သာသနာ စိုပ်ကၠုၚ်ဍုၚ်မန်
ပရူသာသနာ စိုပ်ကၠုၚ်ဍုၚ်မန် အလန်ပထမ ပ္ဍဲမဟာသက္ကရာဇ် ၁၀၃ ကၠံပိသၞာံ ပယျာံဂိတုပသာ်ပေၚ်၊ တ္ၚဗုဒ္ဓဝါဂှ် သိဒ္ဓတ္တကုမ္မာ ကလိဂွံဒှ်ကျာ်ဇၞးမာရ် ဂြၚ်ဓရ်သၟဝ်တၞံဇြဲဗောဓိ သ္ဂောံဒုၚ်ယၟုမာရဇိနတုဲ ပဒတဴဒၟံၚ် ပ္ဍဲသၟဝ်တၞံဇြဲဗော်ဓိထပှ်တ္ၚဲ၊ နူဂှ်အာဌာန်ဒၟံၚ် အနိမိသထပှ်တ္ၚဲ၊ ပ္ဍဲစၚ်္ကြမ်ရတ်ထပှ်တ္ၚဲ၊ ပ္ဍဲရတနဃရထပှ်တ္ၚဲ၊ ပ္ဍဲမုစလိန္ဒထပှ်တ္ၚဲ၊ ပ္ဍဲရာဇာယတန တၞံဗပိုန်ထပှ်တ္ၚဲ ကျာ်တြဲအာပဒတဴထပှ်ဌာန် ထပှ်သတ္တာဟာ၊ ဂွံပန်စှော်ဒ္စိတ်တ္ၚဲတုဲ၊
အလန်ပထမ[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
ပ္ဍဲအခါကာလကျာ်တြဲ ပဒတဴဒၟံၚ် ပ္ဍဲတၞံဗပိုန်ဂှ်ဟေၚ် နူတွဵုရးရာမည ဍုၚ်တြိဂုမ္ဗ ကွာန်ဝါကၠောၚ် ကောန်ညးဗၞိက်ၜါကောကဵုဒေံ မနွံယၟုတပူကဵုတဗဝ်ဂှ် အာသ္ပဗၞိက်က္ၜၚ် အာစိုပ်ဌာန်မဇ္ဇျိမဒေသတေံတုဲ ဒေဝတဴဇြဲသုမ်မကေၚ်ဒှ်ကၠုၚ်မိဇကု ပ္ဍဲဘဝကိုပ်ကၠာတေံ သ္ဂောံဆဵုကေတ် တပူတဗဝ်ညးၜါကောကဵုဒေံ မကေၚ်ဒှ်ကၠုၚ်ကောန်ဇကုတုဲ ပ္ညုၚ်ထ္ၜးဏာဂၠံၚ် တရဴဒၞာဲကျာ်တြဲပဒတဴပ္ဍဲတၞံဗပိုန်ဂှ် တပူတဗဝ် သ္ဂောံဆဵုကေတ်ကျာ်တြဲတုဲ ကဵုဒါန်ပုၚ်မောဝ်နာဍူကွာၚ်မြဳသာဲတုဲ သ္ဂောံဒုၚ်ဂိုၚ်ကေတ် သရဏဂုဏ်ၜါ "ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂစ္ဆာမိ၊ ဓမ္မံ သရဏံ ဂစ္ဆာမိ" ကီု သီုဓါတ်သော်ဒ္စာံတၞုၚ် တိုန်ဍိုက်က္ၜၚ် ကလေၚ်စဴစိုပ်ကၠုၚ် ဍုၚ်တြိဂုမ္ဗ ဆက်ကွာကဵုသၟိၚ်ဥက္ကာလပရ၊ ပ္ဍဲကာလဂှ် သၟိၚ်ဣန်၊ သၟိၚ်ဥက္ကလာပ၊ တပူတဗဝ် ဒုၚ်ယၟုတဖုဿ ဘလ္လိက သီုညးပန်တၠဂှ် သ္ပသ္ကိုပ်သ္ကကဵုတုဲ ဒက်ပ္တန်စွံလဝ် စေတီမွဲတၞုၚ် ပ္ဍဲဍုၚ်တြိဂုမ္ဗ လတူက္ဍဟ်ဒဵုသိၚ်္ဃုတ္တရ "ကျာ်လ္ဂုၚ်" လၟုဟ်ညးကော်ခဴစရောၚ်။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ပိုယ်ဂကူမန်ဝွံ ရှေ်သှေ်ရဴဂဴသာသနာကျာ် အလန်ပထမရောၚ်။
အလန်ဒုတိယ[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
ပ္ဍဲဍုၚ်သုဝဏ္ဏဘူမိ (သဓီု) လက်ထက်သၟိၚ်သူရိကုမ္မာ သၟိၚ်ဣန် ခုတ်ကဵုယၟု သဳဟသုဓမ္မရာဇာ ပ္ကၚ်ရၚ်ဍုၚ်ဂှ် ပ္ဍဲကဵုမဇ္ဖျိမဒေသတေံ ပ္ဍဲမဟာသက္ကရာဇ် ၁၀၃ သၞာံဂှ် အာစိုပ်ဒဒှ်ကျာ်ရ။ ဒှ်ကျာ်တုဲ ပ္ဍဲကာလမကလိဂွံ ဒ္စာံဝှ်ဂှ် မှာထေရ်ဂပမ္ပတိ နိမန်ကညနၚ်ကျာ်တြဲဗစိုပ်ဍုၚ်သဓိုရောၚ်။
ကျာ်တြဲမွဲဟာန် ကေုာံ တၠအရှန်ၜါဠက် နူဍုၚ်သာရဝှ် စိုပ်ဍုၚ်သိၚ်ဃဵု နူဂှ် တ္အက်စူမတ္တရာ ဍုၚ်အချေန်၊ နူဂှ် ကၠောံအာသၞေဟ် တ္ကအ်မလ္လာယု ဍုၚ်လက္ကာ၊ နူဂှ် ကမ္ဗောဇဌာနီ ဍုၚ်ဒွါရဝတီ (လဝပူရဳ၊ လောမ္ဗုရဳ) ဍုၚ်ဟရိဘုဉ္ဇန (လာံဖုန်) မဒှ်ဌာန်ဒေသရးမန်၊ နူဂှ်ပၠန် ကညစိုပ်ကၠုၚ်ရးတနၚ်သဳ၊ ထဝဲါ၊ ရေဝ်၊ မတ်မလီု၊ မုတ္တမ ကေုာံ ဍုၚ်သုဝဏ္ဏဘူမိ (သဓို) ရ၊ ပ္ဍဲကာလကျာ်တြဲ မကညကၠုၚ်ဍုၚ်သဓီုဂှ် သၟိၚ်ဣန်ခၞမ်ကၞာထးဒိပ်ဇၞော်မွဲ၊ ပ္ဍဲလဒေါဝ်ကၞာထးဇၞော်ဂှ် ပၞၚ်ရတ်မွဲမတၟုဲတဴ နကဵုရတ်ထပှ်ပြကာ သၟိၚ်ဣန်နိမိတ် ကတဵုမဒှ်လဝ်တုဲ ပ္ဍဲကၞာထးဂှ်ဟေၚ် ကျာ်တြဲတွံဓရ်ကဵုမှာဇန်ဂမၠိုၚ် လုကဴထပှ်တ္ၚဲ ထပှ်ဗ္တံရောၚ်။
ကာလဂှ် ကျာ်တြဲနိမိတ်ဗဒှ်လဝ်ဗုဒ္ဓနိမိတ် ရုပ်စၞးကျာ်မွဲတုဲ ကာလတ္ၚဲ ကျာ်တြဲတွံဓရ်ကဵုမှာဇန်ဂမၠိုၚ်ရ၊ ကာလဗ္တံ ဗုဒ္ဓနိမိတ်တွံဓရ်ရ။ ကောန်ညးရးသုဝဏ္ဏဘုံ ဍုၚ်သဓိုဂှ် သ္ဂောံမိၚ်ကေတ်တဝှ်ဍောၚ်ဓရ် ဒေသနာကျာ်တုဲ ဗွဲမဂၠိုၚ်ကလိဂွံတီကေတ်ဓရ်ကျာ်အိုတ်ရ။ ပ္ဍဲကာလဂှ်
- ဣသိဗြဴနာ်
- ဣသိမံက်လ္အိတ်
- ဣသိနိရာဂံါဂိုဝ်
- ဣသိကျာ်ဣသိယဵု
- ဣသိမုဟ်ဂၞိၚ်
- ဣသိရိဒၟာသိုက်
ဣသိတြဴဇကု ကၠုၚ်အာတ်ဓါတ်သော်ကျာ်တြဲရ။ ဌာန်ဒေသရးမန်ဝွံ သာသနာကျာ်တန်တဴ စဵုကဵုဗၞတ် (၅၀၀၀) သၞာံရောၚ်။ ကျာ်တြဴညာတ်တုဲ ဒုၚ်ကဵု ကုဣသိတအ်ဂှ် ဓါတ်သော်တြဴတၞုၚ်ရ။
ချိုန်ခဏဂှ် သၟိၚ်သဳဟသုဓမ္မရာဇညာတ်တုဲ သၟိက်ဂွံရှ်ေသှ်ေညိဂးတုဲ အာတ်ဓါတ်ကုကျာ်တြဲရ၊ ကျာ်တြဲတုန်လေဝ် "မရာဇ် လၟုဟ်ဝွံ မရာဇ်လ္ပကေတ်ဏီ၊ ဂတဏအ် ဗၞတ် ၃၇ သၞာံမ္ဂး အဲကျာ်ကလိဂွံ ၄၅ ဝှ်တုဲ ကြက်သ္ပပရိနိဗ္ဗာန် ပ္ဍဲကုသိနာရာမ် ဇရေၚ်ဂြိုပ်အံၚ်ရေၚ်တေအ်ဏောၚ်။ ကာလဂှ် မှာထေရ်ဂဝမ္ပတိ ပလံၚ်နၚ်ကဵုမရာဇ် ဓါတ်ၚေက် ၃၃ တၞုၚ်ဒက်ပ္တန်စေတဳ ၃၃ တၞုၚ်တုဲ မရာဇ်ရှေ်သှ်ေညိ" သာ်ဝွံ ကျာ်တြဲကဵုလဝ်ပယျးဒိုဟ်ရ။ လအ်ဂွံစိုပ်ဂှ် အဲဏအ်ဂွံမံၚ်ညိဟာ ဒဝိၚ်စိုတ်သၟိၚ် ကတဵုဒှ်ကၠုၚ် ကျာ်တြဲတီတုဲ ကျာ်တြဲအနုညာတ်ကဵု ခၞမ်ရုပ်စၞး ဇကုကျာ်တြဲ မတၟုဲတဴနကဵု ထဝ်သိၚ်္ဃနိက် ထဝ်ထၞောတ်တုဲ ကျာ်တြဲ ကဵုဗုဒ္ဓနိမိတ်သကဵုဒုၚ်ရှ်ေသှေ် မှာဇန်ညးဍုၚ်သဓီုရ။
ဒးဒုၚ်ပတိုက် သုဝဏ္ဏဘုံ[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
ကာလသၟိၚ်ဗမာ ကၠုၚ်ဗတိုက်ဍုၚ်သုဝဏ္ဏဘုံဂှ် ကေတ်ဏာကျာ်ထဝ်၊ ကျာ်သြန်၊ ကျာ်မၞိက်၊ ကျာ်ဗရိုတ်၊ ကျာ်ထွာဲ ကျာ်ထ္ၜိုဟ်ဍာ် ကျာ်ပဋိမာရုပ် ဂၠိုၚ်ကဵုဇကုကီုလေဝ် ကျာ်ဗုဒ္ဓနိမတ် ကျာ်တြဲနိမိတ်ဗဒှ်လဝ် ကျာ်ထဝ် (ပဉ္စလောဟ) မွဲဇကုဂှ် ကေတ်ဟွံဂွံရ၊ ဒေဝတဴပၞုက်ထောံ ပ္ဍဲထီုမွဲဒၞာဲ ဗက်ဂၠာဲဟွံဆဵုတုဲ ကျာ်ဗုဒ္ဓနိမိတ်ထဝ်ဂှ် သှေ်ဒၟံၚ်ရ။ ရုပ်ဒေဝတဴပၟၚ်ဍုၚ် ဒေဝတဴဗဳသၞူ ပြမေသွဝ် ပြမေသြဳ ရုပ်မှာဗဳနာဲ မနွံကဵု အာနုဘဴဍုၚ်တအ်ဂှ်ကီု ဗိုတ်ပိဗေဒၚ်ပန် ဂြန်ဂဥုဲဒဗျ မကၠုၚ်နူပါၚ်ဝိဇ္ဇာဓဵုတအ်ဂှ်ကီု သၟိၚ်ဗမာသဳဖျဴဍုၚ်ဗကာံအိုတ်တုဲ ဍုၚ်သုဝဏ္ဏဘုံ လီုလာ်ပါ်ပြောပ်သၠေက်သၠံၚ် (ပၟတ်ဂဵု ယက်ဂၠု လ္ၚုမံၚ်ပ္ဍဲစိုတ်) ဖေက်လကိုတ်အလုံဒိုဟ်စှ် ဒှ်အာကွာန်ရးနိဂီုမွဲရောၚ်။ (သာ်ဝွံထ္ၜးလဝ် ပ္ဍဲပြကိုဟ်ဝၚ်သာသနာမန် အလုံတွဵုရးမည မုက်လိက် ၃၀ တေံရ။
မူဟိုတ်ပြကိုဟ်ဝၚ်သာသနာမန် ဒးသ္ဂလဝ်ရော ? ဂၠိုက်ဂၠာဲဝၚ်တြေမ်မွဲပ္ၚံက်တုဲ ယဝ်ဒးဗစာရဏာရံၚ်မ္ဂး အခိၚ်ကၠာတေံ ပ္ဍဲဍုၚ်ဗမာ ဍုၚ်ဗကာံ အရာပ်ကွာန် (သမထဳ) ဂှ် လေံကျာ်တဳ ခမဳအပြောမ်ဂမၠိုၚ် သိုၚ်ဘာတုဲ မံၚ်တဴအိုတ်ရ၊ လေံကျာ်ဇၞော်က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်သၟး (က္ဍိုပ်ဂိုဏ်) ဂှ် နွံဒၟံၚ်ပိစှော်ရ။ ကွးလေံကျာ်ဇၞော်ဂှ် နွံဒၟံၚ်ဗၞတ်တြဴစှော်လ္ၚီ (၆၀၀၀ဝ) ရ။ တၞောဝ်ဒတောဝ်လေံကျာ်တဳ ခမဳအလဇ္ဇဳဝွံ လ္ၚဵုဟီုဂးလဝ် ဆက်ဆေန်ကၠုၚ် နူဍုၚ်ရးမဇ္ဇျိမဒေသ ဒှ်တၞောဝ်ဂိုဏ် ပလီုပလာ်သာသနာ ဂိုဏ်ပါ်တိတ်တၞဟ်ခြာ ဟွံပါပ္ဍဲထေရဝါဒရ။
လေံကျာ်တအ်ဂှ် ဒှ်လေံကျာ်ဒးဗှ်ကမ္မဝါစ်ဟွံသေၚ်၊ ဗိုက်လတက်ကေတ်သ္ၚာ အလဵုလဵုဇကုတုဲ ဒှ်လေံကျာ်ပ္တောံ ဒှ်ခမဳဒုဿဳလ ခမဳအပြောမ် ဟွံမွဲကဵု ဒ္ဂေတ်ဝိနဲရ။ ရန်တၟအ်လေံကျာ်တဳတအ်ဂှ် တက်ဃယံက်ကဵု သာသနာတုဲ စသုၚ်လောဲ မံၚ်စံၚ်လောဲ ဒဒိုခ်သာ ဗပေၚ်ဗုၚ်ဂၞဴမိပ်ကွေံကွေံရ၊ လေံကျာ်တဳ ခမဳအပြောမ် တြဴဠက်ပြၚ်ၚ်တအ်ဂှ် မံၚ်ကဵုကောန်ဇာတ် သမ္ဘာတၠသ္ၚိ တုပ်ကဵုခရှ်တအ်ရ။ စွံလဝ်သော်က္ဍိုပ် ဇမၠိုၚ်ပန်လပုဟ်မွဲဂတာ စွံလဝ်သော်ပါၚ် သော်ပါၚ်မုၚ် လတက်လဝ်သ္ၚာသာ် မ္စံက်ခြက် ထပက်လဝ်ဂဥုဲယန် ပ္ဍဲတဲ ပ္ဍဲသြိုဟ် ပ္ဍဲဒဳ ပ္ဍဲဇကု ရုပ်သာ်တုပ်တဴ ညံၚ်ရဴလကိုဟ်ရ။
လေံကျာ်တဳမ္ၚးသာသနာတအ်ဂှ် ၜိုန်ယုတ်မာပပ်ပဳတဴဂလိုၚ်ဏအ်ကီုလေဝ် ကောန်ဂကူဗမာတအ် ရှေ်သှေ်ရဴဂဴ ယိုက်ဒိုက်သ္ဍိုက်ဆာန် သၞေအ်သၞဴကၠုၚ် လၟိုဟ်သၟိၚ်ဗမာ (၃၀) ဒတောဝ် သ္ပတမ်နူသၟိၚ်ဗမာ သမုဒ္ဒရာဇ်တုဲ စဵုစိုပ်လက်ထက်သၟိၚ်အနဝ်ရထာရ၊ ကောန်ဂကူဗမာတအ် ထေၚ်ခယျဂးလေံကျာ်ပြဲပြဲ ကွးသာဝကကျာ်တြဲတုဲ ညးညးအဲအဲ ဂၠောဲတိတ်သ္ပထပိုယ်ခမဳ ပ္ဍဲလေံကျာ်တဳတအ်အိုတ်ရ။ လိက်ပတ်တဝှ်ကျာ်လေဝ် ဟွံမဲ၊ ထပိုယ်ခမဳဇေတ်ဇေတ်လေဝ် ဟွံမဲတုဲ ကောန်ဂကူဗမာတအ် အလုံတွဵုရးဍုၚ်ဗကာံမွဲ ဒးသ္ပလဝ်အာစာကဵု လေံကျာ်တီခမဳအပြောမ် လေၚ်သ္ၚောမ်ဆောမ်ဘဝဇၞော်ကဵုဇြဟတ်ရ။
ဒ္ဂေတ်လေံကျာ်တဳခမဳအပြောမ်ပပ်ပဳယုတ်မာတအ် ကၠောန်ဗဒှ်လဝ် သၞောဝ်စေဝ်ပၞောန်ဂှ်
- (က) မၞိဟ်လဵုမွဲဟွံဟီု ယဝ်ရဂစိုတ်ဒးလမျီုသတ်မ္ဂး ဂွံဖ္ဍောတ်ပရိုတ်မ္ၚဵုဝွံ ဂွံဗၠးတိတ်နူဒုဟ်ဒဏ်ဂှ်ရောၚ်။
- (ခ) မၞိဟ်လဵုမွဲဟွံဟီု ယဝ်ရဂစိုတ်ဒးမိမမ္ဂး ဂွံဖ္ဍောတ်ပရိုတ်မ္ၚိုဟ်ဝွံ ဂွံဗၠးတိတ်အာ နူဒုဟ်ပဉ္စနန္တရိက် ဟွံဒးနရက်အဝိက်ရောၚ်။
- (ဂ) သ္ပတမ်နူသၟိၚ်ဨကရာဇ် အမာတ်သ္ကိုပ်ပၞာန် သမ္ၚေဟ်သေဌဳတုဲ စဵုကဵုစိုပ် ကောန်ညးဍုၚ်ကွာန် ကောန်ညးဒိုက်ဂတ် ဒ္ဂေတ်ဝတ်တၟေၚ် ဒးဒ္ဂေတ်ဗက်ဖအိုတ်ဂှ် ဒှ်ဒ္ဂေတ်ဓရ်မေထုန် ဒးပူဇဴလေံကျာ်တဳခမဳအပြောမ် ဗွဲကိုပ်ကၠာရောၚ်။ ပ္ဍဲအရာဒ္ဂေတ်မေထုန်အယုတ်ဂှ် ကောန်ဝုတ်ဇကုဇကု သ္ပဝိဝါဟမ္ၚိုဟ်ထပ်တဲတုဲ ဗွဲကိုပ်ကၠာနူ အခိၚ်သဝ်တ္ၚဲဟေၚ် ဒးပလံၚ်ဏာကောန်ဝုတ်ဇကု ဒးပအပ်ဇိုန်ကဵုလေံကျာ်တဳရ။ မိမကောန်ဝုတ်တအ် အလဵုဇကုဟေၚ် ဒးကော်ဏာ ဘာလေံကျာ်တဳ ဒးပအပ်ကဵုကောန်ဝုတ် ဇကုပွိုၚ်မွဲဗ္တမ်ရ။ ပွမဒးအပ်ကောန်ဝုတ်ဇကု ဗွဲကိုပ်ကၠာ ပွိုၚ်မွဲဗ္တမ်ဂှ် ညးတအ်ကော်စ "ကဵုဒါန်က္ဍိပ်ပ္ကဴ" ပူဇဴအာစာတဳ နကဵုဒ္ဂေတ်မေထုန်ရ။ ပွမကၠောန်သ္ပသာ်ဏအ် ပြဲကၞောတ်ပြဲ ညးတအ်ဟီုစရ။
လေံကျာ်တီ ခမဳပလီုသာသနာတအ်ဂှ် သ္ပကောန်ဗြဴဇကု ပွိုၚ်မွဲဗ္တံတုဲဟေၚ် တ္ၚဲတၟးဗလးဖျဴဏာသၟတ်ဝုတ်ဂှ်ရ။ လေံကျာ်တဳတအ် ဍေက်စက္ဍိုပ်ပုၚ်က္ဍိုပ်သွတုဲဟေၚ် ဂွံပြေၚ်စဝိဝါဟ မ္ၚိုဟ်ထပ်တဲရ၊ ကလောန်ပြဝ သ္ပပူဇဴကဵုဒါန်ဒ္ဂေတ်မေထုန် ကုအာစာတဳတအ် ဗွဲကိုပ်ကၠာဗၞတ် မွဲဗ္တံဂှ် ဒှ်ဒ္ဂေတ်အခိုက်ကၞာ အာစာတဳ ဂကူဗမာတအ်ရှေ်သှေ်ရဴဂဴကၠုၚ် ပွိုၚ်ပန်ကၠံသၞာံပြၚ်ၚ်ရ။ သၞောဝ်စေဝ်ပၞောန် ဥပဒေသ လက်ကရဴအိုတ်ဂှ် ယဝ်ရဟွံပလံၚ်နၚ်ကောန်ဝုတ်ဇကု ဟွံကဵုပပူဇဴအာစာတဳ ဗွဲကိုပ်ကၠာဗၞတ်မွဲဗ္တံမ္ဂး မိမယာဲတ ညးတၠခန္ဓဂမၠိုၚ် ဒးဒုၚ်ဒုဟ် ဘဲရာဇာဒဏ်ရောၚ်၊ ဗီုဏအ် ညးမဒှ်သၟိၚ်တအ် ဖျေံလဝ်သၞောဝ်ဥပဒေသရ၊ အဝ်- လေံကျာ်တဳဒ္ဂေတ်ယုတ်မာမံၚ်ဂလိုၚ်ဏအ်လေဝ် ဂကူဗမာတအ် သ္ပရှ်ေသှ်ေရဴဂဴမာန်မံၚ်ဏီသွံ ၊ ထေက်ကဵု ဒးအမ်သဝ် ဗွဲမလောန်ရ။
ကာလစိုပ်လက်ထက်သၟိၚ်အနဝ်ရထာဂှ် မှာထေရ်အရဟံ နူဍုၚ်သဓီုအာပ္တန်သာသနာ ပ္ဍဲဍုၚ်ဗကာံ၊ ဂွံအရီုဗၚ်ကဵု ခမဳမန် မှာထေရ်အရဟံတုဲ လေံကျာ်တီခမဳအပြောမ်တအ်ဂှ် သၟိၚ်ကဵုရာံထောံသီုဖအိုတ်ရ။ လက်ကရဴဏအ် သက္ကရာဇ်သာသနာ ၁၆၀၁ သၞာံ၊ ခြေတ် A.D/1057 ဂှ် သၟိၚ်အနဝ်ရထာ ဗလးနၚ်ပၞာန်စိၚ်ပၞာန်ချေံပၞာန်တိုက်ဗွဲမဂၠိုၚ်တုဲ ဗတိုက်သီကေတ်ဍုၚ်သဓီု ကေတ်ဏာပိဋကတ်ပိ ပါဠိပါၚ်ကျာ်တြဲကီု သီုခမဳတၠပညာမန်ပိုယ် ဗွဲမဂၠိုၚ်ရ။ သ္ပတမ်နူဂကူဗမာတအ် ဗတိုက်သီကေတ်ဏာ သာသနာမန်ပိုယ် ပ္ဍဲဍုၚ်သဓီုတုဲ ကောန်ဂကူဗမာတအ် ဂၠံၚ်တရဴဂွံတပ်ကၠုၚ် ဂွံရှ်ေသှ်ေရဴဂဴကၠုၚ် သာသနာကျာ် ဂွံဒှ်ကၠုၚ်ကောန်ဗုဒ္ဓဘာသာအိုတ်ရ။
အလန်တတိယ[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
ပ္ဍဲကာလကျာ်တြဲ မကလိဂွံဒ္စာံဝှ်ဂှ် ကျာ်တြဲမကညကၠုၚ်စိုပ်ဍုၚ်သဓီုတုဲဂှ် လုကဴ (၃၇) သၞာံ၊ ကလိလောန်အာတုဲ ကျာ်တြဲပပရိနိဗ္ဗာန်ရ။ ကျာ်တြဲပပရိနိဗ္ဗာန်တုဲ ဓါတ်ၚေက်ပိစှေ်ပိတၞုၚ် (၃၃) တၞုၚ်ကီု သီုကဵုသရိရဓါတ်ဂမၠိုၚ်ဗွဲမဂၠိုၚ် မှာထေရ်ဂဝမ္ပတိ ကေတ်ဗစိုပ်နၚ် ဍုၚ်သဓီုမွဲဝါပၠန်တုဲ သာသနာကျာ်ဂဵုလဟဵု မြဟ်ရာၚ်ဆာဲတဴဗွဲမလောန်တုဲဟေၚ်၊ ကောန်ဂကူမန်ဂမၠိုၚ် သ္ဂောံရှေ်သှေ်ရဴဂဴသာသနာကျာ် မရနုက်ကဵုပိဝါ အလန်တတိယရောၚ်။
အလန်စတုတ္ထ[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
ကျာ်တြဲပပရိနိဗ္ဗာန်တုဲ ကလိလောန်ဂွံ ၜါကၠံပိဣသုန် ၂၃၅ သၞာံ ဂှ် ပ္ဍဲမဇ္ဇျိမဒေသ ဍုၚ်ပါဋလိပုတ် ပ္ဍဲအရှာံဘာ အသောကရာံ သ္ပဇၞော်သ္ကိုပ်ကဵုမှာထေရ်မောဂ္ဂလိပုတ္တိဿတုဲ ပ္တိုန်လဝ်သံဂါယန တတိရ ။ ပ္တိုန် သံဂါယန တတိယတုဲ သွက်သာသနာကျာ်ဂွံတန်တဴအာ အဓါန်ကာလ မဂၠိၚ်သ္ၚောဲ မှာထေရ်မောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿ ပါ်ပရအ်ကဵုတာလျိုၚ်ခမဳတၠအရှန်မဒှ်အဆက်ကွးဇကုစှ်ဇကုဂှ်တုဲ ကဵုအာပ္တန်သာသနာဒ္စိတ်ရး ဒ္စိတ်ဌာနရောၚ်၊ ပၞောဝ်ကဵုဒ္စိတ်ရး ဒ္စိတ်ဌာနဂှ် ပ္ဍဲထဌာန မရနုက်ကဵုဒ္စာံဂှ် မှာထေရ်သောဏကဵု ဥတ္တရဒးတာလျိုၚ်ပ္တန်သာသနာ ပ္ဍဲဍုၚ်သုဝဏ္ဏဘူမိ (သဓို) တုဲမှာထေရ် ၜါဇကုဂှ် ပွီပွိုၚ်ကေတ်ကွးပိဇကု ကညပြာပ်ကၠုၚ်ဌာန်ဒေသရးမန် ဍုၚ်သုဝဏ္ဏဘူမိ (သဓို) ဝွံရ၊ သၟိၚ်ပ္ကၚ်ရၚ်ဍုၚ်သဓိုဂှ် အဆက်သၟိၚ် မရနုက်ကဵုဒ္စိတ်ဒတောဝ် ဒှ်လက်ထက်သၟိၚ်သဳရိဓမ္မာသောကရ။
ပ္ဍဲဍုၚ်သဓီုဂွံ ပဟိုတ်နူကဵုမကြပ်ကဵု ဇိုၚ်ၜဳဇၞော်မှာသၟိဒ်တုဲ ကလော်ဍာ် ဂမၠိုၚ်မတဴဒၟံၚ် ပ္ဍဲၜဳမှာသၟိဒ်တေံဂှ် ဇၟာပ်ကောန်ၚာ်တြုံသၟတ်ရိုဟ်ဟ်မသၠးမကတဵုဒှ်မၞိဟ်ကလော်ဍာ်ဂမၠိုၚ် မတိုန်ကၠုၚ်နူကဵုမှာသၟိဒ်တေံတုဲ ရပ်စကၠေံ ကောန်ၚာ်ဂှ်အိုတ်ရ။
ခမဳတၠအရှန်မသုန်ဇကု သောဏထေရ်ဥတ္တရထေရ် ကေုာံ ကွးပိဇကု ကညကၠုၚ်ပ္တန်သာသနာ စိုပ်ပ္ဍဲဍုၚ်သဓီုဝွံတုဲ သၟိၚ်နိမန်ဖျဴပၠုပ်ဏာ မှာထေရ်ဂမၠိုၚ်ပ္ဍဲဍုၚ်တုဲ ကဵုတန်တဴဒၟံၚ် ပ္ဍဲဒၞာဲဌာန်ဗွဲမဒးရးရ၊ ပ္ဍဲကာလဗ္တံဂှ် ပ္ဍဲဂၞကျာ်ဇၞော် ဨကရာဇ်ဂှ် သၠးကောန်ၚာ်တြုံမွဲရ၊ ကလော်ဍာ်ဂမၠိုၚ် တီဒဒှ်ကောန်ၚာ်တြုံ မသၠးပ္ဍဲနန်တုဲ ကော်ပ္ကောမ်ကေတ်လလော်ဍာ် တွဳၜါရဂမၠိုၚ်မသုန်ကၠံ (၅၀၀) တုဲတိုန်ကၠုၚ်နူကဵုမှာသၟိဒ်တေံရ၊ မၞိဟ်ဂမၠိုၚ်သ္ဂောံညာတ် ကလော်ဍာ်ဂမၠိုၚ်မတိုန်ကၠုၚ် နူကဵုမှာသၟိဒ်တေံဂှ်တုဲ ဖေက်လကိုတ်တဴစိုတ် လရိုအ်ကရေဲ တိုန်အိုတ်ရ။
ပ္ဍဲကာလဂှ် သောဏထေရ်ကဵု ဥတ္တရထေရ် ညးၜါဇကု နိမိတ်ဗဒှ်ပၠေၚ်ကၠေံရုပ် ပ္တောံလဝ်ရုပ်ကလော် မတုပ်တဴညံၚ်ရဴဇာဒိသိုၚ် က္ဍိုပ်မွဲဇကုၜါ မနုဿဳဟတုဲ ထ္ဍေၚ်ဗက်ဗ္ဒဴကၠေံ ကလော်ဍာ်ဂမၠိုၚ်တအ်ဂှ်ရ၊ ကလော်ဍာ်ဂမၠိုၚ် ဖေက်လကိုတ်တုဲ ဗွဲမတူရူကဵုၜဳမှာသၟိဒ်တေံဟေၚ် ဂစာန်ဂြိပ်ဒဴလလဴဇကု ပြးဆာဲအာအိုတ်ရ၊ သောဏထေရ်ကဵု ဥတ္တရထေရ် ကေုာံ ကွးပိဇကုဂှ် စဳရေၚ်ပြုပြောၚ် ဖျေံကၠေံဗွိုၚ်ဍုၚ်သဓီုတုဲ ဖ္ဍောတ်သှ်ဇျာပ်ဗြဟ္မ ဇာလသုတ်အိုတ်ရ၊ ပ္ဍဲလအိတ်တဝှ်ဓရ်ဗြဟ္မဇာလသုတ်အိုတ်ဂှ် မဟာဇန်ဂမၠိုၚ် တြဴစှော်လ္ၚီ (၆၀၀၀၀) ကလိဂွံ ဂြၚ်တီဓရ်သစ္စပန်အိုတ်တုဲ၊ မၞိဟ်တြုံဂမၠိုၚ် ပိလ္ၚီ (၃၀၀၀)၊ မၞိဟ်ဗြဴဂမၠိုၚ် လ္ၚီမသုန်ကၠံ (၁၅၀၀) တၠ ကလိဂွံဂှ် ခမဳအိုတ်ရ၊ မၞိဟ်ဂမၠိုၚ် မသှ်ေတဴဒၟံၚ်ဏီဂှ် ဗွဲမဂၠိုၚ်သ္ဂောံတန်တဴအာ ပ္ဍဲသရဏဂုဏ် သ္ဂောံဒ္ဂိုန်ဒ္ဂေတ်မၚ်မွဲအာဓရ်သဳလအိုတ်ရ။
ပတွဵုနူကဵုမှာထေရ်ၜါဇကု ကေုာံကွးပိဇကုဂှ် ကၠုၚ်စိုပ်ဍုၚ်သဓီု သ္ဂောံဒးလောံဗ္တောန်ကောန်ဍုၚ်ကောန်ကွာန် ခမဳဗၞးဂမၠိုၚ်တုဲ ဍုၚ်သဓီုဂှ် ဂဵုမြဟ်ရောၚ်ဆာဲ တ္ၜန်တ္ၜောဲတုပ်တဴ ရဴဍုၚ်သွတ်တာဝတိံကီုရ၊ နူဂှ်ပၠန် မှာထေရ်ဂမၠိုၚ် မသုန်ဇကုဂှ် ကညပြာပ်အာဇရေၚ်ဍုၚ်ဂမၠိုၚ် မပ္တံမုတ္တမ၊ မတ်မလီု၊ ဍုၚ်ဇရာ၊ ဝါခရူ၊ ဍုၚ်လၟိုၚ်၊ ဍုၚ်ရေဝ်တုဲ အာပ္တန်သာသနာအိုတ်ရ။ မှာထေရ်ၜါဇကု ဒလောံဗ္တောန်ကောန်ဍုၚ်ကောန်ကွာန်ဂမၠိုၚ် လုကဴၜါစှော်မွဲ (၂၁) သၞာံတုဲ သ္ပကၠေံပရိနိဗ္ဗာန် ပ္ဍဲဂြိုပ်ၜဳကလေၚ် (ဘီလၚ်) ရ၊ ဒၞာဲသောဏထေရ်ကဵု ဥတ္တရထေရ် မသ္ပကၠေံပရိနိဗ္ဗာန်ဂှ် ဒဵုလၟုဟ်နွံပြာကဋ်ဒၟံၚ်ဏီရ။ ဒၞာဲဂှ် ကော်ခဴစကုသိနာရာံရောၚ်။
သာသနာစိုပ်ဍုၚ်မန် အလန်ပဉ္စမ[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
အတိုၚ်ထမံၚ်ထ္ၜးလဝ် ပ္ဍဲလတူတေံ သာသနာကျာ်ဗၞတ်ပန်ဝါ ၜိုန်စိုပ်ကၠုၚ်ဌာန် ဒေသရးမန်ကီုလေဝ် လိက်ပတ်ပိဋကတ် ဟွံစိုပ်ကၠုၚ်ဏီတုဲ သဇိုၚ်ပရိယတ္တိသာသနာ ဟွံခိုက်ကၠိုက်ရ၊ ဟိုတ်နူသဇိုၚ်ရိုဟ်ကၞက် ပရိယတ္တိ သာသနာဟွံခိုၚ်ကၠိုက်ဂှ်ရ၊ ပဋိပတ္တိသာသနာ၊ ပဋိဝေဓ သာသနာလေဝ် ဂွံယးတၟးအောန် ကၞုၚ်ကၟဝ်ဇတ်သဝ်ပ္ကဴ ဂွံရာၚ်ဆာဲဍိုပ်ဍဴ အောန်တဴကွေံရ၊ ဌာန်လ္ၚဵုဂှ် ဟိုတ်နူဝါဒမွဲသအာၚ် ပ္ဍဵုပ္ဍိုက်ကၠုၚ်တုဲ ကၞာၚ်ကှ်ဒးပြဟ်စှေ်အာ သာသနာလီုလာ်အာလေဝ် နွံတဴရ။
သက္ကရာဇ်သာသနာ ဗၞတ်ဒ္စိတ်ကၠံ (၉၀၀) လောန်ပ္ဍဲမဇ္ဇျိမဒေသ (အိန္ဒိယ) ဂိုဏ်မဟာယန ကေုာံ ဂိုဏ်ဟိနယာန (ထေရဗုဒ္ဓသာသနာ) ရဴဝွံ ဗုဒ္ဓသာသနာ ပါ်ဒကးပြးတိတ်အာ ၜါဂိုဏ်တုဲ မဟာယနဂိုဏ်ဂှ် မဇ္ဇျိမဒေသ ပ္ဍဲသ္ကုတ်သၟဝ်ကျာကီု ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓဘာသာဂှ် မဇ္ဇျိမဒေသ သ္ကုတ်သမၠုၚ်ကျာ၊ တ္ကအ်သိၚ်ဃဵု ကေုာံ ရးရာမညကၟိန် ဍုၚ်ဗမာ သ္ကုတ်သၟဝ်ကီု ကေုာံ ပ္ဍဲဍုၚ်ဒွါရဝတီ ကြုၚ်မေဝ်နာန် (မဲနန်) မဒှ်ဌာန်ဍုၚ်မန်တြေမ်တအ်ဂှ်ကီု အတိုၚ်အခိုက်ကၞာတြေမ် မှာရထေရ်ဂမၠိုၚ် ကၠုၚ်ပ္တန်လဝ်သာသနာ အဆက်အဆက်ဂကူမန်ဂမၠိုၚ် မၚ်မွဲယိုက်ဂၠေၚ်ကၠုၚ်သာသနာကျာ် ညံၚ်ဟွံပါ်ဒကး ပြးကၠေံဗ္ဒန်အာတုဲ ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓသာသနာ ယးတၟးဂဵုလဟဵုတဴရ။
ပ္ဍဲဍုၚ်သုဝဏ္ဏဘူမိ (သဓို) သၟိၚ်မရနုက်ကဵု (၂၇) ဒတောဝ် လက်ထက်သၟိၚ် ဓမ္မပါလ + ဒက္ခဒေဝဳ ပ္ကၚ်ရၚ်ဍုၚ်ဂှ် သက္ကရာဇ် သာသနာအာစိုပ်ဒ္စိတ်ကၠံမသုန်စှော်တြဴ (၉၅၆) သၞာံ၊ မှာထေရ်ဗုဒ္ဓဃောသ ကညကၠောံအာတ္ကအ်သိၚ်ဃဵု တေံတုဲ နူကဵုဘာသာညးသိၚ်ဃဵု ချူကှေ်စလောံနၚ် ပိဋကတ်ပိ ပါဠိပါၚ်ကျာ်တြဲ နကဵုမာဂဓဘာသာတုဲ ရၚ်တၠုၚ်ဗစိုပ်နၚ် သုဝဏ္ဏဘုံဍုၚ်သဓီုရ။ သ္ပတမ်နူပိဋကတ်စိုပ်ကၠုၚ် ဌာန်ဒေသရးမန်တုဲ ခမဳသၚ်ကေုာံခရှ်ဂမၠိုၚ် ဂွံကတ်လ္ၚတ် ပ္ဍောန်ပ္ဍဟ်သှ်ဇျာယ် ပိဋကတ်ပိ ကေုာံ အဋ္ဌကထာဂမၠိုၚ်ရ၊ မ္ၚးနူဂှ် ဂကူမန်တအ်လေဝ် ဗဟုဿုတလိက်ပတ် ပိဋကတ်ဂမၠိုၚ် ဂွံချူခၞမ်ဗဒှ်တိုန် တဝှ်ဓရ်ကျာ်ဂမၠိုၚ် နကဵုဘာသာမန်တုဲ အက္ခရ်လိက်ပတ်ပိုယ်ဂှ် လတူနူပကတိ ဂွံဂဵုလဟဵု ပြာကဋ်ကၠုၚ် ပ္ဍဲဂၠးတိရ။
နူဂှ် ဌာန်ရာမည ဒေသရးမန်ဏအ် ရိုဟ်ကၞက်ထေရဝါဒ သာသနာတန်ကြန်ခိုၚ်ကၠိုက်သၟးဟွံက ကၞုၚ်ကၟဝ်ဇဝ်ပ္ကဴ ပရိယတ္တိ၊ ပဋိပတ္တိ၊ ပဋိဝေဓ သာသနာပိတန်လေဝ် ရာၚ်ကဴဍိုပ်ဍဴ ဖောအ်ဗြေဝ်တဴတက်ကၠုၚ်ရ။
နိဿဲ[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]
ပြကိုဟ်သတ္တဌာန၊