ကအ်ဂေါန်၊ ထီု

ထီုကအ်ဂေါန်
ကိရိယာ	ထီုကျာ်မန်တြေံ
ဒၞာဲ	ကွာန်ကအ်ဂေါန်၊ ပွိုင်ဍုင်ဘာအင်၊ တွဵုရးဍုင်ကရေင်
မပံၚ်တောဲလဝ်	16.822930°N 97.585864°E / 16.822930; 97.585864
ပရူပရာ	ကျာ်စေတဳ မလုပ်ဝင် နူစ ခေတ်သုဝဏ္ဏဘုမ္မိ
ဒၞာဲထီုကအ်ဂေါန် မၞုံ ဒၞာဲထီုကအ်ဂေါန် မၞုံ

ဗီုဂတမုက် ဂၠံင်မလုပ် ထီုကအ်ဂေါန်

ဗီုရုပ် ကျာ်ပဋိမံ နူထီုကအ်ဂေါန်ဂမၠိုင် ပ္ဍဲဗဒင်တၟအ် ဂၠံင်မလုပ်

ဗီုရုပ် လိက်တၟအ်သ္ၚာကျာ် သီုဗီုရုပ် ထီုကအ်ဂေါန်

ထီုကအ်ဂေါန် (အၚ်္ဂလိက်: Kawgun Cave, Burmese: ကော့ဂွန်းဂူ) မၞုံပ္ဍဲပွိုင်ဍုင်ဘာအင် တွဵုရးဍုင်ကရေင်ဂှ် ဟိုတ်မၞုံကဵု ရုပ်ကျာ် လိက်မန်တြေံတုဲ ဒှ်ဒၞာဲဒတန် အာဲကၟာဲယေန်သၞာင်မန်မွဲတုဲ မဒှ်ထီု မၞိဟ်မအာဗဵုဝေင်ဂၠိုင်မွဲရ။ ပ္ဍဲထီုကအ်ဂေါန်ဝွံ အာဲကၟာဲယေန်သၞာင်မန် နူကဵုၜိုတ် ၉၀၀ အေဒဳ စဵုကဵု ၁၇၀၀ အေဒဳ ဂွံဆဵုကေတ်ရ၊၊

ဒၞာဲဒတန်

ထီုကအ်ဂေါန်ဂှ် နူဍုင်မတ်မလီု လပါ်သၟဝ်ကျာ ၜိုတ် (၂၈) တိုင် နွံပ္ဍဲပွိုင်ဍုင်ဘာအင် ပ္ဍဲဒဵုတၟအ် ကွာန်ကအ်ဂေါန်ရ။ ဒဵုကအ်ဂေါန်ဂှ် ဒှ်ဒဵုမၞုံကဵု ဓလောင်ဒဵု ဟွံသေင် ဒှ်ဒဵုတၟအ် မမံက်တိတ်ကၠုင် ပ္ဍဲဒၞာဲဂှ်ဟေင်ရ။ ဒဵုဂှ် ညးကော်စ ဒဵုကအ်ဂေါန်ရ။ ဒဵုကအ်ဂေါန်ဂှ် ဗွဲဒိုဟ်ဨသာန် ကဵု ဒိုဟ်နေရတိဂှ် တောဲဆက်လဝ် နကဵုဒဵုမသုန်မရ။ ဒၞာဲဒဵုသမၠုင်အိုတ်ဂှ် နွံ ၜိုတ် ပေ ၁.၀၀၀ တုဲ ဇမၠိင်ဓရိပ်ဒဵုဂှ် နွံၜိုတ် ၆.၀၀၀ ပေ ရ။ ပ္ဍဲဒဵုကအ်ဂေါန်ဂှ် ပါဲနူ ထီုကအ်ဂေါန်ဂှ်တုဲ ထီုတၞဟ် မကော်စ ထီုပြေင် (ကျွဲဂူ) ကဵု ထီုကၠ (ကျားဂူ) လေဝ် နွံကီုရ။

ထီုကအ်ဂေါန်ဂှ် ဇမၠိင်သီုဖအိုတ် နွံစ ၜိုတ် ၁၃၀ ပေဒှ်တုဲ အနာံထီုဂှ် နွံစ ၜိုတ် ၇၀၊ သမၠုင် နွံ ၂၅ ပေ ရ။ ဟိုတ်မဒှ်ထီုကမၠက်တုဲ ပ္ဍဲ ပ္ဍဲကၞောတ်ထီုဂှ် နွံကဵုထီုဍောတ်တ်ရ။ ပ္ဍဲပါင်ထီုဂှ် ဟိုတ်မၞုံကဵု ဗဒင်တၟအ်တုဲ ပ္ဍဲမွဲဒမြိပ်ဗဒင်တအ်ဂှ် ဗာန်လဝ် ကျာ်တိပဋိမံ ပေင်ဒၟံင်ရ။ ဟိုတ်နူပါင်ထီုဂှ် နွံလပါ်ဂၠံင်ဗၟံက်တုဲ လျးတ္ၚဲ ပ္ဍဲအခိင်နူဂယး မလုပ်စိုပ်ဒၟံင် ပ္ဍဲထီုဂှ်တုဲ အပ္ဍဲထီုဂှ် ဟွံအာပ်အုဲစ ကွေဟ်ဟ်ရ။

နိရုတ္တိ

ကအ်ဂေါန်၊ ကအ် - အရေဝ်မန် မဂွံအဓိပ္ပါယ် တိဂအုပ် မသၠုင်တိုန်ဒၟံင်။ ဂေါန် - မကၠုင် နူအရေဝ်မန် ဂိုဟ်။ ဂိုဟ်ဂှ် မန်နူအကြာၜိုတ် အေဒဳ ၆-၁၂ တေအ် လွဳစလဝ် နူအရေဝ် သံသကြိုတ် ဂုဟာ။ ပ္ဍဲလိက်တၟအ် စေတဳမြ နူခေတ် ၁၂ ဗွဝ်ကၠံဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ဂေုါဟ် (ကန္ဒံ ဂေုါဟ်စ္လောင်ထရ်ဝေါအ်)။ နူရမ္သာင်မန် ဂိုဟ် ဂှ် ဗွဲကြဴ ပ္ဍဲဒေသဂှ် ဂကူမန် ဟွံမဲတုဲ ဒှ်အာ ဒတန်ဂကူကရေင်။ ဂိုဟ်ဂှ် ကရေင်တအ်ပ္တိတ်ရမ္သာင် ဂေါန် (ဂွန်း) တုဲ ဒှ် အာ ကော့ဂွန်း မချူဗီုဗၟာ၊ နူဂှ် မန်တအ် ကလေင်ချူပၠန်တုဲ ဒှ်အာ ကအ်ဂေါန် ရ။

အာဲကၟာဲတြေံ

ရုပ်ကျာ်တိပဋိမံ (ခေါက်ဍိုတ်/အုတ်ခွက်) တအ်ဂှ် နကဵုမဖျေဟ်လဝ် ဗီုပြင်တုဲ မဗာန်လဝ် ပ္ဍဲဗဒင်ထီု ကၟဳထီုတအ်ဂှ် ဟွံသေင်၊ ဗီုမဗာန်ဂွံ ဗီုမစှ်ေဗီုဂှ် ၜိုန်ရ ဗာန်လဝ်ကီုလေဝ် ဒၞာဲလ္ၚဵုဂှ် ဗာန်ဗပေင်လဝ် ဗီုနန်ပြာသာတ်လေဝ် နွံကီုရ။ ပါဲနူ ရုပ်ကျာ်တိပထမံတအ်တုဲ ရုပ်ကျာ်နကဵုဣရိယျပိုဒ်ပန်၊ မဂ္ဇအ်၊ ဒတဴ၊ သတိက်တအ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ဗွဲမဂၠိုင်ရ။

သုတေသန

အစာဘယှေန် ကေုာံကွးဘာဂမၠိုင် အာလ္ၚတ်လဝ် ထီုကအ်ဂေါန် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၉၈

နူစခေတ် အေဒဳ ၁၉ ဗွဝ်ကၠံ လပါ်စ ပ္ဍဲခေတ်အင်္ကလိက်တေအ်ဂှ် အစာသုတေသနဝင်တအ် ကၠုင်လ္ၚတ်လဝ် ထီုကအ်ဂေါန်ရ။ အမာတ်ကလုတ် (သံအမတ်ကြီး) အင်္ဂလိက် ဂျောန် ကရော့ဖို့ စိုပ်အာ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၃၅ ဂှ်တုဲ အစာသုတေသန ရစ်ချတ်တင်ပယ်ဟီု ရုပ်ကျာ် မၞုံပ္ဍဲထီုကအ်ဂေါန် သီုဖအိုတ် က္ၜင်ဖဍိုတ် ၅၀၀-တာန် ကၠုင်ဖအိုတ်လေဝ် ရုပ်ကျာ် ၜိုတ်ဂှ် ဟွံအိုတ်အာဏီရ။ သၞာံ ၁၈၃၆ အစာပတန်သာသနာခရေတ် မစ္စတာ ဂျက်စေန် ယုဒသန် ကေုာံ ဂကောံညး ကၠုင်လ္ၚတ် ထီုကအ်ဂေါန်တုဲ အစာသုတေသန ဟောင်းဝတ်မယ်လ်ကွန် ချူလဝ် ပရူထီုကအ်ဂေါန် ပ္ဍဲလိက်ကၞပ် အာတရဴညး မပတိတ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၄၀ ဂှ် တၟာဂလိုင်ရ။ ၁၈၉၀ တော်စိန်ခို ညးမဒှ် (ကျောက်စာဝန်) ကေုာံ ဂကောံညးတအ် ကၠုင်လ္ၚတ်၊ တော်စိုခို ကေတ်ဏာ ရုပ်ကျာ်ဆု မချူလဝ် သီုလိက်သေံ နူခေတ် ၁၄ ဗွဝ်ကၠံ နူထီုဂှ်။ သၞာံ ၁၈၉၂ မေဂျာအာရ်စီတမ်ပယ် (Maj. R.C. Temple) ကေုာံ ဂကောံ စိုပ်ကၠုင်တုဲ တက်ဗီု စၟတ်သမ္တီ ဗီုရုပ်ကျာ်ဂမၠိုင်။ ၁၉၄၀-၄၁ ဝန်ဇၞော်သုတေသနတြေံ ဦးလူဖေဝင်း၊ ဒံက်တာလုတ်စ်။ သၞာံ ၁၉၅၈ ဦးဖိုးလတ်၊ ဗိုလ်မှူးဘရှင်၊ နိုင်ပါန်လှတအ် စိုပ်ကၠုင်တုဲ လ္ၚတ်ကၠုင် ထီုကအ်ဂေါန်ရ။

ကျာ်တိပဋိမံ

ရုပ်ကျာ်တိပဋိမံ လ္ၚဵုတအ်ဂှ် တြေံဗွဲမလောန်တုဲ ရုပ်ကျာ်လ္ၚဵုတအ်ဂှ် ကလေင်ထပ်စုတ်လဝ် ဒၞာဲရုပ်တြေံ မလီုအာလဝ်ဂှ်ရ။ ရုပ်ကျာ်တိတအ်ဂှ် ရုပ်ကျာ်ဂ္ဇအ်ဂှ် ၜိုန်ရ နွံဂၠိုင်ကီုလေဝ်၊ ရုပ်ကျာ်ဒတဴဂမၠိုင်လေဝ် ဂွံဆဵုကေတ်ကီုရ။ ရုပ်ကျာ်တအ်ဂှ် မွဲဇကု မွဲဒၞာဲဓဝ် သၟး နွံဟွံသေင်၊ ဒၞာဲလ္ၚဵုတအ်ဂှ် မွဲမွဲဒၞာဲ ဒွန်တောဲလဝ် ၜါဇကု၊ ပိဇကု၊ စဵုကဵုစှ်ဇကုလေဝ် နွံကီုရ။ တုဲပၠန် ရုပ်ကျာ်လ္ၚဵုတအ်ဂှ် နကဵုသ္ၚာဓမ္မတာလေဝ်နွံ နကဵု ကျိုင်ကယျဝ် ဨကရာဇ် မဓလဝ်လဝ် ၝောအ်ကိုဋ်၊ လက်ကြာပ် နာနာသာ်လေဝ် နွံရ။

ကျာ်ဂ္ဇအ်

ကျာ်ဂဇအ် နကဵုဘူမိဖုဿမုဒြာ

ကျာ်ဂဇအ် နကဵုဘူမိဖုဿမုဒြာ

ကျာ်ဂဇအ် မွဲဟာန်ကေုာံ ရုပ်နိမ္မိတ မတွဟ်ဒၟံင် အဘိဓရ် လတူတာဝတိံ

ရုပ်ကျာ် ဗွဲမဂၠိုင်ဂှ် မကၠောန်လဝ် ပ္ဍဲအခန်မကတဵုဒှ်ကျာ် ဗီုတဲ မတင်ဒၟံင်ထဝါဲတုဲ တဲဂှ် မလုက်လဝ် ပၞင် (ဝါ) တိသုန္ဓရဳ မကော်စ ဘူမိဖုဿမုဒြာ ဂၠိုင်ရ။ ရုပ်ကျာ်လ္ၚဵုတအ်ဂှ် မရန်တၟအ်လဝ် ပ္ဍဲအခန်ကျာ် မတွဟ်အဘိဓရ် ဒှ်မာန်ရ။ တၠဳမၞုံပိုန်ကျာ်တြဲ တွဟ် အဘိဓမ္မာမာတိကာ ကုမှာထေရ်သာရိပိုတ် ပ္ဍဲဍုင်မၞိဟ်တုဲ ကျာ်တြဲ က္ညတိုန်အာ ဍုင်သွဝ်တာဝတိံ မနိမိတ်ဗဒှ်လဝ် ရုပ်ကျာ်နိမ္မိတတုဲ လတူသၞာ ပဏ္ဍုကၟဝ် မဂဇအ်ရေင်ဒၟံင် ကုရုပ်နိမ္မိတဇကုတုဲ မတွဟ်ဒၟံင်ဓဝ် ကုဒေဝတဴဂမၠိုင်ရ။

ရုပ်ကျာ် နကဵုကယျိုင်ဨကရာဇ်ဂှ် စကၠောန်ကၠာအိုတ် ပ္ဍဲဍုင်အိန္ဒယ၊ ပဳတာ ကဵု ဘင်္ဂလာဒေသ် ပ္ဍဲခေတ်ပါလ (အေဒဳ ၁၀-၁၂) ဗွဝ်ကၠံဂှ် ဒဒှ်ရ ကျာ်တြဲဝွံ မဒှ်သၟိင်စက္ကဝဝ် မဒှ်အစာ ညးလိုက်ပိတအ်တုဲ မကၠောန် နကဵုကယျိုင်ဨကရာဇ်ရ။ ဆဂး ရုပ်ကျာ် မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲထီုကအ်ဂေါန်ဝွံ အစာပါန်တိတအ် ဒုင်သဇိုင် ကုကယျိုင်သၟိင်တၠ ဍုင်မန်တုဲ မကၠောန်လဝ်ဂှ်ရ နူကဵု ရုပ်တအ်ဂှ် လ္ၚတ်ကေတ် ကယျိုင်သၟိင်ဨကရာဇ်မန် ခေတ်သဓီု ကဵု ခေတ်ဟံသာဝတဳမာန်ရ။

ကျာ်ဒတဴ မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲထီုကအ်ဂေါန်ဏအ်ဂှ်

ကျာ်ဒတဴ မွဲဟာန်ကေုာံ ရုပ်နိမ္မိတ မတွဟ်ဒၟံင်အဘိဓရ် လတူတာဝတိံ

(၁) ရုပ်ကျာ်ဒတဴ မဖျေဟ်လဝ်တဲ သီုၜါလပါ် မကော်စ ရုပ်ဒတဴသမဘင်္ဂ (ဝါ) သမပါဒ။
(၂) ရုပ်ကျာ်ဒတဴ မၞုံကဵု ဇကု မဒစေင်ဒၟံင် မကော်စ အာဘင်္ဂ။
(၃) ရုပ်ကျာ်ဒတဴ မၞုံဗီုပြင် မကွာ်ဒၟံင် မကော်စ တြိဘင်္ဂ။

ကျာ်သတိက်

ကျာ်သတိက် နကဵုဗီု သဳဟသယန

ကျာ်ပပရိနိဗ္ဗာန်သတိက်ဂှ် (ဝါ) ကျာ်မဓလာဲဒၟံင်ဂှ် သယန ညးမကော်စရ။ ပ္ဍဲကျာ်ဓလာဲတအ်ဂှ် သီုဖအိုတ် နွံ(၃) ဗီု -
(၁) မဓလာဲ ပၠးကဝိုင်၊ ဟိုတ်မၞုံဗီုပြင် ညံင်ဇာဒိသိုင်မသတိက်တုဲ ညးကော်စ သဳဟသယန။
(၂) မဓလာဲ ဟိုတ်နူမဂိယဲတုဲ ကတဵုဟွံမာန်ဂှ် ညးကော်စ ဂဳလာနသယန (ဝါ) ဗျာဓိသယန။
(၃) မဟာပရိနိဗ္ဗာနသယန (ဝါ) ဗီုရုပ်ကုသိန္နာရုံ မဒှ်ဗီု အခိင်ကျာ် မပပရိနိဗ္ဗာန် မဒှ်အခိင် မညန်ကဵု သစုတိတေအ်ရ။

ကျာ်ဓလာဲ ပ္ဍဲထီုကအ်ဂေါန်ဂှ် ဒှ်ဗီုရုပ် သဳဟသယနဂၠိုင်ရ။

ရုပ်ပဋိမာရုပ်ဂမၠိုင်

ရုပ်ပဋိမာရုပ် မသှ်ေဒၟံင် ဗွဲမဂၠိုင်ဂှ် မတုပ်ကဵု ရုပ်ကျာ်သေံ သုခေါဒယ (၁၂၄၅-၁၃၄၈ အေဒဳ) မဒှ်ခေတ်သၟိင်မဂဒူ မပတန်ဍုင်မတ္တမဂၠိုင်ရ။ ရုပ်ကျာ်အခိုက်သေံသုခေါဒယဝွံ ထုဲနှဴဒၟံင် ကုအခိုက်ခမာ ကေုာံ သိင်္ဃိုရ် မြဴသာ်ဝွံ ညးစၟတ်သမ္တီလဝ်ရ။ ဥပမာ ဗီုရုပ်ဥဏှလုံ (သော်) မၞုံဗီု ပၟတ်မဂဵုတိုန်ဒၟံင်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲသိင်္ဃိုရ် နူစခေတ် (၅) ဗွဝ်ကၠံ ကၠာအိုတ်ရ။

ရုပ်ကျာ်တၟအ်

ပ္ဍဲထီုကအ်ဂေါအ်ဂှ် ရုပ်ကျာ်တၟအ် ဗုဒ္ဓဘာသာၜါ မဒှ်အခန် ကျာ်မစှ်ေနူသွဝ် ကြဴနူ မတွဟ်အဘိဓရ်တုဲ ကဵု ရုပ်ကျာ်ဟိန္ဒူ မရုပ်ဗိသၞူ မတိက်ဒၟံင် လတူနာ်ဇၞော်မွဲတုဲ နူဗံင်လုတ်ညးဂှ် ဒကှ်ကၠုတ်ပါက်တိတ်ပိဍောင်တုဲ လတူဍောင်ဒကှ်ဂှ် ဗီုရုပ်ဗိသၞုဟ် မဂ္ဇအ်ဒၟံင် ဒၞာဲသၠုင်အိုတ်တုဲ သၟိင်ဗြီု ကဵု သၟိင်သဳဝ မဂ္ဇအ်ဒၟံင် လတူဍောင်ဒကှ်ၜါတၞဟ်ဂှ်ရ။

ရုပ်ကျာ်စှ်ေနူသွဝ် (၁)

ရုပ်ကျာ်တၟအ် ဗီုအခန်မစှ်ေနူသွဝ် ခေတ်တြေံဝွံ လီုကၟေက်လှေက်ဒၟံင်ရ။ ဟိုတ်နူကွတ်တဲခိုဟ် သပ္ပါဲတုဲ ကမၠတ်တအ် ဂွံယိုက်ထ္ၜင်ဏာ အတိုင်ကယျိုင်ဂှ် ကေတ်ဏာ ဟွံမာန်တုဲ တက်ဗကဝ်ကေတ်ဏာ ဆက္ဍိုပ်၊ တက်ပလှေဟ်ပတိတ် ရုပ်ခဗဵုခဗဵုတအ်ဂှ် ဒှ်မာန်ရ။ ပ္ဍဲသ္ၚာကျာ် မတကဲစှ်ေဒၟံင် လပါ်တဲပုင်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် လိက်မန်တြေံရ။ ပ္ဍဲသ္ၚာ လပါ်ပါဲဂှ်လေဝ် လိက်မၞုံကီုရ။ ဆဂး ဆဒၞာဲညိညိဟေင် မသှ်ေဒၟံင်တုဲ လိက်သှ်ေဒၟံင် ဆမွဲၜါမရ။ ပ္ဍဲသ္ၚာ လပါ်ပုင်ဂှ် လိက်နွံ သီုဖအိုတ် ၂၃ ပၞောန်၊ အတိုင်မလိက် မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲကျာ်ဏအ်ဂှ် ပ္ဍဲဍုင်သဓီုလေဝ် ဂွံဆဵုကေတ်ကီုတုဲ ဒၞာဲမအက္ခရ် မကၠေအ် ဟွံကၠး ပ္ဍဲကျာ်ဏအ်ဂှ် ရံင်ကဵု လိက်နူသဓီုဂှ်တုဲ ဗပေင်စုတ်ဂွံရ။

ရုပ်ကျာ်စှ်ေနူသွဝ် (၂)

ရုပ်ကျာ်တၟအ် ဗီုမစှ်ေနူသွဝ် မွဲပၠန်ဂှ် လီုလာ်အောန်ညိရ။ ကွတ်တဲလေဝ် ဟွံဇိပ်ဂၠိပ် နူရုပ်မွဲဂှ်ရ။ တုဲပၠန် ပ္ဍဲရုပ်ဏအ်ဂှ် လိက်လေဝ် ဟွံမဲရ။ ရုပ်ကျာ်ဝွံ မဒှ်ရုပ်ကျာ်ဒတဴ (ဗီုမကွာ်ဒၟံင်) တုဲ ညးကော်စ တြိဘင်္ဂ ရ။ ဓလဝ်လဝ် ၝောအ်ကိုဋ်၊ စုတ်လဝ်လက်ကြာပ်၊ ဒက်လဝ်ကာယဗန် ပ္ဍဲတဲပၠန် စုတ်လဝ် ဂြင်ဗံက်ရ။ က္ဍိုပ်ကျာ်ဝွံလေဝ် ဒးဒုင်တေဟ်ဏာလဝ်ကီုတုဲ ဗီုရုပ်ၝောအ်ကိုဋ်ဂှ် ဟွံဂွံဆဵုကေတ်ရ။ တဲပုင်ဂှ် ပတိုန်စွံလဝ် လတူပၞး တဲပါဲဂှ် ဖျေဟ်လဝ် လပါ်သၟဝ်ရ။ သ္ၚာညးတကဲစှ်ေ ၜါလပါ် စဵုကဵုစိုပ် ကအ်ဇိုင်ရ။ လပါ်တဲပါဲကျာ်ဂှ် နွံရုပ်ဍောတ်တ်မွဲရ။ ရုပ်ဝွံ ဒှ်ရုပ်သၟိင်ဗြီု မစုတ်လဝ် သၞေက်ဇၞော်ဇၞော်ရ။ လပါ်တဲပုင်ကျာ်ဂှ် ဒှ်ရုပ်သၟိင်အိန်တုဲ တဲညးဒှ်ဒၟံင် ဗီုပြင် မရပ်လဝ် က္ဍိုင် သွက်ဂွံဓလဝ် ကုကျာ်ရ။ ရုပ်ဝွံ နွံသမၠုင် ၄ ပေ ကဵု ၆ ၝောအ်တဲ၊ အနာံ ၂ ပေ ကဵု ၉ ၝောအ်တဲ၊ ခတီု နွံ ၇ ၝောအ်တဲရ။

ရုပ်ဗိသၞုဟ် (ဗဳသဴ)

ရုပ်ဗိသၞုဟ် မဒှ်ရုပ်ကျာ်ဟိန္ဒူ မတိက်ဓလာဲဒၟံင် ပ္ဍဲသြိုဟ် သၟိင်နာ်ဇၞော်ရ။ တုဲပၠန် ပ္ကဴဒကှ်ပိဍောင် မတိတ်တိုန်အာ လပါ်လတူ နူပံင်လုတ်ညးရ။ လတူဍောင်ဒကှ်ပိဍောင်ဂှ် ရုပ်ကျာ်ဟိန္ဒူပိဇကု မထဝါဲဒၟံင်၊ ဗိသၞုဟ် မသၠုင်အိုတ် နွံလဒေါဝ်တုဲ လပါ်ပုင်ဂှ် ဒှ်ရုပ်သဳဝ၊ လပါ်ပါဲဂှ် ဒှ်ရုပ်သၟိင်ဗြီုရ။ လပါ်သၟဝ်ဂှ် ရုပ်ဍောတ်တ် မဒှ်ရုပ်ဒေဝတဴဂမၠိုင်လေဝ် နွံကီုရ။ သၟိင်နာ်ဂှ် နွံကဵုက္ဍိုပ်ထပှ်မတုဲ ခတဝ်ဒၟံင် လတူဍာ်ရ။ အတိုင်ဓဝ်ပတှ်ေ သာသနာဟိန္ဒူမ္ဂး ရုပ်ဝွံ ညးမိက်ဂွံဗၟံက်ထ္ၜး ဒဒှ်ရ ကၠာဂၠးတိပိုယ် ဟွံကတဵုဒှ်ဏီ သၟိင်နာ်သေသျှာဂှ် ဟဳခတဝ်ဒၟံင် လတူဍာ်ရ။ လတူဍောင်ဒကှ် မတိတ်ကၠုင် နူပံင်လုတ်ဗိသၞုဟ်ဂှ် ကျာ်ဟိန္ဒူပိဇကု ကတဵုဒှ်ကၠုင်ရ။ ကျာ်ပိဇကုဂှ် သၟိင်ဗြီုဂှ် ဒှ်ကျာ်မနိမိတ်ဗဒှ်၊ သၟိင်ဗိသၞုဟ်ဂှ် ဒှ်ညးမမင်မွဲတုဲ သၟိင်သဳဝဂှ် ဒှ်မၞိဟ်မပလီုရ။

ရုပ်ဝွံ မၞုံကဵု သမၠုင် ၄ ပေ ကဵု ၇ ၝောအ်တဲ၊ အနာံ ၂ ပေကဵု ၇ ၝောအ်တဲ၊ ခတီု နွံ ၉ ၝောအ်တဲရ။ ပ္ဍဲရုပ်ဂှ် လိက်မန်တြေံ နွံရ။ အခိင်လၟုဟ် ဒၞာဲမလိက်ဂှ် ဟိုတ်နူမဓလိုက်တိုပ်လဝ် ပ္ဍဲကောန်ဂရေတ်တုဲ မလိက်တအ်ဂှ် ကၠေအ်အာရ။

လိက်ဂမၠိုင်

လိက်ပ္ဍဲဗဒင်တၟအ်

လိက်တၟအ် နူ ၆-၇ ဗွဝ်ကၠံ

လိက်ဝွံ ဒှ်လိက်တြေံအိုတ် နူအခိင် ၜိုတ် ၆-၇ ဗွဝ်ကၠံ ဒှ်မာန်ရ။ လိက်ဝွံ စဵုကဵုလၟုဟ် မၞိဟ်မဗှ်ဒးတုဲပေင်င် ဟွံမဲဏီရ။

လိက်ပ္ဍဲရုပ်တၟအ်

လိက်ပ္ဍဲရုပ်တၟအ်ၜါဂှ် ချူလဝ် ဗီုမန်တုဲ ရံင်ကဵုမအက္ခရ်မ္ဂး ဒှ်လိက် နူအကြာၜိုတ် ၁၀-၁၁ ဗွဝ်ကၠံ ဒှ်မာန်ရ။

လိက်ပ္ဍဲ ရုပ်ဗိသၞုဟ်

ဝေါအ်ဗိဿၞူ - - - ဒမောင် - - - ဝေါအ် မစ္လတ်။

လိက်ဝွံ ၜိုန်ရ ဟွံဂွံဆဵုကေတ် သီုဖအိုတ်ကီုလေဝ် အဓိပ္ပါယ် ညးမိက်ဂွံဟီုဂှ်

＂ဝွံဗိသၞုဟ် (ညးမ)ဒၟံင် (ဒုအ်ဝေါပ်)ဝွံ မပုတ်＂

ရုပ်ပ္ဍဲ သ္ၚာကျာ်

ရုပ်ကျာက်ဝေါအ် ဨယ်ဂၞကျာက် မုးဟ်တး မအ်ဒၟောင် ပ္ဍေယ် ဍုင်ဒုအ်ဝေါပ် မအ်ပူစ်စ္လတ် ရုပ်ကျာက်တြယ်ဝေါအ် ကုအ်တိအ် ကျာက်တၟောအ် မအ်တာဝ်ပ္ဍေယ်ဒုအ်ဝေါပ်လးဟ် မအ်တာဝ် ပ္ဍေယ် ရာသ်လးဟ် ဨယ် ကုအ် တွာသ်ဨယ်စောမ် မအ်ပူစ် သ္အောရ်အစာရ်စ္အာင် မပူစ်ကျာက်တၟောအ်။

နကဵု အဓိပ္ပါယ်မန် ခေတ်လၟုဟ်
ရုပ်ကျာ်ဝွံ အဲဂၞကျာ်မုးဟ်တး မဒၟံင် ပ္ဍဲဍုင်ဒုဝေါပ် မပုတ်စၠတ်။ ရုပ်ကျာ်တြဲဝွံ ကုတိ ကုတၟအ် မနွံတဴ ပ္ဍဲဒုအ်ဝေါပ်လေဝ်ကီု မနွံတဴ ပ္ဍဲရးလေဝ်ကီု အဲ ကု ကွးအဲကွေဟ် မပုတ်။ ဖ္အောဝ်အစာသအာင် မပုတ် ကျာ်တၟအ်။

မုးဟ်တး ဂှ် ဒှ်ယၟုဍုင်မတ္တမရ။ ဂစိုတ်ဟ် ပ္ဍဲအခိင်တေအ် ဖ္ဍန်လဝ် နကဵု (-း) ခရးက္ဍိုပ်။ ဥပမာ (ဂေါးဟ် / ဂေါး / ဂေါဟ်) ဟိုတ်ဂှ်ရ မုးဟ်တး ဝွံ ဒးဗှ် မုဟ်တဟ် မဂွံအဓိပ္ပါယ် မုဟ်ဇၞော်။

လိက်မှင် ပ္ဍဲဗဒင်

ပ္ဍဲအကြာရုပ်ကျာ်တိပဋိမံတအ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ယၟုမၞိဟ် ကေုာံ အခိင်သက္ကရာဇ် ညးမဖျေန်ပျးလဝ် ဍာ်ဂဥုဲ ရုပ်ကျာ်တအ်ဂှ်ရ။ လိက်တအ်ဂှ် ဒှ်လိက် ခေတ်လက္ကရဴ ပ္ဍဲအကြာသၞာံ ၁၀၅၇ (၁၆၉၆) တအ်ရ။ ပၞောဝ်လိက်တအ်ဂှ် လိက်သၟဝ်ဏအ်မွဲ ဂွံဆဵုကေတ် ကၠးအိုတ်ရ။

(1)၁၀၅၇ ဂိတုဖဝ်ရ
(2) ဂိုန်၁၀ စဝေက် တ္ၚဲ ၁ တ
(3) သော်က္ဍိုပ် ပညါတိက္ခ ပ
(4) ရုပ်သဗ္ဗညူတ္တထွာဲ ၁၀၈ ဖါ ၆ ရု
(5) ပ် ၁၂ ရာဇာဓိရာာ် ၁၊ နဳဗာန် ၁၊
(6) ပံင် ၁၂၈ ဇိုန်ပိုန်ဏာကိုဝ်
(7) သ္ကောံဂမၠိုင်ရ
(8) ပိုန်ကိုဝ်ဇၞော်
(9)ညိ။

၁၀၅၇ ဂိတုဖဝ်ရဂိုန် ၁၀ စွေက် = 1696 February 16

ရုပ်သဗ္ဗညူတ္တထွာဲ - ရုပ်ကျာ်ထဝါဲ။
ရာဇာဓိရာဇ် ဂှ် ဒှ်ရုပ်ကျာ် မကျိုင်လဝ် ကယျိုင်ဨကရာဇ်။
နိဗာန် ဂှ် ဒှ်ရုပ်ကျာ် ပပရိနိဗ္ဗာန်သတိက်။

ဗီုလိက်မှင် ပ္ဍဲဗဒင်ဂမၠိုင်

• 
  တရဴဇကု ဇိုန်ပိုန် ကဵုမိမကၠော ၇ တောဝ်ဂၠိုင်ရ၊
• 
  ၁၀၅၇ ဂိတုဖဝ်ရဂိုန်၁၀ စဝေက် တ္ၚဲ ၁ တသော်က္ဍိုပ် ပညါတိက္ခ ပရုပ်သဗ္ဗညူတ္တထွာဲ ၁၀၈ ဖါ ၆ ရုပ် ၁၂ ရာဇာဓိရာဇ် ၁၊ နဳဗာန် ၁ ပံင် ၁၂၈ ဇိုန်ပိုန်ဏာကိုဝ် သ္ကောံဂမၠိုင်ရ ပိုန်ကိုဝ်ဇၞော်ညိ။
• 
  ဗုန်ပဒကာကျာ် ၅ ဇကု ဇိုန်ပိုန်ကဵု မိမ္ၜါ ကၠောပြဳပြဂၠိုင်
• 
  သက္ကရာတ်လ္ၚဳကၠံ (စှ်？) ၇ (၁၁၁၇) ဂတုစဲထစိတ်စွေက် တ္ၚဲ ၇၊ မခဟ် ပကုသဵု ၁၀၆ ဇကု ဇိုန်ပိုန်မိမတွဳဝါရ ၇ ထတောဝ်
• 
  - - - ဂတုဖဝ်ရဂိုန် ၁ စွော် ၃(ၝလေင်？)ပဒကာကျာ် ၄၁ ဇကု ဇိုန်ပိုန် ကိုမိမ - - -
• 
  ကျာ်မစှ်ေနူသွဝ် မၞုံကဵုလိက်
• 
  ကျာ်မစှ်ေနူသွဝ်
• 
  ရုပ်ကျာ်ဟိန္ဒူ ဗိသၞုဟ်