သၟိၚ်မနုဟဝ်

မနုဟဝ် အၚ်္ဂလိက်:  Manuha
Manuha and Chief queen statue
King of Thaton
တိုန်နန်	1030s–1057
မဒုင်ကေတ်အာဲနူ	Udinna
သၠးဂၠံဂဝ်	ဍုၚ်သဓီု
စုတိ	ဗကာံ
ယၟုပေင်င်
နန်	Thaton dynasty
မအံက်	Udinna
ဘာသာ	ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာ

သၟိၚ်မနုဟဝ်ဒဒှ်မဇၞော်ကဵုဇှ် သၟိၚ်ဍုၚ်ဗကာံသဂွံမိၚ်ကေတ်ပရိုၚ်တုဲကော်မၞိဟ်မၞုံကဵုကသပ်မဆာဲတံဂှ် ချပ်ရၚ်သ္ကံအိုတ်ရ။ ကောန်ဗြဴသၟိၚ်နွံမွဲဂှ်မၞုံကဵုရုပ်သာ်မစၚ်ဗ္ၜၚ်တဴဂှ် တၞဟ်နကဵုပလီုကၠေံကြဳဇှ်သၟိၚ်ဍုၚ်သဓီုတုဲ သၟိၚ်ဗကာံဗ္တောန်ဖျောန်ကောန်ဇကုဂှ်ရ။ ယွံကောန်ဖံခ္ဍောၚ်ကၞိ သၟိၚ်မနုဟဝ်ကီု သီုကဵုဗြဴသဂွံက္လေၚ်စဴစိုပ် ဇရေၚ်မအံက်ပၠန်ရ။ သၟိၚ်ဂးတုဲ ပလံၚ်ဖျေံဏာကောန်ဗြဴဆက်ကွာဲသၟိၚ်မနုဟဝ်ဍုၚ်သဓီုရ။

ရာဇဝင်

အမာတ်တံ ပလံၚ်ဖျေံနၚ်ကောန်ဗြဴသၟိၚ်ဍုၚ်ဗကာံစှ်ေကၠုၚ်စိုပ်ပလိုတ်ဍုၚ်သဓီုတုဲ အမာတ်တိုန်ဂရၚ်ပ္တီသၟိၚ်မနုဟဝ်ရ။ သၟိၚ်မနုဟဝ်မိၚ်တုဲဖအောဝ်စကာဏာကဵုအမာတ်တံစှ်ေရံၚ်ရ။ အမာတ်သဂွံညာတ်ကေတ်စလးစရာဲကျာ်သြဳရုပ်သာ် ကောန်ဝုတ်သၟိၚ်ဗကာံတုဲ တိုန်လ္ၚောဝ်ဂရေၚ်ပ္တီသၟိၚ်မနုဟဝ်ရ။

သၟိၚ်မနုဟဝ်ဟီုသ္ဂးကဵုကုအမတ်ဇၞော်သၟိၚ်နဝ်ရထာဂှ် သၟိၚ်မနုဟဝ် ပိဋိကတ်ကီု သီုကဵုဓါတ်ကျာ်ဂှ် ကြိုက်မံၚ်ကဵုမၞးတံဟာ

တၚ်သမ္တဳ

သၟိၚ်မနုဟဝ် သ္ဂောံဟီုဂလာန်သာံဝွံဂှ် သၟိၚ်ဍုၚ်ဗကာံတေံဂိုၚ်ကေတ်လဝ်ကွေတ်တဳတိတ္ထိတံဂှ်ရောၚ်၊ ဒၟာနူမကေၚ်မိၚ်လဝ်သာ်ဏံဂှ်လေဝ်ကီု၊ ပဟိုတ်နူမှာထေရ်အရဟံတုဲ၊ သၠးထောံကၠေံကွေတ်တဳတိတ္ထိတံဂှ်တုဲရဂှ် ရဴသာ်ဏံ တုပ်ညံၚ်ဟွံဂွံမိၚ်ဏီဂှ်လေဝ်ကီု၊ ဟိုတ်သာဂှ်ရ မဟီုဂလာန်မသ္ကာတ်အာရောၚ်။

အမတ်ဇၞော်သၟိၚ်နဝ်ရထာတုန် အတိုၚ်ဂလာန်သၟိၚ်မနုမဟီုဂှ်ကလေၚ်တိုန်လ္ၚောဝ်ပ္တီ ကဵုသၟိၚ်နဝ်ရထာပၠန်ရ။ ချိုန်ခဏ သၟိၚ်နဝ်ရထာမိၚ်ဂလာန်ဂှ်ဗက် ညံၚ်ရဴဇြုံဇာတ်ဂမျိုၚ် မဒွံဒးလေံကၞဟ်ကီု၊ ပၟတ်ဒေါသမဂဵုမက္တဵုဒှ်ဗွဲမသ္ကာတ်တုဲ၊ ပ္ဍဲကာလဂှ် သီုကဵုဂကောံဗဵုပၞာန် ပိနိလဟုတ်တြဴပြကောတဋိကိုဋ် သၟိၚ်နဝ်ရထာဇက်စှ်ေကၠုၚ်ဗိုၚ်လဝ်ဍုၚ်သဓီုဂှ် လုကဴစှ်မွဲဂိတုတုဲ၊ ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်ဍုၚ်၃၆၇သၞာံဂှ် သၟိၚ်နဝ်ရထားဇၞး သၟိၚ်မနုဟဝ်ဍုၚ်သဓီုအိန်ခၞံလဝ်ဂှ်လီုအာရ။

တၚ်သွက်ဂွံဗ္စာရဏာ

သၟိၚ်နဝ်ရထာ ဇက်စှ်ေဗတိုက်ဍုၚ်သဓီုဇၞသၟိၚ်မနုဟဝ်ဂှ် ဇက်စှ်ေဗတိုက်ဗၞတ်မွဲဝါ မွဲလန်ဓဝ် ဂွံဇၞးအာရဟာ၊ ယဝ်ရဒှ်သာ်ဏံမ္ဂး ဗၞတ်ပိဝါလန် ဇက်စှ်ေဗတိုက်ကီုလေဝ် ဟွံဂွံဇၞး ဒဵုသ္ဒးဗလးဖျေံကောန်ဗြဴဍုၚ်ဗကာံတုဲဟေၚ် ဂွံဇၞးအာ ဣဝွံမွဲတၚ်၊ သအာၚ်မွဲပၠန် ပိဋကတ်ဓါတ်ကျာ်ဂမၠိုၚ်ဝွံ ကြိုက်မံၚ်ကဵုမၞးတံဟာ ဂလာန်မနုဟဝ်ဟီုဂှ် ပ္ဍဲဝၚ်ဗၟာဏံချူလဝ်နွံ၊ ပ္ဍဲဝၚ်မန်ချူလဝ်ဂှ်ဟွံမွဲ၊ သၟိၚ်အရုဒ္ဓမ မၞုံဓဝ်သဒ္ဓါမိက်ဂွံယိုက်ဒိုက်သာသနာညိဂးတုဲ၊ သဵုဟၟဲကဵုထေဲပၞောတ်ဂှ် ယိုက်ပၞာန်တုဲ၊ စှ်ေဗတိုက်ဟီုမ္ဂးဂှ်ဒှ်မာန်ဟာ ဣဝွံလေဝ်မွဲတၚ် ၜါတၚ်ဝွံဂှ် ညံၚ်နွံယုတ္တိဒှ်ဍာံဂှ် တၠပညာတံချပ်ဗစာရဏာ ဂိုၚ်ကေတ်အိုတ်ညိ။

သၟိၚ်နဝ်ရထာဇၞးသၟိၚ် မနုဟဝ်ဂွံဍုၚ်သဓီုတုဲ၊ ဓါတ်ကျာ်စွံလဝ်ပ္ဍဲကဵုဝၚ်နန်သၟိၚ်အဆက်က်မရှ်ေသှ်ေကၠုၚ်လဝ်တံဂှ်ကီု၊ ပိဋကကတ်ပိစှော်စုံ(၃၀)ဂှ်ကီုပြကိုဟ်လောကဳမပ္တံပြကိုဟ်ဗိန္ဒောဟောရာ ကွတ်ဗိုတ်ပိဗေဒၚ်ပန် ဂြန်ဂဥုဲကၠေမ်အၚ်မန်ယန်နာနာသာ် ၀ၚ်သာသနာဍုၚ်သဓီုဂှ်ကီု နကဵုစိၚ်ဗတာၚ်သၟိၚ်ဍုၚ်သဓီုဂှ် ဖဍိုက်လဝ်ဓါတ် ဖဍိုက်လဝ်ပိဋကတ်ပိ ပိစှော်ၜါ ပိစှော်တြဴစုံ(၃၂-၃၆)ဖဍိုက်လဝ်တုဲ၊ အရဳယသၚ် ညးလ္ၚဵုဂး ဂမဳတၠအရှန်လ္ၚဳ(၁၀၀၀)ဇကုမပကၚ်ရၚ် ပိဋကတ်တံဂှ်လေဝ်ကီု၊ ကဵုညးမစဳကၠးပ္ဍဲကွတ်တအ်ဂှ်ကီု၊ အ္စာပုတ်ဂၠတ်ရုပ်ပကဴ အ္စာကသူ မချုရုပ်ကသူအ္စာဝဍ္ဎကဳဗဳသ္ကဝ် သိုၚ်ခၞံမပ္တံကဵုဘုတ်ဘာ ဒက်ဂၠံၚ်ဓါတ်စေတဳမာန် ခၞံပဋိမာကျာ်တအ်ဂှ်ကီု၊ ညးတၠပိုန်ဂြပ်သီုကဵုအပေါတ်တြိယာဗာတအ်ဂှ်ကီုရ၊ နကဵုဂကောံဗဵုပၞာန်မဂၠိုၚ် သၟိၚ်အနုဒ္ဓဒေဝနဝ်ရထာ ရေၚ်တၠုၚ်ကေတ်ပ္တိုန်ဏာ ဍုၚ်အရိမန္ဒနပုရ ဍုၚ်ဗကာံတေံသီုဖအိုတ်ရ။

[ဣဝွံချူကံက်နၚ် နူပြဟိုဟ်ဝံသဒဳပနဳ တံတေံ ဗွဲခမၞောန်ရောၚ်၊ မၞုံပၟိက်ဗွဲကြးမ္ဂ သ္ၚေဝ်ရံၚ်ကေတ်ပ္ဍဲပြကိုဟ်တံအိုတ်ညိ] သၟိၚ်နဝ်ရထာဇက်တိုန်အာစိုပ် အရိမန္ဒနပုရ ဍုၚ်ဗကာံတေံတုဲ နူဍုၚ်ဗကာံတေံ သၟိၚ်နဝ်ရထာ ဗလးဖျေံနၚ်အမာတ်ဇၞော်မွဲ စၞးဇကု(လက်ဝေါယသူ)ဂးယၟု၊ကဵုပသၟိၚ်သဓီုရ။ ဗၟာဂွံပကၚ်ရၚ်ပကၚ်ရၚ်မၚ်မွဲလဝ်၃၈သၞာံ၊ နူဂှ် ကလိလောန်အာတုဲ၊ ဒတောဝ်သၟိၚ်ဗၟာနဝ်ရထာအိုတ်အာတုဲ၊ လုကဴ၈၃သၞာံ ဍုၚ်သဓီုဝွံ လ္ၚုသုန်လီုအာရ။

ဘုမ္မိပါလ ယွံတၠတိဇၞော် ကောန်ဝုတ်သၟိၚ်ဗကာံဂှ် မၞုံကဵုရုပ်သာ်စလးစရာဲဗစၚ်ဗ္ၜၚ်သန်ဟေၚ်။ သၟိၚ်မနုဟဝ် မိၚ်လဟီုအမာတ်တံတုဲ သၟိၚ်စှ်ေဝေၚ်ဒုၚ်တၠုၚ် ပ္တိုန်နၚ်သၟတ်ဗြဴဂှ်ရ။ သၟိၚ်မနုဟဝ် ကဵုသၟတ်ဗြဴဂှ် စဴစိုပ်နန်တုဲ သၟိၚ်မနုဟဝ်စိုတ်ဟွံပ္တေတ်ဒဒှ်ကောန်ဝုတ်သၟိၚ်ဗကာံတုဲ တၞဟ်နဖအိုတ်ကၠေံအသၚ်္ကာသၠေဟ်ပၟာတုဲ ရဴဝွံသၟိၚ်ဂးကဵုသၟတ်ဗြဴရ။

ယွံသၟတ်ဗြဴ မကြုက်တုၚ် သမြုၚ်နှာ တာၜိုဟ် တၠအဲသၟတ်ဗြဴကဵုကၠုတ်မ္ဂးဒှ်ကောန်ဗြဴသၟိၚ်ဗကာံဍာံကွေံရ။ ဒဒှ်ဂၞကျာ်ဇၞော်ဟေၚ် အဲယိုက်ပ္တိုန်လဝ်တၠအဲရ။ မွဲလကာတဵုဟွံကၠုတ်မ္ဂး ရာဇာဒန်ဟေၚ် အဲပ္ကီုရ။ သၟိၚ်မနုဟဝ်သ္ဂးတုဲသၟိၚ်ကဵုအာကေတ်နၚ် မကြုက်တုၚ် သမြုၚ်နှာ တာၜိုဟ်တုဲ ကဵုသၟတ်ဗြဴဂှ်တဵုဂတမတ်သၟိၚ်ဂှ်ရ။ တဵုတုဲသၟိၚ်မနုဟဝ်ကဵုပၟၚ်မၚ်မွဲလဝ်ရ။

ဘုမ္မိပါလ ယွံတၠတိဇၞော် ကောန်ဝုတ်သၟိၚ်ဗကာံဂှ် မၞုံကဵုရုပ်သာ်စလးစရာဲဗစၚ်ဗ္ၜၚ်သန်ဟေၚ်။ သၟိၚ်မနုဟဝ် မိၚ်လဟီုအမာတ်တံတုဲ သၟိၚ်စှ်ေဝေၚ်ဒုၚ်တၠုၚ်ပ္တိုန်နၚ်သၟတ်ဗြဴဂှ်ရ။ သၟိၚ်မနုဟဝ် ကဵုသၟတ်ဗြဴဂှ် စဴစိုပ်နန်တုဲ သၟိၚ်မနုဟဝ်စိုတ်ဟွံပ္တေတ်ဒဒှ်ကောန်ဝုတ်သၟိၚ်ဗကာံတုဲ တၞဟ်နဖအိုတ်ကၠေံအသၚ်္ကာသၠေဟ်ပၟာတုဲ ရဴဝွံသၟိၚ်ဂးကဵုသၟတ်ဗြဴရ။

ယွံသၟတ်ဗြဴ မကြုက်တုၚ်၊ သမြုၚ်နှာ၊ တာၜိုဟ် တၠအဲသၟတ်ဗြဴတဵုကၠုတ်မ္ဂးဒှ်ကောန်ဗြဴသၟိၚ်ဗကာံရာံကွေံရ။ ဒဒှ်ဂၞဇၞော်ဟေၚ် အဲယိုတ်ပ္တိုန်လဝ်တၠအဲရ။ မွဲလကာတဵုဟွံကၠုတ်မ္ဂး ရာဇာဒန်ဟေၚ် အဲပ္တီုရ။ သၟိၚ်မနုဟဝ်သ္ဂးတုဲသၟိၚ်ကဵုအာကေတ်နၚ် မကြုက်တုၚ်၊ သမြုၚ်နှာ၊ တာၜိုဟ်တုဲ ကဵုသၟတ်ဗြဴဂှ်တဵုဂတမတ်သၟိၚ်ဂှ်ရ။ တဵုတုဲသၟိၚ်မနုဟဝ်ကဵုပၟၚ်မၚ်မွဲလဝ်ရ။

ကာလမိက်ကဵုဍုၚ်လီုတုဲ နကြဳဇှ်သၟတ်ဗြဴဂှ် မကြုက်တုၚ်၊ သမြုၚ်နှာ၊ တာၜိုဟ်တံဂှ် ကၠတ်တိုန်အိုတ်ရ။ ဗွဲလၟေၚ်ဇၞော်မောဝ်အာ ဒှ်ပကဴသတ်အိုတ်ရ။ ဒဵုလၟုဟ် နွံတဴဒၟံၚ်ဏီ ညးသ္ဂးအိုတ်ရ။ တၞံကြုက်တုၚ်၊ သမြုၚ်နှာ တာၜိုဟ်တံဂှ် နွံဒၟံၚ်ပ္ဍဲပါၚ်က္ၜဳဍုၚ်သဓီုရောၚ်။

ပ္ဍဲကာလဂှ် သၟိၚ်မနုဟဝ် မသ္ပသၞိၚ်ကေုာံဂၞကျာ်ဣနၚ်္ဂလာဒေဝဳ မဒှ်ကောန်ဗြဴဍုၚ်ဗကာံ တိုန်စွံပတန်လဝ်ပ္ဍဲဌာန်ဂၞကျာ်ဇၞော်ရ။ သၟိၚ်မနုဟဝ်ဝွံသဂွံပတၠစိၚ်ဗ္တာၚ် ၃၀မၞုံကဵုကြဳဇှ်ရောၚ်။ ကၞောတ်တဲ သရာဲၜါကီုသီုကဵုဖံခ္ဍောၚ်ကၞိ ကောန်ဗြဴသၟိၚ်ဗကာံ ဣနၚ်္ဂလာ ပလီုကၠေံတုဲ ကြဳဇှ်သၟိၚ်မနုဟဝ်အောန်အိုတ်ဂှ် ကောန်ဗြဴသၟိၚ်ဗကာံဂွံတီကေတ်ရ။

ပ္ဍဲကာလဂှ် ဂၞကျာ်ဣနၚ်္ဂလာ ကဵုပရိုၚ်ကဵုမအံက်သၟိၚ်ဗကာံသၟိၚ်အနုရထာမၚ်ဇဝ်ရ။ သၟိၚ်မနုဟဝ်ဝွံ ကြဳဇှ်မအောန်အိုတ်အာတုဲရ ဂွံမိၚ်ပရိုၚ်တုဲခၞဂှ်သၟိၚ်အနုရထာမၚ်ဇဝ် တၠဍုၚ်ဗကာံ ပကောံကေတ်ဗဵုလဗးပြာပ်စှေ်ကၠုၚ်ဗိုၚ်လဝ်ဍုၚ်သဓီု လုကဴပန်ဂိတုတုဲ ရပ်ဂွံဏာသၟိၚ်မနုဟဝ် ပ္ဍဲကာလဂှ်ရ။ သၟိၚ်မပကာၚ်ရၚ်ဍုၚ်သဓီုဂှ်၅၇ဒတောဝ်။ သၟိၚ်သဳဟသုဓမ္မရာဇာဒှ်တံသၟိၚ်မနုဟဝ်ဒှ်ကၞောတ်။ တၞောဝ်ဒတောဝ်သၟိၚ်မန်ပ္ဍဲဍုၚ်သဓီုဂှ်သ္ဂုတ်အာတုဲဒှ်အာတွဵုရးဍုၚ်ဗကာံရ။

နူကဵုဍုၚ်ဗကာံသၟိၚ်အနုရထာမၚ်ဇဝ်ဂှ် ကဵုအမာတ်လက်ဝေါယူရကဵုစှေ်မၚ်မွဲဍုၚ်သဓီု သၞးဇကုရ။ ဗၟာဂွံပကၚ်ရၚ်ဍုၚ်သဓိုဂှ် ၃၈သၞာံ ကလိလောန်အာတုဲ ဍုၚ်သဓီုလ္ၚုသုန်ဂြာံလီုအာ ဒှ်ရးနိဂိုမ်ကွာန်ဇၞော်ရ။ ကြဴဝွံဍုၚ်သဓီုဂှ် ကာလမိက်ကဵုရာၚ်ဆာဲပၠန်ဂှ် သၟိၚ်မသုန်ဒတောဝ်က္တဵုဒှ်ပၠန်ရ။ ပ္ဍဲကာလဂှ် နွံတၠရသိၜါရ။ တၠရသိမွဲဂှ် မၞံုယၟုသက်စိုန်မၚ်မွဲသဳလမသ္ပဒတဴဒၟံၚ် ပ္ဍဲက္ဍိုပ်တၟံဗြဴနာ်ရ။ တၠရသိၜါ၀ွံ ဒှ်တဴသဟဓရ် ဗြဟ္မစရိယရောၚ်။ နွံကာမွဲတ္ၚဲ နာ်ဗြဴမွဲ တိုန်ကၠုၚ်နူဍုၚ်နာ်တေံတုဲ ဂၚေၚ်ဝေၚ်ဇိုၚ်တၟံက္တဵုဗဒှ်ရုပ်သၟတ်ကညာမွဲရ။

ပ္ဍဲခဏဂှ် ဝိဇာဓိုရ်မွဲ ဆမထေက်ကြိုက် မဂၚေၚ်အာကၠုၚ် ပ္ဍဲဇိုၚ်တၟံဗြဴနာ်ဂှ်ကီု။ ဝိဇာဓိုရ်သဂွံညာတ်ကေတ်သၟတ်ဗြဴနာ်ဂှ်တုဲ ပြာပ်လုပ်အာသီုသၚ်ရိုဟ်ဂလာန် သံဝါသကေုာံသၟတ်ဗြဴနာ်ဂှ်တုဲ သီုညးၜါဒှ်အာမွဲဘာဂတုဲ နာ်ဗြဴဂှ်တန်အာပဋိသန္ဓိရ။

ပ္ဍဲကာလဂှ် နာ်ဗြဴမဂတးဂၠံဂဝ် က္တဵုဒှ်အဏ္ဍဇခၟာဲၜါမရ။ ခၟာဲၜါမဂှ် ဣသိလပှ်ဖျဴဏာထောံလဝ်ပ္ဍဲဇမြပကဴ ဗၞတ်မလံတုဲ ကြဴဝွံခၟာဲဂှ်က္ဍတါပါ်အာတုဲ က္တဵုဒှ်ကောန်ၚာ်ၜါ သၟတ်တြံုမွဲသၟတ်ဗြဴမွဲရ။ သၟတ်ၜါဝွံ ဇၞော်မောဝ်အာတုဲ ဣသိခုတ်လဝ်ယၟုသၟတ်တြံုဂှ် မဇ္ဇဗဏ္ဍုရ။ သၟတ်ဗြဴဂှ် ဂၚ်္ဂါသူရဂးယၟုရ။ မိနန်ဂြၚ်ထဝ်(ဗၟာကော် ရွှေနန်းကျၚ်)