတိဿ မပတၠဍုင်ဟံသာဝတဳ ပ္ဍဲကာလတမၠာတုဲ မဒက်လဝ် လုကဴအဓာန်မလအ် မၞိဟ်မဂၠာဲဒ္ၚဳဒြပ်တအ်ဂှ် ခါဲကၠေအ်တုဲ လီုလာ်အာအိုတ်။
ပ္ဍဲဝါကျဝွံ ပတိတ်ထောအ် အဆက်ပိုဒ် မဆက်ပံက်အဓိပ္ပါယ်တအ်မ္ဂး နွံဆဏအ်ရ။ "စေတဳထပှ်ဝွံ မၞိဟ်တအ် ခါဲကၠေအ်တုဲ လီုလာ်အာအိုတ်။" ပ္ဍဲဝါကျဏအ် နွံကြိယာၜါ၊ "ခါဲကၠေအ်" ကဵု "လီုလာ်" ရ။
"ဂၞကျာ်မဟာသုဘဒ္ဒာ မဒှ်ဂၞကျာ်ဇမၞော် သၟိင်မဟာတိဿ မပတၠဍုင်ဟံသာဝတဳ ပ္ဍဲကာလတမၠာတုဲ မဒက်လဝ် လုကဴအဓာန်မလအ် မၞိဟ်မဂၠာဲဒ္ၚဳဒြပ်တအ်ဂှ်" ဗၟံက်ထ္ၜးလဝ် အဆက်ပိုဒ် နာနာသာ်ရ။
အဆက်ပိုဒ်ဂမၠိုင်
ဂၞကျာ်မဟာသုဘဒ္ဒာ မဒှ်ဂၞကျာ်ဇမၞော် သၟိင်မဟာတိဿ (ပ္ဍဲပိုဒ်ဏအ် ပိုဒ် ဂၞကျာ်မဟာသုဘဒ္ဒာဂှ် ဆက်ပံက်ကဵု ဂၞကျာ်ဂှ် ညးဂှ်ရောတုဲ စုတ် "မ" ဒှ်ဂၞကျာ်ဇမၞော် သၟိင်မဟာတိဿ)
သၟိင်မဟာတိဿ မပတၠဍုင်ဟံသာဝတဳ (ပ္ဍဲပိုဒ်ဏအ် ပိုဒ် သၟိင်မဟာတိဿဂှ် ဆက်ပံက်ကဵု သၟိင်ဂှ် ညးဂှ်ရောတုဲ စုတ် "မ"ပတၠဍုင်ဟံသာဝတဳ)
ဂၞကျာ်မဟာသုဘဒ္ဒာ မဒက်လဝ် လုကဴအဓာန်မလအ် (ပ္ဍဲပိုဒ်ဏအ် "မ"ဂှ် ကလေင်စၞောန် ဗၟံက်ထ္ၜး ဂၞကျာ်မဟာသုဘဒ္ဒာပၠန်ရ။)
မၞိဟ် မဂၠာဲဒ္ၚဳဒြပ်တအ် (ပ္ဍဲပိုဒ်ဏအ် ပိုဒ် မၞိဟ် ဂှ် ဆက်ပံက်ကဵု မၞိဟ်ဗီုလဵုရော "မ"ဂၠာဲဒ္ၚဳဒြပ်)။
ဂကူမအရေဝ် /ဝါစင်္ဂ (၈) Word classes[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
ဂကူမလိက် နွံနာနာသာ်ရ။ ဂကူမလိက်တအ်ဂှ် ဗီုပါဠိ ဝါစင်္ဂလေဝ်ကော်ရ။ ဗီုအင်္ဂလိက် ‘parts of speech’ လေဝ် ကော်ရ။ ဥပမာ ‘အဲစပုင်မိပ်’၊ အဲဂှ် စၞးနာမ်၊ စဂှ် ကြိယာ၊ ပုင်ဂှ် နာမ်၊ မိပ်ဂှ် ကြိယာဝိသေသန။ မပ္တံ မြဴသာ်ဝွံ ညံင်ရဴ လိက်အင်္ဂလိက်၊ လိက်ဂကူဗွဲမဂၠိုင် ပ္ဍဲဂၠးတိဏအ်ကီု ပ္ဍဲလိက်မန်လေဝ် ဂကူမလိက် သီုဖအိုတ် နွံ ဒစာံဂကူကီုရ။ မလိက် (၈) ဂကူဂှ် အတိုင်ဗွဲသၟဝ်ဝွံရ။
ယွံမိမ ကလော ကောဒေအ်တအ် ညးဂမၠိုင်အဴ။ နကဵုစၞး ကမ္မတဳမကၠောန်ဗဒှ် သဘင်ကၞာ တ္ၚဲကောန်ဂကူမန် မရနုက်ကဵု (၇၀) ဂှ် အဲ ညးမဒှ် သကိုပ်အသေအဟာန် မိကလျာ ကေုာံ မာံလျးထဝ်တအ် ဘိက်ဒုင်တၠုင်ဏာ ပုရိသာတ်တအ် သီုဖအိုတ် ဗွဲမရှ်ေသှ်ေရဴဂဴရအဴ။ ပ္ဍဲအခိင် ခြာဟွံလအ်ဏအ် အသေအဟာန် တ္ၚဲကောန်ဂကူမန် မရနုက်ကဵု (၇၀) ဝါ စပံက် အသေအဟာန်ရောင်။ ဟိုတ်မဒှ်သာ်ဂှ်ရ မိမကလောကောဒေအ်တအ် သြဝ် ကေတ်ဒၞာဲဝါယ်အိုတ်ညိဂှ် ဆဝ်မ္ၚုဟ်ဏာ ဗွဲလၟေင်မေတ္တာရအဴ။
ဂလာန်ဘိက်ပၟိင်ဏအ်ဂှ် ပါ်ကေတ် ဂကူမအရေဝ် အတိုင်ဗွဲသၟဝ်ဏအ်ဂွံရ။
(၁) ကြိယာ (verb) စ၊ ဒုင်တၠုင်၊ ဒှ်၊ ပ၊
(၂) နာမ် (noun) သဘင်၊ ဍုင်၊ အခိင်
(၃) နာမဝိသေသန (ပတၟေင်ကုမနာမ်) (adjective) ခိုဟ်၊ တၟိ၊
(၄) ကြိယာဝိသေသန (ပတၟေင်ကုမကြိယာ) (adverb) ဗွဲမရှ်ေသှ်ေ၊ အဲပရဲ၊ ခိုဟ်၊ လၟုင်၊ ၜိုတ်၊
(၅) ဝိဘတ် (preposition) လတူ၊ သၟဝ်၊ ဗဒါယ်၊ ကု၊
(၆) စၞောန်ပညုင် (determiner) ဂှ်၊ ဝွံ၊ ဣဏအ်၊ တေတေအ်၊ ဣတေအ်၊ ဖအိုတ်၊ (မၞိဟ်)ပိ။ the, his, some, forty-five
(၇) စၞးနာမ် (pronoun) အဲ၊ ပိုယ်၊ ညး၊ အလဵုဇကုအဲ
(၈) သမ္ဗန် (conjunction) တုဲ၊ ဆဂး၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ။
ကြိယာ၊ ကြိယာကာရက၊ ကြိယာပနာမ်[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
ပ္ဍဲသဒ္ဒါမန် အရာကိစ္စဇၞော်အိုတ်မွဲဂှ် ကြိယာ ပနာမ်ရ။ မကြိယာ ကြပ်သီုဖအိုတ်ဂှ် ပမနာမ် ဂွံရ။ ဟိုတ်နူ ဗီုလဒက်ပ္တန် လိက်မန် နွံဗီုဏအ်ဂှ်ရ ဝေါဟာရမန် လှဲလးဗွဲမလောန်ရ။ ပ္ဍဲလိက်မန်ဂှ် ညံင်ရဴလိက် အရေဝ်ဘာသာယူရောပ်ဂမၠိုင် မစကာ ဝိဘတ်ဂှ် ပ္ဍဲမန် စကာအောန်တုဲ စၞးမစကာဝိဘတ်ဂှ် မလေပ်စကာ ကြိယာကာရက ဂၠိုင်ရ။
ဥပမာ ကြိယာဗုတ် ဂှ် ကာလညး ပမနာမ်မ္ဂး ဒှ်အာ ဗွုတ်။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ညးဗုတ်သ္ၚု၊ ညး (ကတ္တာ) ဗုတ် (ကြိယာ) သ္ၚု (ကမ်)။ ဗွုတ် ဂှ် နွံနာနာသာ်တုဲ ဗွုတ် မစကာ နကဵုတဲမ္ဂး ဗွုတ်တဲ၊ ဗွုတ်သေဝ် လေဝ်နွံရ။ ဗွဲကြဴ စိုပ်ခေတ်စက်တုဲ စက်နွံနာနာသာ်မ္ဂး စက်သွက်ဂွံ ဗုတ်သ္ၚု မ္ဂး သ္ဒးကော် စက်ဗွုတ်သ္ၚု ဟွံသေင်မ္ဂး ဗွုတ်စက် ထေက်ရ။ ဆဂး ဟိုတ်နူ သဒ္ဒါဗၟာ လုပ်ပထုဲဂွံတုဲ မန်တအ် ကၠာဲကေတ် အတိုင်ဗီုဗၟာ (ဆန်ကြိတ်စက်) စက်ဗုတ်သ္ၚု ရ။ နကဵုအခိုက်လိက်မန် ဗုတ်ဂှ် ဟိုတ်မဒှ် မကြိယာတုဲ စက်ဗုတ်သ္ၚု ဂှ် ဟွံဒှ် မဝေါဟာရ မွဲမတုဲ ဒှ်အာ ဝါကျမွဲဍောတ်ရ။ ညံင်ရဴသာ်ဂှ်ကီု ဗၟာမကော် စာကြည့်တိုက် ဂှ် မန်တအ် ကၠာဲအတိုင် သဒ္ဒါဗၟာ တိုက်ရံင်လိက် / တိုက်ဗှ်လိက်။ ရံင် ကီု ဗှ် ကီု ဟိုတ်မဒှ် ကြိယာတုဲ နဒဒှ် မဝေါဟာရမွဲဂှ် စကာဟွံထေက်ရ။ မသ္ဒးဒှ် တိုက်ဗွဟ်လိက် ထေက်ရ။
| ကြိယာ | ကြိယာကာရက | နာမ် |
|---|---|---|
| အာ | ဖအာ | လအာ |
| အီ | - | လအီ |
| အုဲ | - | သမ္အုဲ |
| ကရေဲ | - | ကမြေဲ |
| ကံက် | - | အကံက်/ကရံက် |
| ကောံ | - | ဂကောံ |
| အေင် | - | လအေင် |
| ကေမ် | - | သကေမ် |
| ကှ်ေ | - | ကၞေဟ် |
| ကြဴ | - | ကမြဴ |
| ကြာတ် | - | ကရာတ် |
| ကၠုင် | - | တၠုင် |
| ကၠောန် | - | ကမၠောန်/ကလောန် |
| ကၠာဲ | - | တြာဲ |
| ကၠဟ် | - | ကၞဟ် |
| ကၠောအ် | စၠောအ် | ခဒေါအ် |
| ကၟံက် | - | ဗြံက် |
| ခဍန် | ဖ္ဍန် | ခမၞန် |
| ဂး | - | လဂး |
| ဂြဴ | - | ဂမြဴ |
| ဂြဲ | - | ဓလဲ |
| ဂဵု | - | ရဂဵု/လဟဵု |
| ဂၠေင် | - | ဓလေင် |
| ၚံက် | ပ္ၚံက် | တ္ၚံက် |
| ချဳ | ပသဳ | ကသဳ |
| ဆာန် | - | ဇြဟာန် |
| ချိုတ် | ဂစိုတ် | ဂမ္စိုတ် |
| ချပ် | - | ကသပ် |
| ချာဲ | - | ဂမ္စာဲ |
| ဇူ | ပဇူ | ဇၞူ |
| ဇိက် | - | ဇမိက်/ဇၟိက် |
| ဇျောမ် | - | ဇဟောမ် |
| ညာတ် | - | လညာတ် |
| တိက် | - | သတိက် |
| ဒြေပ် | ဓရိပ် | ဒမြိပ် |
| ပံင် | - | ပွံင် |
| ပုတ် | - | ပၞုတ်/ဏုတ် |
| ဗှ် | - | ဗွဟ် |
| ဗိုက် | - | ဗွိုက် |
| ဗုတ် | - | ဗွုတ် |
| ဗဵု | - | ဗဗဵု |
| မင်မဲ | - | ပၟင်ပၟဲ/ကၟင် |
| မောဝ် | - | မြမောဝ် (မိရ်မောရ်) |
| ရပ် | - | လွပ် |
| ရတ် | - | နောတ် |
| သူ(သြောအ်) | - | သၞူ |
| သူ(ချူ) | - | ကသူ |
| သုင် | - | သွုင် |
| သှ် | - | သွဟ် |
| သ္ဂေဟ် | - | သမ္ၚေဟ် |
| သၟာန် | - | သမာန်/သၟာန် |
| သြိုင် | - | စမြိုင် |
| ဟီု | - | လဟီု |
| ၜံက် | - | ခၜံက် |
ရမ္သာင်တုပ် ချူတၟေင်ဂမၠိုင်[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
သိုင်၊ သြိုင်
ကၞိဂၠိုင် (က)သိုင်ဍာ၊၊ ဇြုံဗလောဝ် လောဝ်လုပ်အာ ပ္ဍဲကသိုင်/သိုင်ကၞိ၊၊
ဇာဒိသိုင်ဂှ် ဒှ်တဆိပ်သင်္ကေတ ဒဒှ်မနွံကဵု သတ္တိ ဗျတ္တိ၊၊
သွက်ဂွံသြိုင်ဗဒှ် ဘာကောန်ဂကူမန် ပ္ဍဲကွာန်ဂှ် ညးတအ် ကဵုဒါန်အိုတ်ရ၊၊
သမ္ၚေဟ်သေဌဳ နာဲအံက် ကဵုလဝ်ဒါန် သြိုင်လဝ်ဘုတ် ပ္ဍဲကွာန်ကအ်နှာတ်၊၊
သန်၊ သြန်
သန် (ဝိသေသန) သြန် (နာမ်)
ဒြပ်ရတ်ထဝ်သြန်ဂၠိုင်မ္ဂး ထံက်ပင် သၟတ်တအ် ညံင်ဂွံလေပ်လိက်ဂှ် ဒှ်ကမၠောန်ခိုဟ်သန်ရ၊၊
လှုဲလှာ်သြန်ထဝ်၊၊
ခိုဟ်သန်ရ/ ခိုဟ်ဗွဲမလောန်ရ၊၊